Luận án Đổi mới cơ cấu vốn của các doanh nghiệp nhà nước Việt nam hiện nay

1 LI CAM OAN Tôi xin cam oan, ây là công trình nghiên c u khoa h c c l p ca tôi. Các s li u trong lu n án là trung th c và có ngu n g c c th , rõ ràng. Các k t qu c a lu n án ch ưa t ng ưc công b trong b t c công trình khoa h c nào. N u có sai sót, tôi xin ch u hoàn toàn trách nhi m tr ưc pháp lu t. Nghiên c u sinh Tr n Th Thanh Tú 2 MC L C Li cam oan......................................................................................................1 Mc l c...............................................................................................................2 Danh m c Hình và th ..................................................................................3 Danh m c các b ng ............................................................................................4 Danh m c các ch vi t t t..................................................................................5 M u................................................................................................................6 Ch ươ ng 1 Nh ng v n lý lu n c ơ b n v cơ c u v n c a doanh nghi p......11 1.1. C ơ c u v n c a doanh nghi p ...............................................................11 1.2. Nhân t nh h ưng n c ơ c u v n.......................................................45 1.3. Mô hình kinh t l ưng ng d ng trong xây d ng c ơ c u v n trên th gi i..........................................................................................................55 Ch ươ ng 2 Th c tr ng c ơ c u v n c a doanh nghi p Nhà n ưc Vi t Nam hi n nay ....................................................................................................................69 2.1. T ng quan v doanh nghi p Nhà n ưc (DNNN) Vi t Nam .................69 2.2. Th c tr ng c ơ c u v n doanh nghi p Nhà n ưc Vi t Nam hi n nay....78 2.3. ánh giá th c tr ng c ơ c u v n c a doanh nghi p Nhà n ưc Vi t Nam hi n nay ......................................................................................................100 2.4. Kinh nghi m i m i c ơ c u v n các doanh nghi p Nhà n ưc Trung Qu c114 Ch ươ ng 3 Gi i pháp i m i c ơ c u v n c a doanh nghi p Nhà n ưc Vi t Nam hi n nay ..........................................................................................................125 3.1. nh h ưng phát tri n và quan im i m i c ơ c u v n c a các doanh nghi p Nhà n ưc Vi t Nam trong th i gian t i .........................................125 3.2. Gi i pháp i m i c ơ c u v n c a doanh nghi p nhà n ưc Vi t nam hi n nay: .............................................................................................................131 3.3. iu ki n th c hi n gi i pháp i m i c ơ c u v n các doanh nghi p nhà nưc Vi t nam hi n nay .............................................................................192 Kt lu n ..........................................................................................................202 Danh m c tài li u tham kh o .........................................................................204 3 DANH M C HÌNH VÀ TH Hình Hình 1.1. Mô hình M&M tình hu ng 1 Hình 1.2. Mô hình M&M tình hu ng 1 Hình 1.3. Giá tr các ph n d ư trong hàm h i qui m u th th 1.1. Chi phí v n ch s h u th 1.2. Tác ng c a N n giá tr doanh nghi p th 1.3. Tác ng c a N n chi phí v n th 1.4. Lý thuy t t nh v c ơ c u v n: C ơ c u v n t i ưu và Giá tr c a doanh nghi p th 1.5. Lý thuy t t nh v c ơ c u v n: C ơ c u v n t i ưu và Chi phí v n th 1.6. C ơ c u v n t i ưu trong các tình hu ng th 1.7. a d ng hoá và r i ro c a danh m c th 1.8. ưng th tr ưng ch ng khoán (SML) th 2.1. T c t ng c a vi c s d ng n và v n ch s h u th 2.2. M i quan h gi a ROE và chi phí v n ch s h u c a các doanh nghi p Nhà n ưc 4 DANH M C CÁC B NG Bng 1.1 So sánh thu nh p sau thu c a hai doanh nghi p Bng 1.2 So sánh dòng ti n c a hai doanh nghi p Bng 1.3 Dòng ti n c a Trái ch và c ông Bng 1.4 K t qu ch y mô hình tác ng c a thu n c ơ c u v n Bng 2.1 Tình hình v n ch s h u nhà n ưc t i các DNNN c ph n hoá Bng 2.2 C ơ c u các doanh nghi p ch n m u nghiên c u theo quy mô v n Bng 2.3 C ơ c u các doanh nghi p ch n m u nghiên c u theo ngành Bng 2.4 C ơ c u v n t ng h p các ngành Bng 2.5 V n ch s h u/T ng v n Bng 2.6 N dài h n/T ng v n Bng 2.7 H s V n ch s h u/N dài h n - T ng h p các ngành Bng 2.8 H s V n ch s h u/ N dài h n theo ngành Bng 2.9 C ơ c u tài s n c nh trong t ng tài s n - theo ngành Bng 2.10 T tr ng chi phí v n vay trong t ng chi phí t ng ngành Bng 2.11 Chi phí v n vay t ng ngành Bng 2.12 Chi phí v n ch s h u t ng ngành Bng 2.13 Chi phí v n trung bình t ng h p các ngành Bng 2.14 Chi phí v n trung bình t ng ngành Bng 2.15 ROE - theo ngành Bng 2.16 Ch s kinh t v mô c a Trung Qu c Bng 2.17 T l và m c các doanh nghi p qu c doanh Trung Qu c thua l Bng 3.1 Xác nh h s r i ro bêta c a các DNNN Vi t nam - ngành công nghi p Bng 3.2 Chi phí c a l i nhu n gi l i - theo mô hình ph n bù r i ro và CAPM Bng 3.3 C ơ c u v n và chi phí v n hi n t i c a CIENCO1 t n m 2002-2004 Bng 3.4 D báo c ơ c u v n c a CIENCO1 5 DANH M C CÁC CH VI T T T BC KT : Bng cân i k toán BCKQKD : Báo cáo k t qu kinh doanh CPH : C ph n hoá DNNN : Doanh nghi p Nhà n ưc DNTN : Doanh nghi p T ư nhân EBIT : Thu nh p tr ưc thu và lãi vay EPS : Thu nh p trên c phi u NDT : Nhân dân t NHNN : Ngân hàng Nhà n ưc NHTM : Ngân hàng Th ươ ng m i QTDN : Qu n tr doanh nghi p ROA : Thu nh p trên t ng tài s n ROE : Thu nh p trên v n ch s h u TNHH : Trách nhi m h u h n TPCP : Trái phi u chính ph TTCK : Th tr ưng ch ng khoán TSC : Tài s n c nh TSL : Tài s n l ưu ng USD : ô la M VN : ng Vi t Nam WACC : Chi phí v n trung bình 6 M U Vi t nam h ơn 20 n m qua, cùng v i công cu c i m i kinh t là quá trình i m i các doanh nghi p nhà n ưc. Hàng ngàn doanh nghi p nhà n ưc ã ưc chuy n i hình th c s h u, ưc qu n lý tài chính theo m t c ơ ch phù h p h ơn. Nh ó, các doanh nghi p nhà n ưc ã ph n nào kh ng nh ưc v trí quan tr ng trong vi c t o thu nh p và iu ti t v mô n n kinh t . Song, hi u qu c a các doanh nghi p nhà n ưc còn th p là m t th c t không th ph nh n. M t trong nh ng nguyên nhân c ơ b n d n n tình tr ng trên là s b t h p lý trong c ơ c u v n c a doanh nghi p nhà nưc. B i v y, n u không ti p t c c i cách, n u không chú tr ng thi t l p m t c ơ c u v n h p lý, thì các doanh nghi p nhà n ưc Vi t nam khó có th phát tri n n nh, càng không th ng v ng trong c nhh tranh khi ti n trình h i nh p qu c t và khu vc ang di n ra. Bên c nh ó, nh ng v n mang tính lý thuy t v vi c hình thành m t ph ươ ng pháp ti p c n khoa h c xây d ng c ơ c u v n cho các doanh nghi p nhà n ưc Vi t nam hi n v n ch ưa ưc nghiên c u m t cách y và toàn di n, khi n cho các nhà ho ch nh chính sách và các nhà qu n lý tài chính doanh nghi p nhà n ưc còn g p nhi u khó kh n, v ưng m c trong nghiên c u và ng d ng. Chính vì v y, tài nghiên c u: ” i m i c ơ c u v n c a các doanh nghi p nhà n ưc Vi t nam hi n nay ” ưc l a ch n áp ng yêu c u lý lu n và th c ti n ó. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U Trên th gi i, có khá nhi u công trình nghiên c u v c ơ c u v n và mt s mô hình kinh t l ưng ã ưc xây d ng nghiên c u các nhân t nh h ưng n c ơ c u v n c a các doanh nghi p. H u h t các nghiên c u 7 hi n t i u nghiên c u c ơ c u v n d ưi giác qu n lý. Titman và Wessels (1988) ã cho r ng ch có “tính duy nh t” ( ưc o l ưng b i Chi phí nghiên cu tri n khai/T ng doanh thu, chi phí bán hàng cao, và nhân công v i chi phí th p) và thu nh p là các nhân t quan tr ng. N m 1984, Harris ã ch ng minh b ng lý thuy t và th c ti n v t su t l i nhu n trung bình t ng s kéo theo r i ro t ng trong mô hình nh giá tài s n taì chính nhi u th i k và cu i cùng d n n s t ng lên c a chi phí v n. iu này có th gi i thích cho vi c ưa thích tài tr b ng n h ơn là v n ch s h u c a các doanh nghi p. Federick H.deB.Harris, m t giáo s ư c a i h c Wake Forest, Bang Winston Salem, M ã xu t mô hình nghiên c u m i liên h gi a c u trúc tài s n, m c m nhi m doanh thu và c ơ c u v n. Williamson (1988, 1991) cho r ng doanh nghi p có t tr ng tài s n c nh trên t ng tài s n càng cao thì càng ph i s d ng nhi u v n ch s h u. Gentry (1994) ã so sánh m c òn b y và t l chi tr c t c c a công ty liên danh c a M trong ngành công nghi p khai thác d u m và khi t. Ông ã phát hi n ra rng, các công ty liên danh, m c dù không ph i ch u thu thu nh p doanh nghi p, có t l chi tr c t c cao h ơn và s d ng n ít h ơn. iu này c ng phù h p v i các nghiên c u v tác ng c a thu n s l a ch n c ơ c u vn c a các công ty M . Rajan và Zingales (1955) ã ư a ra m t nghiên c u r t in hình v c ơ cu v n c a doanh nghi p các n ưc OECD và ã phát hi n ra m i quan h ng ưc chi u r t ch t ch gi a giá tr s sách c a c phi u v i òn b y tài chính. Gi ng nh ư Rajan và Zingales, Barclay, Smith và Watts (1955) c ng ã phát hi n ra r ng t l n có quan h ng ưc chi u v i t l giá th tr ưng và giá s sách. b sung cho nghiên c u tr t t phân h ng c a M.Miller, m t vài lý thuy t ã ưc xây d ng d a trên chi phí giao d ch. Ví d , n m 1989, Fischer ã 8 s d ng mô hình quy n ch n giá và phát hi n ra ch m t thay i nh trong chi phí vn c ng d n n m t thay i áng k trong c ơ c u v n m c tiêu. Benartzi, Michaely và Thaler (1997) ã phát hi n ra r ng, trái ng ưc v i nh ng lý thuy t t i ưu v chi tr c t c, các giám c d ưng nh ư chi tr c t c d a trên c ơ s thu nh p trong quá kh nhi u h ơn ch không ph i là thu nh p trong t ươ ng lai. Baker và Wurgler (2002) ã ti n hành iu tra s nh h ưng c a t l thu nh p trên c phi u trong quá kh . Nh ưng h ch quan tâm n nh h ưng c a t l thu nh p này lên quy t nh phát hành c a công ty và không xem xét n nh ng thay i ng m nh. Graham n m 2003 ã ti n hành m t iu tra v tác ng c a thu . Reinte Gropp, m t nhà nghiên c u kinh t n i ti ng c a Ngân hàng Trung ươ ng Châu Âu, ã xu t m t mô hình nghiên c u k t h p nhi u lo i thu c a chính ph c, n m 2002. Mô hình c ng bao g m các lo i thu kinh doanh ca chính quy n a ph ươ ng. H ơn n a, mô hình c ng cho r ng ph n ti t ki m thu theo Lu t thu c a c khi các doanh nghi p tài tr m t t l nh t nh b ng n s thay i theo s c thu c a t ng a ph ươ ng. Nghiên c u c a Francis Cai và Arvin Ghosh (2003) v c ơ c u v n, b ng các ki m nh th c t ã cho th y các doanh nghi p có xu h ưng di chuy n v im c ơ c u v n t i ưu khi h ã quá ng ưng trung bình ngành nhanh h ơn là khi di chuy n n im t i ưu khi h th p h ơn ng ưng trung bình ngành. iu này có ngh a là các doanh nghi p không quan tâm n vi c s d ng n nhi u hay ít khi h d ưi m c trung bình ngành. Nm 2004, Lisa A.Keister ã nghiên c u v chi n l ưc tài chính c a các doanh nghi p trong n n kinh t chuy n i, tiêu bi u là Trung Qu c, ã ư a ra các gi thuy t v xu th thay i c ơ c u v n c a các doanh nghi p nhà n ưc Trung qu c. K t qu ki m nghi m cho th y: trong th p k u c a quá trình i m i, các doanh nghi p nhà n ưc càng gi l i nhi u l i nhu n 9 thì càng vay n t bên ngoài nhi u ; vic vay n c a các doanh nghi p gia tng cùng v i s thay i v iu ki n a lý; các doanh nghi p các khu vc phát tri n vay n t các ngân hàng nhi u h ơn và t các ngu n khác ít hơn so v i các doanh nghi p khu v c kém phát tri n và h u h t các doanh nghi p u ph thu c vào v n vay ngân hàng. Vi t nam, các công trình nghiên c u v c ơ c u v n không nhi u. Trong lu n v n th c s c a tác gi Bùi V n Thi (2001) v i tài:’’ i m i cơ c u ngu n v n c a Công ty Shell gas H i phòng” và tác gi Lê Thu Thu (2004) “ i m i c ơ c u v n c a Công ty Xây d ng L ng lô”, c ng nghiên cu v c ơ c u v n. Nh ưng các tác gi m i ch d ng l i các phân tích th c tr ng c ơ c u v n c a m t doanh nghi p c th và xu t các gi i pháp mang tính nh tính i m i c ơ c u vn c a doanh nghi p ó. Bài vi t c a TS. àm V n Hu trên t p chí Kinh t phát tri n s tháng 10 n m 2005,” Bàn v iu ki n xác l p c ơ c u v n c a doanh nghi p Vi t nam hi n nay” c ng ã phân tích m t s nhân t nh h ưng n c ơ c u v n c a doanh nghi p và các iu ki n xây d ng c ơ c u v n t i ưu cho doanh nghi p Vi t nam. Các iu ki n ưc phân tích ch y u d a trên các c ơ s v lý thuy t mà ch ưa ưc ki m ch ng. MC ÍCH NGHIÊN C U • Nghiên c u nh ng v n lý lu n c ơ b n v c ơ c u v n c a doanh nghi p: nh ng nhân t nh h ưng n c ơ c u v n, c n c và mô hình thi t l p cơ c u v n t i ưu. • ánh giá th c tr ng c ơ c u v n c a các doanh nghi p Nhà n ưc Vi t Nam trên b s li u iu tra 375 doanh nghi p nhà n ưc c a C c Tài chính doanh nghi p. • xu t gi i pháp i m i c ơ c u v n c a các doanh nghi p nhà n ưc Vi t Nam hi n nay, theo 3 nhóm: 10 (i) Nhóm gi i pháp nh l ưng: xây d ng mô hình kinh t l ưng ưc lưng nh ng nhân t nh h ưng n c ơ c u v n c a các doanh nghi p nhà n ưc Vi t nam hi n nay và hoàn thi n các iu ki n xây d ng mô hình c ơ c u v n. (ii) Nhóm gi i pháp nh tính: i m i nh n th c v c ơ c u v n và t m quan tr ng c a c ơ c u v n t i ưu, xác nh chính xác c n c thi t l p cơ c u v n, i m i chính sách qu n lý tài chính i v i doanh nghi p nhà n ưc .v.v... (iii) Nhóm gi i pháp ng d ng: xây d ng mô hình c ơ c u v n t i ưu cho mt doanh nghi p in hình (T ng Công ty Xây d ng Công trình Giao thông 1 - CIENCO1). PH M VI NGHIÊN C U • Nghiên c u c ơ c u v n c a doanh nghi p. Phân tích, ánh giá th c tr ng c ơ c u v n c a 375 doanh nghi p Nhà n ưc (S li u iu tra c a C c Tài chính doanh nghi p - B Tài chính), nghiên c u c ơ cu v n c a m t doanh nghi p in hình (T ng Công ty Xây d ng Công trình Giao thông 1 - CIENCO1). • Th i gian nghiên c u: t n m 2000 n n m 2005. PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C U • Trên c ơ s ph ươ ng pháp lu n c a ch ngh a duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s , các ph ươ ng pháp ưc s d ng trong quá trình th c hi n lu n án: ph ươ ng pháp ph ng v n, thu th p thông tin, t ng h p, so sánh, phân tích tình hu ng. • Ph ươ ng pháp toán kinh t ưc s d ng v i mô hình kinh t l ưng xây d ng mô hình c ơ c u v n c a các doanh nghi p Nhà n ưc. 11 CH ƯƠ NG 1 NH NG V N LÝ LU N C Ơ B N V CƠ C U V N C A DOANH NGHI P 1.1. C ơ c u v n c a doanh nghi p 1.1.1. Khái ni m và phân lo i doanh nghi p 1.1.1.1. Khái ni m doanh nghi p Doanh nghi p là m t t bào, b ph n c u thành c a n n kinh t , có quan h ch t ch v i các b ph n khác. Cùng v i s phát tri n c a các ph ươ ng th c sn xu t, cách th c t ch c doanh nghi p c ng ngày càng phát tri n. Do v y, cn có m t cách hi u toàn di n, th ng nh t v doanh nghi p, là c ơ s nghiên cu c ơ c u v n c a doanh nghi p. Cho n nay có r t nhi u cách hi u khác nhau v doanh nghi p. Theo nh ngh a c a Vi n Th ng kê và Nghiên c u Kinh t , doanh nghi p là m t t ch c kinh t mà ch c n ng chính c a nó là s n xu t c a c i và d ch v bán [32]. Theo Lu t Công ty Vi t nam ban hành n m 1994, doanh nghi p là các ơ n v kinh doanh ưc thành l p v i m c ích ch y u là th c hi n các ho t ng kinh doanh, ó là vi c th c hi n m t hay m t s ho c t t c các công on c a quá trình u t ư, t s n xu t n tiêu th hay th c hi n d ch v trên th tr ưng nh m m c ích sinh l i [24]. Theo Lu t doanh nghi p Vi t nam ban hành n m 1999 thì doanh nghi p là t ch c kinh t có tên riêng, tài s n riêng, tr s giao d ch n nh, ưc ng kí kinh doanh theo qui nh c a pháp lu t, nh m th c hi n các ho t ng kinh doanh. Lu t doanh nghi p Vi t nam ưc Qu c h i thông qua n m 2005 ưc ban hành trên c ơ s th ng nh t gi a Lu t doanh nghi p nhà n ưc và Lu t doanh nghi p, ã ư a ra khái ni m khá y và ch t ch v doanh nghi p nh ưng i t ưng áp d ng thì r ng h ơn so v i Lu t doanh nghi p tr ưc ây. Vi c thành l p, t ch c qu n lý và ho t ng c a doanh nghi p thu c m i thành 12 ph n kinh t u áp d ng theo quy nh c a Lu t này. Khi ó, không còn s phân bi t gi a doanh nghi p nhà n ưc và doanh nghi p t ư nhân. Nh ư v y, doanh nghi p ưc hi u là m t t ch c kinh t , có t ư cách pháp nhân ho c không, th c hi n các ho t ng kinh doanh theo quy nh ca pháp lu t, nh m t ưc nh ng m c tiêu ã nh. 1.1.1.2. Phân lo i doanh nghi p Có nhi u cách th c phân lo i doanh nghi p, tu thu c vào m c tiêu nghiên c u. M c tiêu nghiên c u c a Lu n án là c ơ c u v n c a doanh nghip, ph m vi nghiên c u là c ơ c u v n c a doanh nghi p Nhà n ưc, do v y, ph c v cho m c tiêu nghiên c u trên, tác gi t p trung phân tích s khác bi t v tính ch t s h u c a các doanh nghi p. Các cách th c phân lo i khác s góp ph n b tr cho nh ng nghiên c u ph n sau v nh ng nhân t nh h ưng n c ơ c u vn c a doanh nghi p. * Theo tính ch t s h u Theo tiêu th c này, nh ng doanh nghi p thu c s h u Nhà n ưc ưc gi là doanh nghi p Nhà n ưc, còn nh ng doanh nghi p không thu c s h u ca Nhà n ưc ưc x p vào doanh nghi p t ư nhân. a. Doanh nghi p Nhà n c Theo các chuyên gia c a Ngân hàng th gi i thì: “Doanh nghi p Nhà nưc là m t ch th kinh t mà quy n s h u hay quy n chi ph i thu c v chính ph , và ph n l n thu nh p c a chúng ưc t o ra t vi c bán hàng hoá và d ch v ” [32] nh ngh a này t p trung vào các doanh nghi p Nhà n ưc ho t ng trong l nh v c th ươ ng m i d ch v , c ng có th ưc m r ng ra các doanh nghi p khác mà Chính ph n m gi c ph n ki m soát ho c thu c m t c ơ quan ca chính ph . Trong m t h ưng d n c a kh i C ng ng Kinh t Châu Âu, EEC ngày 25 tháng 6 n m 1930, doanh nghi p công h u ưc nh ngh a: 13 “Là m t doanh nghi p trong