Luận án Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực của các doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------- NGUYỄN THANH VŨ NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MAY TỈNH TIỀN GIANG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------- NGUYỄN THANH VŨ NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MAY TỈNH TIỀN GIANG Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 62340102 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. HỒ TIẾN DŨNG Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực của các doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang” là công trình nghiên cứu của riêng tôi và thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Hồ Tiến Dũng. Các kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực. Nội dung của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính pháp lý trong quá trình nghiên cứu khoa học của luận án này. Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng 5 năm 2015 Người thực hiện luận án Nguyễn Thanh Vũ i MỤC LỤC Trang phụ bìa Trang Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu Danh mục hình vẽ, sơ đồ CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU .................................................... 1 1.1 Lý do nghiên cứu .................................................................................................. 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ........................................................... 3 1.3 Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 3 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 5 1.5 Điểm mới và đóng góp của luận án ....................................................................... 5 1.6 Khung nghiên cứu của luận án ............................................................................... 7 1.7 Kết cấu của luận án ............................................................................................... 8 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP ................................................. 9 2.1 Khái niệm, đặc điểm nguồn nhân lực ................................................................ 9 2.1.1 Khái niệm về nguồn nhân lực ....................................................................... 9 2.1.2 Đặc điểm nguồn nhân lực doanh nghiệp ....................................................... 11 2.2 Khái niệm về quản trị nguồn nhân lực .............................................................. 13 2.3 Khái niệm về phát triển nguồn nhân lực ........................................................... 14 2.4 Các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực ........................ 18 2.4.1 Các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài doanh nghiệp ................................... 18 2.4.2 Các yếu tố thuộc môi trường bên trong doanh nghiệp ................................... 19 2.5 Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp ...................................................................................................... 22 2.5.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu nước ngoài ......................................... 22 2.5.1.1 Tổng quan các nghiên cứu về quản trị nguồn nhân lực......................... 22 ii 2.5.1.2 Tổng quan các nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực ..................... 29 2.5.2 Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước .......................................... 33 2.6 Đặc thù nguồn nhân lực doanh nghiệp may trên địa bàn tỉnh Tiền Giang ....... 34 Tóm tắt chương 2: ................................................................................................ 41 CHƯƠNG 3: PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MAY TỈNH TIỀN GIANG ..................................................................................................................... 42 3.1 Nghiên cứu định tính và kết quả ........................................................................ 43 3.2 Nghiên cứu định lượng và kết quả ..................................................................... 43 3.2.1 Mẫu nghiên cứu và đối tượng khảo sát.......................................................... 44 3.2.2 Phương pháp và quy trình thu thập dữ liệu ................................................... 46 3.2.3 Đo lường các yếu tố nghiên cứu ................................................................... 46 3.2.3.1 Các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp may ................................................................. 47 3.2.3.2 Các yếu tố thuộc môi trường bên trong ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp may ................................................................. 48 3.2.3.3 Phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp may ............................................... 49 3.2.4 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp may ......................................................... 50 3.2.4.1 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo các yếu tố ảnh hưởng thuộc môi trường bên ngoài doanh nghiệp ....................................................... 51 3.2.4.2 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) các yếu tố ảnh hưởng thuộc môi trường bên trong doanh nghiệp ............................................................... 53 3.2.4.3 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp may .................................................................................... 56 3.2.5 Phân tích Cronbach’s Alpha các thang đo ..................................................... 57 3.2.6 Giả thuyết nghiên cứu và mô hình nghiên cứu .............................................. 59 3.2.6.1 Hình thành các giải thuyết nghiên cứu ................................................ 59 3.2.6.2 Mô hình nghiên cứu đề nghị ................................................................ 65 3.2.7 Phân tích hồi quy bội. ................................................................................... 66 3.2.7.1 Phân tích trung bình và độ lệch chuẩn . ............................................... 66 iii 3.2.7.2 Phân tích tương quan . ......................................................................... 66 3.2.7.3 Phân tích hồi quy bội. .......................................................................... 66 3.2.7.4 Kiểm định sự phù hợp mô hình hồi quy bội........................................... 68 3.2.7.5 Kiểm định sự khác biệt mô hình phát triển nguồn nhân lực theo giới tính, độ tuổi, chuyên môn, chức vụ và thâm niên. ..................................... 72 3.2.7.6 Thảo luận kết quả nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp may. ................................................................ 74 Tóm tắt chương 3: ................................................................................................ 78 CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MAY TỈNH TIỀN GIANG ................................................................................................. 79 4.1 Thực trạng về các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực thuộc môi trường bên ngoài doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang. ................................... 80 4.1.1 Thực trạng về môi trường kinh tế xã hội tỉnh Tiền Giang .............................. 80 4.1.1.1 Tình hình kinh tế xã hội Tiền Giang ..................................................... 80 4.1.1.2 Tổng quan về tình hình hoạt động kinh doanh doanh nghiệp may ........ 81 4.1.1.3 Thực trạng lực lượng lao động tỉnh Tiền Giang ................................... 83 4.1.1.4 Về tâm lý, hành vi và tính kỷ luật cá nhân người lao động .................... 85 4.1.2 Thực trạng về chất lượng lao động cá nhân Tiền Giang ................................ 86 4.1.2.1 Thực trạng về thể lực của người lao động ............................................ 86 4.1.2.2 Thực trạng về trình độ chuyên môn của người lao động ...................... 87 4.1.2.3 Đạo đức và tác phong làm việc của người lao động ............................. 88 4.1.3 Thực trạng về giáo dục đào tạo và pháp luật lao động Tiền Giang ................. 89 4.1.3.1 Hệ thống giáo dục đào tạo nhân lực ..................................................... 89 4.1.3.2 Chính sách tài chính đáp ứng cho nhu cầu đào tạo nhân lực ................ 92 4.1.3.3 Khả năng cung ứng lao động của các cơ sở đào tạo ............................. 92 4.1.3.4 Chính sách pháp luật về lao động ........................................................ 95 4.1.3.5 Thị trường lao động Tiền Giang ........................................................... 95 4.1.4. Thực trạng về các chính sách hỗ trợ của Nhà nước về lao động ................... 97 4.1.4.1 Thực trạng về nhà ở công nhân ............................................................ 97 4.1.4.2 Chính sách hỗ trợ học phí đào tạo nghề tại chỗ tại doanh nghiệp ........ 99 iv 4.1.4.3 Đầu tư chất lượng đào tạo nghề tại các trường, cơ sở đào tạo ............. 100 4.1.4.4 Công tác tuyên truyền giáo dục, đào tạo và pháp luật về lao động ....... 101 4.2 Thực trạng về các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực thuộc môi trường bên trong doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang ..................................... 102 4.2.1 Về tuyển dụng lao động trong doanh nghiệp may Tiền Giang ........................ 102 4.2.1.1 Tuyển dụng lao động phổ thông ........................................................... 102 4.2.1.2 Tuyển dụng lao động nghề ................................................................... 104 4.2.1.3 Tuyển dụng lao động trung cấp ............................................................ 104 4.2.1.4 Tuyển dụng lao động cao đẳng, đại học trở lên .................................... 104 4.2.2 Thực trạng về công tác đào tạo và phát triển lao động doanh nghiệp may....... 108 4.2.2.1 Về công tác đào tạo cán bộ quản lý ..................................................... 108 4.2.2.2 Về công tác đào tạo cán bộ kỹ thuật ..................................................... 110 4.2.2.3 Về công tác đào tạo lao động phổ thông .............................................. 110 4.2.2.4 Về công tác đề bạt và thăng tiến........................................................... 111 4.2.3 Thực trạng về công tác phân tích và đánh giá kết quả công việc doanh nghiệp may ................................................................................................................. 113 4.2.3.1 Về công tác phân tích công việc .......................................................... 113 4.2.3.2 Về công tác đánh giá kết quả thực hiện công việc ............................... 114 4.2.4 Thực trạng về môi trường làm việc và quan hệ lao động doanh nghiệp may Tiền Giang .................................................................................................................. 116 4.2.4.1 Về điều kiện làm việc và thời gian làm việc .......................................... 116 4.2.4.2 Trình độ công nghệ, máy móc thiết bị .................................................. 117 4.2.4.3 Hoạt động của tổ chức công đoàn cơ sở .............................................. 118 4.2.4.4 Quan hệ lao động ................................................................................ 119 4.2.4.5 Đình công trong doanh nghiệp ............................................................. 120 4.2.5 Thực trạng về lương thưởng và phúc lợi doanh nghiệp may Tiền Giang ....... 122 4.2.5.1 Thực trạng lương thưởng doanh nghiệp ............................................... 122 4.2.5.2 Chế độ đãi ngộ nhân viên lao động ..................................................... 124 4.2.5.3 Chế độ phúc lợi doanh nghiệp .............................................................. 125 4.3 Đánh giá chung ................................................................................................... 126 4.3.1 Những kết quả đạt được ................................................................................ 126 4.3.2 Những tồn tại và nguyên nhân hạn chế ........................................................ 127 v Tóm tắt chương 4: ................................................................................................ 132 CHƯƠNG 5: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CÁC DOANH NGHIỆP MAY TỈNH TIỀN GIANG ĐẾN NĂM 2020 .......................................... 133 5.1 Quan điểm phát triển nguồn nhân lực các doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang đến năm 2020 ................................................................................................ 133 5.2 Mục tiêu phát triển nguồn nhân lực các doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang đến năm 2020 ................................................................................................ 133 5.3 Những giải pháp phát triển nguồn nhân lực các doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang đến năm 2020 ......................................................................................... 134 5.3.1 Nhóm giải pháp phát triển nguồn nhân lực thuộc môi trường bên ngoài doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang ....................................................................... 134 5.3.1.1 Giải pháp về cải thiện môi trường kinh tế và văn hóa xã hội ................ 134 5.3.1.2 Giải pháp nâng cao chất lượng lao động cá nhân người lao động ........ 136 5.3.1.3 Giải pháp đổi mới hệ thống giáo dục đào tạo và pháp luật về lao động ..................................................................................................... 140 5.3.1.4 Giải pháp tăng cường sự hỗ trợ của Nhà nước về lao động ................. 144 5.3.2 Nhóm các giải pháp nguồn nhân lực thuộc môi trường bên trong doanh nghiệp may tỉnh Tiền Giang ............................................................................. 148 5.3.2.1 Giải pháp hoàn thiện công tác tuyển dụng và bố trí sử dụng lao động .. 148 5.3.2.2 Giải pháp hoàn thiện công tác đào tạo và phát triển nhân viên ............ 151 5.3.2.3 Giải pháp hoàn thiện công tác phân tích và đánh giá công việc ........... 155 5.3.2.4 Giải pháp về cải thiện môi trường làm việc và quan hệ lao động ......... 159 5.3.2.5 Giải pháp hoàn thiện chính sách tiền lương thưởng và phúc lợi ........... 163 5.4 Một số kiến nghị đối với Nhà nước và Tiền Giang ............................................. 168 Tóm tắt chương 5 ................................................................................................. 169 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 170 1. Kết luận ............................................................................................................ 170 2. Hạn chế của đề tài và hướng đề xuất cho các nghiên cứu tiếp theo ..................... 171 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CBCNV Cán bộ công nhân viên CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CP Cổ phần CNKT Công nhân kỹ thuật DN Doanh nghiệp DNTN Doanh nghiệp tư nhân ĐH Đại học ĐBSCL Đồng bằng Sông Cửu Long ĐTNN Đầu tư nước ngoài EU Liên minh châu Âu GDP Tổng sản phẩm quốc nội HĐLĐ Hợp đồng lao động KCN, CCN Khu công nghiệp, cụm công nghiệp LĐ Lao động NNL Nguồn nhân lực NLĐ Người lao động ODA Hỗ trợ phát triển chính thức PTNNL Phát triển nguồn nhân lực QTNNL Quản trị nguồn nhân lực TPP Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương TCCN Trung cấp chuyên nghiệp THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở TG Tiền Giang TNHH Trách nhiệm hữu hạn UBND Ủy ban nhân dân FDI Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài WB Ngân hàng thế giới WTO Tổ chức Thương mại thế giới vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Trang Bảng 2.1: Tình hình lao động tại các doanh nghiệp may từ năm 2011 - 2013 .............. 35 Bảng 2.2: Phân chia lao động theo trình độ chuyên môn doanh nghiệp may ................ 36 Bảng 2.3: Tỷ lệ biến động lao động trong ngành may năm 2011-2013......................... 37 Bảng 2.4: Tổng hợp tóm tắt các yếu tố ảnh hưởng đến nguồn nhân lực ....................... 39 Bảng 3.1: Tiến độ thực hiện nghiên cứu ..................................................................... 42 Bảng 3.2: Thống kê mô tả kết quả nghiên cứu ............................................................ 45 Bảng 3.3: Thang đo các yếu tố về nguồn nhân lực thuộc môi trường bên ngoài .......... 47 Bảng 3.4: Thang đo các yếu tố về nguồn nhân lực thuộc môi trường bên trong ........... 48 Bảng 3.5: Thang đo phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp ...................................... 50 Bảng 3.6: Kết quả EFA thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài .................... 52 Bảng 3.7: Kết quả EFA thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên trong .................... 54 Bảng 3.8: Kết quả EFA thang đo phát triển nguồn nhân lực doanh nghiệp................... 56 Bảng 3.9: Kết quả phân tích Cronbach’s Alpha các thang đo ....................................... 57 Bảng 3.10: Trung bình và độ lệch chuẩn của các yếu tố ảnh hưởng ............................. 66 Bảng 3.11: Kết quả hồi quy sử dụng phương pháp Enter ............................................. 67 Bảng 3.12: Mô hình tóm tắt sử dụng phương pháp enter (Model Summaryb) .............. 69 Bảng 3.13: Phân tích phương sai (ANOVAb) .............................................................. 70 Bảng 3.14: Kiểm định phương sai phần dư không đổi ................................................ 71 Bảng 3.15: Kiểm định sự khác biệt theo giới tính, độ tuổi, chuyên môn, chức vụ và thâm niên .................................................................................................. 73 Bảng 4.1: Thống kê mô tả nghiên cứu phỏng vấn doanh nghiệp và người lao động ..... 79 Bảng 4.2: Loại hình doanh nghiệp may ....................................................................... 82 Bảng 4.3: Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh doanh nghiệp may ......................... 83 Bảng 4.4: Lực lượng lao động phân theo tình trạng hoạt động kinh tế ......................... 84 Bảng 4.5: Giá trị thực trạng các biến đo lường môi trường kinh tế văn hóa xã hội ....... 86 Bảng 4.6: Kết quả điều tra về thể lực, trình độ chuyên môn và đạo đức ....................... 87 Bảng 4.7: Giá trị thực trạng các biến đo lường chất lượng lao động cá nhân ............... 89 Bảng 4.8: Hiện trạng lao động được đào tạo Tiền Giang năm 2009 – 2013 .................. 91 Bảng 4.9: Kết quả điều tra đào tạo lại lao động doanh nghiệp ...................................... 93 viii Bảng 4.10: Kết quả điều tra tỷ lệ đào tạo lại sau khi tuyển dụng .................................. 93 Bảng 4.11: Kiến thức và kỹ năng đào tạo đáp ứng yêu cầu công việc .......................... 93 Bảng 4.12: Kết quả điều tra nguyên nhân kiến thức và kỹ năng đáp ứng ..................... 94 Bảng 4.13: Kết quả điều tra kênh tuyển dụng lao động ............................................... 96 Bảng 4.14: Giá trị thực trạng các biến đo lường thành phần giáo dục đào tạo và pháp luật lao động .................................................................................................. 96 Bảng 4.15: Kết quả điều tra về tình hình lưu trú làm việc của nhân viên ..................