Luận án Động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay

i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO ________ BỘ NỘI VỤ ______ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TẠ THỊ LIỄU ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CỦA GIẢNG VIÊN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Quản lý công Mã số: 934.04.03 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI, 2023 ii MỤC LỤC MỤC LỤC ......................................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................... viii LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ix DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................ x DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... xi DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................... xii DANH MỤC HÌNH ......................................................................................... xv MỞ ĐẦU......................................................................................................... xvi 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................... xvi 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................... xviii 2.1. Mục đích.......................................................................................... xviii 2.2. Nhiệm vụ ......................................................................................... xviii 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................. xviii 3.1. Đối tượng nghiên cứu ...................................................................... xviii 3.2. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................... xviii 4. Phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu cụ thể ....................... xix 4.1. Phương pháp luận ............................................................................. xix 4.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể................................................... xix 5. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học ............................................ xxiv 5.1. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................... xxiv 5.2 Giả thuyết khoa học ........................................................................... xxiv 6. Điểm mới của Luận án ............................................................................ xxv 7. Ý nghĩa của Luận án .............................................................................. xxvi 8. Kết cấu Luận án .................................................................................... xxvi Chương 1 ........................................................................................................... 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .......... 1 1.1. Các công trình nghiên cứu về động lực và tạo động lực làm việc cho người lao động ...................................................................................................... 1 1.1.1 Tiếp cận từ nhu cầu của người lao động .............................................. 1 1.1.2 Tiếp cận từ kỳ vọng của người lao động đối với tổ chức và ngược lại ..... 3 1.1.3 Tiếp cận từ các yếu tố ảnh hưởng đến động lực làm việc ....................... 5 1.1.4. Nghiên cứu về tạo động lực làm việc cho người lao động ..................... 7 iii 1.2 Các công trình nghiên cứu về động lực và tạo động lực làm việc cho giảng viên 8 1.2.1 Nghiên cứu về động cơ, động lực làm việc của giảng viên ..................... 8 1.2.2 Nghiên cứu về vai trò của tạo động lực làm việc cho giảng viên ........... 10 1.2.3 Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến động lực làm việc của giảng viên ................................................................................................................. 11 1.2.4 Nghiên cứu về tạo động lực làm việc cho giảng viên .......................... 14 1.3.Nhận xét về các công trình và các nội dung cần tiếp tục được nghiên cứu của luận án .................................................................................................. 17 1.3.1 Nhận xét về các công trình đã được tổng quan .............................. 17 1.3.2. Định hướng nghiên cứu của Luận án ........................................... 20 Kết luận chương 1 ........................................................................................ 22 Chương 2 ......................................................................................................... 23 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CỦA GIẢNG VIÊN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP ........................................... 23 2.1. Khái quát về giáo dục đại học công lập ................................................... 23 2.1.1 Đại học công lập................................................................................ 23 2.1.2 Đặc điểm lao động của giảng viên đại học công lập ............................ 24 2.2. Động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập ....... 26 2.2.1. Động lực làm việc của giảng viên ...................................................... 26 2.2.1.1 Các khái niệm ................................................................................. 26 2.2.1.2. Phân loại động lực làm việc ............................................................. 29 2.2.1.3. Các biểu hiện động lực làm việc của giảng viên ................................ 31 2.2.2. Đặc điểm và các yếu tố ảnh hưởng đến động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập .............................................................. 38 2.2.2.1. Đặc điểm của giảng viên làm việc trong các trường đại học ngoài công lập ................................................................................................................. 38 2.2.2.2 Đặc điểm của giảng viên làm việc trong khu vực công.................. 38 2.2.2.3. Động lực phục vụ công của giảng viên đại học công lập .................... 40 2.2.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay ............................................... 42 2.3. Kinh nghiệm nâng cao động lực làm việc cho giảng viên của một số quốc gia trên thế giới .................................................................................................. 57 2.3.1 Kinh nghiệm nâng cao động lực ở một số quốc gia ............................. 57 iv 2.3.2. Những bài học rút ra về tăng cường động lực làm việc đối với giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay .............................. 71 Kết luận chương 2 ........................................................................................ 75 Chương 3 ......................................................................................................... 76 THỰC TRẠNG ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CỦA GIẢNG VIÊN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ........................ 76 3.1. Khái quát chung về giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam ..................................................................................................................... 76 3.2. Đánh giá thực trạng động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay ................................................................. 77 3.2.1 Mức độ nhiệt huyết với công việc của giảng viên................................. 77 3.2.2. Mức độ tin tưởng, quan tâm gắn bó với công việc của giảng viên ....... 80 3.2.3 Mức độ tham gia của giảng viên vào hoạt động nghề nghiệp ............... 82 3.2.4 Mức độ hoàn thành công việc của giảng viên ..................................... 84 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay ........................................................... 86 3.3.1 Quy định của nhà nước ảnh hưởng đến động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập .............................................................. 86 3.3.1.1 Chính sách đãi ngộ giảng viên. ......................................................... 87 3.3.1.2 Chính sách tôn vinh giảng viên ......................................................... 88 3.3.1.3 Chính sách sử dụng đánh giá giảng viên ............................................ 90 3.3.1.4 Chính sách về đào tạo, bồi dưỡng giảng viên ..................................... 91 3.3.1.5 Chính sách thu hút, tuyển dụng ......................................................... 94 3.3.1.6 Quyền tự chủ đại học ....................................................................... 95 3.3.2 Nhóm yếu tố thuộc về trường đại học tác động đến động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay .............. 97 3.3.2.1 Chế độ đãi ngộ giảng viên ................................................................ 97 3.3.2.2 Người lãnh đạo và cơ chế lãnh đạo ................................................. 100 3.3.2.3. Văn hóa trường đại học ................................................................. 103 3.3.2.4 Cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy và nghiên cứu khoa học ................ 106 3.3.2.5 Cơ hội thăng tiến ........................................................................... 108 3.3.2.6 Yếu tố thuộc về giảng viên .............................................................. 109 3.3.2.7 Yếu tố từ phía người học ................................................................ 111 3.4. Những vấn đề đặt ra nhằm tăng cường động lực làm việc cho giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay .............................. 113 v 3.4.1. Những vấn đề đặt ra khi phân tích mô hình SEM ............................ 113 3.4.2. Ưu điểm và nguyên nhân ................................................................ 116 3.4.2.1. Những ưu điểm cơ bản ............................................................... 116 3.4.1.2. Những nguyên nhân cơ bản ....................................................... 119 3.4.2 Hạn chế và nguyên nhân ................................................................. 122 3.4.2.1 Hạn chế ...................................................................................... 122 3.4.2.2 Nguyên nhân của hạn chế .............................................................. 124 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................... 135 Chương 4 ....................................................................................................... 137 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO GIẢNG VIÊN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI ............................................................................ 137 4.1. Quan điểm tăng cường động lực làm việc cho giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay ............................................................... 137 4.1.1. Tăng cường động lực làm việc cho giảng viên trong các trường đại học công lập theo định hướng của Đảng ........................................................ 137 4.1.2.Tăng cường động lực làm việc cho giảng viên trong các trường đại học công lập phù hợp với định hướng đáp ứng yêu cầu hội nhập, phát triển đất nước, phát triển giáo dục đại học ............................................................ 138 4.2. Giải pháp tăng cường động lực làm việc cho giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay ............................................................... 139 4.2.1. Các giải pháp hoàn thiện chính sách vĩ mô tăng cường động lực làm việc cho giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay ..... 140 4.2.1.1. Xây dựng lại các biện pháp khuyến khích nghề nghiệp của giảng viên trong các trường đại học công lập ...................................................................... 140 4.2.1.2. Đổi mới chính sách lương của giảng viên trong các trường đại học công lập .......................................................................................................... 142 4.2.1.3. Vận dụng linh hoạt chế độ đãi ngộ đối với giảng viên trong các trường đại học công lập ............................................................................................ 142 4.2.1.4. Cải thiện hệ thống tuyển dụng, kiểm định, đánh giá để kích thích động lực làm việc của giảng viên ............................................................................. 143 4.2.1.5.Tăng cường quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các trường đại học công lập .......................................................................................................... 148 4.2.1.6. Đẩy mạnh thực thi chính sách xã hội hóa giáo dục trong trường đại học công lập................................................................................................... 151 vi 4.2.1.7. Hướng dẫn, phổ biến đến giảng viên các chính sách tạo động lực làm việc ............................................................................................................... 153 4.2.2.Các giải pháp tăng cường động lực làm việc từ các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay ......................................................................... 154 4.2.2.1.Quan tâm xây chính sách nâng cao năng lực giảng dạy và nghiên cứu cho giảng viên trẻ ........................................................................................... 155 4.2.2.2. Xây dựng các giải pháp trau dồi nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp của giảng viên ................................................................................................ 156 4.2.2.3. Thực hiện giải pháp tuyên dương công khai và kịp thời giảng viên có thành tích .......................................................................................................... 156 4.2.2.4. Tạo cơ chế để giảng viên biết cách tự tạo động lực làm việc ............. 157 4.2.2.5. Xây dựng văn hóa trường đại học phù hợp với đặc điểm nghề nghiệp của giảng viên ................................................................................................ 158 4.2.2.7. Nâng cao thái độ và thành tích học tập của sinh viên ....................... 162 4.2.2.8. Vận dụng quy trình tạo động lực làm việc ....................................... 163 Kết luận chương 4 ...................................................................................... 166 KẾT LUẬN .................................................................................................... 168 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ........................... 171 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 172 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 183 Phụ lục 1. PHIẾU KHẢO SÁT....................................................................... 183 Phụ lục 2. NỘI DUNG PHỎNG VẤN SÂU PHỤC VỤ KẾT QUẢ KHẢO SÁT190 Phụ lục 3. KẾT QUẢ KHẢO SÁT VỀ THỰC TRẠNG ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CỦA GVĐHCL ....................................................................................................................... 193 3.1 BIỂU HIỆN ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CỦA GIẢNG VIÊN ĐHCL ......... 193 3.2 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CỦA GV ĐHCL ....................................................................................................................... 196 3.3. ĐẶC ĐIỂM NHÂN KHẨU ĐỐI TƯỢNG KHẢO SÁT........................... 200 Phụ lục 4. KẾT QUẢ KHẢO SÁT VỀ SỰ THỪA NHẬN CÁC CHÍNH SÁCH TĂNG CƯỜNG ĐỘNG LỰC HIỆN CÓ Ở TRƯỜNG ĐHCL ...................... 202 Phụ lục 5. SO SÁNH KẾT QUẢ KHẢO SÁT THEO ĐẶC ĐIỂM NHÂN KHẨU CỦA ĐỐI TƯỢNG KHẢO SAT .................................................................... 210 vii Phục lục 6. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG NHÓM ĐỐI TƯỢNG THUỘC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CHƯA TỰ CHỦ ........................................... 223 Phục lục 7. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG NHÓM ĐỐI TƯỢNG THUỘC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TỰ CHỦ MỘT PHẦN .................................. 229 Phục lục 8. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG NHÓM ĐỐI TƯỢNG THUỘC TRƯỜNG ĐẠI HỌC TỰ CHỦ HOÀN TOÀN ............................... 235 Phục lục 9. THU NHẬP TĂNG THÊM CỦA CÁC TRƯỜNG ...................... 241 viii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của luận án chưa được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Tác giả luận án Tạ Thị Liễu ix LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu luận án “Động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay”, tác giả luận án xin chân thành bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới hai Thầy hướng dẫn đã định hướng khoa học giúp tôi nghiên cứu, hoàn thiện luận án. Tác giả luận án xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc Gia, Ban Đào tạo Sau đại học, Khoa Khoa học Hành chính và Tổ chức nhân sự, các Thầy, Cô giảng dạy nghiên cứu sinh đã ủng hộ, tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, viên chức quản lý, giảng viên và người học các trường đại học công lập đã giúp tôi thực hiện khảo sát, phỏng vấn, bổ sung và hoàn thiện luận án. Tôi xin dành lời biết ơn tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp những người luôn sát cánh, động viên, cổ vũ, chia sẻ giúp tôi hoàn thiện luận án. Do điều kiện chủ quan, khách quan, kết quả nghiên cứu của Luận án có thể còn những điểm thiếu sót nhất định. Tác giả luận án rất mong tiếp tục nhận được nhiều ý kiến đóng góp để nội dung nghiên cứu được hoàn thiện hơn. Tác giả luận án Tạ Thị Liễu x DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ CNH–HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ĐHCL Đại học công lập ĐL Động lực ĐLLV Động lực làm việc GDĐH Giáo dục đại học GV Giảng viên GVĐH Giảng viên đại học NCKH Nghiên cứu khoa học NC Nghiên cứu NCS Nghiên cứu sinh xi DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Số lượng trường đại học công lập, giảng viên và sinh viên 2010-2020 ............................................................................................................... 193 Bảng 3.2. Trình độ đội ngũ giảng viên đại học công lập giai đoạn 2010-2020 193 Bảng 3.3 Mức độ nhiệt huyết với công việc của giảng viên .......................... 193 Bảng 3.4 Mức độ tin tưởng, quan tâm trong công việc của bản thân giảng viên ............................................................................................................... 194 Bảng 3.5 Mức độ tham gia của GV vào hoạt động nghề nghiệp (giảng dạy) .. 195 Bảng 3.6 Mức độ tham gia của giảng viên vào hoạt động nghề nghiệp (NCKH) ............................................................................................................... 195 Bảng 3.7. Sự cam kết nghề nghiệp của giảng viên trường đại học công lập .... 196 Bảng 3.8 Bảng cấp bậc lương của giảng viên đại học của Việt Nam .............. 196 Bảng 3.13 Phương thức và phong cách lãnh đạo quản lý .............................. 197 Bảng 3.14 Yếu tố chủ quan thuộc về GV ảnh hưởng đến động lực làm việc của giảng viên trong các trường đại học công lập............................................... 197 Bảng 3.18. Mức độ tự chủ công việc của giảng viên trường ĐHCL ............... 198 Bảng 3.19. Sự thừa nhận của GV về sự hài lòng với lãnh đạo