Luận án Hiện đại hoá hoạt ñộng của các ngân hàng thương mại Việt Nam

i LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan bn lun án này là công trình nghiên cu ñc lp ca riêng tôi. Các s liu và trích dn trong lun án có ngun gc rõ ràng và trung thc./. TÁC GI Phan Th Hnh ii MC LC TRANG PH BÌA LI CAM ðOAN......................................................................................................... i DANH MC T VIT TT ..................................................................................... v DANH MC SƠ ð, BNG, BIU ........................................................................ vi M ðU ...................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 HIN ðI HOÁ HOT ðNG CA NGÂN HÀNG THƯƠNG MI .............................................................................................................................. 8 1.1. Hot ñng ca NHTM....................................................................................... 8 1.1.1. L ch s hình thành và phát tri n NHTM ....................................................... 8 1.1.2. Khái nim và ñc trưng .................................................................................. 9 1.1.2.1. Khái nim NHTM......................................................................................9 1.1.2.2. ðc trưng ca NHTM .............................................................................11 1.1.3. Hot ñng ca NHTM.................................................................................. 12 1.1.3.1. Theo bn cht kinh t..............................................................................12 1.1.3.2. Theo tính h thng ..................................................................................15 1.1.3.3. Theo công ngh.......................................................................................17 1.2. Hin ñi hoá hot ñng ca NHTM............................................................... 21 1.2.1. Khái nim hin ñi hoá hot ñng ca NHTM ............................................ 21 1.2.2. Ni dung hin ñi hoá hot ñng ca NHTM .............................................. 23 1.2.2.1. H thng chun mc quc t cho hot ñng ca NHTM .......................23 1.2.2.2. Công ngh NHTM hin ñi.....................................................................38 1.2.3. Các ch tiêu phn ánh trình ñ hin ñi hoá hot ñng ca NHTM............. 43 1.2.3.1. Mc ñ tuân th các chun mc trong hot ñng NH ...........................44 1.2.3.2. Công ngh NH .......................................................................................44 1.2.3.3. Hiu qu ñu tư công ngh...................................................................45 1.2.3.4. S phù hp ca mô hình t chc vi công ngh NH hin ñi ............46 1.3. Các nhân t nh hưng ñn hin ñi hoá hot ñng ca NHTM............... 47 1.3.1. Các nhân t bên ngoài NHTM...................................................................... 47 1.3.1.1. H thng pháp lut .................................................................................47 iii 1.3.1.2. Môi trưng kinh t ..................................................................................48 1.3.1.3. Công ngh thông tin................................................................................48 1.3.1.4. Môi trưng văn hoá xã hi...................................................................49 1.3.1.5. Môi trưng quc t .................................................................................49 1.3.2. Các nhân t bên trong h thng NH ............................................................. 50 1.3.2.1. Chin lưc và chính sách hot ñng.......................................................50 1.3.2.2. Nhân lc..................................................................................................51 1.3.2.3. Quy mô....................................................................................................51 1.3.2.4. Cơ cu t chc ........................................................................................52 1.3.2.5. Công ngh NH.........................................................................................54 CHƯƠNG 2 THC TRNG HIN ðI HOÁ HOT ðNG ........................... 56 CA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MI VIT NAM....................................... 56 2.1. Khái quát v h thng NHTM Vit Nam ...................................................... 56 2.1.1. Quá trình hình thành và phát trin h thng NH Vit Nam ......................... 56 2.1.2. Hot ñng ca h thng NHTM Vit Nam .................................................. 59 2.1.2.1. Hot ñng bên ngun vn.......................................................................59 2.1.2.2. Hot ñng tài sn....................................................................................63 2.1.2.3. Các hot ñng khác ................................................................................65 2.2. Thc trng hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam................... 68 2.2.1. Môi trưng kinh t xã hi .......................................................................... 69 2.2.1.1. Hi nhp kinh t quc t .........................................................................69 2.2.1.2. H thng pháp lut trong nưc...............................................................72 2.2.1.3. H thng tài chính...................................................................................74 2.2.1.4. Môi trưng văn hoá – xã hi ..................................................................77 2.2.1.5. Công ngh thông tin................................................................................79 2.2.2. Thc trng hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam..................... 82 2.2.2.1. Các chun mc trong hot ñng NH......................................................82 2.2.2.2. Hin ñi hoá công ngh ..........................................................................93 2.2.3. Các ch tiêu phn ánh trình ñ hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam.99 2.2.3.1. Mc ñ tuân th các chun mc trong hot ñng NH ...........................99 iv 2.2.3.2. Công ngh ngân hàng ...........................................................................101 2.2.3.3. Hiu qu ñu tư công ngh...................................................................102 2.2.3.4. S phù hp ca mô hình t chc vi công ngh NH hin ñi ..............111 2.3. ðánh giá thc trng hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam.. 113 2.3.1. Thành công ................................................................................................. 113 2.3.2. Hn ch....................................................................................................... 114 CHƯƠNG 3 GII PHÁP THÚC ðY HIN ðI HOÁ HOT ðNG ......... 118 CA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MI VIT NAM..................................... 118 3.1. ðnh hưng hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam ....................... 118 3.1.1. Mc tiêu phát trin h thng NH Vit Nam ñn năm 2020 ....................... 118 3.1.2. Mc tiêu hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam.......................... 123 3.2. Gii pháp thúc ñy hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam.... 126 3.2.1. Nhóm gii pháp vĩ mô ................................................................................ 126 3.2.1.1. Hoàn thin h thng pháp lut, th ch cho hot ñng NH .................126 3.2.1.2. Phát trin h thng tài chính ................................................................142 3.2.1.3. Phát trin h tng công ngh thông tin ................................................145 3.2.1.4. To lp môi trưng văn hoá kinh doanh hin ñi ................................146 3.2.2. Nhóm gii pháp vi mô ................................................................................ 150 3.2.2.1. Gii pháp v chin lưc kinh doanh.....................................................150 3.2.2.2. Thit lp cơ cu t chc phù hp .........................................................150 3.2.2.3. Phát trin ngun nhân lc ....................................................................153 3.2.2.4. Gii pháp nâng cao năng lc tài chính ................................................154 3.2.2.5. Tăng cưng qun tr ri ro ...................................................................155 3.2.2.6. Phát trin công ngh.............................................................................159 KT LUN.............................................................................................................. 165 DANH MC CÁC CÔNG TRÌNH TÁC GI ðà CÔNG B........................... 167 LIÊN QUAN ðN ð TÀI NGHIÊN CU......................................................... 167 TÀI LIU THAM KHO...................................................................................... 168 PH LC v DANH MC T VIT TT T vit tt Cm t BCðKT Bng cân ñi k toán BCKQKD Báo cáo kt qu kinh doanh BCTC Báo cáo tài chính BIS Ngân hàng Thanh toán Quc t (Bank for International Settlements) CNTT Công ngh thông tin CRM H thng qun tr quan h khách hàng (Customer Relationship Management) EU Liên minh Châu Âu GAAP Nguyên tc k toán chung ñưc chp nhn HTM Gi ti ñáo hn IAS Chun mc k toán quc t IASB Hi ñng chun mc k toán quc t IASCF T chc y ban chun mc k toán quc t IFRIC Hi ñng hưng dn báo cáo tài chính quc t IFRS Chun mc báo cáo tài chính quc t ISO T chc tiêu chun hoá quc t KH Khách hàng NH Ngân hàng NHNN Ngân hàng Nhà nưc NHTM Ngân hàng thương mi NHTW Ngân hàng trung ương OECD T chc Hp tác và Phát trin Kinh t (Organization for Economic Cooperation and Development) SAC Hi ñng c vn chun mc vi DANH MC SƠ ð, BNG, BIU I. SƠ ð Sơ ñ 1.1: Tin trình phát trin Hip ưc vn Basel ................................................26 Sơ ñ 1.2: Mô hình Hip ưc Vn Basel II ..............................................................29 Sơ ñ 1.3: Cu trúc H thng NH lõi Core banking...............................................39 Sơ ñ 2.1. Tin trình tuân th các Hip ưc vn Basel Vit Nam.........................82 II. BNG Bng 2.1. H s an toàn vn ca các NHTM nhà nưc............................................60 Bng 2.2. T l sinh li trên vn ch s hu (ROE) bình quân ...............................61 Bng 2.3. T l sinh li trên tài sn (ROA) bình quân 20012010...........................64 Bng 2.4. Tng hp Chun mc k toán quc t và các Chun mc k toán Vit Nam tương ng .........................................................................................................87 Bng 2.5 Danh sách các NHTM công b ñã trin khai h thng NH lõi..................94 Bng 2.6. Danh sách các liên minh th Vit Nam .................................................97 Bng 2.7. Thng kê s lưng máy ATM, máy POS và s lưng th ca toàn h thng NH...................................................................................................................99 Bng 2.8. Ma trn phân tích tương quan ca các bin ñang ñưc xem xét ............105 III. BIU Biu 2.1. T l sinh li trên vn ch s hu (ROE) bình quân ................................61 Biu 2.2: Th phn huy ñng vn 20012010 ...........................................................62 Biu 2.3: Th phn huy ñng vn tính ñn 31/12/2010 ............................................63 Biu 2.4: Tng hp các phương thc thanh toán năm 2008 .....................................65 Biu 2.5: Tng hp các phương thc thanh toán năm 2009 .....................................66 Biu 2.6. ð th ca CAR và T/E; ROE và T/E......................................................104 1 M ðU 1.Lý do nghiên cu Hin ñi hoá là mt quá trình thưng xuyên, din ra tt c các hình thc t chc trong xã hi. Trong khong gn mt thp k tr li ñây, vn ñ hin ñi hoá NH Vit Nam luôn là thi s nóng trên mi din ñàn v NH. D án “Hin ñi hoá NH và h thng thanh toán” do NH Th gii tài tr ñã trin khai ñn giai ñon II vi tng giá tr tài tr c hai giai ñon lên ñn 154 triu USD, và sau khi hoàn thành giai ñon I ñã ñưc ñánh giá là mt trong nhng d án ca NH Th gii thành công nht Vit Nam [128]. Quá trình hin ñi hoá NH Vit Nam ñã ñem li nhng thành tu ñáng k cho riêng ngành NH và toàn xã hi. Vi KH, s thay ñi d nhn thy ñn t vic m rng và nâng cao cht lưng các dch v thanh toán ñin t. Hot ñng NH trc tuyn cho phép KH ñưc m tài khon ch mt chi nhánh NH nhưng có th thc hin mi giao dch NH ti bt c mt chi nhánh nào ca chính h thng NH ñó. Vi các NHTM, quá trình hin ñi hoá NH là mt công cuc làm mi bn thân, mà qua ñó, NH có th m rng các loi hình sn phm dch v cũng như khi lưng KH NH có th phc v và tăng nhanh tc ñ x lý các giao dch, cng c hot ñng qun tr ñiu hành NH qua h thng thông tin qun lý ngày càng hoàn thin v c s lưng và cht lưng. Vi các cơ quan qun lý vĩ mô ngành NH như Chính ph, NHNN, B Tài chính,… thành tu ca tin trình hin ñi hoá NH cũng chính là s gia tăng trong tc ñ chu chuyn vn ca nn kinh t nh vào nhng thay ñi vưt bc ca h thng thanh toán liên NH, và s ñáp ng nhanh chóng, kp thi hơn các yêu cu v thông tin qun lý trong toàn ngành NH. Tuy nhiên, hin ñi hoá NH có th b hiu không ñúng, như ch là hin ñi hoá công ngh NH, hoc chính là quá trình t ñng hoá các giao dch NH [120]. Theo cách nhìn phin din ñó, hin ñi hoá NH ñơn gin là các vn ñ ca khoa hc k thut. Sâu xa hơn, ñã tng xut hin nhng suy nghĩ thiên kin v hin ñi hoá NH là tìm các gii pháp công ngh tiên tin phù hp vi ñiu kin t chc hin ti ca NH [113]. Quan ñim này ñã b phê phán là cách “gt chân cho va giày”. Trong tư duy bo th, có nhng chuyên gia cho rng hin ñi hoá NH cơ bn là xu th tt yu t ni ti nhu cu thay ñi ca hot ñng NH Vit Nam ch không phi do áp lc ca hi nhp, cnh tranh trong ñiu kin toàn cu hoá [115]. 2 Bi vy, hiu th nào là hin ñi hoá hot ñng NHTM; ni dung hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam và bng cách nào ñ trin khai cũng như ñy mnh hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam ñang là vn ñ cn ñưc bàn lun. Trong thi gian này, mt công trình nghiên cu mang tính cht sâu sc và toàn din v lý lun và thc tin ñi vi quá trình hin ñi hoá hot ñng NHTM Vit Nam là rt cn thit. Vi mong mun góp phn thúc ñy quá trình hin ñi hoá hot ñng các NHTM Vit Nam, ñ tài nghiên cu “ Hin ñi hoá hot ñng ca các ngân hàng thương mi Vit Nam ” ñã ñưc la chn. 2.Tình hình nghiên cu Là mt vn ñ rt căn bn, hot ñng ca NHTM ñưc xem xét, phân tích rt nhiu trong các tác phm nghiên cu mang tính hàn lâm cũng như cp nht thông tin thi s trên phm vi quc t và trong nưc. Tuy nhiên, s lưng các công trình nghiên cu các vn ñ liên quan ñn hin ñi hoá hot ñng ca NHTM Vit Nam thì hin còn khiêm tn, ñc bit là phn cơ s lý lun v hin ñi hoá hot ñng ca NHTM. Các công trình nghiên cu liên quan ñn hin ñi hoá hot ñng ca NHTM Vit Nam ñưc công b trong các dng: (1) ñ tài nghiên cu khoa hc cp b/ngành/cơ s; (2) lun án trong các k yu hi tho khoa hc ngành NH; (3) bài báo trong các tp chí khoa hc kinh t ñưc tăng ti trên báo giy truyn thng hoc trang web ca tp chí; và (4) lun văn, lun án ca các sinh viên, nghiên cu sinh các trưng ñi hc v kinh t. Trong ñ tài nghiên cu khoa hc cp ngành, Áp dng chun mc k toán quc t trong lĩnh vc k toán NH ti Vit Nam , Mã s: KNH.2007.05, Hi ñng Khoa hc Công ngh NH, Hà Ni 12/2008, ch nhim ñ tài TS. Nguyn Th Thanh Hương cùng các thành viên ñã trình bày mt công trình nghiên cu khoa hc rt sâu sc và có tính ng dng cao v h thng các chun mc k toán quc t trong lĩnh vc NH, tài chính và gii pháp áp dng chun mc k toán quc t trong lĩnh vc k toán NH ti Vit Nam [15]. Vi ñ tài Hoàn thin h thng qun lý ri ro ti NHTM C phn Quân ñi, 2008, Lun văn Thc s Kinh t, Khoa NH – Tài chính, Trưng ði hc Kinh t Quc dân, Hà Ni, ThS. Phm Th Trung Hà ñã trình bày tương ñi tng hp các 3 thông l quc t v qun tr ri ro trong hot ñng ca NHTM [11]. Trong K yu Hi tho Khoa hc Nâng cao năng lc qun tr ri ro , NHNN Vit Nam Thưng trc Hi ñng KH&CN NH, V Chin lưc Phát trin NH, 2005, Nhà xut bn Phương ðông, Hà Ni, các tác gi ca các lun án ñã ñ cp ñn mô hình qun lý ri ro tín dng ca NHTM theo Basel I [32]. Trong ñ tài nghiên cu khoa hc cp ngành, Gii pháp ng dng công ngh mi (mô hình 3 lp) trong x lý giao dch NH trc tuyn, tp trung hoá tài khon , Mã s: KNH.2004.05, NHNN Vit Nam, Cc Công ngh Tin hc NH, Hà Ni 2006, ch nhim ñ tài Phm Tin Dũng cùng các thành viên ñã phân tích và chng minh s cn thit ca vic chuyn ñi t mô hình 2 lp hin ti sang mô hình 3 lp trong x lý giao dch NH trc tuyn, tp trung hoá tài khon ti các NHTM [6]. Trong K yu Hi tho Khoa hc, Công ngh và dch v NH hin ñi, NHNN Vit Nam Thưng trc Hi ñng KH&CN NH, V Chin lưc Phát trin NH, 2006, Nhà xut bn Văn hoá – Thông tin, Hà Ni, các tác gi ca các lun án ñã tp trung phân tích thc trng hin ñi hoá công ngh NH Vit Nam, nhng nh hưng, tác ñng hai chiu ca quá trình này ñn công tác qun lý, thanh tra, giám sát NH và gi ý mt s gii pháp hin ñi hoá NH và h thng thanh toán ñin t liên NH Vit Nam [29]. Hưng ti vic tng kt thành qu ca h thng NH Vit Nam sau hai thp k ñi mi, Hi tho Khoa hc Vai trò ca h thng NH trong 20 năm ñi mi Vit Nam do NHNN Vit Nam Thưng trc Hi ñng KH&CN NH, V Chin lưc Phát trin NH t chc năm 2006 ñã tp hp ñưc các nghiên cu ñánh giá thc trng ñi mi h thng NH Vit Nam và ñ xut mt s ñnh hưng phát trin các hot ñng cũng như sn phm và dch v NH [30]. Các tác gi ca nhng lun án trong K yu Hi tho Khoa hc Chin lưc phát trin dch v NH ñn năm 2010 và tm nhìn 2020 , NHNN Vit Nam Thưng trc Hi ñng KH&CN NH, V Chin lưc Phát trin NH, 2005, Nhà xut bn Phương ðông, Hà Ni ñã xây dng ñưc các mc tiêu phát trin h thng NH Vit Nam ñn năm 2010 và ñnh hưng chin lưc ñn năm 2020 [31]. Các mc tiêu ñnh hưng chin lưc này có giá tr tham kho ñ tác gi lun án xây dng h thng các gii pháp nhm thúc ñy tin trình hin ñi hoá hot ñng ca các NHTM Vit Nam. Trong các nghiên cu có liên quan ñn ñ tài lun án nêu trên cũng như các 4 nghiên cu có liên quan khác, chưa có công trình nào ñ cp toàn din ñn cơ s lý lun v hin ñi hoá hot ñng ca NHTM c v phương din công ngh cũng như các chun mc và thông l quc t. Tác gi lun án không tìm thy bt c tài liu tham kho nào có khái nim hin ñi hoá hot ñng NHTM, ni dung và các ch tiêu phn ánh trình ñ hin ñi hoá hot ñng NHTM. V cơ bn, các công trình nghiên cu có liên quan ñã công b mi ch dng li các phân tích ñnh tính. Bi vy, tác gi lun án s xây dng các mô hình kinh t lưng trên cơ s lý thuyt v cơ cu vn và chi phí vn ca Modigliani và Miller, ñ ñánh giá nh hưng ca ñu tư công ngh ñn kt qu hot ñng ca các NHTM VN