Luận án Nghiên cứu một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và chỉ số chống oxy hóa trong máu ở bệnh nhân mắc bệnh gan do rượu

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y – DƢỢC LÊ THỊ THU HIỀN NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ CHỈ SỐ CHỐNG OXY HÓA TRONG M U Ở NH NHÂN M C NH GAN DO RƢỢU LUẬN N TI N S Y HỌC TH I NGUYÊN, NĂM 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y – DƢỢC LÊ THỊ THU HIỀN NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG VÀ CHỈ SỐ CHỐNG OXY HÓA TRONG M U Ở NH NHÂN M C NH GAN DO RƢỢU LUẬN N TI N S Y HỌC hu n ng nh ội ti u hóa s 62.72.01.43 Ng i h ớng dẫn khoa học: 1. PGS TS Nguyễn Quang Duật 2. PGS TS Trịnh Xuân Tráng TH I NGUYÊN, NĂM 2017 MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VI T T T MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ DANH MỤC HÌNH ĐẶT VẤN ĐỀ......................................................................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LI U ....................................................................................................... 3 1.1. Bệnh gan do r ợu............................................................................................................................................... 3 1.1.1. Dị h tễ họ ệnh gan do r ợu .................................................................................................. 3 1.1.2. Cá yếu tố nguy ơ ủa ệnh gan do r ợu .................................................................. 3 1.1.3. Cơ hế ệnh sinh ệnh gan do r ợu ................................................................................... 5 1.1.4. Đặ điểm lâm sàng, ận lâm sàng ệnh gan do r ợu .................................. 10 1.1.5. Đặ điểm m ệnh họ ................................................................................................................ 16 1.1.6. Chẩn đoán xá định ệnh gan do r ợu ....................................................................... 19 1.1.7. Tiên l ợng .................................................................................................................................................. 22 1.1.8. Điều trị ........................................................................................................................................................... 23 1.2. t số hiểu iết về gố t do trong y sinh họ ............................................................. 24 1.2.1. Khái niệm về gố t do ............................................................................................................... 24 1.2.2. Đặ điểm ủa gố t do (R.) ................................................................................................... 25 1.2.3. Quá trình hình thành á gố t do trong ơ thể .............................................. 27 1.3. Hệ thống hống oxy hoá trong ơ thể ...................................................................................... 28 1.3.1. Hệ thống hống oxy hoá ó ản hất enzym........................................................ 29 1.3.2. Hệ thống hống oxy hóa ó ản hất kh ng enzym ..................................... 30 1.3.3. Trạng thái hống oxy hóa toàn phần-TAS (Total Antioxidant Status) .. 32 1.3.4. MDA (Malondialdehyd) ............................................................................................................. 32 1.4. Vai tr ủa stress oxy hóa gây ra i r ợu trong ệnh gan do r ợu ................. 33 1.5. t số nghiên ứu về h số hống oxy hóa trong máu ệnh nhân m ệnh gan do r ợu........................................................................................................................................... 36 Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PH P NGHIÊN CỨU ...................... 39 2.1. Đối t ợng nghiên ứu................................................................................................................................ 39 2.1.1. Nhóm ệnh ................................................................................................................................................ 39 2.1.2. Nhóm hứng ............................................................................................................................................ 40 2.2. Ph ơng pháp nghiên ứu ....................................................................................................................... 41 2.2.1. Thiết kế nghiên ứu ......................................................................................................................... 41 2.2.2. Cá h họn mẫu ..................................................................................................................................... 41 2.3. Ph ơng pháp thu thập số liệu ............................................................................................................ 45 2.3.1. Chọn ệnh nhân ................................................................................................................................... 45 2.3.2. Khám lâm sàng ..................................................................................................................................... 45 2.3.3. K thuật x t nghiệm m t số h số sinh hóa máu, huyết họ .......................... 46 2.3.4. K thuật x t nghiệm h số T S, SOD, GPx, D trong máu ..... 48 2.3.5. Th hiện sinh thiết gan ............................................................................................................. 52 2.4. Tiêu huẩn đánh giá d ng trong nghiên ứu .................................................................... 56 2.5. Xử lý số liệu ........................................................................................................................................................ 59 2.6. Vấn đề đạo đứ trong nghiên ứu ................................................................................................ 60 Chƣơng 3: T QUẢ .............................................................................................................................................. 62 3.1. Đặ điểm lâm sàng, ận lâm sàng và h số T S, S D, GPx và D trong máu ệnh nhân m ệnh gan do r ợu ......................................................................... 62 3.1.1. Đặ điểm hung ................................................................................................................................... 62 3.1.2. Đặ điểm lâm sàng ........................................................................................................................... 64 3.1.3. Đặ điểm ận lâm sàng ................................................................................................................ 65 3.1.4. Đặ điểm h số hống oxy hóa trong máu ............................................................ 72 3.2. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với m t số đặ điểm lâm sàng, ận lâm sàng ệnh nhân m ệnh gan do r ợu .......... 73 3.2.1. ối liên quan với đặ điểm hung .................................................................................. 73 3.2.2. ối liên quan với đặ điểm lâm sàng .......................................................................... 76 3.2.3. ối liên quan với đặ điểm ận lâm sàng ............................................................... 78 3.2.4. ối t ơng quan gi a á h số T S, S D, GPx và D trong máu ệnh nhân m ệnh gan do r ợu ................................................................................... 96 Chƣơng 4: ÀN LUẬN .......................................................................................................................................... 98 4.1. Đặ điểm lâm sàng, ận lâm sàng, và h số TAS, SOD, GPx, D trong máu ệnh nhân m ệnh gan do r ợu ......................................................................... 98 4.1.1. Đặ điểm hung ................................................................................................................................... 98 4.1.2. Đặ điểm lâm sàng ........................................................................................................................ 100 4.1.3. Đặ điểm ận lâm sàng ............................................................................................................. 101 4.2. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với m t số đặ điểm lâm sàng, ận lâm sàng ệnh nhân m ệnh gan do r ợu ....... 122 4.2.1. iên quan với đặ điểm lâm sàng .................................................................................. 122 4.2.2. iên quan với đặ điểm ận lâm sàng....................................................................... 124 4.2.3. ối t ơng quan gi a á h số S D, GPx, T S và D trong máu nhóm ệnh. ................................................................................................................................................. 127 HUY N NGHỊ .......................................................................................................................................................... 132 DANH MỤC C C CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA T C GIẢ ĐÃ CÔNG Ố CÓ LIÊN QUAN Đ N ĐỀ TÀI LUẬN N TÀI LI U THAM HẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Biến số nghiên ứu .............................................................................................................................. 44 Bảng 2.2. Ph ơng pháp định l ợng m t số h số sinh hóa máu .................................. 47 Bảng 2.3. Giá trị tham hiếu m t số h số huyết họ .............................................................. 56 Bảng 2.4. Giá trị tham hiếu m t số h số sinh hóa máu .................................................... 57 Bảng 3.1. Triệu hứng ơ n ng ủa ệnh nhân m ệnh gan do r ợu .............................. 64 Bảng 3.2. Triệu hứng toàn thân ủa ệnh nhân m ệnh gan do r ợu .......................... 64 Bảng 3.3. Triệu hứng th thể ủa ệnh nhân m ệnh gan do r ợu ............................. 65 Bảng 3.4. Kết quả x t nghiệm enzym gan ủa ệnh nhân m ệnh gan do r ợu .......... 65 Bảng 3.5. Kết quả x t nghiệm sinh hóa máu ủa ệnh nhân m ệnh gan do r ợu........ 66 Bảng 3.6. Kết quả x t nghiệm m t số h số huyết họ ủa ệnh nhân m ệnh gan do r ợu .................................................................................................................................................. 67 Bảng 3.7. ối liên quan gi a th i gian uống r ợu với mứ đ xơ hóa gan ..... 70 Bảng 3.8. ối liên quan gi a l ợng r ợu uống hàng ngày với mứ đ xơ hóa gan.... 70 Bảng 3.9. Đặ điểm gan nhiễm m ủa ệnh nhân m ệnh gan do r ợu ................... 71 Bảng 3.1 . Kết quả h số hống oxy trong máu ủa nhóm ệnh nhân m ệnh gan do r ợu và nhóm hứng ................................................................................. 72 Bảng 3.11. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với tu i ủa ệnh nhân m ệnh gan do r ợu ............................................... 73 Bảng 3.12. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với th i gian uống r ợu ............................................................................................................ 74 Bảng 3.13. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với l ợng r ợu uống hàng ngày ...................................................................................... 75 Bảng 3.14. ối liên quan gi a trạng thái hống oxy hóa toàn phần - TAS (U/ml) trong máu với triệu hứng lâm sàng hay gặp................................ 76 Bảng 3.15. ối liên quan gi a h số S D (ng ml trong máu với triệu hứng lâm sàng hay gặp ............................................................................................................................. 76 Bảng 3.16. ối liên quan gi a h số GPx (pg/ml) trong máu với triệu hứng lâm sàng hay gặp ............................................................................................................................. 77 Bảng 3.17. ối liên quan gi a h số D (mmol/l) trong máu với triệu hứng lâm sàng hay gặp ........................................................................................................... 77 Bảng 3.18. ối liên quan gi a trạng thái hống oxy hóa toàn phần - TAS (U/ml) trong máu với m t số h số sinh hóa máu ...................................... 78 Bảng 3.19. ối liên quan gi a h số SOD (ng/ml) trong máu với m t số h số sinh hóa máu ................................................................................................................................. 78 Bảng 3.2 . ối liên quan gi a h số GPx (pg/ml) trong máu với m t số h số sinh hóa máu ................................................................................................................................. 79 Bảng 3.21. ối liên quan gi a h số D (mmol/l) trong máu với m t số h số sinh hóa máu. ...................................................................................................................... 79 Bảng 3.22. ối liên quan gi a trạng thái hống oxy hóa toàn phần - TAS (U/ml) trong máu với enzym gan .................................................................................. 80 Bảng 3.23. ối liên quan gi a h số S D (ng/ml) trong máu với enzym gan............. 80 Bảng 3.24. ối liên quan gi a h số GPx (pg/ml) trong máu với enzym gan ....... 81 Bảng 3.25. ối liên quan gi a h số D (mmol/l) trong máu với enzym gan........... 81 Bảng 3.26. ối t ơng quan gi a T S, S D, GPx và D trong máu với enzym gan, t lệ ST T, GGT, iliru in toàn phần .......................... 82 Bảng 3.27. ối t ơng quan gi a T S, S D, GPx và D trong máu với m t số h số huyết họ ............................................................................................................ 83 Bảng 3.28. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với h tiêu gan nhiễm m ..................................................................................................... 84 Bảng 3.29. ối liên quan gi a T S (U/ml) trong máu với đặ điểm gan nhiễm m ................................................................................................................................................. 85 Bảng 3.3 . ối liên quan gi a h số S D (ng/ml) trong máu với đặ điểm gan nhiễm m ...................................................................................................................................... 86 Bảng 3.31. ối liên quan gi a h số GPx (pg/ml) trong máu với đặ điểm gan nhiễm m ...................................................................................................................................... 87 Bảng 3.32. ối liên quan gi a h số D (mmol/l) trong máu với đặ điểm gan nhiễm m ...................................................................................................................................... 88 Bảng 3.33. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với h tiêu xơ hóa gan .............................................................................................................. 89 Bảng 3.34. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với giai đoạn xơ hóa gan ......................................................................................................... 90 Bảng 3.35. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với á giai đoạn ủa ệnh gan do r ợu ................................................................. 91 Bảng 3.36. ối liên quan gi a h số T S, S D, GPx và D trong máu với điểm Child-Pugh ................................................................................................................... 92 Bảng 3.37. ối liên quan gi a T S (U/ml) trong máu với m t số h tiêu t n th ơng gan do r ợu hay gặp ............................................................................................... 93 Bảng 3.38. ối liên quan gi a h số S D (ng/ml) trong máu với m t số h tiêu t n th ơng gan do r ợu hay gặp ......................................................................... 94 Bảng 3.39. ối liên quan gi a h số GPx (pg/ml) trong máu với m t số h tiêu t n th ơng gan do r ợu hay gặp ......................................................................... 95 Bảng 3.4 . ối liên quan gi a h số D (mmol/l) trong máu với m t số h tiêu t n th ơng gan do r ợu hay gặp ............................................................... 95 Bảng 4.1. Kết quả ST ệnh nhân m ệnh gan do r ợu theo m t số tá giả ... 102 Bảng 4.2. Kết quả T ệnh nhân m ệnh gan do r ợu theo m t số tá giả ... 103 Bảng 4.3. Kết quả t lệ ST T ệnh nhân m ệnh gan do r ợu theo m t số tá giả ...................................................................................................................................................... 104 Bảng 4.4. GGT ệnh nhân m ệnh gan do r ợu theo m t số tá giả ................ 105 Bảng 4.5. Kết quả CV trung ình ệnh nhân m ệnh gan do r ợu theo m t số tá giả ...................................................................................................................................................... 108 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Sơ đ ơ hế bệnh sinh bệnh gan do r ợu...................................................................... 6 Hình 1.2. Cá dạng oxy hoạt đ ng trong ơ thể .............................................................................. 26 Hình 1.3. Quá trình huyển hóa r ợu sinh ra gố t do .......................................................... 33 Hình 1.4. Sơ đ vai tr stress oxy hóa trong ệnh gan do r ợu ..................................... 35 Hình 2.1. Hình ảnh s ng sinh thiết t Pajunk ó g n kim Delta ut d ng trong nghiên ứu ....................................................................................................................................................... 53 Hình 2.2. Hình ảnh kip thủ thuật đang tiến hành sinh thiết gan d ới h ớng dẫn ủa ủa siêu âm ho ệnh nhân ................................................................................... 54 Hình 2.3. Hình ảnh kim sinh thiết trong nhu m gan trên màn hình siêu âm.. 54 Hình 2.4. Hình ảnh mẫu m gan ủa ệnh nhân thu đ ợ sau sinh thiết ............. 54 Hình 3.5. Hình ảnh viêm gan do r ợu ........................................................................................................ 69 Hình 3.6. Hình ảnh xơ gan do r ợu .............................................................................................................. 69 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đ 3.1. Phân ố ệnh nhân theo tu i ............................................................................................. 62 Biểu đ 3.2. Phân ố ệnh nhân theo th i gian uống r ợu ................................................. 63 Biểu đ 3.3. Phân ố ệnh nhân theo l ợng r ợu uống hàng ngày............................ 63 Biểu đ 3.4. Phân ố ệnh nhân theo giai đoạn xơ hóa gan ............................................... 68 Biểu đ 3.5. ối t ơng quan gi a T với D ...................................................................... 83 Biểu đ 3.6. ối t ơng quan gi a GPx với S D ......................................................................... 96 Biểu đ 3.7. ối t ơng quan gi a T S với S D ......................................................................... 96 Biểu đ 3.8. ối t ơng quan gi a D với S D...................................................................... 97 Biểu đ 3.9. ối t ơng quan gi a D với GPx ....................................................................... 97 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Bệnh gan do r ợu (BGDR) là tình trạng t n th ơng gan do uống l ợng r ợu nhiều và th i gian k o dài. BGDR bao g m từ mức đ nhẹ là gan nhiễm m đơn thuần đến t n th ơng nặng hơn là viêm gan, xơ hóa gan và xơ gan th c s . Theo Hiệp h i nghiên ứu ệnh gan Châu Âu, r ợu là m t trong ốn nguyên nhân hính gây ệnh gan mạn bao g m cả xơ gan và ung th gan [24]. M t nghiên ứu Hàn Quốc (2012) khảo sát trên 6.3 7 BN ó ệnh gan cho thấy ệnh gan mạn chiếm t lệ cao nhất là 62,7 , trong đó BGDR hiếm 13 [77]. Kết quả thống kê to