Luận án Giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ TRIỀU TIÊN GIÁO DỤC KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRÒ CHƠI HỌC TẬP LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ TRIỀU TIÊN GIÁO DỤC KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRÒ CHƠI HỌC TẬP Chuyên ngành: Giáo dục MN Mã số : 9.14.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Ngô Công Hoàn TS. Trần Thị Ngọc Trâm HÀ NỘI - 2023 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu được trình bày trong Luận án là trung thực, khách quan và chưa từng được công bố ở bất kỳ một công trình nào khác Tác giả luận án Nguyễn Thị Triều Tiên LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin trân trọng cảm ơn: PGS.TS. Ngô Công Hoàn, TS. Trần Thị Ngọc Trâm - những Người Thầy đầy tâm huyết, luôn tận tình hướng dẫn, động viên và khích lệ em vượt qua mọi khó khăn, trực tiếp hướng dẫn em trong suốt quá trình học tập nghiên cứu để hoàn thành Luận án này. Em xin trân trọng cảm ơn Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, quý Thầy, Cô, cán bộ Khoa Giáo dục MN, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã giảng dạy, hướng dẫn và giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu. Em xin chân thành cảm ơn Phòng Sau đại học Trường ĐHSP Hà Nội luôn tạo mọi điều kiện và hướng dẫn cho em hoàn thành thủ tục về Luận án. Em xin chân thành cảm ơn Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng, các thầy cô giáo và các đồng nghiệp của Khoa Giáo dục MN đã tạo điều kiện giúp đỡ, hỗ trợ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ, hỗ trợ nhiệt tình của cán bộ quản lý, GV MN và các cháu mẫu giáo 5 - 6 tuổi tại các trường MN thuộc địa bàn thành phố Đà Nẵng đã hỗ trợ cho em trong quá trình thực hiện nghiên cứu này. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Nguyễn Thị Triều Tiên MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................................. 2 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................................ 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................................... 2 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .................................................................. 3 8. Những luận điểm cần bảo vệ ....................................................................................... 5 9. Những đóng góp mới của luận án ............................................................................... 5 10. Cấu trúc của luận án...................................................................................................... 5 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA GIÁO DỤC KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRÒ CHƠI HỌC TẬP ........................................ 7 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................ 7 1.1.1. Nghiên cứu về kỹ năng quan sát và giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ............................................................................................................................... 7 1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập ............................................................................................................................. 15 1.2. Kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ....................................................... 22 1.2.1. Khái niệm kỹ năng quan sát .................................................................................. 22 1.2.2. Cấu trúc kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .......................................... 26 1.2.3. Các thành phần tâm lý tham gia vào quá trình phát triển kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi......................................................................................................... 27 1.2.4. Đặc điểm kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ......................................... 29 1.2.5. Biểu hiện kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ......................................... 31 1.2.6. Các giai đoạn giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .................. 32 1.3. Trò chơi học tập của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ......................................................... 34 1.3.1. Khái niệm trò chơi học tập .................................................................................... 34 1.3.2. Cấu trúc trò chơi học tập ...................................................................................... 35 1.3.3. Đặc điểm trò chơi học tập của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .......................................... 37 1.3.4. Phân loại trò chơi học tập ..................................................................................... 38 1.4. Quá trình giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập ............................................................................................................................. 43 1.4.1.Khái niệm giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập .............................................................................................................................. 43 1.4.2. Mục tiêu giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập .............................................................................................................................. 44 1.4.3. Nội dung giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập .............................................................................................................................. 44 1.4.4. Phương pháp giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập ............................................................................................................................... 45 1.4.5. Hình thức giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập .............................................................................................................................. 46 1.4.6. Đánh giá kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ......................................... 48 1.4.7. Vai trò của trò chơi học tập trong việc giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ...................................................................................................................... 48 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập ................................................................................................ 51 1.5.1. Yếu tố thuộc về trẻ ................................................................................................. 51 1.5.2. Yếu tố thuộc về môi trường giáo dục, điều kiện cơ sở vật chất ........................... 52 1.5.3. Yếu tố thuộc về GV ................................................................................................ 54 Kết luận chương 1 ............................................................................................................. 54 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRÒ CHƠI HỌC TẬP ................................................ 55 2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng ................................................................................... 55 2.1.1. Mục đích khảo sát ................................................................................................... 55 2.1.2. Khách thể, địa bàn và thời gian khảo sát .............................................................. 56 2.1.3. Nội dung khảo sát ................................................................................................... 56 2.1.4 Phương pháp và công cụ khảo sát .......................................................................... 57 2.1.5. Tiêu chí và thang đánh giá mức độ kỹ năng quan sát của trẻ ............................... 58 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng .............................................................................. 60 2.2.1. Thực trạng giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập của GV ......................................................................................................................... 60 2.2.2. Thực trạng mức độ biểu hiện kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .................. 77 CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRÒ CHƠI HỌC TẬP........................................................... 85 3.1. Nguyên tắc xây dựng biện pháp giáo dục kỹ năng quan sát qua trò chơi học tập cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ......................................................................................... 85 3.1.1. Đảm bảo phù hợp với mục tiêu giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ ..................... 85 3.1.2. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ........................................ 85 3.1.3. Đảm bảo phải phù hợp với quá trình phát triển kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ...................................................................................................................... 86 3.1.4. Đảm bảo tạo nhiều cơ hội cho trẻ được thực hành và trải nghiệm ..................... 86 3.1.5. Đảm bảo tính khả thi ............................................................................................. 86 3.2. Đề xuất một số biện pháp giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập ........................................................................................................ 86 3.2.1. Nhóm biện pháp chuẩn bị các điều kiện giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập .................................................................................... 87 3.2.2. Nhóm biện pháp tác động giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập .......................................................................................................... 97 3.2.3. Nhóm biện pháp đánh giá, hỗ trợ giáo dục kỹ năng quan sát cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trò chơi học tập ................................................................................................. 106 3.2.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT ........................................................................................................................... 110 Kết luận chương 3 ........................................................................................................... 111 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM CÁC BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KỸ NĂNG QUAN SÁT CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRÒ CHƠI HỌC TẬP ...................................................................................................... 113 4.1. Khái quát về quá trình tổ chức thực nghiệm ..................................................... 113 4.1.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................... 113 4.1.2. Đối tượng, thời gian và địa bàn thực nghiệm ...................................................... 113 4.1.3. Nội dung và yêu cầu thực nghiệm ........................................................................ 113 4.1.4. Tiến trình thực nghiệm ......................................................................................... 113 4.1.5. Tiêu chí và thang đánh giá thực nghiệm .............................................................. 114 4.1.6. Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm ....................................................... 114 4.2. Kết quả thực nghiệm ............................................................................................. 114 4.2.1. Kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trước thực nghiệm ........................ 114 Mức độ biểu hiện KNQS của trẻ MG 5 – 6 tuổi ............................................................. 115 4.2.2. Kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi sau thực nghiệm ............................ 123 4.2.3. So sánh mức độ phát triển kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trước và sau thực nghiệm của hai nhóm thực nghiệm và đối chứng ........................................... 131 4.2.3.2. So sánh biểu hiện kỹ năng quan sát của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trước và sau thực nghiệm của nhóm thực nghiệm ....................................................................................... 132 4.2.4. Kiểm định kết quả thực nghiệm ........................................................................... 133 Kết luận chương 4 ........................................................................................................... 135 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................. 136 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................................. 139 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 140 PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Thang đánh giá mức độ biểu hiện tiêu chí KNQS của trẻ MG 5-6 tuổi ....... 58 Bảng 2.2. Quan niệm của GV về ................................................................................... 61 Bảng 2.3. Ý kiến của GV về biểu hiện KNQS của trẻ MG 5-6 tuổi ............................... 62 Bảng 2.4. Nhận thức của GV về đặc trưng của TCHT .................................................. 63 Bảng 2.5. Ưu thế TCHT nhằm giáo dục KNQS cho trẻ MG 5 – 6 tuổi ...................................... 66 Bảng 2.6. Thực trạng xác định mục tiêu giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT .. 67 Bảng 2.7. Thực trạng xác định nội dung giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT .... 67 Bảng 2.8. Tần suất sử dụng các biện pháp giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT 69 Bảng 2.9. Mức độ sử dụng các hình thức để giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT ... 72 Bảng 2.10. Các thời điểm giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT ................. 73 Bảng 2.11. Nguồn tài liệu tham khảo được GV sử dụng nhằm giáo dục KQNS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT ................................................................................ 74 Bảng 2.12. Các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục KNQS cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua TCHT ..... 76 Bảng 2.13. Biểu hiện các mức độ KNQS của trẻ MG 5 - 6 tuổi ................................... 77 Bảng 2.14. Mức độ KNQS của trẻ MG 5-6 tuổi qua từng bài tập đo ........................... 79 Bảng 2.15. Mức độ KNQS của trẻ theo các tiêu chí ..................................................... 81 Bảng 2.16. Mức độ biểu hiện KNQS và kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm trẻ trai và trẻ gái của trẻ MG 5 - 6 tuổi ................................................................... 83 Bảng 4.1. Mức độ biểu hiện KNQS của trẻ MG 5-6 tuổi ở nhóm TN và ĐC trước TN ........ 114 Bảng 4.2. Kiểm định phân phối chuẩn Tests of Normality của 2 nhóm trước TN ...... 116 Bảng 4.3. Kiểm định sự khác biệt giữa hai nhóm TN và ĐC trước TN ...................... 117 Bảng 4.4. Biểu hiện KNQS của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trước thực nghiệm của hai nhóm đối chứng và thực nghiệm qua từng bài tập đo ......................................... 118 Bảng 4.5. KNQS của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trước TN của hai nhóm qua từng tiêu chí ....... 120 Bảng 4.7. Mức độ biểu hiện KNQS của trẻ MG 5 – 6 tuổi ở hai nhóm TN và ĐC sau TN ........................................................................................................ 123 Bảng 4.8. Kiểm định phân phối chuẩn Tests of Normality của 2 nhóm sau thực nghiệm .... 125 Bảng 4.9. Kiểm định sự khác biệt giữa các nhóm sau TN........................................... 126 Bảng 4.10. Biểu hiện KNQS của trẻ MG 5-6 tuổi sau TN của hai nhóm qua từng bài tập đo .......................................................................................................... 127 Bảng 4.11. Biểu hiện KNQS của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi sau TN của hai nhóm qua từng tiêu chí ........................................................................................................ 128 Bảng 4.12. Kết quả so sánh mức độ biểu hiện KNQS của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trước và sau TN của nhóm ĐC ............................................................................ 131 Bảng 4.13. Kết quả so sánh mức độ biểu hiện KNQS của trẻ nhóm TN trước và sau thực nghiệm ................................................................................................ 132 Bảng 4.14. Kiểm định kết quả thực nghiệm nhóm TN và ĐC sau TN về biểu hiện KNQS của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ................................................................ 133 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nhận thức của GV về sự cần thiết phải giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT ........................................................................................... 63 Biểu đồ 2.2. Mức độ biểu hiện KNQS của trẻ MG 5-6 tuổi qua từng bài tập đo .......... 79 Biểu đồ 2.3. Mức độ biểu hiện KNQS của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua từng tiêu chí ..... 81 Biểu đồ 4.1. So sánh mức độ biểu hiện KNQS của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở hai nhóm TN và ĐC trước TN ....................................................................................... 115 Biểu đồ 4.2. Điểm trung bình của nhóm ĐC trước thực nghiệm. ............................... 116 Biểu đồ 4.3. Điểm trung bình của nhóm ĐC trước TN ............................................... 116 Biểu đồ 4.4. Điểm trung bình nhóm TN trước TN ....................................................... 117 Biểu đồ 4.5. Điểm trung bình nhóm TN trước thực nghiệm ........................................ 117 Biểu đồ 4.6. Điểm trung bình của nhóm ĐC sau thực nghiệm ................................... 124 Biểu đồ 4.7. Điểm trung bình của nhóm ĐC sau thực nghiệm .................................... 125 Biểu đồ 4.8. Điểm trung bình nhóm TN sau thực nghiệm. .......................................... 126 Biểu đồ 4.9. Biểu đồ điểm thể hiện điểm trung bình nhóm TN sau thực nghiệm. ....... 126 Biểu đồ 4.10. Mức độ biểu hiện KNQS của trẻ MG 5 – 6 tuổi thông qua của nhóm ĐC trước TN và sau TN .................................................................................. 132 Biểu đồ 4.11. Mức độ biểu hiện KNQS của trẻ MG 5-6 tuổi của nhóm TN trước và sau TN . 133 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.2. Các biện pháp giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi qua TCHT ................. 93 Sơ đồ 3.1. Quy trình thiết kế TCHT nhằm giáo dục KNQS cho trẻ MG 5-6 tuổi ........ 94 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Viết đầy đủ Viết tắt 1 Đối chứng ĐC 2 Giáo dục mầm non GDMN 3 Giáo viên GV 4 Giáo viên mầm non GVMN 5 Kỹ năng KN 6 Kỹ năng quan sát KNQS 7 Mẫu giáo MG 8 Mức độ MĐ 9 Quan sát QS 10 Thực nghiệm TN