Luận án Giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường không chuyên luật ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI NGUYỄN THU HẰNG GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG KHÔNG CHUYÊN LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2024 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TƯ PHÁP TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI NGUYỄN THU HẰNG GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG KHÔNG CHUYÊN LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành : Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật Mã số : 9 38 01 06 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Hoàng Thị Kim Quế HÀ NỘI - 2024 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Nguyễn Thu Hằng MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 11 1. Tình hình nghiên cứu đề tài 11 1.1. Các công trình nghiên cứu về quyền con người 11 1.2. Các công trình nghiên cứu về giáo dục quyền con người 17 2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu 24 3. Giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu 26 3.1. Giả thuyết nghiên cứu 26 3.2. Câu hỏi nghiên cứu 26 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHÔNG CHUYÊN LUẬT Ở VIỆT NAM 27 1.1. Khái niệm, đặc điểm của quyền con người 27 1.1.1. Khái niệm quyền con người 27 1.1.2. Đặc điểm quyền con người 29 1.2. Khái niệm, đặc điểm giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam 31 1.2.1. Khái niệm giáo dục quyền con người cho sinh viên 31 1.2.2. Đặc điểm giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam 32 1.3. Sự cần thiết phải giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam 35 1.4. Các thành tố giáo dục quyền con người cho sinh viên tại các trường đại không chuyên luật ở Việt Nam 43 1.4.1 Mục tiêu giáo dục quyền con người 43 1.4.2. Nguyên tắc giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường không chuyên luật 47 1.4.3. Chủ thể giáo dục quyền con người 49 1.4.4 Đối tượng của giáo dục quyền con người cho sinh viên 51 1.4.5. Nội dung giáo dục quyền con người 52 1.4.6. Hình thức và phương pháp giáo dục quyền con người 54 1.4.7. Phương tiện giáo dục quyền con người 56 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng tới giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học tại Việt Nam 59 1.5.1. Kế hoạch hành động quốc gia về quyền con người 59 1.5.2. Các giá trị lịch sử và tư tưởng văn hóa phương Đông 61 1.5.3. Hành động của cộng đồng quốc tế 62 1.5.4. Yếu tố khác 66 Chương 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHÔNG CHUYÊN LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 70 2.1. Thực trạng nhận thức về giáo dục quyền con người 70 2.1.1. Thực trạng nhận thức của giảng viên 70 2.1.2. Thực trạng nhận thức của đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục 73 2.1.3. Thực trạng nhận thức của sinh viên 75 2.2. Thực trạng về chủ thể làm công tác giáo dục quyền con người trong các trường đại học không chuyên luật 80 2.3. Thực trạng về hình thức và phương pháp giáo dục quyền con người trong các trường đại học không chuyên luật 88 2.4. Thực trạng về nội dung giáo dục quyền con người trong trong các trường đại học không chuyên luật 99 2.5. Thực trạng về giáo trình, học liệu và phương tiện giáo dục quyền con người khác cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật 102 2.6. Nguyên nhân của các vấn đề còn tồn tại 105 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHÔNG CHUYÊN LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 114 3.1. Quan điểm giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam 114 3.1.1. Giáo dục quyền con người nhằm trang bị sinh viên hiểu biết pháp luật và kỹ năng bảo vệ quyền 114 3.1.2. Bám sát mục tiêu, định hướng đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo 116 3.1.3. Bảo đảm tính tư tưởng, khoa học, liên thông, phù hợp và thực tiễn của việc đưa nội dung quyền con người 117 3.1.4. Giáo dục quyền con người là một bộ phận của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng 119 3.2. Các giải pháp bảo đảm giáo dục quyền con người trong các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam 122 3.2.1. Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng giáo dục con người cho đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục, giảng viên và và sinh viên 122 3.2.2. Chuẩn hóa đội ngũ giảng viên giảng dạy về quyền con người 127 3.2.3. Đổi mới chương trình, giáo trình, tài liệu tham khảo và phương pháp giảng dạy về quyền con người 128 3.2.4. Đẩy mạnh nghiên cứu về quyền con người 137 3.2.5. Tăng cường hợp tác quốc tế về giáo dục quyền con người 139 3.2.6. Thiết lập và sử dụng có hiệu quả cơ chế tài chính cho hoạt động giáo dục quyền con người 140 3.2.7. Các giải pháp khác 143 KẾT LUẬN 153 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 156 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 157 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Số hiệu Tên biểu đồ Trang biểu đồ 2.1 Mức độ hiểu biết của giảng viên về chính sách pháp luật liên quan tới quyền con người 71 2.2 Mức độ hiểu biết về một số quyền con người của sinh viên 76 2.3 Khả năng nhận biết hành vi xâm phạm quyền con người của sinh viên 77 2.4 Hiểu biết về chủ trương của Đảng về quyền con người của sinh viên 78 2.5 Tầm quan trọng của giáo dục quyền con người 79 2.6 Xử sự của sinh viên khi bị vi phạm quyền 79 2.7 Mức độ hiểu biết về Đề án giáo dục quyền con người của giảng viên (năm 2023 khảo sát) 87 2.8 Mức độ hiểu biết về Đề án giáo dục quyền con người của giảng viên (năm 2024 khảo sát) 87 2.9 Các hình thức giáo dục quyền con người trong các trường không chuyên luật 96 2.10 Số lượng đầu sách, báo, tài liệu, bài nghiên cứu về quyền con người 105 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Quyền con người là sự kết tinh của những giá trị văn hóa của tất cả các dân tộc trên thế giới, là mối quan tâm đặc biệt và là mục tiêu hành động hàng đầu của Liên hợp quốc. Tôn trọng quyền con người, có cơ chế bảo đảm quyền con người chính là cơ sở vững chắc cho sự phát triển bền vững của xã hội, của đất nước. Đồng thời chỉ khi có sự hiểu biết về quyền con người sẽ mang lại cho con người tự do và hạnh phúc. Khi có sự hiểu biết về quyền con người thì mỗi người mới có khả năng tự thực hiện và bảo vệ những quyền của mình đồng thời có đủ hiểu biết để tôn trọng quyền của người khác. Trong bối cảnh Việt Nam xây dựng nhà nước pháp quyền, quyền con người có một vị trí đặc biệt quan trọng, tạo ra sự khác biệt về bản chất của nhà nước pháp quyền. Quyền con người là thiết chế quan trọng nhất trong nhà nước pháp quyền. Mặt khác, thực tế hiện nay ở Việt Nam vẫn còn có những phần tử phản động xuyên tạc, phản động cho rằng Việt Nam vi phạm nhân quyền thì việc giáo dục quyền con người càng có tầm quan trọng đặc biệt. Có thể khẳng định, tri thức về quyền con người có ý nghĩa quan trọng cho sự phát triển và tiến bộ của xã hội cũng như là tiền đề cho sự phát triển đầy đủ về nhân cách và năng lực của mỗi cá nhân. Xét ở phạm vi rộng hơn, tri thức về quyền con người là tiền đề cho hòa bình và thịnh vượng của toàn nhân loại. Jose Ayala Lasso1, Cao ủy đầu tiên về quyền con người của Liên hợp quốc nhấn mạnh: “Việc xây dựng một nền văn hóa nhân quyền trên thế giới là một trong những đóng góp quan trọng nhất cho các thế hệ tương lai... Một nền văn hóa như vậy sẽ khiến quyền con người trở nên quan trọng trong đời sống của các cá nhân giống như là ngôn ngữ, tập quán, nghệ thuật, tín 1. High commissioner for human rights tells commission human rights more than ever central to UN agenda (1996), truy cập ngày 28/02/2023. 2 ngưỡng. Trong nền văn hóa này, các quyền con người không chỉ được nhìn như là công việc của người nào khác, mà chính là nghĩa vụ và trách nhiệm của tất cả mọi người”. Ngày 5/9/2017 Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân” tại Quyết định 1309/QĐ-TTg. Đề án chỉ rõ: “Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục quyền con người nhằm tạo sự chuyển biến trong nhận thức của người học, của đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục về tầm quan trọng, ý thức tự bảo vệ các quyền của bản thân, tôn trọng nhân phẩm, các quyền và tự do của người khác; ý thức về trách nhiệm, nghĩa vụ của công dân đối với nhà nước và xã hội, góp phần phát triển toàn diện con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững của đất nước”2. Ngày 09/11/2022 Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới. Nghị quyết cũng đã đưa ra 10 nhiệm vụ, trong đó có nhiệm vụ thứ hai: “Bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân, thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân”. Để thực hiện nhiệm vụ này Nghị quyết cũng chỉ rõ: “Tiếp tục thể chế hóa, cụ thể hóa kịp thời, đầy đủ quan điểm, chủ trương của Ðảng và quy định của Hiến pháp về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; nội luật hóa các điều ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam đã tham gia; xác định rõ trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong việc tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân”3. Đây được coi là một trong những nội dung quan trọng để xây dựng nhà nước pháp quyền. Giáo dục pháp luật nói chung, giáo 2. Chính phủ (2017), Quyết định số 1309/QĐ-TTg ngày 5/9/2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân, Hà Nội. 3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2022), Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, Hà Nội. 3 dục quyền con người nói riêng ngày càng thể hiện rõ tính cấp thiết, thời sự và có vai trò ngày càng quan trọng trong quá trình xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền. Hoạt động này vừa góp phần tạo ra tiền đề, điều kiện để xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền, vừa giúp cho bản chất, đặc trưng của nhà nước pháp quyền được thể hiện trong thực tế. Việc Việt Nam trở thành thành viên của Liên hợp quốc và của các Công ước quốc tế về quyền con người đặt ra nghĩa vụ cho Việt Nam trong việc thực hiện các cam kết quốc tế trên lĩnh vực này, trong đó có nghĩa vụ về giáo dục, phổ biến quyền con người. Để thực hiện cam kết này, trên thực tế, các quyền con người đã được giảng dạy thông qua nhiều môn học, ở nhiều cấp học tại Việt Nam, đặc biệt kể từ khi đổi mới (1986) đến nay. Giáo dục quyền con người với tư cách là một bộ phận của giáo dục pháp luật hiện nay đang được các trường quan tâm, đặc biệt đặt trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục. Nghị quyết 29/NQ-TW khẳng định: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục - đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học”. Ngày 26/12/2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT Ban hành Chương trình giáo dục phổ thông, bao gồm Chương trình tổng thể và Chương trình các môn học và các hoạt động giáo dục của 3 cấp học: Tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông. Ở bậc trung học cơ sở và trung học phổ thông đã đưa vào một môn học mới đó là môn học Giáo dục pháp luật và kinh tế. Ở bậc phổ thông học sinh đã được tìm hiểu những vấn đề cơ bản về quyền và nghĩa vụ của công dân, trong chương trình giáo dục ở bậc học này học sinh được tìm hiểu về quyền và nghĩa vụ của công dân trong gia đình, quyền lao động của 4 công dân, quyền bình đẳng, quyền tự do kinh doanh và nghĩa vụ đóng thuế, quyền và nghĩa vụ của công dân về văn hóa xã hội. Trong chương trình phổ thông chỉ đề cập tới quyền công dân mà chưa đề cập đến quyền con người, do vậy những nội dung này cần được thực hiện ở bậc cao hơn đó là bậc đại học. Sinh viên các trường đại học không chuyên luật là lực lượng trí thức trẻ trong tương lai, sẽ hoạt động trong nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội; nếu được giáo dục quyền con người, lực lượng này sẽ có đủ khả năng nhận thức về quyền con người, có thể tôn trọng và bảo vệ quyền con người của bản thân và người khác. Đây là cơ sở để mỗi công dân hiểu, biết, tự bảo vệ quyền của mình và tôn trọng quyền của người khác và đây cũng là tri thức xã hội quan trọng mà mọi người cần biết. Hơn nữa, hiện nay một bộ phận giảng viên, sinh viên còn chịu tác động của các quan điểm sai trái về quyền con người, quyền con người của sinh viên còn bị vi phạm. Mặt khác, thực hiện giáo dục quyền con người là yêu cầu của hội nhập quốc tế. Trong giai đoạn hiện nay, toàn cầu hóa đã diễn ra sâu rộng trên khắp các lĩnh vực từ kinh tế, chính trị đến giáo dục - đào tạo thì giáo dục quyền con người để sinh viên tự ý thức trách nhiệm và nghĩa vụ của mình, định hướng phấn đấu trong học tập, nghiên cứu và nghề nghiệp tương lai có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Quyền con người có tầm quan trọng như vậy song việc giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật thì cần phải xác định được những ưu điểm, hạn chế của hoạt động này trong thời gian qua để tìm ra giải pháp bảo đảm thực hiện tốt hơn mục đích giáo dục quyền con người trong thời gian tới là điều cần thiết. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường không chuyên luật ở Việt Nam hiện nay” (được hiểu là sinh viên các trường đại học không chuyên luật) để nghiên cứu cho luận án tiến sĩ là có tính lý luận và thực tiễn. 5 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài này nhằm bảo đảm thực hiện tốt hơn mục đích giáo dục quyền con người trong các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam hiện nay (nghiên cứu một số trường đại học đại diện cho ngành nghề đào tạo sư phạm và đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục, khối ngành kĩ thuật, khối ngành y dược, khối ngành kinh tế và ngành khác...), làm kinh nghiệm tham khảo cho hoạt động giáo dục quyền con người, qua đó góp phần nâng cao chất lượng phổ biến, giáo dục pháp luật nói chung góp phần hình thành văn hóa nhân quyền trong các nhà trường. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài gồm: - Làm sáng tỏ cơ sở lý luận về giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật: Khái niệm, hình thức, phương pháp, nội dung, chủ thể và đối tượng của giáo dục quyền con người, vai trò của giáo dục quyền con người, các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục quyền con người cho sinh viên, các yếu tố bảo đảm giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường không chuyên luật. - Đánh giá được thực trạng của giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật đồng thời chỉ ra được những ưu điểm, hạn chế của hoạt động này. - Đề xuất giải pháp là đảm bảo tốt hơn mục đích của giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật và kinh nghiệm có thể tham khảo cho việc giáo dục quyền con người cho các đối tượng khác. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu cụ thể là lý luận, cơ sở pháp lý, thực trạng và giải pháp đảm bảo thực hiện mục đích giáo dục quyền con người cho sinh 6 viên hệ chính quy trong các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu các hoạt động giáo dục quyền con người tại một số trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam (lấy mẫu một số trường đại học đại diện cho ngành nghề đào tạo sư phạm và đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục, khối ngành kĩ thuật, khối ngành y dược, khối ngành kinh tế và ngành khác như: ngành ngôn ngữ, nông nghiệp, lâm nghiệp,...). - Về thời gian: Luận án được thực hiện nghiên cứu từ năm 2017 đến năm 2024. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Luận án vận dụng các phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục nói chung, giáo dục pháp luật, về giáo dục quyền con người nói riêng. Đồng thời kế thừa tư tưởng nhân quyền, các quan điểm về toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế về phát triển bền vững, quan điểm đổi mới và cải cách giáo dục được khẳng định trong Nghị quyết 29/NQ-TW. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu đề tài Để thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu đã đặt ra nhằm đạt được mục đích nghiên cứu, luận án sử dụng các phương pháp cụ thể sau đây: - Phương pháp phân tích: Phương pháp phân tích được áp dụng trong luận giải, đánh giá những vấn đề lý luận cần nghiên cứu: Khái niệm, đặc điểm, nội dung, hình thức, chủ thể, phương pháp, mục tiêu, các yếu tố ảnh hưởng và nhân tố của giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam. 7 - Phương pháp tổng hợp: Phương pháp này được sử dụng để tìm kiếm, tập hợp lại toàn bộ các tài liệu có liên quan đến đối tượng nghiên cứu nhằm phục vụ cho việc giải quyết các nhiệm vụ của luận án, đồng thời khái quát nội dung nghiên cứu để đảm bảo đưa ra kết luận. Tổng hợp là quá trình ngược lại của hoạt động phân tích, là bước kế tiếp của phương pháp phân tích. Kết quả xâu chuỗi từ các nội dung được phân tích đem lại bức tranh tổng thể về vấn đề được nghiên cứu về giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam. - Phương pháp diễn giải tìm ra các biểu hiện trong sự vận động của giáo dục quyền con người từ bản chất, nguyên lý, lý thuyết được tham khảo trong nội dung của luận án. Phương pháp này giúp củng cố tính logic và thuyết phục trong nghiên cứu lý thuyết, để rút ra các kết luận được khẳng định trong luận án. - Phương pháp lịch sử được áp dụng để tìm hiểu lịch sử hình thành và phát triển của giáo dục quyền con người của nhân quyền quốc tế và giáo dục quyền con người ở nước ta. Nghiên cứu sinh vận dụng trong xem xét các khía cạnh cụ thể của quyền con người và giáo dục quyền con người, các sự kiện diễn ra từ nửa sau của thế kỷ XX. Nội dung nghiên cứu cũng được đặt trong bối cảnh cụ thể của Việt Nam là một quốc gia Á Đông, có truyền thống lịch sử đặc trưng riêng biệt, nhằm chỉ ra điểm đặc trưng, khác biệt của những nhân tố trong giáo dục quyền con người ở Việt Nam. - Phương pháp so sánh: Phương pháp này được sử dụng nhằm so sánh đối chiếu hoạt động giáo dục quyền con người cho các đối tượng khác, các bậc học khác, các cơ sở giáo dục đại học khác nhau, từ đó rút ra đánh giá và kết luận. - Các phương pháp điều tra xã hội học: Nghiên cứu sinh sử dụng phiếu hỏi để thu thập những thông tin cần thiết từ phía sinh viên, giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục về các nội dung liên quan đến giáo dục quyền 8 con người. Nghiên cứu sinh xây dựng phiếu hỏi bằng cách chọn các phiếu hỏi phù hợp với mục tiêu nghiên cứu và dữ liệu mong muốn thu nhập. Trên cơ sở đó nghiên cứu sinh gửi mẫu phiếu đến nhóm đối tượng cần nghiên cứu qua hai hình thức: Gửi trực tiếp và gửi qua google.forms lấy mẫu các trường thuộc khu vực Bắc, Trung, Nam, lấy mẫu cả trường đại học công lập và ngoài công lập và lấy mẫu trên sinh viên các chuyên ngành khác nhau nhưng không phải là đào tạo cử nhân luật. Sau khi thu được mẫu phiếu, nghiên cứu sinh tiến hành xử lý số liệu, phân tích, tổng hợp kết quả nghiên cứu để từ đó phân tích, tổng hợp đánh giá các tài liệu phục vụ cho việc giải quyết các nhiệm vụ của luận án. 5. Những đóng góp mới của luận án Là công trình nghiên cứu chuyên sâu về giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường không chuyên luật ở Việt Nam, luận án đóng góp cho khoa học pháp lý một số vấn đề mới sau đây: Thứ nhất, luận án đóng góp những nghiên cứu lý luận về giáo dục quyền con người ở một số khía cạnh: Khái niệm giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam; Sự cần thiết của giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam; Các yếu tố ảnh hưởng tới giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật tại Việt Nam; Các thành tố giáo dục quyền con người cho sinh viên tại các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam. Thứ hai, luận án đóng góp các tìm hiểu, khảo sát thực tiễn về giáo dục quyền con người tại các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam. Trong bối cảnh Đề án đưa nội dung quyền con người vào chương trình giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân được ban hành theo Quyết định số 1309/QĐ-TTg ngày 15/9/2017 đang được triển khai, luận án cũng đã phân tích, đánh giá những yêu cầu, yếu tố ảnh hưởng và thành tố cấu thành giáo 9 dục quyền con người làm cơ sở cho những đánh giá thực trạng, bất cập, hạn chế của giáo dục quyền con người cho sinh viên tại các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam. Thứ ba, luận án đã gắn kết những nội dung lý luận về giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam hiện nay với thực tiễn, đề xuất được được khung giáo trình sử dụng chung cho sinh viên các trường không chuyên luật ở Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa về lý luận Luận án góp phần làm sáng tỏ phong phú, đa dạng và sâu sắc thêm những vấn đề lý luận về giáo dục quyền con người ở Việt Nam nói chung và giáo dục quyền con người tại các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam nói riêng. Luận án cũng đã phân tích, đánh giá những yêu cầu, yếu tố ảnh hưởng và thành tố cấu thành giáo dục quyền con người làm cơ sở cho những đánh giá thực trạng, bất cập, hạn chế của giáo dục quyền con người cho sinh viên tại các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam. Bởi vậy luận án sẽ là nguồn tài liệu tham khảo về mặt lý luận cho những ai có nhu cầu nghiên cứu, học tập về giáo dục quyền con người tại các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam nói riêng. 6.2. Ý nghĩa về thực tiễn Với việc phân tích, đánh giá thực trạng giáo dục quyền con người tại các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam cũng như thực trạng triển khai các chương trình, kế hoạch hành động của Đảng và Chính phủ trong công tác giáo dục quyền con người, các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện, luận án là tài liệu tham khảo cho hoạt động thực tiễn trong việc xây dựng, sửa đổi nội dung phương pháp cần thiết giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường không chuyên luật. 10 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam. Chương 2: Thực trạng giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam hiện nay. Chương 3: Quan điểm và giải pháp bảo đảm giáo dục quyền con người cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở Việt Nam hiện nay. 11 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 1. Tình hình nghiên cứu đề tài 1.1. Các công trình nghiên cứu về quyền con người Ngày nay, cuộc cách mạng khoa học công nghệ trên thế giới phát triển mạnh mẽ, xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế trên tất cả các lĩnh vực: Kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội, giáo dục... Con người sống trong xã hội với nhiều mối quan hệ đa dạng và phức tạp, chính vì vậy, việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con người trong các mối quan hệ quốc tế đó đóng vai trò đặc biệt quan trọng, là cơ sở pháp lý để phát triển năng lực, phẩm chất và nhân cách của con người trong thời đại mới. Quyền con người, giáo dục quyền con người cho thế hệ trẻ là những chủ đề được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con người trước xu thế phát triển của thời đại mới. Các ghi nhận về quyền con người cổ nhất đã được tìm thấy trong nhiều văn kiện của loài người kể từ lịch sử cổ đại. Các ý tưởng về quyền con người tiếp tục được hình thành và phát triển trong suốt tiến trình lịch sử của loài người ở nhiều nền văn minh. Nhưng tiêu biểu và rõ nét nhất ở nền văn minh phương Tây trong giai đoạn lịch sử cận và hiện đại. Ngày nay, thế giới đang chứng kiến sự thâm nhập và giao thoa mạnh mẽ giữa các ý tưởng về quyền con người, thúc đẩy các hoạt động tuyên truyền và giáo dục quyền con người ở nhiều quốc gia. Quyền con người và giáo dục quyền con người cũng vì thế trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều học giả trong và ngoài nước được luận án đánh giá tổng quan tại nội dung dưới đây: Bộ tài liệu “World programme for human rights education” của Văn phòng Cao ủy của Liên hiệp quốc về quyền con người, xuất bản tại New York and Geneva, tập 2 (2012) và tập 3 (2017). Bộ sách là những tài liệu hướng dẫn hữu ích cho các hoạt động giáo dục quyền con người ở cấp độ quốc gia. 12 Trong đó, các mục tiêu và nguyên tắc giáo dục quyền con người là các kiến thức nền tảng được cung cấp và trên cơ sở đó, các chương trình hành động được hướng dẫn để thiết kế phù hợp, áp dụng tại từng quốc gia. Đối với từng cấp học, sách giới thiệu những mục tiêu cụ thể riêng biệt, các hành động được khuyến nghị thực hiện, trình tự tiến hành và các hỗ trợ quốc tế sẵn có dành cho các quốc gia. Công trình “Human rights Education, in UGC Sponsored National seminar on Human Rights and Values in Education” của tác giả Jayantibhai V. Patel về giáo dục quyền con người xuất bản tháng 03/2007 tại Trường H. S. Shah College of Commerce, Modasa, Gujarat, nghiên cứu của tác giả đã nhấn mạnh đến sự phát triển bền vững của giáo dục cần thúc đẩy quyền con người, khái niệm Nhân quyền được bắt rễ sâu trong tự do học thuật và nâng cao giá trị của con người. Trong nghiên cứu này, sự kết hợp giữa nhân quyền và giáo dục đã được thảo luận trong năm lĩnh vực thực hành và nghiên cứu là: Giảng dạy và nhân quyền, giáo dục quyền con người, giáo dục và đào tạo giáo viên với các vấn đề nhân quyền và chương trình giáo dục về quyền con người. Sách “Tìm hiểu về quyền con người”, của tác giả Wolfgang Benedek của Nhà xuất bản Tư pháp năm 2008. Cuốn sách là tài liệu của mạng lưới an ninh con người dựa trên sáng kiến của Bộ Ngoại giao Áo, được quỹ hợp tác và phát triển Áo và liên Bộ giáo dục, khoa học và văn hóa Áo tài trợ xuất bản. Được phân loại là một tài liệu hướng dẫn về giáo dục quyền con người, tác phẩm này giới thiệu những vấn đề cơ bản nhất về quyền con người như lịch sử hình thành, phát triển của quyền con người, cơ chế bảo đảm quyền con người ở các khu vực khác nhau trên thế giới. Đặc biệt, các nội dung về kinh nghiệm giảng dạy, quan điểm văn hóa, hoạt động chọn lọc, thông tin tham khảo và câu hỏi thảo luật rất phong phú trong toàn bộ cuốn sách là thông tin hướng dẫn rất hữu ích đối với người sử dụng cho mục đích dạy học. Các nội dung chuyên sâu đa dạng, do không gắn với các yếu tố riêng của Việt Nam 13 nên việc sử dụng đòi hỏi người đọc cần có quan điểm vững vàng và nhận thức sâu sắc. Tuy nhiên, cuốn sách biên soạn theo phương pháp giáo dục tiên tiến và đã góp phần vào nghiên cứu và phát triển quyền con người ở nước ta hiện nay. Sách “Evaluating Human Rights Training Activities - A Handbook for Human Rights Educators”, của Văn phòng Cao ủy của Liên hợp quốc về quyền con người là một cuốn sổ tay dành cho nhà giáo dục về quyền con người, xuất bản tại Montreal năm 2011. Các phần của cuốn sách là một hướng dẫn hoàn chỉnh cho việc thực hiện các hoạt động giáo dục quyền con người, bao gồm: (i) Các nhận thức cơ bản về quyền con người (khái niệm quyền con người, kết quả giáo dục quyền con người, hệ thống giáo dục quyền con người...); (ii) Xây dựng kế hoạch giáo dục quyền con người; (iii) Đánh giá kết quả giáo dục quyền con người; (iv) Công cụ và kỹ thuật đánh giá giáo dục quyền con người: (v) Các nguồn tham khảo hữu ích trong hoạt động giáo dục quyền con người. Trên thực tế, có rất nhiều tài liệu tham khảo khác đến từ các tác giả nước ngoài, tuy nhiên, nghiên cứu sinh lựa chọn nghiên cứu và giới thiệu tổng quan các tài liệu nghiên cứu kể trên xuất phát từ các lý do: (i) đa phần các tài liệu nước ngoài lấy các học thuyết về quyền con người làm tiêu chuẩn nhưng ít quan tâm tới việc hài hòa với các giá trị riêng của Việt Nam; (ii) nhiều nội dung nghiên cứu đều dựa trên các chương trình hành động quốc tế của Liên hợp quốc; (iii) nhiều nghiên cứu thực tiễn được thực hiện ở các quốc gia có bối cảnh ít tương đồng với Việt Nam. Tại Việt Nam, một số công trình nghiên cứu về quyền con người được biết đến nhiều nhất có thể kể tên là: Giáo trình Luật Hiến pháp Việt Nam, của tác giả Nguyễn Đăng Dung, sách do Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội xuất bản năm 2006, được tái bản và hiệu chỉnh qua các năm. Giáo trình đã phân tích được những điểm mới về quyền con người của Hiến pháp Việt Nam sửa đổi năm 1999 so với Hiến pháp năm 1992 như quyền và nghĩa vụ cơ bản