Bệnh Lở mồm long móng (LMLM) là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm
của động vật móng guốc chẵn như: trâu, bò, lợn, dê, cừu, hươu, nai,. Bệnh
có khả năng lây lan nhanh, ở phạm vi rộng, không chỉ do tiếp xúc giữa động
vật khỏe với động vật mắc bệnh mà còn qua nhiều đường khác nhau, kể cả
qua không khí. Vì vậy, bệnh thường phát thành dịch và gây thiệt hại lớn cho
ngành chăn nuôi, ảnh hưởng đến kinh tế xã hội, môi trường của nhiều nước
trên thế giới.
Do tính chất nguy hiểm nên bệnh LMLM được Tổ chức Thú y thế giới
- OIE đưa vào danh mục các bệnh truyền nhiễm ở nhiều loài động vật, có tầm
quan trọng đối với thương mại quốc tế và bắt buộc các nước thành viên phải
khai báo (OIE, 2011).
Tại Việt Nam, đến nay bệnh đã xuất hiện, lưu hành và gây bệnh ở gia súc
trên 100 năm (Nguyễn Vĩnh Phước, 1978). Giai đoạn đầu, bệnh xuất hiện và gây
dịch ở phạm vi nhỏ, nhưng sau đó lây rộng ra phạm vi cả nước. Bệnh do vi rút
type O gây ra, diễn biến có quy luật, thường 2-3 năm lập lại một lần. Từ cuối
năm 2003, vi rút LMLM type A xuất hiện ở Thuận Hải; từ năm 2005, vi rút
LMLM type Asia 1 đồng xuất hiện ở Lào Cai và Khánh Hòa, diễn biến dịch trở
lên phức tạp, giảm tính mùa vụ. Trong những năm trước đây, đã có nhiều công
trình nghiên cứu về đặc điểm dịch tễ (Văn Đăng Kỳ, 2002; Trần Hữu Cổn, 1996;
Thái Thị Thủy Phượng, 2008), đặc điểm của vi rút LMLM (Phan et al., 2010a;
Phan et al., 2010b), sự phân bố và lưu hành của vi rút LMLM tại duyên hải miền
Trung (Nguyễn Văn Hưng, 2012), trong từng giai đoạn, đã góp phần vào việc đề
ra những giải pháp phòng chống bệnh LMLM ở nước ta.
Tuy nhiên, thời gian gần đây, bệnh có xu hướng gia tăng về phạm vi lây
lan, quy mô số đầu gia súc mắc bệnh, loại gia súc mắc bệnh và thời gian mắc
bệnh. Trong những năm gần đây, do tập trung các nguồn lực phòng chống dịch
cúm gia cầm, tai xanh nên các cơ quan quản lý nhà nước, các nhà nghiên cứu và
người chăn nuôi mặc dù có những đầu tư nghiên cứu về bệnh LMLM nhưng mức
độ đầu tư còn nhiều hạn chế. Đặc biệt, những nghiên cứu về dịch tễ học bệnh
LMLM còn gặp nhiều khó khăn trong việc sử dụng các phương pháp phân tích2
về không gian và về thời gian. Hơn nữa, trong khi xây dựng Chương trình quốc
gia phòng, chống bệnh LMLM, số liệu tích lũy đến thời điểm hiện tại chưa thực
sự đáp ứng những yêu cầu hoạch định dài hạn mang tính tổng thể cho cả nước.
Vì vậy, nghiên cứu đặc điểm bệnh LMLM và đánh giá hiệu quả kinh tế một số
biện pháp phòng chống tại Việt Nam là cần thiết. Trong nghiên cứu này, chúng
tôi ứng dụng các phân tích dịch tễ mới nhất về không gian, thời gian, đối tượng
gia súc mắc bệnh trên nền số liệu toàn quốc đã thu thập trong những năm gần
đây, đồng thời đánh giá hiệu quả kinh tế của một số giải pháp phòng bệnh, đặc
biệt chú trọng biện pháp tiêm phòng là biện pháp chính đang áp dụng thực hiện
theo chương trình phòng chống bệnh LMLM
179 trang |
Chia sẻ: thientruc20 | Lượt xem: 468 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học bệnh lở mồm long móng và đánh giá hiệu quả kinh tế một số biện pháp phòng chống tại Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
NGUYỄN THU THỦY
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC BỆNH LỞ MỒM
LONG MÓNG VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ
MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG
TẠI VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2018
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
NGUYỄN THU THỦY
NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC BỆNH
LỞ MỒM LONG MÓNG VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ
KINH TẾ MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG
TẠI VIỆT NAM
Chuyên ngành: Dịch tễ học thú y
Mã số: 9.64.01.08
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Bá Hiên
TS. Nguyễn Văn Cảm
HÀ NỘI - 2018
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên
cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ
lấy bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm
ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày tháng năm 2018
Tác giả luận án
Nguyễn Thu Thủy
ii
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi luôn nhận được
sự quan tâm giúp đỡ của các tổ chức, cơ quan, các nhà khoa học, các thầy cô giáo, bạn
bè đồng nghiệp và những người thân trong gia đình.
Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn Cục Thú y và Tổ chức Thú y thế giới
(OIE), đã cho phép tôi tham gia triển khai và sử dụng số liệu, kết quả của các dự án có
liên quan.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc sự hướng dẫn, giúp đỡ chân tình, đầy trách
nhiệm và hết lòng vì khoa học của thầy giáo PGS.TS. Nguyễn Bá Hiên và TS. Nguyễn
Văn Cảm.
Nhân dịp này, tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ của Ban Quản lý đào tạo và Bộ môn Vi
sinh vật Truyền nhiễm, Khoa Thú y, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp
đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận án tại Học viện.
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới Quý thầy cô, các cơ quan,
nhà khoa học cùng các đồng nghiệp và UBND, Sở Nông nghiệp & PTNT, Chi cục Thú
y các tỉnh đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua.
Tôi xin gửi lời cảm ơn tới những người thân trong gia đình đã luôn quan tâm,
động viên giúp tôi hoàn thành luận án này.
Hà Nội, ngày tháng năm 2018
Tác giả luận án
Nguyễn Thu Thủy
iii
MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan ..................................................................................................................... i
Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii
Mục lục ............................................................................................................................ iii
Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................................ vi
Danh mục bảng ............................................................................................................... vii
Danh mục hình ................................................................................................................. ix
Trích yếu luận án .............................................................................................................. x
Thesis abstract ................................................................................................................. xii
Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 1
1.2. Mục tiêu của đề tài ............................................................................................... 2
1.3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 2
1.4. Những đóng góp mới của đề tài ........................................................................... 2
1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ............................................................. 3
Phần 2. Tổng quan tài liệu ............................................................................................. 4
2.1. Giới thiệu về bệnh LMLM ................................................................................... 4
2.2. Lịch sử bệnh LMLM ............................................................................................ 4
2.2.1. Tình hình dịch LMLM trên thế giới ............................................................................. 4
2.2.2. Tình hình bệnh LMLM ở Việt Nam ............................................................................ 6
2.3. Vi rút gây bệnh LMLM ..................................................................................... 10
2.3.1. Hình thái, cấu trúc vi rút LMLM ................................................................................ 10
2.3.2. Cấu trúc ........................................................................................................................ 10
2.3.3. Các serotype của vi rút LMLM .................................................................................. 11
2.3.4. Đặc tính nuôi cấy của vi rút LMLM .......................................................................... 12
2.3.5. Sức đề kháng của vi rút LMLM ................................................................................. 13
2.4. Một số đặc điểm cơ bản của bệnh LMLM ......................................................... 14
2.4.1. Loài vật mắc bệnh ....................................................................................................... 14
2.4.2. Triệu chứng - bệnh tích ............................................................................................... 15
2.4.3. Cơ chế sinh bệnh ......................................................................................................... 16
iv
2.4.4. Phương thức truyền lây ............................................................................................... 18
2.4.5. Đường xâm nhập ......................................................................................................... 19
2.4.6. Tình trạng mang trùng ................................................................................................. 20
2.4.7. Những thiệt hại do bệnh LMLM gây ra ..................................................................... 21
2.5. Các phương pháp chẩn đoán bệnh ..................................................................... 23
2.5.1. Chẩn đoán lâm sàng .................................................................................................... 23
2.5.2. Chẩn đoán phân lập vi rút ........................................................................................... 23
2.5.3. Chẩn đoán huyết thanh học ......................................................................................... 24
2.5.4. Chẩn đoán bằng kỹ thuật RT-PCR ............................................................................. 26
2.6. Một số phương pháp nghiên cứu dịch tễ học ..................................................... 26
2.6.1. Nghiên cứu cắt ngang (Cross-sectional study) .......................................................... 26
2.6.2. Nghiên cứu thuần tập (Cohort study) ......................................................................... 27
2.6.3. Nghiên cứu Bệnh - Chứng (Case – Control study) ................................................... 28
2.7. Các biện pháp phòng, chống bệnh LMLM ........................................................ 29
2.7.1. Phòng chống bệnh LMLM trên thế giới .................................................................... 29
2.7.2. Phòng chống bệnh LMLM trong khu vực Đông Nam Á ......................................... 31
2.7.3. Phòng chống bệnh LMLM tại Việt Nam ................................................................... 32
Phần 3. Nội dung, vật liệu và phương pháp nghiên cứu ......................................... 34
3.1. Địa điểm nghiên cứu .......................................................................................... 34
3.2. Thời gian nghiên cứu ......................................................................................... 34
3.3. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................... 34
3.3.1. Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học theo không gian và thời gian của bệnh
LMLM tại Việt Nam, giai đoạn 2006 – 2012 ............................................................ 34
3.3.2. Nghiên cứu mức độ phơi nhiễm và mang trùng vi rút LMLM tại một số tỉnh
trọng điểm từ tháng 10-12/2012 ................................................................................. 34
3.3.3. Nghiên cứu phân tích và đánh giá hiệu quả kinh tế của một số biện pháp
phòng chống bệnh LMLM .......................................................................................... 34
3.4. Đối tượng và vật liệu ......................................................................................... 35
3.4.1. Đối tượng ..................................................................................................................... 35
3.4.2. Vật liệu ......................................................................................................................... 35
3.5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 36
v
3.5.1. Phương pháp áp dụng để nghiên cứu đặc điểm dịch tễ theo không gian và
thời gian ........................................................................................................................ 36
3.5.2. Phương pháp nghiên cứu mức độ lưu hành vi rút LMLM tại một số tỉnh
trọng điểm từ tháng 10-12/2012 ................................................................................ 39
3.5.3. Nghiên cứu phân tích và đánh giá hiệu quả kinh tế của một số biện pháp
phòng chống bệnh LMLM .......................................................................................... 44
3.5.4. Tính hiệu quả kinh tế của một số biện pháp phòng chống bệnh LMLM ................ 44
Phần 4. Kết quả và thảo luận ....................................................................................... 47
4.1. Đặc điểm dịch tễ học theo không gian và thời gian của bệnh LMLM tại Việt
Nam, giai đoạn 2006 - 2012 ................................................................................. 47
4.1.1. Đặc điểm loài gia súc mắc bệnh LMLM ................................................................... 47
4.1.2. Đặc điểm loài gia súc chết vì bệnh LMLM ............................................................... 51
4.1.3. Đặc điểm thời gian của các ổ dịch LMLM giai đoạn 2006 – 2012 ......................... 52
4.1.4. Đặc điểm không gian các ổ dịch LMLM giai đoạn 2006 - 2012 ............................. 57
4.2. Mức độ lưu hành vi rút lmlm tại một số tỉnh trọng điểm từ tháng 10-
12/2012 .............................................................................................................. 80
4.2.1. Mức độ lưu hành vi rút LMLM .................................................................................. 81
4.2.2. Xác định chủng vi rút LMLM .................................................................................... 84
4.2.3. Xác định các yếu tố nguy cơ ....................................................................................... 88
4.3. Hiệu quả kinh tế của một số biện pháp phòng chống bệnh LMLM .................. 92
4.3.1. Kinh phí hoạt động của chương trình khống chế bệnh LMLM ................................. 92
4.3.2. Thiệt hại sản xuất do bệnh LMLM ở Việt Nam ........................................................ 94
4.3.3. Chi phí tổng thể do bệnh LMLM ở Việt Nam ........................................................... 97
Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 100
5.1. Kết luận ............................................................................................................ 100
5.2. Kiến nghị .......................................................................................................... 101
Các công trình khoa học đã công bố có liên quan đến luận án ..................................... 102
Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 103
Phụ lục ......................................................................................................................... 120
vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ
BHK Baby Hamster Kidney
CCU Carrying Capacity Unit
CI Confidence Interval
EDR Estimated Dissemination Ratio
ELISA Enzyme Linked Immuno-Sorbent Assay
FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations
FMD Foot and Mouth Disease
KHBT Kết hợp bổ thể
LMLM Lở Mồm Long Móng
LPB-ELISA Liquid Phase Blocking-ELISA
LPEC Livestock Production Efficiency Calculator
NN&PTNN Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
OIE World Organisation for Animal Health
OR Odds Ratio
PBS Phosphate Buffer Saline
PCR Polymerase Chain Reaction
ROC Receiver Operating Characteristic Curve
SE Standard Error
SEACFMD RCU The Southeast Asia and China Foot and Mouth Disease Campaign
(SEACFMD) Regional Coordination Unit in Bangkok
USD United States Dollar
WRL World Reference Laboratory
WTO World Trade Organization
vii
DANH MỤC BẢNG
TT Tên bảng Trang
2.1. Tình hình dịch LMLM từ năm 2013 – 2015 .......................................................... 9
4.1. Phân loại ổ dịch LMLM theo từng loài gia súc, giai đoạn 2006 - 2012 .............. 48
4.2. Tỉ lệ loài gia súc mắc bệnh LMLM (năm 2006 – 2012) theo loài ....................... 50
4.3. Tỷ lệ các loài gia súc bị chết do bệnh LMLM giai đoạn 2006 – 2012 ................ 51
4.4. Nguy cơ xuất hiện dịch LMLM tại các tỉnh đồng bằng sông Hồng, Đông
Bắc bộ và Tây Bắc bộ, giai đoạn 2006 - 2009 ..................................................... 60
4.5. Nguy cơ xuất hiện dịch LMLM tại các tỉnh Bắc Trung Bộ và Nam Trung
Bộ, giai đoạn 2006 - 2009 .................................................................................... 61
4.6. Nguy cơ xuất hiện dịch LMLM tại các tỉnh Tây Nguyên, Đông Nam Bộ
và đồng bằng sông Cửu Long, giai đoạn 2006 - 2009 ......................................... 62
4.7. Nguy cơ xuất hiện dịch LMLM tại các tỉnh đồng bằng sông Hồng, Đông
Bắc Bộ và Tây Bắc Bộ, giai đoạn 2010 - 2012 .................................................... 70
4.8. Nguy cơ xuất hiện dịch LMLM tại các tỉnh Bắc Trung Bộ và Nam Trung
Bộ, giai đoạn 2010 - 2012 .................................................................................... 71
4.9. Nguy cơ xuất hiện dịch LMLM tại các tỉnh Tây nguyên, Đông Nam Bộ và
đồng bằng sông Cửu Long, giai đoạn 2010 - 2012 .............................................. 72
4.10. Mức độ lưu hành vi rút LMLM tại các địa phương và hộ chăn nuôi ................... 81
4.11. Mức độ lưu hành vi rút LMLM ở cá thể và theo xét nghiệm probang ................ 82
4.12. Mức độ tương đồng kháng nguyên của vi rút vắc xin LMLM với 2 chủng
vi rút thực địa ....................................................................................................... 85
4.13. Kết quả phân tích mô hình hồi quy nhị biến (phân tích sàng lọc –
Bivariate analysis) ................................................................................................ 89
4.14. Kết quả phân tích đa tầng, nhiều biến xác định các yếu tố nguy cơ .................... 91
4.15. Chi phí vắc xin sử dụng trong gian đoạn 2006 - 2012 ......................................... 93
4.16. Chi phí trung bình chi trả cho cán bộ tham gia kiểm soát bệnh LMLM
hàng năm ở Việt Nam từ 2006-2012 .................................................................... 93
4.17. Chi phí hàng năm về kiểm soát bệnh LMLM ở Việt Nam .................................. 94
4.18. Thiệt hại do gia súc mất sức kéo vì bệnh LMLM ................................................ 95
4.19. Thiệt hại do gia súc mất sức kéo vì tổn thương vĩnh viễn về móng .................... 96
viii
4.20. Thiệt hại về sức kéo do gia súc bị chết ................................................................ 96
4.21. Giá trị tổng đàn trên toàn quốc khi có và không có biện pháp kiểm soát
bệnh LMLM ......................................................................................................... 97
4.22. Tổng chi phí liên quan đến bệnh LMLM tại Việt Nam ....................................... 98
4.23. Tỉ suất chi phí – lợi nhuận của kiểm soát bệnh LMLM ....................................... 98
ix
DANH MỤC HÌNH
TT Tên hình Trang
2.1. Phân bố của các ổ dịch LMLM trên thế giới năm 2015......................................... 6
2.2. Bản đồ gen và cấu trúc của vi rút LMLM ............................................................ 10
2.3. Tình hình phân bổ 7 chủng vi rút LMLM trên thế giới năm 2015 ...................... 12
2.4. Triệu chứng, bệnh tích của bệnh LMLM ở trâu, bò ............................................. 15
2.5. Sơ đồ mô tả nghiên cứu cắt ngang ....................................................................... 27
2.6. Sơ đồ mô tả nghiên cứu thuần tập hồi cứu và tịnh tiến ........................................ 27
2.7. Sơ đồ mô tả nghiên cứu bệnh - chứng ................................................................. 28
4.1. Diễn biến theo thời gian của các ổ dịch LMLM trong giai đoạn
2006 - 2012 .......................................................................................................... 52
4.2. Tần suất các ổ dịch LMLM 2 năm (2006 và 2011) ............................................. 53
4.3. Tỷ lệ lây lan ước tính (EDR) của dịch LMLM tính được cho năm 2006 so
với số lượng ổ dịch thực tế xảy ra ........................................................................ 54
4.4. Biểu đồ dịch tễ phân bố về không gian dịch LMLM năm 2006 .......................... 63
4.5. Biểu đồ dịch tễ phân bố về không gian dịch LMLM năm 2007 .......................... 64
4.6. Biểu đồ dịch tễ phân bố về không gian dịch LMLM năm 2008 .......................... 65
4.7. Biểu đồ dịch tễ phân bố về không gian dịch LMLM năm 2009 .......................... 66
4.8. Biểu đồ dịch tễ phân bố về không gian LMLM năm 2010 .................................. 67
4.9. Biểu đồ dịch tễ phân bố về không gian dịch LMLM năm 2011 .......................... 68
4.10. Biểu đồ dịch tễ phân bố về không gian dịch LMLM năm 2012 .......................... 69
4.11. Biểu đồ dịch tễ phân bố về không gian dịch LMLM giai đoạn 2006 – 2012 ...... 73
4.12. Sơ đồ Steinen và truyền lây cục bộ ổ dịch LMLM tại Việt Nam giai đoạn
2006 – 2012 .......................................................................................................... 76
4.13. Mối tương quan giữa ổ dịch LMLM với quốc lộ gần nhất .................................. 77
4.14. Biểu đồ so sánh tỷ lệ trâu, bò phơi nhiễm tự nhiên với vi rút LMLM ................. 82
4.15. Phả hệ của các mẫu vi rút LMLM týp A phân lập tại Việt Nam ......................... 84
x
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả: Nguyễn Thu Thủy
Tên Luận án: Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học bệnh Lở mồm long móng và đánh
giá hiệu quả kinh tế một số biện pháp phòng chống tại Việt Nam.
Chuyên ngành: Dịch tễ học thú y Mã số: 9.64.01.08
Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Mục đích nghiên cứu
- Xác định được các đặc điểm dịch tễ của dịch bệnh Lở mồm long móng
(LMLM) tại Việt Nam, giai đoạn 2006 – 2012.
- Xác định mức độ lưu hành vi rút LMLM tại Việt Nam, giai đoạn 2006 – 2012.
- Đánh gi