Luận án Nghiên cứu ảnh hưởng tố chất cá nhân nhà lãnh đạo tới kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n --------

-------- L−¬ng thu hµ NGHI£N CøU ¶NH H¦ëNG Tè CHÊT C¸ NH¢N NHµ L·NH §¹O TíI KÕT QU¶ L·NH §¹O DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM Hµ néi, 2015 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n --------

-------- L−¬ng thu hµ NGHI£N CøU ¶NH H¦ëNG Tè CHÊT C¸ NH¢N NHµ L·NH §¹O TíI KÕT QU¶ L·NH §¹O DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM Chuyªn ngµnh : qu¶n trÞ kinh doanh M· sè : 62340102 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: pGS.TS. ng« kim thanh Hµ néi, 2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các thông tin và số liệu được phân tích và sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được công bố theo đúng quy định. Một số kết luận trong luận án được kế thừa từ các nghiên cứu trước đó, một số là phát hiện mới của riêng tác giả trên cơ sở nghiên cứu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Tác giả luận án Lương Thu Hà ii LỜI CẢM ƠN Xin trân trọng cảm ơn gia đình và những người thân yêu đã luôn động viên, giúp đỡ và là điểm tựa cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. NGƯT. Ngô Kim Thanh đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành nghiên cứu này. Xin trân trọng cảm ơn thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp đã quan tâm và chia sẻ với tôi những khó khăn trong công việc và cuộc sống. Lương Thu Hà iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... vii DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................ix PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN VÀ KHOẢNG TRỐNG NGHIÊN CỨU .................................................... 9 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu ngoài nước ....................................... 9 1.1.1. Tổng quan các nghiên cứu về tố chất cá nhân của nhà lãnh đạo .................. 9 1.1.2. Tổng quan các nghiên cứu về kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ................... 13 1.1.3. Tổng quan các nghiên cứu về ảnh hưởng của tố chất cá nhân tới kết quả lãnh đạo doanh nghiệp .......................................................................................... 16 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước ..................................... 21 1.3. Hướng nghiên cứu của đề tài ........................................................................ 24 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 27 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ................. 28 2.1. Lý thuyết về tố chất cá nhân của nhà lãnh đạo .......................................... 28 2.1.1. Nhà lãnh đạo ............................................................................................... 28 2.1.2. Quan điểm về tố chất cá nhân nhà lãnh đạo ............................................... 30 2.1.3. Các yếu tố tác động tới tố chất cá nhân ...................................................... 32 2.2. Các tố chất cá nhân nhà lãnh đạo và tính đa chiều .................................... 34 2.2.1. Những tố chất tích cực theo Peterson và Seligman (2004) ........................ 34 2.2.2. Những tố chất tiêu cực theo Judge, Piccolo và Kosalka (2009) ................. 43 2.3. Kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ................................................................... 46 2.3.1. Quan điểm về kết quả lãnh đạo ................................................................... 46 2.3.2. Tiêu chí đánh giá kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ...................................... 47 iv 2.4. Mô hình nghiên cứu ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo tới kết quả lãnh đạo doanh nghiệp .................................................................................. 49 2.4.1. Căn cứ xây dựng mô hình ........................................................................... 49 2.4.2. Mô hình nghiên cứu dự kiến ....................................................................... 50 2.5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 52 2.5.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp ........................................................... 52 2.5.2. Phương pháp định tính – Phỏng vấn chuyên gia ........................................ 55 2.5.3. Phương pháp định lượng – Điều tra bảng hỏi ............................................. 57 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 65 CHƯƠNG 3 NGHIÊN CỨU ĐỊNH TÍNH – TỐ CHẤT CÁ NHÂN NHÀ LÃNH ĐẠO DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ĐIỀU CHỈNH .......................................................................................................... 66 3.1. Nghiên cứu các tố chất cá nhân điển hình của người Việt Nam do ảnh hưởng của môi trường bên ngoài ........................................................................ 66 3.1.1. Các tố chất do ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên ....................................... 66 3.1.2. Các tố chất do ảnh hưởng của kinh tế – xã hội – tôn giáo và các yếu tố ngoại nhập ............................................................................................................. 68 3.1.3. Các tố chất do ảnh hưởng của tâm lý chính trị và tư tưởng chính trị ......... 71 3.2. Các tố chất cá nhân điển hình cần bổ sung trong mô hình nghiên cứu về tố chất cá nhân nhà lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam .................................. 74 3.2.1. Sự cảm tính ................................................................................................. 75 3.2.2. Chủ động – Khả năng xoay chuyển tình thế ............................................... 78 3.2.3. Tư duy quân bình ........................................................................................ 83 3.3. Hoàn chỉnh mô hình nghiên cứu dự kiến và giả thuyết nghiên cứu ............. 85 3.3.1. Hoàn chỉnh mô hình nghiên cứu ................................................................. 85 3.3.2. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................. 86 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 89 v CHƯƠNG 4 NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG – ẢNH HƯỞNG CỦA TỐ CHẤT CÁ NHÂN NHÀ LÃNH ĐẠO TỚI KẾT QUẢ LÃNH ĐẠO DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM .......................................................................................................... 90 4.1. Mô tả mẫu nghiên cứu .................................................................................. 90 4.2. Thống kê mô tả về tố chất cá nhân nhà lãnh đạo và kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ......................................................................................................... 92 4.2.1. Thống kê mô tả về tố chất cá nhân nhà lãnh đạo ........................................ 92 4.2.2. Thống kê mô tả về kết quả lãnh đạo doanh nghiệp .................................... 99 4.2.3. Thống kê mô tả về kết quả lãnh đạo theo đặc điểm của doanh nghiệp và nhà lãnh đạo ........................................................................................................ 101 4.3. Kiểm tra thang đo ........................................................................................ 109 4.3.1. Kiểm tra độ tin cậy của thang đo .............................................................. 109 4.3.2. Kiểm tra hiệu lực của thang đo ................................................................. 113 4.4. Mô hình nghiên cứu điều chỉnh .................................................................. 119 4.5. Phân tích ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo đến kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ................................................................................................ 120 4.5.1. Mô hình thứ nhất ....................................................................................... 122 4.5.2. Mô hình thứ hai ......................................................................................... 125 4.6. Phân tích ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo đến kết quả lãnh đạo doanh nghiệp theo đặc điểm của doanh nghiệp và nhà lãnh đạo ........... 127 4.6.1. Phân tích phương sai một chiều (One-way ANOVA) .............................. 127 4.6.2. Phân tích hồi quy sự khác biệt về kết quả lãnh đạo dưới sự ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo ............................................................................... 129 4.7. Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu .......................... 136 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ...................................................................................... 138 CHƯƠNG 5 ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ ................................. 139 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ĐỀ XUẤT ....................................................................... 139 5.1. Đánh giá kết quả và những đóng góp chính của luận án ......................... 139 5.1.1. Những kết quả đã đạt được ....................................................................... 139 vi 5.1.2. Những đóng góp của luận án .................................................................... 140 5.1.3. Những hạn chế trong kết quả nghiên cứu ................................................. 142 5.1.4. Kiến nghị những hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................... 142 5.2. Chủ trương và quan điểm phát triển đội ngũ doanh nhân, nhà lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam đến năm 2020 ......................................................... 143 5.2.1. Sự phát triển của đội ngũ doanh nhân, nhà lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam ..................................................................................................................... 143 5.2.2. Một số chính sách cụ thể đối với doanh nghiệp và doanh nhân trong thời kỳ đổi mới ........................................................................................................... 147 5.2.3. Thực trạng năng lực đội ngũ doanh nhân ở nước ta hiện nay .................. 148 5.2.4. Chủ trương, định hướng, quan điểm phát triển đội ngũ doanh nhân, lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam đến năm 2020 .................................................... 152 5.3. Một số kiến nghị đề xuất nhằm phát triển đội ngũ, nâng cao hiệu quả lãnh đạo doanh nghiệp của đội ngũ doanh nhân, lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam .............................................................................................................. 154 5.3.1. Kiến nghị về chính sách đào tạo, bồi dưỡng và phát triển đội ngũ doanh nhân, lãnh đạo doanh nghiệp .............................................................................. 154 5.3.2. Kiến nghị về quan điểm lãnh đạo trong doanh nghiệp ............................. 155 5.3.3. Kiến nghị về chính sách đánh giá và bổ nhiệm cán bộ lãnh đạo trong doanh nghiệp .................................................................................................................. 157 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ...................................................................................... 159 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 160 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH Đà CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ..................... 163 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 164 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 170 vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Bảng tổng kết các nghiên cứu về tố chất lãnh đạo (Tích cực) .................. 11 Bảng 1.2. Các tiêu chí đo lường kết quả lãnh đạo tổ chức / doanh nghiệp ............... 16 Bảng 1.3. Tiêu chí đo lường ảnh hưởng tố chất cá nhân tới kết quả lãnh đạo .......... 21 Bảng 2.1. Sự khác biệt giữa Nhà lãnh đạo – Nhà quản lý ........................................ 29 Bảng 2.2. 6 nhóm tố chất và 24 đặc điểm tính cách tích cực .................................... 35 Bảng 2.3. Tố chất thành phần “Sự hiểu biết” ............................................................ 36 Bảng 2.4. Tố chất thành phần “Lòng can đảm” ........................................................ 38 Bảng 2.5. Tố chất thành phần “Tính nhân bản” ........................................................ 39 Bảng 2.6. Tố chất thành phần “Sự vượt trội” ............................................................ 40 Bảng 2.7. Tố chất thành phần “Sự kiềm chế” ........................................................... 41 Bảng 2.8. Tố chất thành phần “Sự công bằng” ......................................................... 42 Bảng 2.9. Nội dung phỏng vấn chuyên gia ............................................................... 56 Bảng 2.10. Thang đo tố chất cá nhân tích cực của nhà lãnh đạo .............................. 58 Bảng 2.11. Thang đo tố chất tiêu cực của nhà lãnh đạo ........................................... 59 Bảng 2.12. Thang đo kết quả lãnh đạo ...................................................................... 60 Bảng 2.13. Dự kiến phân bổ và thực tế số phiếu điều tra ......................................... 63 Bảng 2.14. Tổng hợp tố chất cá nhân và tiêu chí đo lường kết quả lãnh đạo ........... 65 Bảng 3.1. Một số tố chất điển hình của người Việt Nam .......................................... 74 Bảng 3.2. Biểu hiện và thang đo “Cảm tính” ............................................................ 78 Bảng 3.3. Biểu hiện và thang đo “Chủ động – Khả năng xoay chuyển tình thế” ..... 82 Bảng 3.4. Biểu hiện và thang đo “Tư duy quân bình” .............................................. 84 Bảng 4.1. Kết quả thống kê về “Sự hiểu biết”, “Lòng can đảm” .............................. 93 Bảng 4.2. Kết quả thống kê về “Tính nhân bản”, “Sự kiềm chế” ............................. 94 Bảng 4.3. Kết quả thống kê về “Sự vượt trội”, “Sự công bằng”............................... 95 Bảng 4.4. Kết quả thống kê về “Tư tưởng thống trị”, “Tự cao tự đại”, “Ngạo mạn” và “Thủ đoạn xảo quyệt” ........................................................................................... 97 Bảng 4.5. Kết quả thống kê về “Cảm tính”, “Chủ động – Khả năng xoay chuyển tình thế” và “Tư duy quân bình” ............................................................................... 98 viii Bảng 4.6. Kết quả thống kê về kết quả lãnh đạo doanh nghiệp .............................. 100 Bảng 4.7. Kết quả lãnh đạo theo nhóm ngành kinh tế (Trung bình – Mean) ......... 102 Bảng 4.8. Kết quả lãnh đạo doanh nghiệp theo sở hữu (Trung bình – Mean) ........ 105 Bảng 4.9. Kết quả lãnh đạo theo giới tính nhà lãnh đạo (Trung bình – Mean) ...... 106 Bảng 4.10. Kết quả lãnh đạo theo tuổi của nhà lãnh đạo (Trung bình – Mean) ..... 108 Bảng 4.11. Kết quả kiểm định sơ bộ thang đo tố chất cá nhân nhà lãnh đạo ......... 110 Bảng 4.12. Kết quả kiểm định sơ bộ thang đo kết quả lãnh đạo ............................. 112 Bảng 4.13: Kết quả phân tích KMO thang đo tố chất cá nhân nhà lãnh đạo .......... 114 Bảng 4.14. Tổng hợp kết quả sau xoay – Tố chất cá nhân nhà lãnh đạo ................ 115 Bảng 4.15. Kết quả phân tích KMO cho thang đo kết quả lãnh đạo ...................... 117 Bảng 4.16. Tổng hợp kết quả sau xoay – Kết quả lãnh đạo .................................... 118 Bảng 4.17. Ma trận hệ số tương quan giữa các biến độc lập và phụ thuộc ............ 120 Bảng 4.18. Kết quả phân tích hồi quy tuyến tính mô hình thứ nhất ....................... 122 Bảng 4.19. Kết quả phân tích hồi quy tuyến tính mô hình thứ hai ......................... 125 Bảng 4.20. Sự khác biệt trong kết quả lãnh đạo giữa các nhóm giới tính .............. 128 Bảng 4.21. Sự khác biệt trong kết quả lãnh đạo giữa các nhóm tuổi ...................... 128 Bảng 4.22. Sự khác biệt trong kết quả lãnh giữa các nhóm sở hữu chi phối .......... 129 Bảng 4.23. Kết quả phân tích hồi quy tuyến tính sự khác biệt về kết quả lãnh đạo dưới sự ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo ............................................. 133 Bảng 4.24. Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ....................... 137 Bảng 5.1. Vai trò, vị trí của doanh nhân, nhà lãnh đạo doanh nghiệp trong các Văn kiện chính thức của Đảng ........................................................................................ 146 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Ảnh hưởng của sự khác biệt giữa các cá nhân tới lãnh đạo cải cách và kết quả quản trị nội bộ. ................................................................................... 18 Hình 1.2. Sự ảnh hưởng của PPIK lên IMP ............................................................. 19 Hình 1.3. Mối quan hệ giữa tố chất cá nhân với sự vượt trội, sự nhận thức về kết quả lãnh đạo, hành vi và hiệu quả của tổ chức ......................................... 20 Hình 2.1. Mô hình rút gọn về các yếu tố hình thành tố chất cá nhân ....................... 32 Hình 2.2. Mô hình nghiên cứu (Dự kiến) ................................................................. 51 Hình 3.1. Mô hình nghiên cứu ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo tới kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ....................................................................... 85 Hình 4.1. Kết quả lãnh đạo theo nhóm ngành kinh tế (Trung bình – Mean) ......... 103 Hình 4.2. Kết quả lãnh đạo doanh nghiệp theo sở hữu (Trung bình – Mean) ........ 105 Hình 4.3. Kết quả lãnh đạo theo giới tính nhà lãnh đạo (Trung bình – Mean) ...... 106 Hình 4.4. Kết quả lãnh đạo theo tuổi của nhà lãnh đạo (Trung bình – Mean) ....... 108 Hình 4.5. Mô hình nghiên cứu ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo tới kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ..................................................................... 119 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu luận án Luận án tiến sỹ với chủ đề “Nghiên cứu ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo tới kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam” lựa chọn Lý thuyết tố chất cá nhân làm nền tảng; sử dụng mô hình của Cavazotte, Moreno và Hickmann (2012); cách phân loại tố chất của Peterson và Seligman (2004); Judge, Piccolo và Kosalka (2009) làm cơ sở để triển khai nghiên cứu. Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án bao gồm 5 chương như sau: Chương 1 Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan và khoảng trống nghiên cứu Chương 2 Cơ sở lý thuyết và mô hình nghiên cứu Chương 3 Nghiên cứu định tính – Tố chất cá nhân nhà lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam và mô hình nghiên cứu điều chỉnh Chương 4 Nghiên cứu định lượng - Ảnh hưởng của tố chất cá nhân nhà lãnh đạo tới kết quả lãnh đạo doanh nghiệp ở Việt Nam Chương 5 Kết quả nghiên cứu và một số kiến nghị đề xuất Nội dung chính của luận án có dung lượng trên 150 trang, gồm 47 bảng và 11 hình thể hiện toàn bộ quá trình và kết quả nghiên cứu của tác giả. Kế thừa các kết quả nghiên cứu trước đó, tác giả cũng có một số đóng góp mới như sau: • Ứng dụng những nghiên cứu tâm lý học về tố chất cá nhân nhà lãnh đạo và kết quả lãnh đạo trong phạm vi doanh nghiệp và quản trị kinh doanh. • Lựa chọn được cách tiếp cận tố chất cá nhân