Luận án Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) tại Việt Nam

1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi LuËn ¸n Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi, më cöa vµ héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi, trong h¬n 10 n¨m qua (1993-2004), nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) ®· thùc sù gãp phÇn to lín vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ hç trî c¶i c¸ch chÝnh s¸ch kinh tÕ t¹i ViÖt Nam. Tuy nhiªn: “do nhiÒu nguyªn nh©n, song nguyªn nh©n chñ quan cña ta lµ chÝnh”, ®ã lµ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý ODA cßn nhiÒu bÊt cËp, thiÕu ®ång bé, chång chÐo, kh«ng æn ®Þnh, vµ ch−a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. M« h×nh tæ chøc qu¶n lý, ®iÒu hµnh c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA ch−a hîp lý. C«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t nguån vèn ODA cßn bu«ng láng, thiÕu c¸c chÕ tµi xö ph¹t. HiÖn t−îng tiªu cùc, tham nhòng, l·ng phÝ trong qu¸ tr×nh sö dông nguån vèn ODA cßn nan gi¶i. NhËn thøc cña c¸c cÊp vÒ nguån “ngo¹i lùc” ODA cßn sai lÖch, ch−a ®Çy ®ñ....; Tõ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n trªn ®· lµm h¹n chÕ ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i ViÖt Nam trong thêi gian qua. Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) cã thùc sù trë thµnh “nguån vèn n−íc ngoµi cã ý nghÜa quan träng” gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng hay kh«ng? tiÕn ®é gi¶i ng©n vµ sö dông nguån vèn ODA cã ®¹t hiÖu qu¶ nh− mong muèn mµ §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ò ra hay kh«ng? g¸nh nÆng nî nÇn ODA cã n»m trong biªn ®é cho phÐp hay kh«ng?......tÊt c¶ ®ang chê vµo nh÷ng thay ®æi mang tÝnh ®ét ph¸ tõ nhËn thøc ®Õn c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ODA trong thêi gian tíi. V× vËy, Nghiªn cøu sinh chän ®Ò tµi LuËn ¸n “Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn Hç trî ph¸t trÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i ViÖt nam” nh»m gãp phÇn ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái bøc xóc hiÖn nay cña thùc tiÔn. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu -Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). -Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) ë ViÖt nam. -§Ò xuÊt gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý Nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i ViÖt nam trong thêi gian tíi. 3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu LuËn ¸n ®i s©u nghiªn cøu hiÖu qu¶ qu¶n lý ®èi víi nguån vèn ODA vay −u ®·i tõ n¨m 1993 ®Õn 2003 t¹i VN. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn ¸n, c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®−îc sö dông: Ph−¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö; Ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng; Ph−¬ng ph¸p m« h×nh ho¸; Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ m« t¶; Ph−¬ng ph¸p tæng hîp, thèng kª, so s¸nh ...; Toµn bé c¸c ph−¬ng ph¸p trªn ®−îc luËn ¸n sö dông mét c¸ch linh ho¹t cã thÓ lµ kÕt hîp, cã thÓ lµ riªng rÏ trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. 6. ý nghÜa khoa häc cña LuËn ¸n -HÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA), trùc tiÕp lµ nguån vèn ODA vay −u ®·i (tøc vèn vay cã thµnh tè hç trî cao); -§¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA vay −u ®·i ë VN trong thêi gian qua. -§Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý ®èi víi nguån vèn ODA vay −u ®·i trong thêi gian tíi. 7. KÕt cÊu cña LuËn ¸n Ngoµi c¸c phÇn Më ®Çu, KÕt luËn, Phô lôc, Danh môc tµi liÖu tham kh¶o, LuËn ¸n ®−îc tr×nh bµy theo 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: HiÖu qu¶ qu¶n lý Nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) vµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung. Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i ViÖt nam trong thêi gian qua. Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i ViÖt nam trong thêi gian tíi. - 1 - 18 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n --------o0o--------- T«n Thanh T©m Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i viÖt nam Chuyªn ngµnh: Tµi chÝnh, l−u th«ng tiÒn tÖ vµ tÝn dông M· sè : 5.02.09 Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ Hµ néi 2004 19 C«ng tr×nh nµy ®−îc hoµn thµnh t¹i tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n Nh÷ng ng−êi h−íng dÉn khoa häc: GS. TS NguyÔn V¨n Nam TS. §ç TÊt Ngäc Ph¶n biÖn 1: Ph¶n biÖn 2: Ph¶n biÖn 3: LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ t¹i Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc häp t¹i tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n Vµo håi .... giê ....... ngµy ....... th¸ng ........ n¨m 2004 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i Th− viÖn Quèc gia Th− viÖn tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 20 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o --------o0o--------- Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i viÖt nam Chuyªn ngµnh: Tµi chÝnh, l−u th«ng tiÒn tÖ vµ tÝn dông M· sè : 5.02.09 tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ Hµ néi 2004 21 C«ng tr×nh nµy ®−îc hoµn thµnh t¹i tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n Nh÷ng ng−êi h−íng dÉn khoa häc: GS. TS NguyÔn V¨n Nam TS. §ç TÊt Ngäc Ph¶n biÖn 1: Ph¶n biÖn 2: Ph¶n biÖn 3: LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ t¹i Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc häp t¹i tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n Vµo håi .... giê ....... ngµy ....... th¸ng ........ n¨m 2004 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i Th− viÖn Quèc gia Th− viÖn tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n 22 23 2 ch−¬ng I hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung 1.1 Tæng quan vÒ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc 1.1.1 Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc 1.1.1.1 Kh¸i niÖm “ODA lµ mét giao dÞch chÝnh thøc ®−îc thiÕt lËp víi môc ®Ých chÝnh lµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. §iÒu kiÖn tµi chÝnh cña giao dÞch nµy cã tÝnh chÊt −u ®·i vµ thµnh tè viÖn trî kh«ng hoµn l¹i chiÕm Ýt nhÊt lµ 25%” 1.1.1.2 ®Æc ®iÓm ODA cã mét sè ®Æc ®iÓm sau: -Thµnh tè hç trî hay cßn gäi lµ “phÇn cho kh«ng” lµ tû lÖ phÇn tr¨m danh nghÜa cña kho¶n vay ph¶n ¸nh møc −u ®·i cña kho¶n vay ODA. Møc −u ®·i ph¶i ®¹t Ýt nhÊt tõ 25% trë lªn ®Õn 100% th× míi ®−îc gäi lµ vèn ODA. -TÝnh hai mÆt cña nguån vèn ODA: (i) −u ®iÓm cña nguån vèn ODA lµ bæ sung nguån vèn trung, dµi h¹n cho ®Çu t− ph¸t triÓn, thóc ®Èy ®Çu t− t− nh©n, hç trî t¨ng c−êng n¨ng lùc thÓ chÕ vµ ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng c¶i c¸ch chÝnh s¸ch kinh tÕ, bï ®¾p thiÕu hôt c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, gãp phÇn ®¶m b¶o nhu cÇu chi tiªu cÇn thiÕt cña ChÝinh phñ, cÇu nèi giao l−u v¨n ho¸ chÝnh trÞ vµ con ng−êi gi÷a n−íc tiÕp tµi trî vµ tiÕp nhËn viÖn trî. (ii) MÆt tr¸i cña ODA ®ã lµ c¸c rµng buéc vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. 1.1.2 B¶n chÊt chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cña nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc 1.1.2.1 B¶n chÊt chÝnh trÞ T¨ng c−êng lîi Ých chiÕn l−îc vµ chÝnh trÞ ng¾n h¹n cña c¸c n−íc tµi trî ®èi víi c¸c n−íc tiÕp nhËn viÖn trî 1.1.2.2 B¶n chÊt kinh tÕ Thóc ®Èy t¨ng tr−ëng dµi h¹n vµ gi¶m nghÌo ®ãi ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn.. 1.1.3 C¸c nhµ tµi trî ODA C¸c nhµ tµi trî ODA bao gåm: -ChÝnh phñ tÊt c¶ c¸c n−íc trªn thÕ giíi cã tham gia vµo qu¸ tr×nh cung cÊp ODA cßn gäi lµ c¸c nhµ tµi trî ODA song ph−¬ng. -C¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ hoÆc liªn quèc gia cßn gäi lµ c¸c nhµ tµi trî ODA ®a ph−¬ng. 1.1.4 C¸c h×nh thøc cung cÊp ODA Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i, nh−ng nh×n chung cã 3 h×nh thøc cung cÊp ODA c¬ b¶n sau: ODA kh«ng hoµn l¹i, ODA cho vay −u ®·i, ODA hçn hîp. 1.1.5 C¸c ph−¬ng thøc cung cÊp ODA HiÖn cã mét sè ph−¬ng thøc cung cÊp ODA c¬ b¶n sau: (i) ViÖn trî theo ch−¬ng tr×nh bao gåm: hç trî c¸n c©n thanh to¸n, hç trî ng©n s¸ch, hç trî ng©n s¸ch theo ngµnh, gi¶m nî; (ii) viÖn trî theo dù ¸n gåm: viÖn trî dù ¸n ®−îc chuyÓn qua c¸c ChÝnh phñ, viÖn trî dù ¸n do nhµ tµi trî qu¶n lý, viÖn trî dù ¸n ®−îc chuyÓn qua c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGOs). 1.2 Néi dung qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) 1.2.1 Sù cÇn thiÕt trong viÖc qu¶n lý nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) 1.2.1.1 Tõ gãc ®é c¸c nhµ cung cÊp ODA (c¸c nhµ tµi trî) ODA ®−îc trÝch mét phÇn tõ thu nhËp quèc d©n cña c¸c n−íc giµu ®Ó thùc hiÖn “nghÜa vô” cña m×nh ®èi víi nh÷ng n−íc nghÌo th«ng qua con ®−êng hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc. Møc trÝch theo qui ®Þnh cña Liªn hîp quèc lµ 0,7%/GDP/n¨m. Do GDP h×nh thµnh trªn c¬ së thuÕ, phÝ, lÖ phÝ ...cña ng−êi d©n n−íc tµi trî ®ãng gãp nªn, v× vËy viÖc qu¶n lý nguån vèn ODA cho vay ®· trë thµnh yªu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan ®èi víi c¸c nhµ tµi trî. 1.2.1.2 Tõ gãc ®é c¸c n−íc tiÕp nhËn ODA (n−íc nhËn tµi trî) - 3 - 3 ODA lµ mét trong nh÷ng nguån vèn vay −u ®·i (nguån huy ®éng) cña ChÝnh phñ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn (n−íc ®i vay), do ®ã ®· cã vay th× ph¶i cã tr¶, ®Ó ®¶m b¶o nguån tr¶ nî (gèc vµ l·i) th× viÖc qu¶n lý chÆt chÏ ®èi víi nguån vèn huy ®éng nµy còng trë thµnh yªu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan cña n−íc tiÕp nhËn viÖn trî. 1.2.2 Néi dung qu¶n lý nguån vèn ODA Néi dung qu¶n lý nguån vèn ODA chñ yÕu dùa trªn c¸c qui ®Þnh cña c¸c bªn (tµi trî vµ nhËn tµi trî) liªn quan ®Õn chu kú 1 cña dù ¸n gåm: x¸c ®Þnh dù ¸n, chuÈn bÞ dù ¸n, thÈm ®Þnh, ®µm ph¸n ký kÕt vµ phª duyÖt c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ ODA, tæ chøc thùc hiÖn, ®¸nh gi¸ vµ kÕt thóc ch−¬ng tr×nh/ dù ¸n ODA. 1.3 HiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) 1.3.1 Kh¸i niÖm hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA Theo Tõ ®iÓn qu¶n lý viÖn trî vµ ph¸t triÓn th× “HiÖu qu¶ lµ møc ®é hoµn thµnh môc tiªu cña mét ho¹t ®éng tµi trî”, vµ “HiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ n−íc lµ khi mµ c¸c quèc gia cã ®−îc mét hÖ thèng qu¶n lý tèt vµ hÖ thèng nµy thu hót ®−îc sù quan t©m réng kh¾p cña c«ng chóng”. Nh− vËy, HiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA chÝnh lµ hiÖu qu¶ trong viÖc tæ chøc ®iÒu hµnh toµn bé c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ dù ¸n, thÈm ®Þnh, phª duyÖt kho¶n vay, ®µm ph¸n, ký kÕt, phª chuÈn c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ, tæ chøc triÓn khai thùc hiÖn, ®¸nh gi¸ vµ kÕt thóc dù ¸n..... b»ng c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ODA nh− LuËt, Ph¸p lÖnh, NghÞ ®Þnh, Th«ng t−, H−íng dÉn, NghÞ quyÕt, ChØ thÞ...; Vµ hÖ thèng c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý nµy lu«n nhËn ®−îc sù quan t©m ñng hé cña c«ng chóng c¸c n−íc tµi trî lÉn n−íc tiÕp nhËn viÖn trî. §ã chÝnh lµ môc tiªu cña hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA. 1.3.2 C¸c tiªu thøc c¬ b¶n ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA), c¸c Nhµ qu¶n lý vµ ph©n tÝch nî ODA th−êng dùa vµo mét tËp hîp c¸c chØ tiªu võa mang tÝnh ®Þnh l−îng, nh−ng l¹i võa mang tÝnh ®Þnh tÝnh. C¸c chØ tiªu nµy võa ë tÇm vÜ m« tøc lµ xem xÐt hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån ODA trong mét mèi quan hÖ qu¶n lý nî n−íc ngoµi tæng thÓ cña mét quèc gia, nh−ng l¹i võa ë tÇm vi m« tøc lµ xem xÐt hiÖu qu¶ qu¶n lý trong tõng ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. 1.3.2.1 C¸c tiªu thøc ®Þnh l−îng a. C¸c tiªu thøc ®Þnh l−îng mang tÝnh vÜ m« B¶ng 1.1: C¸c tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ møc ®é nî n−íc ngoµi cña c¸c con nî Nguån Ng©n hµng ThÕ giíi (WB) vµ Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) Bªn c¹nh c¸c chØ tiªu tæng hîp trªn, ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA, ng−êi ta cßn dùa vµo mét sè tiªu chÝ bæ trî kh¸c nh− kh¶ n¨ng tr¶ nî cña NSNN, chØ sè ICOR, ®Çu t−/GDP, ... ®Ó ®¸nh gi¸; b. C¸c tiªu th−c ®Þnh l−îng mang tÝnh vi m« §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA, ngoµi c¸c tiªu chÝ tæng hîp nãi trªn, c¸c nhµ tµi trî cßn ®−a ra c¸c chØ tiªu cô thÓ trong tõng ch−¬ng tr×nh/ dù ¸n ODA ®Ó gióp c¸c bªn tµi trî vµ bªn nhËn tµi trî cã c¬ së ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¶n lý theo ®Þnh kú, ®ét xuÊt, hoÆc kÕt thóc dù ¸n nh−: tû lÖ gi¶i ng©n thùc tÕ cã ®¹t kÕ ho¹ch ®Ò ra kh«ng? ph©n bæ vµ sö dông vèn? møc ®é ®ãng gãp cña nguån vèn ODA ®Õn t¨ng tr−ëng GDP lµ bao nhiªu%? møc t¨ng GDP tÝnh theo ®Çu ng−êi? tû lÖ gi¶m nghÌo lµ bao nhiªu? ..v.v; 1.3.2.2 C¸c tiªu thøc ®Þnh tÝnh Tuú theo tÝnh chÊt tõng ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA mµ c¸c nhµ tµi trî còng nh− c¸c n−íc tiÕp nhËn viÖn trî cã thÓ ®−a ra c¸c tiªu thøc ®Þnh tÝnh khi xem xÐt hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA ë tÇm vÜ m« vµ vi m«, ch¼ng h¹n nh− viÖc xem xÐt c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý ODA cã ®¹t hiÖu qu¶ kh«ng? møc ®é c¶i c¸ch thÓ chÕ vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Õn møc nµo? ®ãng cöa hay më cöa?.v.v.; hay mét sè nhµ tµi trî cßn ®−a ra mét sè tiªu thøc ®Þnh tÝnh dùa trªn viÖc ®¸nh gi¸ møc ®é thµnh c«ng cña 1 ch−¬ng tr×nh/ dù ¸n ODA víi 5 møc ®é thµnh c«ng kh¸c nhau nh− : rÊt thµnh c«ng, thµnh c«ng, thµnh c«ng phÇn nµo, kh«ng thµnh c«ng, kh«ng xÕp lo¹i. ViÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¶n lý dù ¸n theo ph−¬ng ph¸p trªn lµ nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin h÷u Ých vµ ®¸ng tin cËy kh«ng nh÷ng cho chÝnh nhµ tµi trî mµ cho c¶ ChÝnh phñ n−íc ®i vay qua ®ã gióp c¶ hai phÝa rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quÝ b¸u trong qu¸ tr×nh qu¶n lý c¸c ch−¬ng tr×nh/dù ¸n ODA, ®Æc biÖt lµ lo¹i dù ¸n tõ HÖ sè møc ®é nî Nî/GD P (%) Nî/XuÊt khÈu (%) Chi phÝ (tr¶ gèc vµ l·i)/ XuÊt khÈu (%) Tr¶ l·i/XuÊt khÈu (0) (1) (2) (3) (4) Nî qu¸ nhiÒu > 50 > 275 > 30 > 20 Nî võa ph¶i 30 - 50 165 - 275 18 - 30 12 - 20 Nî Ýt < 30 < 165 < 18 < 12 4 møc kh«ng thµnh c«ng vµ kh«ng xÕp lo¹i (tøc cã vÊn ®Ò nghiªm träng). Vµ còng ®Ó tõ ®ã mµ cã nh÷ng ®iÒu chØnh kÞp thêi c¶ vÒ mÆt vÜ m« lÉn vi m«, nh»m kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý ®èi víi nguån vèn ODA cho c¶ 2 bªn: Nhµ tµi trî vµ ChÝnh phñ n−íc ®i vay. Tãm l¹i: ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng møc ®é hiÖu qu¶ qu¶n lý ®èi víi nguån vèn ODA, c¸c nhµ ph©n tÝch ph¶i dùa vµo mét tËp hîp c¸c chØ tiªu võa mang tÝnh “®Þnh l−îng” võa mang tÝnh “®Þnh tÝnh” ë c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m« mµ c¸c v¨n kiÖn cña ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ODA (B¸o c¸o thÈm ®Þnh, HiÖp ®Þnh vay) ®· ®Ò ra ®Ó ®¸nh gi¸. 1.4 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) 1.4.1 C¸c nh©n tè thuéc bªn tµi trî XuÊt ph¸t tõ môc tiªu cung cÊp ODA nãi chung, ODA −u ®·i nãi riªng cña c¸c nhµ tµi trî dµnh cho c¸c n−íc nhËn viÖn trî (c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn) ®ã lµ: (i) thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vµ gi¶m nghÌo ®ãi ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®ång thêi (ii) t¨ng c−êng lîi Ých chiÕn l−îc vµ chÝnh trÞ cña c¸c nhµ tµi trî ®èi víi c¸c n−íc tiÕp nhËn viÖn trî. Nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n lµ viÖc cung cÊp ODA cña nh÷ng n−íc giµu dµnh cho nh÷ng n−íc nghÌo ®Òu ®i kÌm víi nh÷ng ®iÒu kiÖn rµng buéc vÒ mÆt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh nµo ®ã, do ®ã hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA còng chÞu sù t¸c ®éng vµ chi phèi cña c¸c nh©n tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ tõ phÝa c¸c nhµ tµi trî, cô thÓ: -ChiÕn l−îc cung cÊp ODA trong tõng thêi kú cña c¸c n−íc tµi trî. -Ng©n s¸ch hµng n¨m mµ ChÝnh phñ c¸c n−íc tµi trî dµnh cho c¸c n−íc nghÌo th«ng qua con ®−êng hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA); -C¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý nguån ODA cña c¸c n−íc tµi trî hoÆc cña c¸c tæ chøc cung cÊp ODA ®a ph−¬ng; -Mèi quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ gi÷a n−íc tµi trî vµ n−íc tiÕp nhËn viÖn trî; 1.4.2 C¸c nh©n tè thuéc bªn nhËn tµi trî C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) xÐt tõ gãc ®é bªn nhËn tµi trî, bao gåm c¸c sè nh©n tè c¬ b¶n sau: -ThÓ chÕ chÝnh trÞ: nÕu thÓ chÕ chÝnh trÞ trong n−íc æn ®Þnh sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA, ng−îc l¹i nÕu thÓ chÕ chÝnh trÞ trong n−íc thay ®æi sÏ lµm cho hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA bÞ ¶nh h−ëng theo do c¸c mèi quan hÖ vay m−în vÒ ODA gi÷a c¸c bªn thay ®æi, dÉn ®Õn sè l−îng ODA, c¬ cÊu ODA...còng thay ®æi theo. -Møc ®é æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«: nÕu c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« æn ®Þnh nh− chÝnh s¸ch tµi kho¸, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i, chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch ®Çu t−..v.v..æn ®Þnh sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qña qu¶n lý nguån vèn ODA cña quèc gia ®ã, vµ ng−îc l¹i. -HÖ thèng c¸c v¨n b¶n qui ph¹m ph¸p luËt liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh luång vèn ODA: nÕu hÖ thèng c¸c v¨n b¶n qui ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ vÒ ODA æn ®Þnh, Ýt thay ®æi, phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, cã hiÖu lùc thi hµnh cao ....sÏ gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA, vµ ng−îc l¹i. -Møc ®é hÊp thô vèn ODA cña n−íc ®i vay trong tõng thêi kú: nÕu møc ®é hÊp thô vèn ODA ë møc cao sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý do c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý ODA ph¶i thay ®æi theo, hoÆc møc ®é hÊp thô vèn ODA thÊp còng phÇn nµo thÓ hiÖn c¸c c¬ chÕ qu¶n lý ®ang lµm c¶n trë ®Õn tiÕn ®é gi¶i ng©n. -N¨ng lùc vµ tr×nh ®é qu¶n lý nguån vèn ODA cña c¸c cÊp; -NhËn thøc cña c¸c cÊp vÒ nguån vèn ODA: nÕu nhËn thøc ®óng vÒ nguån “ngo¹i lùc” ODA lµ nguån vay nî cña quèc gia th× nã sÏ gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý còng nh− hiªô qu¶ sö dông vèn trong c¸c cÊp. Ng−îc l¹i nÕu coi nguån vèn ODA vay lµ nguån cho kh«ng, cã vÊn g× ng©n s¸ch nhµ n−íc chÞu, th× nã sÏ t¸c ®éng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA trong c¸c cÊp. -M« h×nh tæ chøc, qu¶n trÞ, ®iÒu hµnh nguån vèn ODA; 1.5 Kinh nghiÖm cña c¸c n−íc vµ bµi häc ®èi víi ViÖt nam vÒ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) 1.5.1 Kinh nghiÖm thành c«ng: Hµn quèc, Malaysia..; 1.5.2 Bµi häc thÊt b¹i: D¨m-bia, CHDC C«ng g«, Tandania...; 1.5.3 NhËn xÐt hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA th«ng qua c¸c bµi häc kÝnh nghiÖm: - 8 - - 9 - 5 Theo ®¸nh gi¸ cña WB, hiÖu qu¶ qu¶n lý nguån vèn ODA cao hay thÊp phô thuéc rÊt lín vµo c¸c “c¬ chÕ qu¶n lý” nguån vèn ODA cña n−íc tiÕp nhËn viªn trî. Bµi häc thµnh c«ng nh− Hµn quèc, Malaysia...lµ nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ sù tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c trong qu¶n lý nguån vèn n−íc ngoµi, v× vËy ®· gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý ®èi víi nguån vèn ODA. Ng−îc l¹i, bµi häc thÊt b¹i rót ra tõ D¨m-bi-a, CHDC C«ng g«, Tandania..lµ nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh trong viÖc ph¸ vì c¸c néi dung qu¶n lý ®èi víi nguån vèn nµy. 1.5.4 Bµi häc ®èi víi ViÖt Nam NhËn thøc s©u s¾c vÒ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, tõ n¨m 1993 ®Õn 2001, ChÝnh phñ VN ®· tiÕn hµnh thay ®æi 03 NghÞ ®Þnh vÒ qui chÕ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) nh»m kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý ®èi víi nguån vèn ODA. Tõ NghÞ ®Þnh 20/CP ngµy 15/3/1994, ®Õn NghÞ ®Þnh 87/CP ngµy 5/8/1997, vµ ®Õn nay lµ NghÞ ®Þnh 17/2001/N§-CP ngµy 4/5/2001. HiÖn t¹i ChÝnh phñ ®ang xem xÐt ®Ó tiÕp tôc bæ sung, söa ®æi NghÞ ®Þnh 17 nãi trªn. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ý chÝ vµ nguyÖn väng cña ChÝnh phñ VN trong viÖc t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p vµ ®−a ra mét c¬ chÕ qu¶n lý ODA cã hiÖu qu¶ nhÊt nh»m khai th¸c triÖt ®Ó c¸c lîi thÕ “so s¸nh” mµ nguån vèn nµy mang l¹i. ch−¬ng II Thùc tr¹ng qu¶n lý nguån vèn Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i viÖt nam trong thêi gian qua 2.1 Kh¸i qu¸t vÒ nguån vèn Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) t¹i ViÖt nam 2.1.1 Tr−íc n¨m 1993 2.1.1.1 VÒ nguån tµi trî Tr−íc n¨m 1993 (tøc tr−íc khi lÖnh cÊm vËn kinh tÕ cña Mü ®−îc dì bá), ViÖt nam chØ nhËn ®−îc vµi nguån ODA song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng chñ yÕu sau ®©y: mét lµ tõ c¸c n−íc thuéc Tæ chøc Héi ®ång t−¬ng trî kinh tÕ (SEV), hai lµ tõ mét sè n−íc thuéc Uû ban hç trî ph¸t triÓn cña tæ chøc OECD, ba lµ tõ c¸c tæ chøc thuéc Liªn hîp quèc..; 2.1.1.2 VÒ c¬ chÕ qu¶n lý ODA Trong giai ®o¹n nµy, do luång vèn viÖn trî ODA kh«ng cao, chñ yÕu lµ hç trî kü thuËt, nªn C¬ chÕ qu¶n lý vµ tiÕp nhËn viÖn trî ODA ®−îc ®iÒu tiÕt bëi tõng QuyÕt ®Þnh riªng rÎ cña Chñ TÞch Héi ®«ng Bé tr−ëng (nay lµ Thñ t−íng ChÝnh phñ) ®èi víi tõng ch−¬ng tr×nh hay dù ¸n ODA. HoÆc chØ míi thùc hiÖn th«ng qua c¸c HiÖp ®Þnh hîp t¸c song ph−¬ng riªng lÎ ®−îc ký kÕt gi÷a ChÝnh phñ VN víi c¸c Tæ chøc hay chÝnh phñ c¸c n−íc nãi trªn. Cßn hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p qui liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu phèi chung c¸c ho¹t ®éng tõ kh©u thu hót, ®Õn ký kÕt hiÖp ®Þnh vay, sö dông vèn vay, qu¶n lý nguån ODA .v.v trong giai ®o¹n nµy vÉn ch−a ®−îc nghiªn cøu vµ ban hµnh. 2.1.2 Tõ giai ®o¹n 1993 ®Õn 2003 2.1.2.1 VËn ®éng (thu hót) ODA Ngay sau khi Hîp chñng quèc Hoa kú tuyªn bè b·i bá lÖnh cÊm vËn kinh tÕ ®èi víi VN vµo th¸ng 10/1993, lËp tøc quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a VN vµ céng ®ång c¸c nhµ tµi trî ODA ®−îc khai th«ng. Qua vËn ®éng ODA, ®Õn nay VN cã quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn víi: 25 nhµ tµi trî song ph−¬ng, trong ®ã cã 21 nhµ tµi trî cam kÕt ODA th−êng niªn cho VN; 15 tæ chøc ®a ph−¬ng; Ng