Luận án Hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán trong các trường đại học công lập Việt Nam
Hệ thống thông tin kế toán tồn tại trong mỗi tổ chức. Cách thức tổ chức hệ thống thông tin kế toán phụ thuộc vào tầm quan trọng và vai trò của hệ thống thông tin kế toán trong việc quản lý, ñiều hành hoạt ñộngcủa tổ chức ñó. Các trường ñại học công lập Việt Nam với truyền thống hoạt ñộng theo cơ chế tài chính của ñơn vị hành chính sự nghiệp ñược ngân sách nhà nước bao cấp 100% nên hệ thống thông tin kế toán trong các trường ñại học công lập chủ yếu phục vụ cho việc theo dõi thực hiện dự toán ngân sách Nhà nước giao. Vài năm trở lại ñây, vấn ñề giao quyền tự chủ cho các trường ñại học ñã ñược ñặt ra, trong ñó tự chủ về tài chính ñược coi là vấn ñề quan trọng nhất trong việc giao quyền tự chủ cho các trường, nó có ảnh hưởng trực tiếp ñến vấn ñề tổ chức - nhân sự và ñào tạo của nhà trường. Nghị ñịnh số 43/2006/Nð-CP ngày 25/04/2006 qui ñịnh quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính ñối với ñơn vị sự nghiệp công lập là một trong những bước ñi ñầu tiên của Chính phủ ñể thực hiện chủ trương lớn nói trên. Trong vài năm gần ñây, Bộ Giáo dục và ðào tạo ñã tiến hành giao quyền tự chủ cho một số trường ñại học trọng ñiểm. Trong tương lai, sẽ có rất nhiều các trường ñại học công lập sẽ ñược quyền tự chủ tài chính, nhưng kèm theo ñó là trách nhiệm tự chủ tương ñối nặng nề. Với các trường ñại học công lập từ trước tới nay chỉ có thói quen chi tiêu theo dự toán ngân sách nhà nước thì hệ thống thông tin kế toán hiện tại sẽ bộc lộ nhiều bất cập khi thực hiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính. Chính vì vậy, nghiên cứu hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán trong các trường ñại học công lập Việt Nam là một ñề tài có tính thời sự, có ý nghĩa khoa học cả về lý luận và thực tiễn ñể phục vụ vấn ñề quản trị ñại học tại Việt Nam.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán trong các trường đại học công lập Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
i
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a
riêng tôi. Các s li u trong lu n án là trung th c. Nh ng
k t qu trong lu n án chưa t ng ñư c công b trong b t c
m t công trình nào khác.
Tác gi lu n án
Nguy n H u ð ng
ii
L I C M ƠN
Tác gi lu n án trân tr ng c m ơn PGS.TS. Ph m Quang
và PGS.TS. Nghiêm Văn L i ñã t n tình hư ng d n tác gi
trong su t quá trình th c hi n lu n án.
Xin cám ơn các anh/ch K toán trư ng các trư ng ñ i
h c ñã h tr tác gi trong quá trình kh o sát th c tr ng h
th ng thông tin k toán t i ñơn v .
Nhân d p này, cho phép tôi g i l i c m ơn chân thành t i
t p th cán b Vi n ñào t o Sau ñ i h c – Trư ng ñ i h c Kinh t
Qu c dân ñã t o nh ng ñi u ki n t t nh t ñ h tr tôi hoàn thành
quá trình nghiên c u. Xin chân thành c m ơn ñ ng nghi p t i
Khoa K toán, Trư ng ñ i h c Kinh t Qu c dân, b n bè và
ngư i thân ñã h tr , c vũ tôi trong quá trình th c hi n lu n án
này.
iii
M C L C
L I CAM ðOAN ...................................................................................................... i
L I C M ƠN........................................................................................................... ii
DANH M C B NG................................................................................................ vi
DANH M C SƠ ð ............................................................................................... vi
DANH M C BI U ð .......................................................................................... vii
DANH M C BI U................................................................................................. vii
M ð U ....................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: CƠ S LÝ LU N V H TH NG THÔNG TIN K TOÁN
TRONG CÁC ðƠN V S NGHI P CÓ THU .....................................................7
1.1. VAI TRÒ VÀ YÊU C U C A H TH NG THÔNG TIN K TOÁN
TRONG CÁC ðƠN V S NGHI P CÓ THU.................................................7
1.1.1. Khái ni m h th ng thông tin k toán ......................................................7
1.1.2. Khái ni m và ñ c ñi m c a các ñơn v s nghi p có thu .........................8
1.1.3. Vai trò c a h th ng thông tin k toán trong các ñơn v s nghi p có thu....9
1.1.4. Yêu c u c a h th ng thông tin k toán trong các ñơn v s nghi p có thu.11
1.2. CÁC Y U T C U THÀNH H TH NG THÔNG TIN K TOÁN
TRONG CÁC ðƠN V S NGHI P CÓ THU...............................................13
1.2.1. B máy k toán.......................................................................................13
1.2.2. Phương ti n k thu t...............................................................................15
1.2.3. H th ng ch ng t , tài kho n, s sách và báo cáo k toán.....................19
1.2.4. Các quá trình k toán cơ b n ..................................................................29
1.2.5. H th ng ki m soát.................................................................................47
1.3. KINH NGHI M T CH C H TH NG THÔNG TIN K TOÁN
TRONG CÁC ðƠN V S NGHI P CÓ THU NÓI CHUNG VÀ CÁC
TRƯ NG ð I H C CÔNG L P NÓI RIÊNG T I M T S NƯ C
TRÊN TH GI I................................................................................................49
iv
CHƯƠNG 2: TH C TR NG H TH NG THÔNG TIN K TOÁN TRONG
CÁC TRƯ NG ð I H C CÔNG L P VI T NAM .........................................52
2.1. T NG QUAN V CÁC TRƯ NG ð I H C CÔNG L P VI T NAM...52
2.1.1. L ch s hình thành và phát tri n.............................................................52
2.1.2. ð c ñi m ho t ñ ng và t ch c qu n lý .................................................54
2.1.3. Cơ ch qu n lý tài chính.........................................................................64
2.2. TH C TR NG H TH NG THÔNG TIN K TOÁN TRONG CÁC
TRƯ NG ð I H C CÔNG L P VI T NAM...............................................70
2.2.1. B máy k toán.......................................................................................70
2.2.2. H th ng phương ti n k thu t..............................................................73
2.2.3. H th ng ch ng t , tài kho n, s và báo cáo k toán.............................74
2.2.4. Các quá trình k toán..............................................................................79
2.2.5. H th ng ki m soát.................................................................................85
2.3. ðÁNH GIÁ TH C TR NG CƠ CH QU N LÝ TÀI CHÍNH VÀ H
TH NG THÔNG TIN K TOÁN TRONG CÁC TRƯ NG ð I H C
CÔNG L P VI T NAM ....................................................................................86
2.3.1. ðánh giá th c tr ng cơ ch qu n lý tài chính.........................................86
2.3.2. ðánh giá th c tr ng h th ng thông tin k toán .....................................89
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯ NG VÀ GI I PHÁP HOÀN THI N H
TH NG THÔNG TIN K TOÁN TRONG CÁC TRƯ NG ð I H C CÔNG
L P VI T NAM .....................................................................................................94
3.1. S C N THI T PH I HOÀN THI N H TH NG THÔNG TIN K
TOÁN TRONG CÁC TRƯ NG ð I H C CÔNG L P VI T NAM.........94
3.1.1. Chi n lư c phát tri n các trư ng ñ i h c công l p Vi t Nam................94
3.1.2. Nhu c u thông tin c a các nhà qu n lý trư ng ñ i h c công l p trong
môi trư ng ho t ñ ng m i...............................................................................97
3.2. PHƯƠNG HƯ NG HOÀN THI N H TH NG THÔNG TIN K
TOÁN TRONG CÁC TRƯ NG ð I H C CÔNG L P VI T NAM.........98
3.2.1. Phù h p v i ñ c ñi m ho t ñ ng c a các trư ng ñ i h c công l p........98
v
3.2.2. ðáp ng nhu c u thông tin ña d ng c a các nhà qu n lý và m c tiêu
ki m soát tài chính c a nhà nư c ñ i v i các trư ng ñ i h c công l p ...........99
3.2.3. ðáp ng m c tiêu hi u qu và ti t ki m..............................................100
3.3. GI I PHÁP HOÀN THI N H TH NG THÔNG TIN K TOÁN
TRONG CÁC TRƯ NG ð I H C CÔNG L P VI T NAM ...................100
3.3.1. Hoàn thi n cơ ch qu n lý tài chính .....................................................100
3.3.2. Hoàn thi n b máy k toán...................................................................101
3.3.3. Hoàn thi n h th ng phương ti n k thu t ...........................................105
3.3.4. Hoàn thi n h th ng ch ng t , tài kho n, s sách và báo cáo k toán.106
3.3.5. Hoàn thi n các quá trình k toán ..........................................................113
3.3.6. Hoàn thi n h th ng ki m soát .............................................................130
3.4. CÁC ðI U KI N CH Y U NH M TRI N KHAI CÁC GI I PHÁP
HOÀN THI N H TH NG THÔNG TIN K TOÁN TRONG CÁC
TRƯ NG ð I H C CÔNG L P VI T NAM.............................................131
3.4.1. ð i v i các trư ng ñ i h c công l p ....................................................131
3.4.2. ð i v i B Giáo d c và ðào t o ..........................................................132
3.4.3. ð i v i B Tài chính............................................................................132
K T LU N ............................................................................................................134
DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C C A TÁC GI ............................135
TÀI LI U THAM KH O ....................................................................................136
PH L C
vi
DANH M C B NG
B ng 2.1. S lư ng nhân viên k toán theo trình ñ m t s trư ng ñ i h c công l p ...72
B ng 2.2. H th ng máy tính trong h th ng k toán t i m t s trư ng ñ i h c công l p 75
DANH M C SƠ ð
Sơ ñ 1.1. H th ng k toán........................................................................................8
Sơ ñ 1.2. Hình th c t ch c s “Nh t ký chung”....................................................24
Sơ ñ 1.3. Hình th c t ch c s “Nh t ký s cái” ....................................................25
Sơ ñ 1.4. Hình th c t ch c s “Ch ng t ghi s ” .................................................26
Sơ ñ 1.5. Hình th c t ch c s “Nh t ký ch ng t ” ...............................................27
Sơ ñ 1.6 Hình th c k toán máy..............................................................................28
Sơ ñ 1.7. Các nghi p v kinh t trong ñơn v ..........................................................33
Sơ ñ 1.8. K toán ngu n thu....................................................................................34
Sơ ñ 1.9. K toán các kho n chi..............................................................................37
Sơ ñ 1.10. M i quan h gi a k toán quá trình s n xu t s n ph m, d ch v v i k
toán ngu n thu và k toán các kho n chi ..................................................................39
Sơ ñ 1.11. K toán quá trình s n xu t s n ph m và d ch v ...................................40
Sơ ñ 1.12. K toán ti n lương .................................................................................42
Sơ ñ 1.13. Các thành ph n c a chu trình k toán v n ñ u tư..................................44
Sơ ñ 2.1. Cơ c u t ch c trư ng ñ i h c.................................................................62
Sơ ñ 3.1. T ch c b máy k toán theo phương th c h n h p trong các trư ng ñ i
h c công l p ............................................................................................................104
Sơ ñ 3.2. Cơ s cho h ch toán chi tiêu theo ho t ñ ng t i các trư ng ñ i h c công l p.114
Sơ ñ 3.3. Các ho t ñ ng cơ b n trong trư ng ñ i h c công l p............................115
Sơ ñ 3.4. H th ng phân b chi tiêu theo ho t ñ ng .............................................117
Sơ ñ 3.5. Qui trình l p d toán trong các trư ng ñ i h c công l p.......................120
vii
DANH M C BI U ð
Bi u ñ 2.1. S lư ng các trư ng ñ i h c qua các năm............................................53
Bi u ñ 2.2. S lư ng sinh viên qua các năm h c ....................................................53
Bi u ñ 2.3. S lư ng gi ng viên qua các năm h c..................................................53
Bi u ñ 2.4. Quy mô ñào t o c a Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân 2004 2008 .57
Bi u ñ 2.5. Cơ c u sinh viên Vi n ð i h c M 2007 2008..................................58
DANH M C BI U
Bi u 3.1. M u Báo cáo lưu chuy n ti n trong các trư ng ñ i h c công l p...........110
Bi u 3.2 . M u Báo cáo tình hình th c hi n d toán chi tiêu .................................121
Bi u 3.3. M u Báo cáo thu chi................................................................................122
Bi u 3.4. M u Báo cáo ho t ñ ng...........................................................................124
Bi u 3.5. M u Báo cáo thu chi ho t ñ ng ñào t o................................................125
Bi u 3.6. M u Báo cáo chi ho t ñ ng nghiên c u khoa h c...................................127
Bi u 3.7. M u Báo cáo t ng h p tình hình thu – n h c phí ..................................128
Bi u 3.8. M u Báo cáo chi ti t tình hình thu – n h c phí .....................................129
1
M ð U
1. TÍNH C P THI T C A ð TÀI
H th ng thông tin k toán t n t i trong m i t ch c. Cách th c t ch c h
th ng thông tin k toán ph thu c vào t m quan tr ng và vai trò c a h th ng thông
tin k toán trong vi c qu n lý, ñi u hành ho t ñ ng c a t ch c ñó. Các trư ng ñ i
h c công l p Vi t Nam v i truy n th ng ho t ñ ng theo cơ ch tài chính c a ñơn v
hành chính s nghi p ñư c ngân sách nhà nư c bao c p 100% nên h th ng thông
tin k toán trong các trư ng ñ i h c công l p ch y u ph c v cho vi c theo dõi
th c hi n d toán ngân sách Nhà nư c giao.
Vài năm tr l i ñây, v n ñ giao quy n t ch cho các trư ng ñ i h c ñã
ñư c ñ t ra, trong ñó t ch v tài chính ñư c coi là v n ñ quan tr ng nh t trong
vi c giao quy n t ch cho các trư ng, nó có nh hư ng tr c ti p ñ n v n ñ t
ch c nhân s và ñào t o c a nhà trư ng. Ngh ñ nh s 43/2006/Nð CP ngày
25/04/2006 qui ñ nh quy n t ch , t ch u trách nhi m v th c hi n nhi m v , t
ch c b máy, biên ch và tài chính ñ i v i ñơn v s nghi p công l p là m t trong
nh ng bư c ñi ñ u tiên c a Chính ph ñ th c hi n ch trương l n nói trên. Trong
vài năm g n ñây, B Giáo d c và ðào t o ñã ti n hành giao quy n t ch cho m t
s trư ng ñ i h c tr ng ñi m. Trong tương lai, s có r t nhi u các trư ng ñ i h c
công l p s ñư c quy n t ch tài chính, nhưng kèm theo ñó là trách nhi m t ch
tương ñ i n ng n . V i các trư ng ñ i h c công l p t trư c t i nay ch có thói quen
chi tiêu theo d toán ngân sách nhà nư c thì h th ng thông tin k toán hi n t i s
b c l nhi u b t c p khi th c hi n t ch , t ch u trách nhi m v tài chính.
Chính vì v y, nghiên c u hoàn thi n h th ng thông tin k toán trong các
trư ng ñ i h c công l p Vi t Nam là m t ñ tài có tính th i s , có ý nghĩa khoa
h c c v lý lu n và th c ti n ñ ph c v v n ñ qu n tr ñ i h c t i Vi t Nam.
2. T NG QUAN
H th ng thông tin k toán ñã ñư c nhi u tác gi nghiên c u dư i các góc ñ
khác nhau. Xét trên góc ñ t ng quát, các tác gi Boocholdt (1996), Romney và
2
Steinbart (2008) trong hai cu n sách cùng tên “Accounting Information Systems”
ñã trình bày các v n ñ chung nh t v h th ng thông tin k toán và cách th c t
ch c h th ng thông tin k toán trong các t ch c [33], [46]. H th ng thông tin k
toán cũng ñư c nhi u tác gi nghiên c u dư i các góc ñ c th v k toán tài chính
và k toán qu n tr . Tác gi Rushinek (1985) trong n ph m “Management
Accounting Information System” ñã nghiên c u v cách th c xây d ng h th ng
thông tin k toán qu n tr trong các t ch c [47]. Các tác gi Bushman, Chen, Engel
và Smith (2003) trong n ph m “Financial accounting information, organizational
complexity and corporate governance systems” ñã nghiên c u v nh hư ng c a cơ
c u t ch c và quy n s h u t i h th ng thông tin k toán tài chính [34]. Các tác
gi Virginia, Eleni, Dimitrios, và Chrysola (2008) trong n ph m “The role of
financial accounting information in strengthening corporate control mechanisms to
alleviate corporate corruption” nghiên c u v m i quan h gi a thông tin k toán tài
chính, cơ ch ki m soát t ch c và v n ñ tham nhũng [53].
H th ng thông tin k toán trong các t ch c giáo d c cũng ñư c các tác gi
nghiên c u dư i các khía c nh khác nhau. Các tác gi Spathis và Ananiadis (2004)
trong n ph m “ The accounting system and resource allocation reform in a public
university” ñã nghiên c u v vi c c i cách h th ng k toán trong các trư ng ñ i
h c Hy L p [48]. Các tác gi Pettersen và Solstad (2007) trong n ph m “The role
of accounting information in a reforming area: a study of higher education
institutions” ñã nghiên c u v vi c s d ng thông tin k toán c a các nhà qu n lý
c p cao trong các trư ng ñ i h c [45]. Các tác gi Jarra, Smith và Dolley (2007)
trong n ph m “Perceptions of preparers and users to accounting change: a case
study in an Australian university” ñã nghiên c u v vi c ng d ng mô hình k toán
chi phí theo ho t ñ ng vào các trư ng ñ i h c t i Australia [43].
T i Vi t Nam, các v n ñ v h th ng thông tin k toán cũng ñã ñư c m t s
tác gi nghiên c u. Tác gi Nguy n Th Hưng (2006) ñã trình bày nh ng n i dung
cơ b n v cách th c t ch c h th ng thông tin k toán trong các t ch c [13]. M t
s lu n án cũng ñã nghiên c u v h th ng thông tin k toán dư i các góc ñ khác
3
nhau. Tác gi Nguy n Thanh Quí (2004) nghiên c u “xây d ng h th ng thông tin
k toán ph c v qu n tr doanh nghi p kinh doanh bưu chính vi n thông” . Trong
lu n án này tác gi ch y u nghiên c u v h th ng thông tin k toán qu n tr và
ng d ng cho các doanh nghi p kinh doanh bưu chính vi n thông [17]. Tác gi
Nguy n Th Minh Hư ng (2004) bàn v “t ch c k toán các trư ng ñ i h c tr c
thu c B Giáo d c ðào t o” [12]. Trong lu n án này, tác gi ch y u nghiên c u
v n i dung t ch c k toán tuân th theo các qui ñ nh c a ch ñ k toán trong các
trư ng ñ i h c, tuy nhiên tác gi chưa nghiên c u v cách th c xây d ng h th ng
thông tin k toán trong các trư ng ñ i h c công l p dư i góc ñ cung c p thông tin
nh m tr giúp các trư ng ñ i h c th c hi n t t trách nhi m và quy n t ch tài
chính trong ñi u ki n m i.
Như v y, có th nói Vi t Nam chưa có công trình nào nghiên c u v h
th ng thông tin k toán trong các trư ng ñ i h c công l p trong ñi u ki n ñ i m i
cơ ch qu n lý tài chính theo hư ng t ch , t ch u trách nhi m. Chính vì v y các
v n ñ mà lu n án c n t p trung nghiên c u là hoàn thi n h th ng thông tin k toán
nh m tăng cư ng t ch tài chính trong các trư ng ñ i h c công l p Vi t Nam, trên
cơ s nghiên c u các mô hình lý thuy t v h th ng thông tin k toán và kinh
nghi m xây d ng h th ng thông tin k toán trong các trư ng ñ i h c trên th gi i.
3. M C TIÊU NGHIÊN C U
Các câu h i nghiên c u ñ t ra cho ñ tài bao g m:
i. Các thành ph n cơ b n c a h th ng thông tin k toán trong m i t
ch c là gì ?
ii. Vi c t ch c và v n hành h th ng thông tin k toán ph thu c vào
nh ng y u t gì ?
iii. Nh ng v n ñ t n t i c a h th ng thông tin k toán trong các trư ng
ñ i h c công l p Vi t Nam là gì ?
iv. Các gi i pháp ñ hoàn thi n h th ng thông tin k toán trong các
trư ng ñ i h c công l p Vi t Nam là gì ?
4
Tr l i các câu h i nghiên c u trên s giúp ñ tài ñ t ñư c các m c tiêu:
• T ng k t và phát tri n các v n ñ lí lu n v h th ng thông tin k toán
trong các t ch c.
• ðánh giá th c tr ng c a h th ng thông tin k toán trong các trư ng ñ i
h c công l p Vi t Nam.
• ð xu t các gi i pháp h p lý nh m hoàn thi n h th ng thông tin k toán
nh m tăng cư ng t ch tài chính trong các trư ng ñ i h c công l p Vi t
Nam.
4. ð I TƯ NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U
4.1. ð i tư ng nghiên c u
ð ñ t ñư c m c tiêu nghiên c u, lu n án s nghiên c u các v n ñ v :
Nguyên lí cơ b n v h th ng thông tin k toán trong các ñơn v .
Th c t h th ng thông tin k toán trong các t ch c t i m t s nư c trên th
gi i và kh năng v n d ng kinh nghi m c a các nư c này t i Vi t Nam.
Th c tr ng h th ng thông tin k toán trong các trư ng ñ i h c công l p Vi t
Nam.
Các gi i pháp hoàn thi n h th ng thông tin k toán trong các trư ng ñ i h c
công l p Vi t Nam.
4.2. Ph m vi nghiên c u
Trong xu hư ng ña d ng hoá các ho t ñ ng c a các trư ng ñ i h c cũng như
vi c phân hoá các trư ng ñ i h c, lu n án s nghiên c u các trư ng ñ i h c tr ng
ñi m qu c gia có qui mô l n và nhóm các trư ng ñ i h c ñ a phương có qui mô v a
và nh ñ th c hi n m c tiêu nghiên c u c a ñ tài.
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
Phương pháp phân tích ñ nh tính s ñư c s d ng ñ phân tích th c t h
th ng thông tin k toán trong các trư ng ñ i h c công l p Vi t Nam. Các phân tích
c a lu n án ñư c d a trên hai ngu n d li u cơ b n:
• Ngu n d li u th c p:
5
Lu n án nghiên c u các văn b n c a chính ph qui ñ nh v ho t ñ ng c a các
trư ng ñ i h c công l p, ch ñ k toán áp d ng trong các trư ng ñ i h c
công l p và các công trình nghiên c u ñã công b c a các tác gi trong nư c
và trên th gi i v các v n ñ liên quan t i ñ tài lu n án.
• Ngu n d li u sơ c p:
Tác gi ti n hành g i phi u ñi u tra (ph l c 01), kh o sát th c tr ng h
th ng thông tin k toán t i 98 trư ng ñ i h c công l p, k t qu có 33
trư ng tr l i (ñ t 33,7%). Qui trình thu th p s li u ñư c th c hi n như
sau:
o Bư c 1: Ch n m u ng
