Luận án Năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại Việt Nam

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH PHAN THỊ HẰNG NGA NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH – 2013 2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH PHAN THỊ HẰNG NGA NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Tài chính-Ngân hàng Mã ngành: 62 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.,TS. Lý Hoàng Ánh TP.HỒ CHÍ MINH - 2013 3 LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là: Phan Thị Hằng Nga Sinh ngày 10 tháng 10 năm 1977 Quê quán: Nam Tân, Huyện Nam Đàn, Tỉnh Nghệ An Hiện công tác tại: Giảng viên Trường Cao Đảng Tài chính-Hải quan. Địa chỉ: Số 778 Nguyễn Kiệm, Quận Phú nhuận, TP. HCM Là nghiên cứu sinh khóa: 16 của Trường Đại Học Ngân Hàng Tp. Hồ Chí Minh. Mã số học viên: 010116110008 Cam đoan luận án: “NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM” Người hướng dẫn khoa học: PGS.,TS. Lý Hoàng Ánh Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Ngân hàng Tp.Hồ Chí Minh Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu có tính độc lập riêng, không sao chép bất kỳ tài liệu nào và chưa được công bố toàn bộ nội dung này bất kỳ ở đâu; các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan danh dự của tôi. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 10 tháng 12 năm 2013 TÁC GIẢ LUẬN ÁN PHAN THỊ HẰNG NGA 4 ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN Điểm mới trong nghiên cứu này, tác giả đã đi sâu vào nghiên cứu và đánh giá năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam theo khung an toàn Camel kết quả đã đánh giá được năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2003-2012, cũng từ kết quả đánh giá đó tác giả đã đưa ra được mô hình về năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam bị chi phối bởi 13 yếu tố gồm: Quy mô vốn vốn chủ sở hữu; Đòn bẩy tài chính; Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu; Dư nợ/tổng tài sản có; Nợ xấu/ Tổng dư nợ (noxau_duno); ROA; ROE; NIM; Chỉ số chi phí hoạt động; Tỷ lệ thanh khoản tài sản; Hệ số đảm bảo tiền gửi; Hệ số thanh khoản ngắn hạn; Dư nợ cho vay/ Tiền gửi, tất cả các nhân tố trên đều có sự tác động nhất định đến năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam. Dựa trên tình hình nghiên cứu đã đề cập, luận án đã có những đóng góp sau: 1.1 Về phương diện học thuật (1) Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung về năng lực tài chính, các tiêu chí đánh giá năng lực tài chính, các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính trên thế giới và tại Việt Nam. Do vậy, kết quả nghiên cứu sẽ có những đóng góp nhất định vào việc hoàn thiện khung lý thuyết về năng lực tài chính của các NHTM. (2) Nghiên cứa đã tiến hành đã đo lường và đánh giá được năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2003-2012 mà ở Việt Nam rất ít tác giả nghiên cứu về nó. Qua đó kết quả đánh giá đã cho thấy một bức tranh khá toàn diện về năng lực tài chính của các NHTM Việt Nam là chưa đảm bảo so với khung an toàn Camel. (3) Nghiên cứu là một công trình thử nghiệm kết hợp giữa nghiên cứu hàn lâm lặp lại và nghiên cứu ứng dụng, qua đó kiểm định mô hình nghiên cứu với các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của hệ thống NHTM. Chính vì vậy, kết quả nghiên cứu phản ánh độ tin cậy cũng như bổ sung và phát triển về mặt phương pháp luận trong đánh giá năng lực tài chính và đề xuất các giải pháp khả thi. 1.2 Về phương diện thực nghiệm (1) Kết quả nghiên cứu giúp cho các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý trong ngành Ngân hàng tại Việt Nam có cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn về một phương pháp tiếp cận trong đo lường và đánh giá năng lực tài chính. Đồng thời nhận diện các yếu tố cơ bản và vai trò tác động của chúng đến năng lực tài chính của các NHTM Việt 5 Nam. Đây là điều kiện để triển khai các nghiên cứu ứng dụng hoặc có những giải pháp phù hợp để nâng cao năng lực tài chính cho hệ thống NHTM Việt Nam. Qua đó giúp Chính phủ, NHNN thực hiện thành công Đề án tái cơ cấu các NHTM giai đoạn 2011- 2015. (2) Nghiên cứu này là một thể nghiệm vận dụng tổng hợp nhiều phương pháp nghiên cứu đó là phương pháp định tính như: thống kê mô tả, chuyên gia, suy diễn, sử dụng kỹ thuật định tính… cùng với phương pháp định lượng như kiểm định sự phù hợp của mô hình, kiểm định giả thuyết, hồi quy bằng mô hình Probit. Mỗi phương pháp được vận dụng phù hợp theo từng nội dung nghiên cứu trong luận án. Công trình nghiên cứu này có thể là tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến năng lực tài chính của các NHTM về phương pháp luận, về đánh giá đo lường, về kiểm định cũng như kết quả của nghiên cứu. 6 DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng nước Nghĩa Tiếng Việt ngoài NHTM Ngân hàng thương mại TCTD Tổ chức tín dụng NHNN Ngân hàng Nhà nước NH Ngân hàng NHTW Ngân hàng Trung ương NHTMNN Ngân hàng thương mại Nhà nước NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NHTMVN Ngân hàng thương mại Việt Nam NHLD Ngân hàng liên doanh NHNNG Ngân hàng nước ngoài DPRR Dự phòng rủi ro VNĐ Việt nam đồng NLTC Năng lực tài chính TSCĐ Tài sản cố định DNNN Doanh nghiệp nhà nước TTCK Thị trường chứng khoán BCTC Báo cáo tài chính BĐS Bất động sản TSĐB Tài sản đảm bảo NHTMQD Ngân hàng thương mại quốc doanh SX-KD Sản xuất kinh doanh HTX Hợp tác xã NDT Nhân dân tệ CSH Chủ sở hữu SPSS Phần mềm thống kê QTDND Qũy tín dụng nhân dân BCTC Báo cáo tài chính WB World Bank Ngân hàng thế giới WTO World Trade Tổ chức thương mại thế giới Organization FED Federal Reserve Cục dự trữ liên bang System – Fed FDIC Federal Deposit Bảo hiểm tiền gửi liên bang Insurance Corporation 7 DANH MỤC CÁC BẢNG TT Số thứ tự Tên Bảng Trang bảng 1 Bảng 2.1 Thống kê các ngân hàng thương mại liên doanh hiện nay 61 2 Bảng 2.2 Thống kê ngân hàng thương mại nước ngoài đang hoạt 62 động ở nước ta hiện nay 3 Bảng 2.3 Thống kê các ngân hàng thương mại Việt nam được 63 dùng để phân tích và đánh giá từ 2003-2012 4 Bảng 2.4 Nguồn vốn chủ sở hữu của NHTM Việt nam từ 2003- 64 2012 5 Bảng 2.5 Các NHTM Việt nam có quy mô vốn đạt chuẩn Camel 66 6 Bảng 2.6 Đòn bẩy của các NHTM Việt nam từ 2003- 2012 67 7 Bảng 2.7 Các NHTM sử dụng đòn bẩy vượt chuẩn quy định 68 8 Bảng 2.8 Tỷ lệ CAR của hệ thống NHTM Việt Nam từ 2003- 69 2012 9 Bảng 2.9 Thống kê một số ngân hàng không đảm bảo tỷ lệ CAR 70 theo quy định 10 Bảng 2.10 Dư nợ trên tài sản của hệ thống NHTM Việt Nam từ 71 2003- 2012 11 Bảng 2.11 Một số NHTM Việt Nam dư nợ trên tổng tài sản là quá 72 cao 12 Bảng 2.12 Thống kê tỷ lệ nợ xấu của các NHTM Việt Nam trong 73 giai đoạn từ 2003- 2012 13 Bảng 2.13 Các NHTM có tỷ lệ nợ xấu cao hơn số với mức quy 75 định 14 Bảng 2.14 Khả năng sinh lời trên tài sản của hệ thống NHTM Việt 76 Nam từ 2003- 2012 15 Bảng 2.15 Một số ngân hàng có ROA không đạt so với yêu cầu 77 16 Bảng 2.16 Khả năng sinh lời trên vốn CSH của hệ thống NHTM 78 Việt Nam từ 2003- 2012 17 Bảng 2.17 Các NHTM Việt Nam có chỉ tiêu ROE chưa đạt yêu cầu 80 18 Bảng 2.18 Thống kê tỷ lệ lãi ròng cận biên của hệ thống NHTM 81 Việt Nam từ 2003- 2012 19 Bảng 2.19 Tỷ lệ lãi ròng ngoài cận biện của hệ thống NHTM Việt 82 Nam từ 2003- 2012 20 Bảng 2.20 Tỷ lệ thanh khoản trên tổng tài sản của hệ thống NHTM 84 Việt Nam từ 2003- 2012 8 21 Bảng 2.21 Hệ số đảm bảo tiền gửi của hệ thống NHTM Việt Nam 86 từ 2003- 2012 22 Bảng 2.22 Hệ số thanh khoản ngắn hạn của hệ thống NHTM Việt 87 Nam từ 2003- 2012 23 Bảng 2.23 Tỷ lệ dư nợ cho vay trên tổng tiền gửi của hệ thống 89 NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 24 Bảng 2.24 Chỉ số hoạt động của NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 91 25 Bảng 2.25 Tóm tắt các biến trong mô hình 94 26 Bảng 2.26 Bảng kiểm tra đa cộng tuyến giữa các biến 96 27 Bảng 2.27 Kết quả hồi quy Probit với các hệ số hồi quy trong mô 99 hình 28 Bảng 2.28 Hệ số hồi quy riêng phần của từng yếu tố 105 29 Bảng 2.29 Thống kê thị phần của các TCTD 111 30 Bảng 2.30 So sánh nợ xấu của NHTM Việt Nam với NHLD- 113 NHNNg 31 Bảng 2.31 So sánh tỷ lệ trích lập dự phòng của Việt nam và một số 115 nước 32 Bảng 2.32 So sánh quy mô vốn CSH của NHTM Việt Nam với 120 NHLD-NHNNg 33 Bảng 2.33 So sánh ROE của các NHTM Việt Nam với NHTM của 121 một số quốc gia khác năm 2012 34 Bảng 2.34 So sánh ROA của các NHTM Việt Nam với NHTM của 122 một số quốc gia khác năm 2012 35 Bảng 2.35 So sánh NNIM của NHTM Việt Nam với NHLD- 122 NHNNg 36 Bảng 2.36 So sánh dư nợ cho vay trên tiền gửi của Việt Nam so với 125 một số quốc gia trên thế giới 37 Bảng 2.37 So sánh CAR của NHTM Việt Nam với NHLD-NHNNg 126 38 Bảng 3.1 Thống kê Ngân hàng nhóm 3 137 39 Bảng 3.2 Dự báo xác suất NLTC tăng khi vốn CSH tăng 138 40 Bảng 3.3 Mẫu thống kê chi tiết nợ xấu 140 41 Bảng 3.4 Dự báo xác suất NLTC tăng khi tỷ lệ nợ xấu giảm 141 42 Bảng 3.5 Dự báo xác suất NLTC tăng khi ROA tăng 144 43 Bảng 3.6 Bộ chỉ số đánh giá theo CAMEL 152 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ 9 TT Số thứ tự Tên biểu đồ Trang biểu đồ 1 Biểu đồ 0.1 Mô hình nghiên cứu 8 2 Biểu đồ 2.1 Quy mô vốn chủ sở hữu các NHTM Việt Nam từ 2003- 65 2012 3 Biểu đồ 2.2 Chỉ số đòn bẩy bình quân của các NHTM Việt Nam từ 67 2003- 2012 4 Biểu đồ 2.3 Mức bình quân CAR của các NHTM Việt Nam từ 2003- 69 2012 5 Biểu đồ 2.4 - Mức bình quân dư nợ tín dụng trên tổng tài sản của các 71 NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 6 Biểu đồ 2.5 Tỷ lệ nợ xấu trung bình của các NHTM Việt Nam từ 73 2003- 2012 7 Biểu đồ 2.6 Tỷ lệ sinh lời trên tài sản bình quân của hệ thống NHTM 76 Việt Nam từ 2003- 2012 8 Biểu đồ 2.7 Tỷ suất sinh lợi trên vốn CSH bình quân của hệ thống 79 NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 9 Biểu đồ 2.8 Tỷ lệ lãi cận biên bình quân của các NHTM Việt Nam 81 từ 2003- 2012 10 Biểu đồ 2.9 Tỷ lệ lãi ngoài cận biên bình quân của hệ thống NHTM 83 Việt Nam từ 2003- 2012 11 Biểu đồ 2.10 Tỷ lệ thanh khoản trên tổng tài sản bình quân của hệ 85 thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 12 Biểu đồ 2.11 - Hệ số đảm bảo tiền gửi bình quân của của hệ thống 86 NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 13 Biểu đồ 2.12 Khả năng thanh toán ngắn hạn bình quân của hệ thống 88 NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 14 Biểu đồ 2.13 Tỷ lệ cho vay trên tổng tiền gửi bình quân của hệ thống 90 NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 15 Biểu đồ 2.14 Tỷ lệ chi phí hoạt động trên tài sản bình quân của hệ 92 thống NHTM Việt Nam từ 2003- 2012 16 Biểu đồ 2.15 Kiểm định phân phối chuẩn 97 17 Biểu đồ 2.16 So sánh nợ xấu của NHTM Việt Nam với NHLD- 114 NHNNg 18 Biểu đồ 2.17 So sánh VCS của NHTM Việt Nam với NHLD-NHNNg 120 19 Biểu đồ 2.18 So sánh Nnim của NHTM Việt Nam với NHLD- 123 NHNNg 20 Biểu đồ 2.19 So sánh Car của NHTM Việt Nam với NHLD-NHNNg 127 21 Biểu đồ 3.1 Nhóm các NHTM Việt Nam có cùng cơ cấu và kết quả 135 kinh doanh 10 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................i DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................ii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................iii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ...................................................................................v MỤC LỤC ..................................................................................................................vi MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của luận án ....................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ..............................................................................................4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................6 3.1 Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................6 3.2 Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................6 4. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................7 4.1 Phương pháp nghiên cứu định tính .................................................................7 4.2 Phương pháp nghiên cứu định lượng ..............................................................7 5. Tổng quan về tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận án ..........................9 5.1 Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................9 5.2 Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ....................................................................12 6. Kết quả nghiên cứu ............................................................................................... 15 6.1 Về phương diện học thuật ................................................................................15 6.2 Về phương diện thực tiễn ................................................................................. 16 7. Nội dung của đề tài ................................................................................................17 CHƯƠNG 1: CƠ CỞ KHOA HỌC VỀ NĂNG LỰC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NĂNG LỰC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG ....................18 1.1. Tổng quan về tài chính của Ngân hàng thương mại .......................................18 1.1.1. Khái niệm và hoạt động của Ngân hàng thương mại ..................................18 1.1.2. Tài chính của Ngân hàng thương mại ................................................................. 21 1.2. Năng lực tài chính của Ngân hàng thương mại ...................................................... 25 11 1.2.1. Quan niệm về năng lực tài chính của Ngân hàng thương mại ............................ 25 1.2.2. Các tiêu chí phản ánh năng lực tài chính của NHTM trong xu thế hội nhập ..... 25 1.3. Đánh giá năng lực tài chính của NHTM ................................................................. 35 1.3.1. Đánh giá năng lực tài chính của NHTM Theo tiêu chuẩn Moody’s ................. 35 1.3.2. Đánh giá năng lực tài chính của NHTM Theo khung an toàn Camel ............... 36 1.3.3. Đánh giá năng lực tài chính của NHTM Theo QĐ06/2008/NHNN ................... 38 1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của NHTM ................................ 40 1.4.1. Nhóm nhân tố khách quan ....................................................................................... 40 1.4.2. Nhóm nhân tố chủ quan ........................................................................................... 42 1.4.3. Mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại ................................................................................................................... 43 1.5. Sự cần thiết phải nâng cao NLTC của NHTM ....................................................... 45 1.5.1. Đáp ứng yêu cầu tối đa hóa lợi nhuận và đạt mục tiêu tăng trưởng .................... 46 1.5.2. Đáp ứng yêu cầu đảm bảo chất lượng dịch vụ ....................................................... 47 1.5.3. Đáp ứng yêu cầu hội nhập ......................................................................................... 47 1.5.4. Đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa công nghệ trong môi trường cạnh tranh ............... 47 1.6. Kinh nghiệm về nâng cao năng lực tài chính của một số NHTM trên thế giới và bài học rút ra đối với Việt Nam ..........................................................................48 1.6.1. Kinh nghiệm của một số ngân hàng trên thế giới về nâng cao NLTC ................. 48 1.6.2. Bài học đối với Việt Nam .......................................................................................... 55 CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CỦA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠI 2003-2012 ...............................59 2.1 Tổng quan về Ngân hàng thương mại Việt Nam..............................................59 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của NH Việt Nam ....................................59 2.1.2. Hệ thống NHTM Việt Nam hiện nay ...............................................................60 2.2 .................................................................................................................. Đánh giá Năng lực tài chính của hệ thống NHTM Việt Nam ..........................62 2.2.1. Đánh giá quy mô vốn chủ sở hữu ....................................................................64 2.2.2. Qui mô, tốc độ tăng trưởng và chất lượng tổng tài sản ..................................70 12 2.2.3. Khả năng sinh lời ..............................................................................................75 2.2.4. Phân tích khả năng thanh khoản ......................................................................83 2.2.5 Chất lượng quản lý ............................................................................................90 2.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực tài chính của hệ thống NHTM Việt Nam bằng mô hình Probit ................................................................................93 2.3.1. ............................................................................................................. Mô hình đánh giá .................................................................................................93 2.3.2. Kết quả nghiên cứu .........................................................................................96 2.3.3. Kiểm định các giả thuyết .................................................................................104 2.3.4. Kết quả nghiên cứu .........................................................................................108 2.4. Đánh giá chung về năng lực tài chính của NHTM Việt Nam ........................109 2.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................109 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................................112 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC TÀI CHÍNH CHO HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................................129 3.1 Mục đích xây dựng giải pháp .............................................................................129 3.2 Quan điểm đề xuất giải pháp .............................................................................129 3.2.1 Về định hướng chiến lược phát triển của ngành ..............................................129 3.2.2 Về mục tiêu của ngành ......................................................................................130 3.3 Căn cứ đề xuất giải pháp ....................................................................................131 3.3.1 Dựa vào định hướng và chiến lược phát triển ngành Ngân hàng giai đoạn 2011-2020 ...................................................................................................................131 3.3.2 Dựa vào các bài học kinh nghiệm rút ra ở chương ..........................................131 3.3.3 Dựa vào các tồn tại hiện nay của NHTM Việt Nam ..........................................132 3.3.4 Dựa vào dữ liệu phân tích từ SPSS và kết quả hồi quy từ mô hình Probit ........133 3.4 Một số giải pháp nhằm nâng cao NLTC cho hệ thống NHTM Việt Nam giai đoạn 2013-2020 ..........................................................................................................134 3.4.1 Giải pháp 1: Tăng vốn chủ sở hữu cho các NHTM Việt