Luận án Kiến thức, thực hành về làm mẹ an toàn của phụ nữ có con dưới 2 tuổi và hiệu quả can thiệp truyền thông tại tỉnh Bo Lị Khăm Xa năm 2010-11

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƢỜN ĐẠ ỌC TẾ C N CỘN KHAMPHANH PRABOUASONE KIẾN THỨC, THỰC HÀNH VỀ LÀM MẸ AN TOÀN CỦA PHỤ NỮ CÓ CON DƢỚI 2 TUỔI VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP TRUYỀN THÔNG TẠI TỈNH BO LỊ K ĂM XA , NĂM 2010-11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TẾ CÔNG CỘNG CHUYÊN NGÀNH: YTCC MÃ SỐ: 62.72.03.01 À NỘ - 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ TRƢỜN ĐẠ ỌC TẾ C N CỘN KHAMPHANH PRABOUASONE KIẾN THỨC, THỰC HÀNH VỀ LÀM MẸ AN TOÀN CỦA PHỤ NỮ CÓ CON DƢỚI 2 TUỔI VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP TRUYỀN THÔNG TẠI TỈNH BO LỊ K ĂM XA , NĂM 2010-11 LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ: 62.72.03.01 ƣớng dẫn khoa học: P S.TS. N VĂN TOÀN À NỘ -2013 P S.TS LÊ AN TUẤN i LỜ CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của tôi và nhóm nghiên cứu. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác trƣớc đây. Hà Nội, ngày tháng.... năm ..2013.. Nghiên cứu sinh Khamphanh PRABOUASONE 163 Lịch hoạt động can thiệp ở 2 trạm y tế xã (H. Khăm Kợt) từ tháng 1 -12/2011 Số Ngày/tháng/năm Hoạt động Nơi làm Nhân viên nghiên cứu Nghiên cứu Bộ công cụ 1 20/12/2010 Pre- test TTYX Phôn Tan Thăm ma xát Khăm phănh Phiếu đánh giá Pre- test TTYX Phôn Tan Bua van Âm thành, loa On sy Bút bì Ome chay 21/12/2010 Pre- test TTYX Thà Bắc Thăm ma xát Khăm phănh Phiếu đánh giá Pre- test TTYX Thà Bắc Kham sy Âm thành, loa On sy Bút bì Ome chay 22/12/2010 Pre- test TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Phiếu đánh giá Pre- test TTYX Nóng Ó Sy Tha Âm thành, loa TT giao dục sức khỏe về LMAT On sy Bút bì (CSTS cho nhóm mục tiêu) Ome chay Tài liệu hướng dẫn 23/12/2010 Pre- test TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Phiếu đánh giá Pre- test TTYX Phôn Thong Sy mon Âm thành, loa TT giao dục sức khỏe về LMAT On sy Bút bì (CSTS cho nhóm mục tiêu) Ome chay Tài liệu hướng dẫn 2 22/1/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 164 23/1/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 3 22/2/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/2/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 4 22/3/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSTS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/3/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSTS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 5 22/4/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/4/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn 165 On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 6 22/5/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/5/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 7 22/6/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSTS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/6/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSTS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 8 22/7/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/7/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 166 9 22/8/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/8/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 10 22/9/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSTS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/9/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSTS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 11 22/10/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 23/10/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 12 20/11/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSTS,S,SS cho nhóm mục tiêu) TTYX Nóng Ó Sy Tha Tài liệu hướng dẫn 167 On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 21/11/2011 TT giao dục sức khỏe về LMAT TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa (CSTS,S,SS cho nhóm mục tiêu) TTYX Phôn Thong Sy mon Tài liệu hướng dẫn On sy Bút bì Ome chay Vở ghi 13 20/12/2011 TTYX Nóng Ó Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa TTYX Nóng Ó Sy Tha Bút bì Post- test On sy Phiếu đánh giá Post- test Ome chay 21/12/2011 TTYX Phôn Thong Thăm ma xát Khăm phănh Âm thành, loa TTYX Phôn Thong Sy mon Bút bì Post- test On sy Phiếu đánh giá Post- test Ome chay 22/12/2011 Post- test TTYX Phôn Tan Thăm ma xát Khăm phănh Phiếu đánh giá Post- test TTYX Phôn Tan Bua van Âm thành, loa On sy Bút bì 23/12/2011 Post- test TTYX Thà Bắc Thăm ma xát Khăm phănh Phiếu đánh giá Post- test TTYX Thà Bắc Kham sy Âm thành, loa On sy Bút bì Ome chay ii LỜ CẢM ƠN Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Bộ Giáo dục và Đào tạo, Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đã tạo điều kiện và cung cấp học bổng cho tôi trong suốt quá trình học tập tại Việt Nam. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại học Trường Đại học Y tế Công cộng đã tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến lãnh đạo Bộ Y tế, Trường Đại học Y khoa Sức khỏe Lào, Sở Y tế, Hội đồng Khoa học Ngành Y tế tỉnh Bo Li Kham xay, huyện Pak Xan và huyện Kham Kerth tạo điều kiện thuận lợi cho tôi được học tập và nghiên cứu tại Lào cũng như tại Việt Nam. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các thầy, cô của Trường Đại học Y tế Công cộng đã luôn quan tâm, truyền đạt cho tôi kiến thức và kinh nghiệm quý báu trong suốt bốn năm học vừa qua. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn PGS. TS. Ngô Văn Toàn, Trường Đại học Y Hà Nội, người thầy đã cho tôi ý tưởng và đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận án này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ân sâu sắc tới PGS.TS. Lê Anh Tuấn, Bệnh viện Phụ sản Trung ương, người thầy lúc sinh thời đã quan tâm, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Tôi lấy làm nuối tiếc vì thầy sớm mất đi khi chưa kịp chứng kiến thành quả của người học trò này. Tôi xin chân thành cảm ơn Trung tâm Y tế huyện Pak Xan và Kham Kerth, các trạm Y tế xã, cũng các nhân viên Y tế, người lương dân trong quá trình thực địa và các bà mẹ Lào đã phối hợp hỗ trợ việc triển khai điều tra, giám sát việc thu thập số liệu và hoạt động can thiệp của đề tài một cách tận tình và có hiểu quả. Cuối cùng, tôi bày tỏ lòng biết ơn sự chia sẻ, động viên tận tình của cha mẹ, vợ, hai con gái, dòng họ, bạn bè, đồng nghiệp và các bạn cùng khóa, luôn đã giúp tôi có thêm nghị lực học tập và hoàn thành luận án này. Hà Nội, Năm 2013 Khamphanh PRABOUASONE iii MỤC LỤC Nội dung Trang LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ ..................................................................... vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................... x ĐẶT VẤN ĐỀ ..................................................................................................................... 1 Chƣơng 1 .............................................................................................................................. 4 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................................................... 4 1.1. ĐẠI CƢƠNG ......................................................................................................... 4 1.2. KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH VỀ LÀM MẸ AN TOÀN .......................... 7 1.2.1. Chăm sóc trƣớc sinh (CSTS) ......................................................................... 7 1.2.2. Chăm sóc trong khi sinh ............................................................................... 17 1.2.3. Chăm sóc sau sinh ........................................................................................ 21 1.3. MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN VIỆC SỬ DỤNG DỊCH VỤ CHĂM SÓC TRƢỚC, TRONG VÀ SAU KHI SINH ................................... 24 1.3.1. Ảnh hƣởng nhóm yếu tố về đặc trƣng cá nhân và yếu tố về tiến sử sản khoa .............................................................................................................. 25 1.3.2. Tiếp cận về địa lý ......................................................................................... 25 1.3.3. Tiếp cận về kinh tế ....................................................................................... 26 1.3.4. Tiếp cận về văn hóa ..................................................................................... 26 1.4. CÁC GIẢI PHÁP VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP NHẰM NÂNG CAO KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH VỀ LÀM MẸ AN TOÀN ........................ 29 1.4.1. Các giải pháp ................................................................................................ 29 1.4.2. Kết quả các nghiên cứu can thiệp ................................................................ 32 Chƣơng 2 ............................................................................................................................ 34 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 34 iv 2.1. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ...................................................................................... 34 2.2. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU.................................................................................. 34 2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn đối tƣợng nghiên cứu mô tả .............................................. 34 2.1.2. Tiêu chuẩn lựa chọn đối tƣợng nghiên cứu can thiêp ........................................ 34 2.3. ĐỊA BÀN VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU ......................................................... 34 2.3.1. Địa bàn nghiên cứu ................................................................................................. 34 2.3.1. Thời gian nghiên cứu ............................................................................................. 36 2.4. CỠ MẪU VÀ PHƢƠNG PHÁP CHỌN MẪU ..................................................... 36 2.4.1. Cỡ mẫu và chọn mẫu cho nghiên cứu mô tả cắt ngang ..................................... 36 2.4.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu cho nghiên cứu can thiệp ................................................. 38 2.5. CHỈ SỐ VÀ BIẾN SỐ NGHIÊN CỨU .................................................................. 39 2.5.1. Chỉ số và biến số nghiên cứu mô tả cắt ngang .................................................... 39 2.5.2. Chỉ số và biến số nghiên cứu can thiệp................................................................ 42 2.6. QUI TRÌNH, NỘI DUNG CAN THIỆP ................................................................. 43 2.6.1. Mô hình can thiệp ................................................................................................... 43 2.6.2. Điều tra trƣớc can thiệp ......................................................................................... 44 2.6.3. Điều tra đánh giá sau can thiệp ............................................................................. 45 2.7. CÔNG CỤ VÀ KỸ THUẬT THU THẬP THÔNG TIN ..................................... 45 2.7.1. Công cụ và kỹ thuật thu thập thông tin nghiên cứu mô tả cắt ngang ............... 45 2.7.2. Công cụ và kỹ thuật thu thập thông tin nghiên cứu can thiệp ........................... 46 2.8. XỬ LÝ VÀ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU........................................................................ 47 2.9. SAI SỐ VÀ CÁCH HẠN CHẾ ................................................................................ 47 2.4. ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU ...................................................................... 48 Chƣơng 3 ............................................................................................................................ 49 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .............................................................................................. 49 3.1. MỘT SỐ ĐẶC TRƢNG CÁ NHÂN CỦA BÀ MẸ.............................................. 49 3.1.1. Một số đặc trƣng cá nhân của bà mẹ .................................................................... 49 3.1.2. Một số đặc trƣng về lịch sử sinh sản của các bà mẹ ......................................... 52 3.2. KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH CỦA CÁC BÀ MẸ VỀ CHĂM SÓC TRƢỚC, TRONG VÀ SAU SINH ................................................................... 53 v 3.2.1. KIẾN THỨC CHĂM SÓC TRƢỚC, TRONG VÀ SAU SINH ..................... 53 3.2.1.1. Kiến thức chăm sóc trƣớc sinh (CSTS) của các bà mẹ ............................... 53 3.2.1.2. Kiến thức chăm sóc trong sinh của các bà mẹ ............................................ 57 3.2.1.3. Kiến thức chăm sóc sau sinh của các bà mẹ ............................................... 60 3.2.2. THỰC HÀNH CHĂM SÓC TRƢỚC, TRONG VÀ SAU SINH .................... 62 3.2.2.1. Thực hành chăm sóc trƣớc sinh của các bà mẹ ............................................ 62 3.2.2.2. Thực hành chăm sóc trong sinh của các bà mẹ ............................................ 66 3.2.2.3. Thực hành chăm sóc sau sinh của các bà mẹ ............................................... 69 3.2.2.4. Tình hình giáo dục sức khỏe về làm mẹ an toàn cho các bà mẹ .................. 71 3.2.3. MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH CỦA CÁC BÀ MẸ ............................................................................................. 73 3.3. KẾT QUẢ CAN THIỆP TRUYỀN THÔNG GIÁO DỤC SỨC KHỎE VỀ KIẾN THỨC LMAT CỦA PHỤ NỮ ............................................................... 81 3.3.1. Một số đặc trƣng cá nhân của ngƣời tham gia nghiên cứu ................................ 81 3.3.2. Hiệu quả can thiệp truyền thông kiến thức về LMAT cho các phụ nữ ............ 83 3.3.2.1. Hiệu quả can thiệp truyền thông kiến thức về chăm sóc trƣớc sinh ............ 83 3.3.2.2. Hiệu quả can thiệp truyền thông kiến thức về chăm sóc trong sinh ............ 86 3.3.2.3. Hiệu quả can thiệp truyền thông kiến thức về chăm sóc sau sinh ............... 89 Chƣơng 4 ............................................................................................................................ 90 BÀN LUẬN ....................................................................................................................... 90 4.1. KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH CHĂM SÓC TRƢỚC SINH.......................... 90 4.1.1. Kiến thức và thực hành khám thai ........................................................................ 90 4.1.2. Kiến thức và thực hành tiêm phòng uốn ván ...................................................... 92 4.1.3. Kiến thức và thực hành uống viên sắt .................................................................. 94 4.2. KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH CHĂM SÓC TRONG SINH.......................... 96 4.3. KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH CHĂM SÓC SAU SINH .............................. 101 4.4. MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH VỀ LMAT CỦA CÁC BÀ MẸ ....................................................................... 104 4.4.1. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành CSTS ........................... 104 4.4.2. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức thực hành chăm sóc trong sinh ........ 107 vi 4.5. HIỆU QUẢ CAN THIỆP KIẾN THỨC VỀ LMAT CỦA PHỤ NỮ ............... 113 4.5.1. Hiệu quả can thiệp kiến thức TT/GDSK về chăm sóc trƣớc sinh .................. 113 4.5.2. Hiệu quả can thiệp kiến thức TT/GDSK về chăm sóc trong sinh ................. 116 4.5.3. Hiệu quả can thiệp truyền thông kiến thức về chăm sóc sau sinh .................. 119 4.6. BÀN LUẬN VỀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................... 120 4.7. ĐIỂM MỚI TRONG NGHIÊN CỨU ................................................................... 121 KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 122 KIẾN NGHỊ ..................................................................................................................... 124 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ ................................ 125 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 126 Phụ lục 1. PHIẾU ĐIỀU TRA ĐÃ HOÀN THIỆN .................................................... 137 Phụ lục 2. PHIẾU ĐÁNH GIÁ ĐÃ HOÀN THIỆN ................................................... 149 Phụ lục 3. TÀI LIỆU HƢỚNG DẪN CHO PHỤ NỮ ĐỘ TUỔI SINH ĐẺ TỪ 15 - 49 TUỔI...................................................................................................... 152 Phụ lục 4. Kế hoạch nghiên cứu thu thập thông tin .................................................... 155 Phụ lục 5. Dự trù kinh phí, nhân lực, công cụ, trang thiết bị ..................................... 155 Phụ lục 6. PHIẾU ĐIỀU TRA NGHIÊN CỨU CHĂM SÓC SỨC KHOẺ CÁC BÀ MẸ 156 Phụ lục 7. BẢN ĐỒNG Ý TỰ NGUYỆN THAM GIA NC ...................................... 157 Phụ lục 8. BẢN ĐẠO ĐỨC NGHIÊN CỨU ............................................................... 158 vii DANH MỤC CÁC BẢN Số bảng Trang Bảng 1.1. Số lần khám thai và chất lƣợng bảo vệ thai ................................................ 10 Bảng 1.2. Nội dung thăm khám sau sinh ....................................................................... 23 Bảng 1.3. Nội dung cần giáo dục và tƣ vấn ................................................................... 31 Bảng 3.1. Một số đặc trƣng cá nhân của bà mẹ có con nhỏ dƣới 2 tuổi .......