Luận án Nâng cao năng lực cạnh tranh của các công ty chứng khoán Việt Nam

1 LỜI CAM ĐOAN ******* Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu có tính độc lập và chưa được công bố toàn bộ nội dung bất kỳ ở đâu, các số liệu, các nguồn trích dẫn được chú thích rõ ràng nguồn gốc, minh bạch, rõ ràng, trung thực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi. Hà Nội, ngày ___ tháng ___ năm 2016 Tác giả Nguyễn Duy Hùng 2 LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn tới thầy hướng dẫn luận văn của tôi, Giáo sư - Tiến sĩ Phạm Quang Trung đã tạo mọi điều kiện, động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành tốt luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn tới Tiến sĩ Lê Thị Hương Lan, Tiến sĩ Phạm Long là các thầy cô hướng dẫn tôi thực hiện các phần việc nghiên cứu trong suốt thời gian qua, những người thảo luận và đưa ra những chỉ dẫn, đề nghị điều chỉnh phù hợp cho luận văn của tôi. Sự hiểu biết sâu sắc về khoa học, cũng như kinh nghiệm của các thầy, các cô chính là tiền đề cơ bản giúp tôi đạt được những thành tựu và kinh nghiệm quý báu. Tôi xin cám ơn các thầy cô của Viện Ngân hàng Tài Chính, Viện Đào tạo Sau đại học và các thầy cô trong bộ môn Thị trường Chứng khoán của Viện Ngân hàng Tài Chính đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi làm việc trên viện Viện để tiến hành tốt luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn đồng nghiệp, các bạn bè anh em đã luôn bên tôi, cổ vũ và động viên tôi những lúc khó khăn để có thể vượt qua và hoàn thành tốt luận văn này. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình của tôi, các con Nguyễn Duy Minh và Nguyễn Duy Khang đã luôn bên cạnh để tạo động lực thật lớn cho tôi hoàn thành tốt luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn! 3 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Nội dung 1 CTCK Công ty chứng khoán 2 TTCK Thị trường chứng khoán 3 VN Việt Nam 4 WTO Tổ chức thương mại thế giới 5 SGDCK Sở giao dịch chứng khoán 6 HCM Hồ Chí Minh 7 HN Hà Nội 8 NLCT Năng lực cạnh tranh 9 HNX Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội 10 HSX Sở giao dịch chứng khoán Hồ Chí Minh 11 NY Niêm yết 12 WEF Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum) 13 IMD Viện quốc tế về Phát triển Quản lý của Thụy Sĩ (International Institute for Management Development) 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng Bảng 2.1: Mô tả ma trận hình ảnh cạnh tranh của công ty.............................................. 36 Bảng 2.2: Đánh giá các yếu tố bên trong công ty ............................................................ 38 Bảng 3.1: Tổng hợp doanh thu, chi phí và lợi nhuận các CTCK ..................................... 59 Bảng 3.2: Doanh thu các CTCK Việt Nam qua các năm ................................................. 61 Bảng 3.3: Danh sách các CTCK có doanh thu tăng qua các năm ................................... 62 Bảng 3.4: Lợi nhuận các CTCK Việt Nam qua các năm .................................................. 64 Bảng 3.5: Danh sách các CTCK có lợi nhuận qua các năm ............................................ 65 Bảng 3.6: ROA, ROE của các CTCK qua các năm .......................................................... 66 Bảng 3.7 : Xếp hạng yếu tố tác động đến NLCT của các CTCK Việt nam ....................... 73 Bảng 3.8 : Mức độ quan trọng của từng yếu tố đến NLCT của các CTCK Việt nam ........ 74 Bảng 4.1: Thang đo năng lực cạnh tranh của CTCK....................................................... 78 Bảng 4.2: Thang đo đánh giá năng lực cạnh tranh của CTCK ........................................ 80 Bảng 4.3 Hệ số tin cậy của thang đo “Sản phẩm” .......................................................... 87 Bảng 4.4 Hệ số tin cậy được điều chỉnh của thang đo “Sản phẩm” ................................ 88 Bảng 4.5: Hệ số tin cậy của thang đo “Dịch vụ” ............................................................ 89 Bảng 4.6: Hệ số tin cậy của thang đo “Mạng lưới” ........................................................ 90 Bảng 4.7: Hệ số tin cậy của thang đo “Thương hiệu”..................................................... 91 Bảng 4.8: Hệ số tin cậy của thang đo “Tài chính” .......................................................... 92 Bảng 4.9: Độ tin cậy của thang đo “Trí tuệ” .................................................................. 93 Bảng 4.10: Độ tin cậy của thang đo “Công nghệ” .......................................................... 94 Bảng 4.11: Độ tin cậy của thang đo “Cạnh tranh” ......................................................... 94 Bảng 4.12: Độ tin cậy điều chỉnh phù hợp của thang đo “Cạnh tranh” .......................... 95 Bảng 4.13: Tổng hợp hệ số Cronbach’s Alpha của các biến ........................................... 96 Bảng 4.14: Kết quả kiểm định mô hình ........................................................................... 97 Bảng 5.1: Cam kết GATS của Việt Nam về Chứng khoán .............................................. 102 Bảng 5.2: Giải pháp mô hình hoạt động của CTCK phù hợp với công tác QTRR .......... 110 Biểu đồ 5 Biểu 3.1: Số lượng các CTCK là thành viên của các SGDCK từ 2005-2014 ................... 58 Biểu 3.2: Doanh thu – chi phí – lợi nhuận của các CTCK giai đoạn 2011-2013 ............. 60 Biều 3.3: Tình hình VCSH của các CTCK Việt Nam năm 2014 ....................................... 61 Biểu 3.4: Tình hình phân bổ doanh thu tại các CTCK năm 2012 – 2014 ......................... 63 Biểu 3.5: Chi tiết phân bổ doanh thu tại các CTCK năm 2013 - 2014 ............................. 64 Biểu 3.6: ROA, ROE bình quân của các CTCK qua các năm .......................................... 66 Biểu 3.7: Tỷ lệ vốn khả dụng của các CTCK năm 2013 ................................................... 68 Biểu 3.8: Tốc độ tăng vốn của các CTCK kể từ khi thành lập đến hết năm 2014 ............. 68 Biểu 3.9: Năng lực huy động vốn của các CTCK thời điểm 31/12/2014 .......................... 69 Biểu 3.10: Số lần miễn nhiệm, bổ nhiệm thành viên HĐQT, BGĐ, BKS .......................... 70 Biểu 3.11: Số lượng nhân sự tại các CTCK thời điểm 31.12.2014 ................................... 70 Biểu 3.12: Tình hình mạng lưới hoạt động của các CTCK thời điểm 31.12.2014 ............ 71 Biểu 3.13: Thị phần môi giới CP và chứng chỉ quỹ tại sàn HN và HCM năm 2014 ......... 72 Biểu 3.14: Thị phần môi giới trái phiếu tại sàn Hà Nội và Hồ Chí Minh năm 2013 ........ 73 Biểu 3.15 : Phân hạng thực trạng NLCT của các CTCK Việt Nam.................................. 75 Biểu 4.1: Cơ cấu giới tính của mẫu ................................................................................. 83 Biểu 4.2 Cơ cấu độ tuổi của mẫu .................................................................................... 83 Biểu 4.3: Cơ cấu trình độ học vấn của người tham gia khảo sát ..................................... 84 Biểu 4.4: Thu nhập bình quân hàng tháng của đối tượng khảo sát .................................. 84 Biểu 4.5: Kinh nghiệm sử dụng các dịch vụ của CTCK của đối tượng khảo sát .............. 85 Biểu 4.6 Đối tượng khảo sát sử dụng dịch vụ môi giới chứng khoán ............................... 86 Biểu 4.7: Đối tượng khảo sát sử dụng dịch vụ TVTCDN ................................................. 86 Biểu 4.8: Đối tượng khảo sát sử dụng dịch vụ đòn bẩy và QLDMDT .............................. 87 Hình Hình 2.1: Mô hình kim cương của M. Porter .................................................................. 35 6 Mục lục Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................................................... 9 1.1. LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI ........................................................................................ 9 1.1.1. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 9 1.1.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 10 1.1.2.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................. 10 1.1.2.2. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................................... 10 1.2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU .................................................................................... 10 1.2.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến năng lực cạnh tranh ............................ 12 1.2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến CTCK .................................................. 14 1.3. KHOẢNG TRỐNG CẦN NGHIÊN CỨU .................................................................. 15 1.4. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 16 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................... 16 1.5.1. Mô hình nghiên cứu ............................................................................................... 16 1.5.2. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu .................................................................. 17 1.6. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ............................................................. 17 1.6.1. Đóng góp mới về mặt học thuật, lý luận ................................................................. 17 1.6.2. Những phát hiện, đề xuất rút ra từ kết quả nghiên cứu ......................................... 17 1.7. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN ......................................................................................... 18 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CTCK .................. 19 2.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CÔNG TY CHỨNG KHOÁN ................................ 19 2.1.1. Khái niệm và đặc điểm CTCK ................................................................................ 19 2.1.1.1. Khái niệm ................................................................................................................... 19 2.1.1.2. Đặc điểm CTCK ......................................................................................................... 19 2.1.2. Vai trò của CTCK ................................................................................................... 22 2.1.3. Các hoạt động kinh doanh chủ yếu của CTCK ...................................................... 23 2.1.3.1. Hoạt động tự doanh ..................................................................................................... 23 2.1.3.2. Hoạt động cung cấp dịch vụ chứng khoán .................................................................... 26 2.2. LÝ THUYẾT VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH ........................................................ 30 2.2.1. Khái niệm về năng lực cạnh tranh ......................................................................... 30 2.2.1.1. Khái niệm về năng lực cạnh tranh ................................................................................ 30 2.2.1.2. Cấp độ của năng lực cạnh tranh ................................................................................... 32 2.2.2. Các mô hình phân tích năng lực cạnh tranh ......................................................... 34 2.2.2.1. Mô hình kim cương của M. Porter ............................................................................... 35 2.2.2.2. Mô hình hình ảnh cạnh tranh ....................................................................................... 36 2.2.2.3. Mô hình đánh giá các yếu tố nội bộ ............................................................................. 37 2.3. LÝ THUYẾT VỀ NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CTCK ................................... 39 2.3.1. Khái niệm về năng lực cạnh tranh của CTCK ....................................................... 39 2.3.2. Các yếu tố bên trong quyết định đến đến NLCT của CTCK ................................... 40 2.3.2.1. Tiềm lực tài chính của CTCK ...................................................................................... 40 2.3.2.2. Tiềm lực vốn trí tuệ của CTCK ................................................................................... 43 2.3.2.3. Chất lượng sản phẩm của CTCK ................................................................................. 46 7 2.3.2.4. Trình độ công nghệ của CTCK .................................................................................... 48 2.3.2.5. Chất lượng dịch vụ của CTCK .................................................................................... 49 2.3.2.6. Thương hiệu, uy tín và hoạt động xúc tiến của CTCK .................................................. 51 2.3.2.7. Mạng lưới của CTCK hoạt động rộng khắp ................................................................. 53 2.3.3. Yếu tố bên ngoài tác động đến NLCT của CTCK ................................................... 54 2.3.3.1. Sự ổn định về kinh tế chính trị ..................................................................................... 55 2.3.3.2. Sự phát triển của thị trường chứng khoán .................................................................... 55 2.3.3.3. Hệ thống luật pháp và môi trường pháp lý: .................................................................. 55 2.3.3.4. Sự cạnh tranh giữa các công ty chứng khoán ............................................................... 56 2.3.3.5. Khách hàng ................................................................................................................. 56 Chương 3: THỰC TRẠNG NLCT CỦA CÁC CTCK VIỆT NAM ................................... 58 3.1. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CÁC CTCK VIỆT NAM ... 58 3.2. KẾT QUẢ KINH DOANH CỦA CÁC CTCK VIỆT NAM ....................................... 59 3.3. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG CÁC CTCK VIỆT NAM ........................................... 60 3.3.1. Năng lực tài chính .................................................................................................. 60 3.3.1.1. Tình hình vốn điều lệ .................................................................................................. 60 3.3.1.2. Phân tích khả năng sinh lời tại các CTCK Việt Nam .................................................... 61 3.3.1.3. Chỉ tiêu an toàn tài chính tại các CTCK năm 2013 ....................................................... 67 3.3.1.4. Khả năng huy động vốn của các CTCK ....................................................................... 68 3.3.2. Năng lực quản trị điều hành – chất lượng nguồn nhân lực .................................. 69 3.3.3. Năng lực phát triển sản phẩm - Chính sách giá - năng lực công nghệ .................. 70 3.3.4. Tình hình phát triển mạng lưới tại các CTCK ....................................................... 71 3.3.5. Chất lượng dịch vụ - Uy tín thương hiệu ............................................................... 72 3.4. ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP ............................................................................................. 73 Chương 4: NGHIÊN CỨU MÔ HÌNH CÁC YẾU TỐ BÊN TRONG TÁC ĐỘNG ĐẾN NLCT CỦA CTCK ................................................................................................................. 76 4.1. THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ......................................................................................... 76 4.1.1. Các bước nghiên cứu ............................................................................................. 76 4.1.2. Quy trình thực hiện nghiên cứu:............................................................................ 76 4.2. THIẾT KẾ BẢNG HỎI ............................................................................................... 77 4.3. CHỌN MẪU ................................................................................................................ 80 4.3.1. Tổng thể đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 80 4.3.2. Mẫu nghiên cứu ..................................................................................................... 81 4.3.3. Phương pháp chọn mẫu ......................................................................................... 81 4.4. PHƯƠNG PHÁP THU THẬP DỮ LIỆU ................................................................... 81 4.4.1. Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp .................................................................. 81 4.4.2. Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp .................................................................... 81 4.5. XỬ LÝ DỮ LIỆU ......................................................................................................... 81 4.6. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................................................................................... 82 4.6.1. Thống kê mô tả về đặc điểm nhân khẩu học và thói quen của khách hàng ........... 83 4.6.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của CTCK .................................... 87 4.6.2.1. Kiểm tra độ tin cậy của thang đo ................................................................................. 87 4.6.2.2. Thang đo “Sản phẩm” ................................................................................................. 87 8 4.6.2.3. Thang đo “Dịch vụ” .................................................................................................... 89 4.6.2.4. Thang đo “Mạng lưới” ................................................................................................ 90 4.6.2.5. Thang đo “Thương hiệu” ............................................................................................. 90 4.6.2.6. Thang đo “Tài chính” .................................................................................................. 92 4.6.2.7. Thang đo “Trí tuệ” ...................................................................................................... 93 4.6.2.8. Thang đo yếu tố “Công nghệ” ..................................................................................... 93 4.6.2.9. Thang đo của yếu tố “Cạnh tranh” ............................................................................... 94 4.6.2.10. Tổng thể về hệ số tin cậy (Cronbach’s Alpha) của các thang đo ............................... 96 Chương 5: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NLCT CỦA CÁC CTCK VIỆT NAM .....................100 5.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN TTCK VIỆT NAM ..................................................100 5.1.1. Quan điểm phát triển TTCK:.................................................................................100 5.1.2. Mục tiêu: ...............................................................................................................100 5.1.3. Tự do hoá TTCK ở Việt Nam ................................................................................101 5.2. CHỦ TRƯƠNG TÁI CẤU CHỨC TỔ CHỨC KINH DOANH CHỨNG KHOÁN 103 5.3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO NLCT CỦA CÁC CTCK VIỆT NAM ............................107 5.3.1. Nhóm giải pháp trực tiếp .......................................................................................107 5.3.1.1. Nâng cao năng lực vốn trí tuệ tại các CTCK .............................................................. 107 5.3.1.2. Phát triển hệ thống công nghệ có chiều sâu ................................................................ 112 5.3.2. Nhóm giải pháp gián tiếp: .....................................................................................114 5.3.2.1. Cung cấp các sản phẩm, dịch vụ phù hợp cho từng nhóm đối tượng khách hàng ........ 114 5.3.2.2. Xây dựng hệ thống mạng lưới phù hợp ...................................................................... 115 5.3.2.3. Xây dựng thương hiệu cho CTCK ............................................................................. 115 5.3.3. Nhóm giải pháp khác ............................................................................................116