Luận án Nghiên cứu ảnh hưởng của thông tin kế toán tài chính đến giá trị doanh nghiệp của các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

V Ũ T H Ị B ÍC H H À L U Ậ N Á N T IẾ N S Ĩ N G À N H K Ế T O Á N N ăm 2 0 2 4 BỘ CÔNG THƢƠNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI VŨ THỊ BÍCH HÀ NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA THÔNG TIN KẾ TOÁN TÀI CHÍNH ĐẾN GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP CỦA CÁC DOANH NGHIỆP PHI TÀI CHÍNH NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KẾ TOÁN Hà Nội – Năm 2024 BỘ CÔNG THƢƠNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP HÀ NỘI VŨ THỊ BÍCH HÀ NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA THÔNG TIN KẾ TOÁN TÀI CHÍNH ĐẾN GIÁ TRỊ DOANH NGHIỆP CỦA CÁC DOANH NGHIỆP PHI TÀI CHÍNH NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƢỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 9340301 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. ĐẶNG NGỌC HÙNG 2. PGS.TS. PHẠM ĐỨC CƢỜNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KẾ TOÁN Hà Nội – Năm 2024 i LỜI CAM ĐOAN Số liệu, kết quả sử dụng trong luận án tiến sĩ của tôi là trung thực. Những kết quả trong luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất cứ công trình nào. Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 (Ký tên và ghi rõ họ tên) Vũ Thị Bích Hà ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................... 1 2. Mục tiêu và câu hỏi NC .......................................................................................... 4 2.1 Mục tiêu NC .......................................................................................................... 4 2.2 Câu hỏi NC ............................................................................................................ 4 3. Đối tƣợng và phạm vi NC ....................................................................................... 5 3.1. Đối tƣợng NC ....................................................................................................... 5 3.2. Phạm vi NC .......................................................................................................... 5 4. PP NC ...................................................................................................................... 5 5. Đóng góp mới của luận án ..................................................................................... 6 6. Kết cấu của luận án ................................................................................................ 7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NC ẢNH HƯỞNG CỦA TTKTTC ĐẾN GTDN ... 8 1.1. Nhóm các nhân tố về cấu trúc TC trình bày trên BCTC ảnh hƣởng đến GTDN ..... 8 1.2. Nhóm các nhân tố về khả năng TT trình bày trên BCTC ảnh hƣởng đến GTDN ........................................................................................................................ 13 1.3. Nhóm các nhân tố về dòng tiền trình bày trên BCTC ảnh hƣởng đến GTDN.15 1.4. Nhóm các nhân tố về Ln trình bày trên BCTC ảnh hƣởng đến GTDN .......... 19 1.5. Nhóm các nhân tố khác trình bày trên BCTC ảnh hƣởng đến GTDN ............ 20 1.6 Khoảng trống NC ................................................................................................ 23 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................ 26 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LT ẢNH HƢỞNG TTKTTC ĐẾN GTDN ..................... 27 2.1. Cơ sở LT TTKTTC và GTDN ........................................................................... 27 2.1.1. TTKT ............................................................................................................... 27 2.1.2. TTKTTC trình bày trên BCTC ....................................................................... 35 2.1.3 GTDN ............................................................................................................... 46 2.2. Cơ sở LT liên quan đến đề tài NC ..................................................................... 51 2.2.1. LT các bên liên quan ....................................................................................... 51 2.2.2. LT đại diện ...................................................................................................... 52 2.2.3. LT thông tin hữu ích ....................................................................................... 54 iii 2.2.4. LT thị trƣờng hiệu quả .................................................................................... 55 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................ 58 CHƢƠNG 3: PP NC ............................................................................................... 59 3.1. Khung NC, quy trình NC và MH NC đề xuất. ................................................... 59 3.1.1. Khung NC ....................................................................................................... 59 3.1.2. Quy trình NC ................................................................................................... 59 3.1.3 Đề xuất MH NC ............................................................................................... 61 3.1.4. PP NC định tính .............................................................................................. 65 3.1.5. DL NC và PP NC định lƣợng.......................................................................... 67 3.2. MH NC và các biến trong MH ........................................................................... 68 3.2.1. MH NC chính thức .......................................................................................... 68 3.2.2. Các biến trong MH NC chính thức ................................................................. 68 3.3. PP phân tích DL ................................................................................................ 71 3.3.1. Lựa chọn DL phù hợp cho NC ........................................................................ 71 3.3.2. Sử dụng PP LASSO ........................................................................................ 72 3.3.3. TK mô tả DL ................................................................................................... 73 3.3.4. Phƣơng pháp hồi quy trong NC .................................................................... 73 MH GLS (Generalized Least Squares) khắc phục khuyết tật từ MH đƣợc chọn ..... 75 3.3.5. Phân tích tƣơng quan, phân tích HQ, KĐ PS thay đổi, KĐ TTQ và KĐ hiện tƣợng ĐCT. ............................................................................................................... 76 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................................ 80 CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NC ................................................................................. 81 4.1. Tổng quan về TTCK VN.................................................................................... 81 4.1.1. Lịch sử hình thành TTCK VN ........................................................................ 81 4.1.2. DNPTC NY trên TTCK .................................................................................. 83 4.1.3. DL NC ............................................................................................................. 84 4.2. TK mô tả mẫu các biến số định lƣợng ............................................................... 89 4.3. Sử dụng PP LASSO lựa chọn TTKTTC phù hợp. ............................................. 99 4.4. Phân tích tƣơng quan và kiểm tra hiện tƣợng ĐCT ........................................ 103 4.5. Kết quả phân tích HQ ..................................................................................... 107 iv 4.5.1. Kết quả hồi QM hình 1 với BPT là Tobin‘sQ .............................................. 107 4.5.2. Kết quả hồi QM hình 2 với BPT là Giá cổ phiếu........................................ 113 4.5.3. Kết quả hồi QM hình 3 với BPT là ROA ..................................................... 115 4.5.4. Kết quả hồi QM theo ngành ......................................................................... 119 4.5.5. Tổng hợp kết quả HQ theo ngành ................................................................ 127 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ...................................................................................... 138 CHƯƠNG 5: THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ KHUYẾN NGHỊ ..............................................................................................................139 5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu ......................................................................... 139 5.1.1. Kết quả NC nhóm các nhân tố về cấu trúc TC đến GTDN của các DNPTC NY trên TTCK VN. ................................................................................................. 139 5.1.2. Kết quả NC nhóm các nhân tố về khả năng TT đến GTDN của các DNPTC NY trên TTCK VN. .................................................................................. 140 5.1.3. Kết quả NC nhóm các nhân tố về dòng tiền đến GTDN của các DNPTC NY trên TTCK VN. ........................................................................................................ 141 5.1.4. Kết quả NC nhóm các nhân tố về Ln đến GTDN của các DNPTC NY trên TTCK VN. ............................................................................................................... 142 5.1.5. Kết quả NC nhóm các nhân tố về Ln đến GTDN của các DNPTC NY trên TTCK VN. ............................................................................................................... 144 5.2. Các khuyến nghị đề xuất .................................................................................. 146 5.2.1. Khuyến nghị đề xuất đối với CTY NY ......................................................... 147 5.2.2. Khuyến nghị đề xuất đối với cơ quan quản lý NN........................................ 151 5.3. Hạn chế của đề tài và hƣớng NC tiếp theo ...................................................... 152 KẾT LUẬN CHƢƠNG 5 ...................................................................................... 153 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 154 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................. 155 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 156 v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT Viết tắt Tên tiếng việt BCĐKT Bảng cân đối kế toán BCKQKD Báo cáo kết quả kinh doanh BCLLTT Báo cáo lƣu chuyển tiền tệ BCTC Báo cáo tài chính BCTN Báo cáo thu nhập BĐL Biến độc lập BPT Biến phụ thuộc BVPS Giá trị sổ sách của mỗi cổ phiếu CP Chi phí DN Doanh nghiệp DNNY Doanh nghiệp niêm yết DT Doanh thu EPS Lợi nhuận sau thuế của một cổ phiếu GTDN Giá trị doanh nghiệp HNX Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội HOSE Sở Giao dịch chứng khoán TP Hồ Chí Minh LN Lợi nhuận MH Mô hình NPT Nợ phải trả NY Niêm yết ROA Tỷ suất sinh lời của tài sản trong doanh nghiệp TSCĐ Tài sản cố định TT Thị trƣờng TTCK Thị trƣờng chứng khoán TTKT Thông tin kế toán VCSH Vốn chủ sở hữu vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Bảng phân chia đối tƣợng sử dụng TTKT ............................................... 32 Bảng 2.2: Bảng phân chia đặc điểm đặc tính của TTKT ......................................... 42 Bảng 3.1: Tóm tắt các biến số NC và đo lƣờng ........................................................ 62 Bảng 3.2: Tóm tắt nội dung về đối tƣợng xin ý kiến .............................................. 66 Bảng 3.3: Tóm tắt các biến số NC và đo lƣờng ........................................................ 69 Bảng 4.4: TK mô tả GTTB, trung vị của GTDN (Tobin‘sQ, giá cổ phiếu, và ROA) của các ngành trong giai đoạn 2008-2020 ................................................................ 97 Bảng 4.5: Kết quả lựa chọn số biến TTKTTC phù hợp với biến GTDN là Tobin‘Q ..... 99 Bảng 4.6: TTKTTC phù hợp đƣợc lựa chọn với biến GTDN là Tobin‘Q .............. 100 Bảng 4.7: Kết quả lựa chọn số biến TTKTTC phù hợp với biến GTDN là Price . 100 Bảng 4.8: TTKTTC phù hợp đƣợc lựa chọn với biến GTDN là PRICE ................ 101 Bảng 4.9: Kết quả lựa chọn số biến TTKTTC phù hợp với biến GTDN là ROA . 101 Bảng 4.10: TTKTTC phù hợp đƣợc lựa chọn với biến GTDN là ROA ................. 102 Bảng 4.11: TTKTTC phù hợp đƣợc lựa chọn với biến GTDN .............................. 103 Bảng 4.12: Ma trận tƣơng quan giữa các biến trong MH với BPT là Tobin‘q ....... 104 Bảng 4.13: Hệ số VIF các biến trong MH NC với BPT là Tobin‘sQ ..................... 105 Bảng 4.14: Ma trận tƣơng quan giữa BPT là Tobin‘sQ và các BĐL...................... 106 Bảng 4.15: Kết quả hồi QM hình Pooled OLS của MH với BPT là Tobin‘sQ và 11 BĐL ......................................................................................................................... 108 Bảng 4.16: Kết quả hồi QM hình FEM của MH với BPT là Tobin‘sQ và 11 BĐL ................................................................................................................108 Bảng 4.17: Kết quả hồi QM hình REM của MH với BPT là Tobin‘sQ và 11 BĐL ................................................................................................................109 Bảng 4.18: Kết quả KĐ Hausman .......................................................................... 109 Bảng 4.19: Kết quả KĐ Wooldrige test ................................................................ 110 Bảng 4.20: Kết quả KĐ Modifed Wald ................................................................. 110 Bảng 4.21: Kết quả kiểm tra các khuyết tật của MH NC 1 .................................. 110 Bảng 4.22: Kết quả hồi QM hình GLS của MH với BPT là Tobin‘sQ ................ 111 Bảng 4.23: Kết quả hồi QM hình với BPT là Tobin‘sQ ........................................ 112 vii Bảng 4.24: Tổng hợp kết quả ảnh hƣởng của TTKTTC đến GTDN (Tobin‘sQ) 113 Bảng 4.25: Kết quả hồi QM hình với BPT là Price (giá cổ phiếu) ....................... 114 Bảng 4.26: Tổng hợp kết quả ảnh hƣởng của TTKTTC đến GTDN (Price) ....... 115 Bảng 4.27: Kết quả hồi QM hình với BPT là ROA ............................................... 116 Bảng 4.28: Tổng hợp kết quả ảnh hƣởng của TTKTTC ...................................... 117 Bảng 4.29: Tổng hợp kết quả ảnh hƣởng của TTKTTC đến GTDN (Tobin‘sQ, Giá cổ phiếu, ROA) ...................................................................................................... 117 Bảng 4.30: Tổng hợp kết quả ảnh hƣởng của TTKTTC đến GTDN (Tobin‘sQ, Giá cổ phiếu, ROA) ...................................................................................................... 118 Bảng 4.31: Kết quả HQ theo ngành sự ảnh hƣởng của TTKT đến GTDN (Tobin‘sQ) ............................................................................................................... 128 Bảng 4.32: Kết quả HQ theo ngành sự ảnh hƣởng của TTKT đến GTDN (Giá cổ phiếu) ....................................................................................................................... 129 Bảng 4.33: Kết quả HQ theo ngành sự ảnh hƣởng của TTKT đến GTDN (ROA) .............................................................................................................130 Bảng 4.34: Kết quả ƢL hệ số HQ phân vị với Tobin‘sQ là đại diện đo lƣờng GTDN ...................................................................................................................... 132 Bảng 4.35: Kết quả ƢL hệ số HQ phân vị với Giá cổ phiếu là đại diện đo lƣờng GTDN ...................................................................................................................... 133 Bảng 4.36: Kết quả ƢL hệ số HQ phân vị với ROA là đại diện đo lƣờng GTDN .... 134 viii DANH MỤC BIỂU Biểu đồ 4.1: Khối lƣợng niêm yết đến 31/3/2021 các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên TTCK Việt Nam.................................................................................. 84 Biểu đồ 4.2: Phân chia 6860 quan sát của 739 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên TTCK Việt Nam trong giai đoạn 2008-2020 ..................................................... 88 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời kỳ hội nhập hiện nay, bất kì DN nào khi tiến hành hoạt động sx kinh doanh đều kỳ vọng tối đa hóa GTDN (Sundaram & Inkpen, 2004). GTDN phản ánh tình hình TC của DN (Grossman & Stiglitz, 1977; Sarma & Rao, 1969), là sự phản ánh năng lực tổng hợp, khả năng tồn tại, phát triển của DN và đƣợc đo lƣờng thông qua các TTKTTC đƣợc trình bày trên BCTC. Chính vì vậy, quá trình tìm kiếm các giải pháp nhằm tối đa hóa GTDN (đƣợc đo lƣờng thông qua chỉ tiêu Tobin‘sQ, Giá cổ phiếu, ROA, EV) là một vấn đề đã đƣợc đặt ra liên tục từ các giai đoạn NC trƣớc cho tới ngày nay. Ngay từ năm 1968, Ball & Brown (1968) đã tiến hành NC thực nghiệm mối quan hệ giữa TTKT và giá cổ phiếu và cho kết luận rằng Ln sau thuế và thu nhập đƣợc công bố trên BCTC là một trong những TTKT hữu ích để xác định giá cổ phiếu. Collins et al. (1997) NC sự ảnh hƣởng của Ln đến giá cổ phiếu bằng MH OLS, đã khẳng định mối quan hệ này và mức độ giải thích chung của MH là 54%. King & Langli (1998) sử dụng MH Ohlson (1995) NC ảnh hƣởng của TTKT đến giá cổ phiếu ở ba nƣớc có hệ thống kế toán khác nhau là Anh, Đức và Na Uy, kết luận TTKT có ảnh hƣởng đến sự thay đổi giá của các cổ phiếu tại ba TTCK này lần lƣợt là với mức độ giải thích của MH NC là 70%, 40% và 60%. Tuy nhiên, các NC mới chỉ dừng lại việc sử dụng MH OLS vào để phân tích HQ thực nghiệm, giá cổ phiếu đƣợc lựa chọn làm đại diện đo lƣờng GTDN, và cho kết quả của các NC giải thích khác nhau theo các quốc gia và khoảng thời gian khác nhau. Trong sự nỗ lực nhằm hƣớng tới tìm kiếm những giải pháp để tối đa hóa GTDN phù hợp với xu thế phát triển của từng thời kỳ tại các quốc gia khác nhau, các NC thực nghiệm về sau này đã mở rộng QM số lƣợng biến (BĐL và BPT), khoảng thời gian lựa chọn dài hơn, sử dụng các MH HQ khác nhau để phân tích, DL đƣợc thu thập từ các lĩnh vực, ngành nghề trải rộng khắp các quốc gia trên thế giới, tuy nhiên kết quả các NC thực nghiệm có những điểm tƣơng đồng nhƣng cũng có những khác biệt đáng kể. Cheng et al. (2010) NC tác động CTV đến GTDN (ROA) với DL thu thập từ 650 DN NY trên TTCK Trung Quốc trong giai 2 đoạn 2001 - 2006. Kết quả NC cho thấy HQ có tác động đến GTDN. Kết quả này cũng tƣơng đồng với kết quả NC của Ali et al. (2011), Sudiyatno et al. (2012), và Mohammad et al. (2013), tuy nhiên một số NC khác lại cho kết quả trái ngƣợc Ahmad et al. (2012), Lê Thị Phƣơng Vy và cộng sự (2013), Rizky, Nur & Siti (2017) đã kết luận rằng QM DN có tác động thuận chiều và đáng kể đối với Tobin‘sQ sau khi thực hiện một NC về 30 CTY NY trên Sở GD CK Indonesia (IDX) trong khoảng thời gian 5 năm. Tuy nhiên, Abdul (2012), Arifin & Yosua (2020) lại cho rằng QM DN có mối quan hệ ngƣợc chiều đáng kể với Tobin‘sQ. Và Purwohandoko (2017) đƣa ra kết luận QM DN ảnh hƣởng không đáng kể đến GTDN. Arifin & Yosua (2020) NC đƣợc thu thập từ 180 DNPTC đƣợc NY trên sàn GD CK Indonesia từ năm 2015-2017, kết quả cho thấy khả năng sinh lời, tăng trƣởng công ty, tính thanh khoản, TS CĐHH đều có ảnh hƣởng tích cực đáng kể đến GTDN. GTDN biểu thị khả năng TC của DN trong việc tối đa hóa sự giàu có của các cổ đông. Trong lĩnh vực TC, GTDN đƣợc coi là thƣớc đo kinh tế đánh giá hoạt động của DN, phản ánh GT của DN nói chung, và qua đó có thể xác định chắc chắn việc sử dụng hiệu quả nguồn lực kinh tế (Welley & Untu, 2015). VN là một quốc gia đang phát triển với nhiều cơ hội và thử thách, và đây cũng là một thị trƣờng đầy tiềm năng đối với các NC thực nghiệm. Tại VN đã có rất nhiều các NC thực nghiệm