Luận án hiệu quả hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ Việt Nam

Bé gi¸o dôc v ®o t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n



  TRNH CHI MAI HiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®Çu t− cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm phi nh©n thä viÖt nam Chuyên ngành : Kinh t tài chính Ngân hàng Mã s : 62.31.12.01 LUN ÁN TIN S KINH T Ngưi hưng dn khoa hc 1. PGS.TS Trn ðăng Khâm 2. TS. Phm Th ðnh Hà N i 2013 i LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan rng lun án này do tôi thc hin dưi s hưng dn khoa hc ca PGS.TS Trn ðăng Khâm và TS. Phm Th ðnh. Nhng ñánh giá và phân tích nêu ra trong lun án hoàn toàn mang tính nghiên cu khoa hc. Tôi hoàn toàn chu trách nhim v ni dung lun án và tính xác ñáng ca các tài liu trích dn. Hà ni, ngày 20 tháng 1 năm 2013 Ngưi thc hin Trnh Chi Mai ii MC LC LI CAM ðOAN ....................................................................................................... i DANH MC VIT TT .......................................................................................... v DANH MC SƠ ð, BNG BIU........................................................................ vi DANH MC HÌNH V ........................................................................................... vi LI NÓI ðU ........................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: NHNG VN ð LÝ LUN CƠ BN V HIU QU HOT ðNG ðU TƯ CA DOANH NGHIP BO HIM PHI NHÂN TH ....... 14 1.1. Tng quan v doanh nghip bo him phi nhân th..............................14 1.1.1. Khái nim doanh nghip bo him phi nhân th.........................................14 1.1.2. Các hot ñng ch yu ca doanh nghip bo him phi nhân th ...............17 1.1.3. ðc ñim hot ñng ca doanh nghip bo him phi nhân th ..................19 1.1.4. Mô hình hóa mi quan h gia các hot ñng ca doanh nghip bo him phi nhân th........................................................................................28 1.1.5. Vai trò ca doanh nghip bo him phi nhân th........................................29 1.2. Hiu qu hot ñng ñu tư ca doanh nghip bo him phi nhân th.......................................................................................... 33 1.2.1. Hot ñng ñu tư ca doanh nghip bo him phi nhân th.......................33 1.2.2. Hiu qu ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th................... 49 1.2.3. Các mô hình ñưc s dng ñ ñánh giá hiu qu ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th ..................................................................... 53 1.3. Các nhân t nh hưng ti hiu qu ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th ..............................................................................59 1.3.1. Các nhân t vi mô........................................................................................59 1.3.2. Các nhân t vĩ mô........................................................................................63 KT LUN CHƯƠNG 1........................................................................................ 66 iii CHƯƠNG 2: THC TRNG HIU QU ðU TƯ CA CÁC DOANH NGHIP BO HIM PHI NHÂN TH VIT NAM......................................... 67 2.1. Khái quát v s phát trin ca th trưng bo him phi nhân th Vit Nam và vn ñ huy ñng vn ñu tư ca DNBH phi nhân th Vit Nam.....................................................................................................67 2.1.1. Khái quát v s phát trin ca th trưng bo him phi nhân th Vit Nam ......67 2.1.2. Vn ñ huy ñng vn ñu tư ca các DNBH phi nhân th Vit Nam ........70 2.2. Thc trng hiu qu hot ñng ñu tư ca các DNBH phi nhân th Vit Nam năm 2007 2011.........................................................................85 2.2.1. Thc trng tng vn ñu tư ca các DNBH phi nhân th Vit Nam ..........85 2.2.2. Thc trng cơ cu danh mc ñu tư ca các DNBH phi nhân th Vit Nam.......................................................................................... 95 2.2.3. Thc trng hiu qu hot ñng ñu tư ca các DNBH phi nhân th Vit Nam năm 2007 – 2011 ................................................................................97 2.3. ðánh giá thc trng hiu qu hot ñng ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam ..............................................................122 2.3.1. Kt qu ......................................................................................................122 2.3.2. Hn ch và nguyên nhân ...........................................................................128 KT LUN CHƯƠNG 2...................................................................................... 138 CHƯƠNG 3: GII PHÁP NÂNG CAO HIU QU HOT ðNG ðU TƯ CA CÁC DOANH NGHIP BO HIM PHI NHÂN TH VIT NAM.... 139 3.1. Cơ hi và thách thc ca Vit Nam trong phát trin kinh t xã hi trong giai ñon ti ...................................................................................139 3.1.1. Bi cnh quc t và trong nưc.................................................................139 3.1.2. Cơ hi và thách thc trong phát trin kinh t xã hi ca Vit Nam giai ñon ti......................................................................................................142 3.2. Cơ hi và thách thc ñi vi ngành bo him Vit Nam nói chung và th trưng bo him phi nhân th nói riêng ....................................146 iv 3.2.1. Nhng cơ hi.............................................................................................146 3.2.2. Nhng thách thc ......................................................................................148 3.3. ðnh hưng hot ñng ñu tư ñi vi các doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam............................................................................153 3.3.1. ðnh hưng phát trin th trưng bo him nói chung và th trưng bo him phi nhân th Vit Nam nói riêng......................................................153 3.3.2. ðnh hưng hot ñng ñu tư ñi vi các doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam ....................................................................................154 3.4. Gii pháp nâng cao hiu qu hot ñng ñu tư ca doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam..........................................................155 3.4.1. Nhóm gii pháp vi mô...............................................................................156 3.4.2. Nhóm gii pháp vĩ mô...............................................................................173 3.4.3. L trình thc hin các gii pháp ñ nâng cao hiu qu hot ñng ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam...........................179 KT LUN ............................................................................................................ 181 DANH MC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CU KHOA HC .................. 182 DANH MC TÀI LIU THAM KHO............................................................. 183 PH LC v DANH MC VIT TT BCðKT Bng cân ñi k toán BCKQKD Báo cáo kt qu kinh doanh BH Bo him DN Doanh nghip DNBH Doanh nghip bo him DPNV D phòng nghip v Hð ðTTC Hot ñng ñu tư tài chính HSSDVðT Hiu sut s dng vn ñu tư KD Kinh doanh KNSL Kh năng sinh li KNTTNH Kh năng thanh toán ngn hn TCTD T chc tín dng TLBðS T l ñu tư bt ñng sn TLDPNV T l d phòng nghip v TLðTNH T l ñu tư ngn hn TSLNTTVðT T sut li nhun trên tng vn ñu tư TTBH Th trưng bo him TTDH Tr trưc dài hn TVðT Ngun vn ñu tư VCSH Vn ch s hu RR Ri ro GT Giá tr TT Tăng trưng HHBHVN Hip hi bo him Vit Nam vi DANH MC SƠ ð, BNG BIU Bng 2.1. Th phn doanh thu phí bo him ca các DNBH phi nhân th Vit Nam 20072011........................................................................... 68 Bng 2.2. Tc ñ tăng trưng doanh thu phí bo him gc theo nghip v bo him ca toàn th trưng BH phi nhân th 20072011 ................ 71 Bng 2.3. T trng doanh thu phí bo him gc ca các DNBH phi nhân th ln trên th trưng bo him phi nhân th Vit Nam ................... 73 Bng 2.4. T l bi thưng theo nghip v ca toàn th trưng năm 20072011 ......74 Bng 2.5. T l bi thưng bo him gc ca các DNBH phi nhân th Vit Nam năm 20072011........................................................................... 76 Bng 2.6. Tình hình nhn và nhưng tái bo him ca mt s DNBH phi nhân th 2007 – 2011.......................................................................... 77 Bng 2.7. Tng d phòng nghip v bo him phi nhân th năm 2007 – 2011...........80 Bng 2.8: Bng s liu so sánh VCSH vi các ch tiêu khác .................................81 Bng 2.9. S liu tng s vn ñu tư ca các DNBH phi nhân th Vit Nam 2007 – 2011......................................................................................... 86 Bng 2.10. Ngun vn ch s hu ca các DNBH phi nhân th Vit Nam năm 20072011 ................................................................................... 88 Bng 2.11. Ngun vn t qu DPNV bo him ca các DNBH phi nhân th Vit Nam năm 20072011................................................................... 89 Bng 2.12. T trng ñu tư ca các DNBH phi nhân th Vit Nam 2007 2011.........95 Bng 2.13. Bng tng kt tng s vn ñu tư và doanh thu t hot ñng ñu tư ca các DNBH phi nhân th năm 20072011 ..................96 Bng 2.14. Hiu sut s dng vn theo doanh thu t hot ñng ñu tư tài chính ....................................................................................98 Bng 2.15. T sut li nhun theo tng vn t hot ñng ñu tư tài chính .......... 99 Bng 2.16. T sut li nhun theo doanh thu t hot ñng ñu tư tài chính ...... 102 Bng 2.17. T l chi tr bi thưng ca BH phi nhân th năm 2007 – 2011 ..... 103 vii Bng 2.18. Bng tính t sut li nhun/doanh thu t hot ñng KDBH ca mt s DNBH phi nhân th năm 20072011 .................................... 104 Bng 2.19: T l d phòng dao ñng ln trên doanh thu phí bo him ................107 Bng 2.20. Bng tng hp ch tiêu ñánh giá kh năng thanh toán ca mt s DNBH phi nhân th Vit Nam năm 20072011 ............................... 109 Bng 2.21. T trng ñu tư tài chính ca mt s DNBH phi nhân th Vit Nam năm 20072011......................................................................... 112 Bng 2.22. T trng ñu tư ca tng nhóm ñu tư phân chia theo mc ñ ri ro do B Tài chính quy ñnh ............................................................. 115 Bng 2.24. T trng li nhun t hot ñng ñu tư trong 1 t ñng .....................124 viii DANH MC HÌNH V Hình 2.1. Th phn doanh thu phí bo him ca mt s DNBH phi nhân th 20072011 ....................................................................................................68 Hình 2.2. Doanh thu phí bo him gc theo nghip v bo him ca toàn th trưng BH phi nhân th 20072010 ...................................................72 Hình 2.3. T trng doanh thu phí bo him gc ca các DNBH phi nhân th ln trên th trưng bo him phi nhân th Vit Nam ......................73 Hình 2.4. T l bi thưng theo nghip v ca toàn th trưng bo him phi nhân th 20072011 ....................................................................................75 Hình 2.5. Tng d phòng nghip v BH phi nhân th năm 2007 – 2011 ............80 1 LI NÓI ðU 1. Lý do chn ñ tài Cùng vi s phát trin ca nn kinh t, ngành bo him Vit Nam cũng ñang trên ñà tr thành mt ngành kinh t vng mnh, ñóng vai trò ñm bo s n ñnh ca nn sn xut xã hi và tr thành mt kênh huy ñng vn ln cho nn kinh t. Do ñc thù riêng ca hot ñng kinh doanh bo him là có chu trình kinh doanh ño ngưc, nghĩa là các doanh nghip bo him s có doanh thu trưc (t vic nhn phí bo him) ri thc hin vic bi thưng hay chi tr tin bo him sau nu ri ro hay s kin bo him xy ra. Vì vy, trong mt khong thi gian nht ñnh, ngun thu này s không dùng ht ñ bi thưng hay chi tr ngay nên các doanh nghip bo him có th s dng ngun phí này ñ ñu tư nhm tăng kh năng chi tr, bi thưng bo him hay thc hin gim phí, cũng như gia tăng quyn li khác cho bên mua bo him, qua ñó s giúp cho các doanh nghip bo him nâng cao năng lc cnh tranh và làm gia tăng thu nhp ca các doanh nghip bo him. Mi nhà ñu tư khi góp vn ñ thành lp doanh nghip bo him ñu nhn thc, có hai hot ñng ñưc thc hin song song trong doanh nghip bo him ñó là hot ñng kinh doanh bo him và hot ñng ñu tư. ði vi doanh nghip bo him phi nhân th, vì các hp ñng bo him có kỳ hn ngn (trong vòng mt năm) nên tính tương thích ca hai hot ñng này càng ñưc th hin rt rõ. Như vy, ñ duy trì và phát trin, các doanh nghip bo him nói riêng và các doanh nghip bo him phi nhân th nói chung cn ñt hai hot ñng này trong mt tng th hoàn chnh và thc hin mt cách khoa hc, vì ñiu này s th hin tính chuyên nghip ca doanh nghip bo him. 2 Ngoài ra, vn ñ ñm bo kh năng thanh toán cũng ht sc quan trng ñi vi các doanh nghip bo him. ðng trên góc ñ qun lý Nhà nưc, vic giám sát kh năng thanh toán ca các doanh nghip bo him s ñưc thc hin theo ñúng quy ñnh ca lut pháp nhm ñm bo s n ñnh ca các hot ñng trong nn kinh t nói chung. Các quy ñnh pháp lut này phi ñưc xây dng da trên s tham kho các quy ñnh quc t, ñng thi phi ñm bo tính khoa hc và phù hp vi môi trưng ca Vit Nam. Hin nay, các th trưng bo him phát trin trên th gii ñu da vào khung giám sát chung (Solvency 1). ði vi các doanh nghip bo him Vit Nam hin nay, vic giám sát kh năng thanh toán ch yu s da vào biên kh năng thanh toán ti thiu2. Và biên kh năng thanh toán cho bit mc ñ chu ñng ri ro ca các doanh nghip bo him trong trưng hp có ri ro xy ra khin chi phí bi thưng ln mc d phòng. Chính vì th, ñ ñáp ng biên kh năng thanh toán mt mc ñ nht ñnh thì doanh nghip cn phi có mt mc vn ch s hu ti thiu (ñiu này phù hp vi Solvency) và cn ñm bo danh mc ñu tư ca mình ñt ñưc mt mc t sut li nhun nào ñó. C hai ñiu này dn ñn s gia tăng mc chênh lch gia tng tài sn và tng n 3. Do ñó, ngun vn ñu tư ca doanh nghip bo him s ph thuc nhiu vào lưng vn ch s hu huy ñng ñưc và vic tin hành các hot ñng ñu tư trên tng vn ñu tư ca các doanh nghip bo him s nh hưng ñn vic ñm bo kh năng thanh toán ca doanh nghip bo him. Như vy, vic ñánh giá hiu qu hot ñng ñu tư ca các doanh nghip bo him là ht sc cn thit. Vic ñánh giá này phi da trên cơ s ca các 1 Là h thng da vào ri ro ñ xác ñnh yêu cu vn ñi vi các DNBH nhm ñm bo kh năng thanh toán 2 Theo thông tư s 156/2007/TTBTC: biên kh năng thanh toán ti thiu ñưc tính da trên doanh thu phí bo him. Các DNBH ñưc coi là có ñ kh năng thanh toán khi ñã trích lp ñy ñ d phòng nghip v và có biên kh năng thanh toán không thp hơn biên kh năng thanh toán ti thiu. 3 Biên kh năng thanh toán ca DNBH là phn chênh lch gia giá tr tài sn và các khon n phi tr ca DNBH ti thi ñim tính biên kh năng thanh toán. 3 nguyên tc ñu tư phù hp vi ñc thù hot ñng ca doanh nghip bo him. Khi ñánh giá hiu qu hot ñng ñu tư ca các doanh nghip bo him, có hai vn ñ liên quan ni lên cn xem xét: th nht, các quy ñnh pháp lut v hot ñng ñu tư ca doanh nghip bo him; th hai, vn ñ huy ñng và s dng ngun vn ñu tư ca doanh nghip bo him. Nu xem xét ñánh giá hiu qu hot ñng ñu tư ca doanh nghip bo him mt cách ñy ñ hơn t các góc ñ thì ngoài vic ñưa ra ñưc các bin pháp nâng cao hiu qu hot ñng ñu tư ca doanh nghip bo him, chúng ta còn có th ch ra ñưc nhng ñnh hưng cơ bn ñ phát trin th trưng bo him. Do hot ñng bo him nhân th và phi nhân th gn lin vi nhng ñc ñim hot ñng kinh doanh riêng nên hot ñng ñu tư ca các doanh nghip bo him nhân th và phi nhân th s có nhng ñc thù và yêu cu riêng. Trong lun án này, tác gi s ñi sâu nghiên cu hiu qu hot ñng ñu tư ca doanh nghip bo him phi nhân th ñ góp phn tr li câu hi còn chưa ñưc tr li tha ñáng trong hin nay: Làm th nào ñ nâng cao hiu qu ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam? 2. Mc tiêu, ñi tưng và phm vi nghiên cu ca lun án Mc tiêu ca lun án: Khái nim hiu qu hot ñng ñu tư ca DNBH cho ñn nay vn chưa ñưc xác ñnh vi các tiêu chí rõ ràng. Nhìn chung, không có s phân bit gia khái nim hiu qu hot ñng ñu tư ca DNBH vi các DN khác. Ti Vit Nam, khái nim hiu qu hot ñng ñu tư ca mt DN nói chung vn ch xoay quanh vn ñ cn ñt ñưc t sut li nhun ñu tư cao. Trong khi ñó theo như lý thuyt tài chính, ñu tư hin ñi cn xem xét hot ñng ñu tư dưi góc ñ li nhun ñi ñôi vi ri ro. Và mi yêu cu ñu tư ca mt nhà ñu tư còn kèm theo nhng ñc ñim riêng do ñc thù ca hot ñng ñu tư, do quan ñim ca nhà ñu tư hình thành nên. Vì vy, mun ñánh giá hiu qu 4 hot ñng ñu tư ca DNBH nói chung và DNBH phi nhân th nói riêng cn xây dng khái nim hiu qu hot ñng ñu tư vi nguyên tc, tiêu chí phù hp vi ñc thù ca ngành kinh doanh bo him. Trên cơ s khái nim hiu qu hot ñng ñu tư ñã ñưc hình thành mt cách khoa hc, cn vn dng các phương pháp tính toán, nghiên cu trong tài chính hin ñi ñ ñánh giá hiu qu hot ñng ñu tư ca DNBH. ð nghiên cu mt cách h thng và sâu sc, lun án s ñi vào vn ñ hiu qu hot ñng ñu tư ca DNBH phi nhân th.Vì gia DNBH nhân th và phi nhân th có s khác bit ñáng k trong ñc ñim hot ñng kinh doanh, do s khác bit v kỳ hn ca hp ñng bo him, ñi tưng bo him... Chính vì vy, lun án ñt ra các mc tiêu sau: H thng hóa lý thuyt v hiu qu hot ñng ñu tư ca doanh nghip bo him phi nhân th Phân tích thc trng hiu qu hot ñng ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam ð xut h thng các gii pháp nhm nâng cao hiu qu hot ñng ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam ði tưng nghiên cu: Hiu qu hot ñng ñu tư ca các doanh nghip bo him phi nhân th. Phm vi nghiên cu: Hiu qu hot ñng ñu tư tài chính ca các doanh nghip bo him phi nhân th Vit Nam giai ñon 2007 ñn 2011. 3. Tng quan các công trình nghiên cu trong và ngoài nưc * Các công trình nghiên cu nưc ngoài Tác gi Boleat trong công trình nghiên cu “The insurance industry and the financial services authority” vào năm 1998 ñã xem xét vai trò và tác ñng ca chính ph ti hot ñng ca các doanh nghip bo him. Vic các chính 5 ph gim dn s phân bit gia doanh nghip bo him và các th ch tài chính khác có th mang li li ích cho mt s doanh nghip bo him song mt khác li to ra các ñiu kin bt li v chi phí và các vn ñ chuyn ñi. Hai tác gi Masters và Dupont trong công trình nghiên cu ““Insurance companies: waking up to international standards” vào năm 2002 ñã ch ra rng vic các DNBH tuân theo các nguyên tc k toán quc t là mt vic không mun cũng phi thc hin. Tuy nhiên, ñ ñt ñưc ñi