Luận án Phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong hội nhập quốc tế

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGÔ VĂN CƢƠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ DOANH NHÂN TRẺ VIỆT NAM TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN HÀ NỘI - 2022 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGÔ VĂN CƢƠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ DOANH NHÂN TRẺ VIỆT NAM TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN Mã số: 9310105 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS TS L QUỐC L HÀ NỘI - 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, luận án “Phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong hội nhập quốc tế” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả Ngô Văn Cƣơng MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHI N CỨU LI N QUAN ĐẾN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ DOANH NHÂN TRẺ ....................................................... 7 1.1. Các nghiên cứu về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ đã được công bố ở ngoài nước .............................................................................................. 7 1.2. Các nghiên cứu về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ đã được công bố ở trong nước ............................................................................................ 17 1.3. Đánh giá các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến doanh nhân và doanh nhân trẻ ............................................................... 22 Chƣơng 2. CƠ SỞ L LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ DOANH NHÂN TRẺ TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ .................................. 26 2.1. Khái quát về hội nhập quốc tế và đội ngũ doanh nhân trẻ trong hội nhập quốc tế ................................................................................................. 26 2.2. Phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ trong hội nhập quốc tế .................... 52 2.3. Mô hình nghiên cứu sự phát triển của đội ngũ doanh nhân trẻ trong hội nhập quốc tế ........................................................................................... 71 2.4. Kinh nghiệm của một số quốc gia về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam .............................................. 78 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ DOANH NHÂN TRẺ TẠI VIỆT NAM TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ ......................................................... 84 3.1. Sự phát triển của đội ngũ doanh nhân trẻ t i Việt Nam trong hội nhập quốc tế ................................................................................................. 84 3.2. Thực tr ng các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ ở Việt Nam trong hội nhập quốc tế .............................................. 107 3.3. Đánh giá thực tr ng phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ ở Việt Nam trong hội nhập quốc tế ................................................................................ 115 Chƣơng 4. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ DOANH NHÂN TRẺ VIỆT NAM TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ ...................... 131 4.1. Bối cảnh mới và phư ng hướng phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong hội nhập quốc tế ............................................................... 131 4.2. Giải pháp phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030 ................................................................ 136 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 161 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LI N QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ ................................................................................................... 163 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 164 PHỤ LỤC .......................................................................................................... 175 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đ i hóa DN : Doanh nhân DNT : Doanh nhân trẻ FDI : Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài GEM : C quan giám sát doanh nhân toàn cầu KT - XH : Kinh tế - xã hội OECD : T chức hợp tác và phát triển SX - KD : Sản xuất - kinh doanh VCCI : Phòng Thư ng m i và Công nghiệp Việt Nam DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 3.1. Tác động của kết nối với xã hội đến thu nhập của doanh nhân trẻ Việt Nam năm 2013 và 2018 ............................................................. 108 Bảng 3.2. nh hưởng của sự nhậy b n đối với c hội kinh doanh tới thu nhập của doanh nhân trẻ Việt Nam năm 2013 và 2018 .......................... 109 Bảng 3.3. Tác động của môi trường văn hóa và môi trường làm việc tới thu nhập của doanh nhân trẻ Việt Nam các năm 2013 và 2018 ............. 111 Bảng 3.4. Tác động của môi trường làm việc tới thu nhập của doanh nhân trẻ Việt Nam các năm 2013 và 2018 ....................................................... 112 Bảng 3.5. Tác động của k năng kinh doanh của doanh nhân trẻ tới thu nhập của họ trong năm 2013 và 2018 ..................................................... 113 Bảng 3.6. nh hưởng của n i lo thất b i khi ra các quyết đ nh kinh doanh tới thu nhập của doanh nhân trẻ Việt Nam năm 2013 và 2018 .............. 114 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Mối quan hệ giữa doanh nhân và tăng trưởng kinh tế ........................ 46 Hình 2.2. Khung phân tích lý thuyết về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong hội nhập quốc tế ...................................................................... 71 Hình 3.1. Tỷ trọng doanh nhân trẻ trên t ng số doanh nhân Việt Nam năm 2013 và 2018, trong mối tư ng quan với các quốc gia khác trên thế giới 87 Hình 3.2. Xu hướng thay đ i trình độ học vấn của doanh nhân trẻ Việt Nam giai đo n 2013 - 2018................................................................................ 88 Hình 3.3. Thực tr ng thu nhập bình quân một người một tháng của doanh nhân trẻ ở Việt Nam năm 2013 và 2018 theo nhóm phân v .................... 90 Hình 3.4. Gia tăng thu nhập bình quân tháng của doanh nhân trẻ năm 2013 và 2018 theo nhóm tam phân v và giới tính ................................................. 91 Hình 3.5. Phát triển m ng lưới trong quá trình kinh doanh ................................ 92 Hình 3.6. Hiện tr ng đánh giá về c hội kinh doanh của doanh nhân trẻ năm 2013 và 2018 ............................................................................................. 94 Hình 3.7. Hiện tr ng k năng, kinh nghiệm của doanh nhân trẻ Việt Nam năm 2013 và 2018 ............................................................................................. 96 Hình 3.8. Tinh thần chấp nhận thất b i của doanh nhân trẻ Việt Nam năm 2013 và 2018 ............................................................................................. 98 Hình 3.9. Phát triển kinh doanh của doanh nhân trẻ Việt Nam năm 2013 và 2018100 Hình 3.10. Khả năng t o thêm việc làm mới của các doanh nhân trẻ ở Việt Nam năm 2013 và 2018 .......................................................................... 101 Hình 3.11. Triển vọng t o thêm việc làm mới trong vòng 5 năm kể t năm 2018 của các doanh nhân trẻ Việt Nam .................................................. 102 Hình 3.12. Đánh giá về nghề doanh nhân của người dân ở Việt Nam năm 2013 và 2018 ........................................................................................... 103 Hình 3.13. Tỷ trọng doanh nhân trẻ sở hữu và quản lý doanh nghiệp trong mức 42 tháng trong năm 2013 và 2018 .................................................. 117 Hình 3.14. Hiện tr ng về b ng cấp và tư ng đư ng của các doanh nhân trẻ Việt Nam năm 2013 và 2018 .................................................................. 124 Hình 3.15. Tỷ trọng doanh nhân trẻ tham gia vào quá trình khởi nghiệp sáng t o và phát triển doanh nghiệp năm 2013 và 2018 ................................. 126 Hình 3.16. Bản đồ ch số PCI cấp t nh năm 2018 ............................................. 128 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Đội ngũ doanh nhân (DN) nói chung, doanh nhân trẻ (DNT) nói riêng có v trí, vai trò đ c biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội (KT - XH). Điều đó thể hiện ở xu thế tiên phong, đóng vai trò nòng cốt của đội ngũ doanh nhân trẻ trong các phong trào khởi nghiệp sáng t o và sự phát triển đa d ng các lo i hình ho t động kinh doanh. Điều này được lý giải bởi bản chất của đội ngũ này là trẻ về tu i đời và m nh về khả năng ch u đựng rủi ro trong kinh doanh. Các nghiên cứu về lý thuyết, thực nghiệm và thực ti n phát triển của các quốc gia trên thế giới đều nhấn m nh vai trò của đội ngũ DNT trong việc sáng t o, phát triển các ngành, l nh vực kinh doanh mới; ví dụ như những nhà sáng lập ra Facebook, Apple, Microsoft, hay ví điện t Momo trong hiện t i và các doanh nhân trẻ trong suốt chiều dài l ch s phát triển của các quốc gia, dân tộc. Phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ t i các quốc gia có tầm quan trọng không ch trong hiện t i mà còn cả trong tư ng lai của các quốc gia. Chính đội ngũ doanh nhân trẻ được phát triển tốt sẽ trở thành đội ngũ doanh nhân vững vàng của tư ng lai, t o ra những nền tảng căn bản để quốc gia phát triển. Thông qua các doanh nghiệp thuộc quyền quản lý ho c sở hữu của DNT sẽ t o ra những giá tr mới cho nền kinh tế và trên c sở đó t o ra nền tảng cho sự phát triển trong tư ng lai. Với ý ngh a như vậy, việc phát triển đội ngũ DNT không ch có ý ngh a đối với bản thân đội ngũ này mà còn cả với sự phát triển bền vững của hệ thống doanh nghiệp và mở rộng ra là của quốc gia. T i Việt Nam, số lượng DNT hiện nay của Việt Nam còn chiếm tỷ trọng thấp trong đội ngũ doanh nhân Việt Nam. Theo báo cáo của Hiệp hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, trong t ng số gần 600.000 doanh nhân ở nước ta thì mới ch có khoảng 1,7 là doanh nhân trẻ. Điều đó đ t ra cho các nhà ho ch đ nh chính sách và Hiệp hội nhiệm vụ n ng nề trong phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ. Chính phủ và Hiệp hội đều có nhận thức chung về v trí, vai 2 trò của DNT và hiểu được tầm quan trọng của phát triển đội ngũ này, nhưng thực tế phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ theo đ ng với k vọng của Chính phủ và Hiệp hội. Điều đó đòi h i các bên có liên quan cần ho ch đ nh và triển khai những chính sách được xây dựng trên nền tảng của những nghiên cứu nghiêm t c và các b ng chứng thực nghiệm thuyết phục. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của Việt Nam, việc phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ của nước ta càng có ý ngh a h n khi đội ngũ này được xác đ nh như là lực lượng tiên phong trong ứng dụng những thành tựu khoa học và công nghệ mới nhất vào trong phát triển sản xuất và đa d ng các lo i hình kinh doanh. Theo đó, sự tiến nhanh, tiến m nh của kinh tế Việt Nam vào nền kinh tế thế giới sẽ có nhiều đóng góp thiết thực của đội ngũ doanh nhân trẻ này. Vì vậy, sự cần thiết của việc nghiên cứu t ng hợp về m t lý thuyết về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ trở nên cấp thiết h n bao giờ hết. Xuất phát t yêu cầu thực ti n khách quan nêu trên, cùng với mong muốn góp phần th c đẩy sự phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong hội nhập quốc tế theo hướng bền vững, nghiên cứu sinh đã lựa chọn chủ đề “Phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong hội nhập quốc tế” làm đề tài nghiên cứu của luận án tiến s chuyên ngành kinh tế phát triển. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu c sở lý luận và thực ti n về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ trong hội nhập quốc tế để phân tích, đánh giá thực tr ng về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam và đề xuất giải pháp nh m phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong hội nhập quốc tế đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đ t được mục đích nghiên cứu nói trên, luận án đã triển khai thực hiện các nhiệm vụ sau: Thứ nhất, t ng quan các nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án để có 3 thể xác đ nh những khoảng trống luận án cần tiếp tục nghiên cứu, kế th a và phát triển các kết quả đã được nghiên cứu trong quá trình thực hiện luận án. Thứ hai, hệ thống hóa c sở lý luận về doanh nhân trẻ, phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ và những nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ để làm c sở về m t lý luận cho đánh giá thực tr ng phát triển của đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam. Tìm hiểu kinh nghiệm của một số một số quốc gia trên thế giới về phát triển đội ngũ doanh nhân nói chung, doanh nhân trẻ nói riêng và r t ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam về các phư ng thức phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam. Thứ ba, phân tích, đánh giá thực tr ng phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong các chiều c nh liên quan tới sự phát triển KT - XH của đất nước và đ c biệt là trong hội nhập quốc tế trên c sở khung lý thuyết đã được xây dựng. Thứ tư, dựa trên c sở phân tích bối cảnh của Việt Nam có ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ, đề xuất quan điểm và giải pháp chủ yếu nh m phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế. 3. Ðối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Ðối tượng nghiên cứu Luận án xác đ nh đối tượng nghiên cứu là những vấn đề lý luận và thực ti n về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ của Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về không gian Luận án nghiên cứu trong ph m vi lãnh th Việt Nam với đối tượng là các cá nhân mang quốc t ch Việt Nam. Phạm vi về nội dung Ph m vi nghiên cứu của Luận án là nội dung và giải pháp để phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế, mà trọng tâm là nâng cao chất lượng đội ngũ này, t o điều kiện cho họ đóng góp ngày 4 càng nhiều h n cho sự phát triển đất nước. Doanh nhân trẻ được xác đ nh là những cá nhân có quốc t ch Việt Nam, đang ch u trách nhiệm quản lý và điều hành các c sở sản xuất - kinh doanh trong ph m vi lãnh th Việt Nam và có tu i đời không quá 45. Phạm vi về thời gian Luận án thực hiện các nghiên cứu chủ yếu dựa trên số liệu điều tra về đội ngũ doanh nhân trẻ Việt Nam trong hội nhập quốc tế trong giai đo n kể t năm 2013 cho đến 2018. Giải pháp và đề xuất trong luận án được giới h n đến năm 2025 và tầm nhìn 2030. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Phư ng pháp uận nghiên cứu Luận án được tiếp cận dưới góc độ kinh tế phát triển, trên c sở phư ng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật l ch s . Theo đó, phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ của Việt Nam cần đ t trong bối cảnh l ch s cụ thể và trong mối tư ng quan với những điều kiện KT - XH khác của Việt Nam. Mối liên hệ ph biến giữa phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ với các đ c tính của môi trường xung quanh đ t ra yêu cầu s dụng kết hợp giữa chủ ngh a duy vật biện chứng và duy vật l ch s . H n nữa, do khái niệm doanh nhân trẻ có liên quan đến bản chất của con người nên việc s dụng phư ng pháp luận chủ ngh a duy vật biện chứng và duy vật l ch s là phù hợp. Lý do của việc lựa chọn này còn xuất phát t việc trong phư ng pháp luận này có đ nh ngh a tốt nhất về bản chất t ng hòa các mối quan hệ xã hội của con người đ t trong những bối cảnh l ch s cụ thể. 4.2. Phư ng pháp nghiên cứu Để đ t được mục đích nghiên cứu đề tài s dụng phư ng pháp nghiên cứu đ nh lượng kết hợp với nghiên cứu đ nh tính. i v i phư ng ph p nghi n cứu nh t nh Luận án s dụng phư ng pháp nghiên cứu đ nh tính để thu thập các dữ liệu liên quan tới chủ đề nghiên cứu và b trợ cho phư ng pháp đ nh lượng 5 thông qua phư ng pháp nghiên cứu t ng hợp tài liệu t i bàn desk research trong việc nghiên cứu t ng quan các công trình nghiên cứu nh m tìm ra khoảng trống trong nghiên cứu. Bên c nh đó, luận án cũng s dụng phư ng pháp phân tích dữ liệu văn bản normative analysis để tìm ra những xu hướng, khuynh hướng phát triển chủ yếu của đội ngũ doanh nhân trẻ trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu, rộng vào nền kinh tế thế giới của Việt Nam. i v i phư ng ph p nghi n cứu nh ư ng Luận án s dụng phư ng pháp đ nh lượng thông qua việc s dụng mô hình đa biến Logistics theo thứ bậc Ordered Logistics Model - OLM để phân tích các nguyên nhân ảnh hưởng tới sự phát triển của đội ngũ DNT. Theo đó, mô hình hồi quy Logistics được s dụng trên c sở hai bộ dữ liệu điều tra DN của T chức giám sát doanh nhân toàn cầu công bố. Bên c nh đó, luận án có s dụng thêm một số phư ng pháp thống kê mô tả để nh m làm rõ h n được những xu hướng biến động của đội ngũ doanh nhân trẻ, cũng như những đ c tính của đội ngũ này. Việc mô tả xu hướng biến động của đội ngũ doanh nhân trẻ và các đ c tính của đội ngũ này gi p ch ng ta có thể hiểu được những khuynh hướng phát triển tiếp theo của đội ngũ doanh nhân trẻ cũng như những nhân tố có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của đội ngũ này. 5. Đóng góp mới của đề tài luận án 5.1. Đóng góp ý uận Thứ nhất, Luận án đã hệ thống hoá được c sở lý luận về đội ngũ doanh nhân trẻ và phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ trong bối cảnh hội nhập quốc tế ở Việt Nam, nghiên cứu kinh nghiệm của một số quốc gia về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ để r t ra bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam. Thứ hai, Luận án đã xây dựng được mô hình hồi quy Logistics đa biến đo lường sự phát triển của đội ngũ doanh nhân trẻ, mô hình đã được s dụng để phân tích hai bộ dữ liệu điều tra DN của T chức giám sát doanh nhân toàn cầu công bố. 5.2. Đóng góp thực tiễn Thứ nhất, Luận án phân tích tích một cách đầy đủ và hệ thống thực 6 tr ng phát triển của đội ngũ DNT trong quá trình hội nhập quốc tế những năm trở l i đây, cả về số lượng, chất lượng và m t t chức. Thứ hai, Luận án đã đánh giá được thực tr ng những đóng góp của đội ngũ DNT cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, thể hiện trên nhiều m t như tăng thu nhập, giải quyết việc làm, tăng thu cho ngân sách, các chư ng trình ph c lợi và t thiện, v.v. Thứ ba, Luận án cung cấp những giải pháp đồng bộ và toàn diện, là tư liệu tham khảo hữu ích cho các nhà ho ch đ nh chính sách, các c quan quản lý nhà nước và các t chức chính tr xã hội trong quá trình xây dựng các chính sách và chư ng trình hành động nh m t o điều kiện cho sự phát triển h n nữa đội ngũ doanh nhân trẻ của Việt Nam. Ngoài ra, kết quả luận án có thể s dụng làm tài liệu tham khảo trong xây dựng, ho ch đ nh và triển khai những chư ng trình h trợ phát triển đội ngũ DNT thiết thực của Trung ư ng Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh. Đây là một đóng góp thiết thực của luận án đối với công tác của Trung ư ng đoàn nói riêng và của các c quan ho ch đ nh chính sách có liên quan của Việt Nam nói chung. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, phần Nội dung được chia thành 4 chư ng và 13 mục. 7 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHI N CỨU LI N QUAN ĐẾN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ DOANH NHÂN TRẺ 1.1. CÁC NGHI N CỨU VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ DOANH NHÂN TRẺ ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ Ở NGOÀI NƢỚC Trong các công trình nghiên cứu đã được công bố ở nước ngoài, đã xuất hiện nhiều nghiên cứu về doanh nhân và phát triển doanh nhân. Chủ đề về doanh nhân (DN), các đ c điểm thường thấy ở một doanh nhân thành đ t hay bí quyết để trở thành doanh nhân thành đ t, v.v. luôn là chủ đề được thảo luận sôi n i trong cả giới học thuật, giữa các nhà quản lý với nhau cũng như trong ph m vi toàn xã hội vì nói đến DN là nói đến thành công, giàu có, tài năng và rất nhiều các đ c trưng cá nhân khác nữa. Tư ng tự như vậy, khi đứng trên góc độ khoa học, khái niệm và các vấn đề liên quan tới đội ngũ doanh nhân cũng được các nhà nghiên cứu tiếp cận ở nhiều góc độ đa d ng và phong ph . Nghiên cứu về phát triển đội ngũ doanh nhân trẻ hiện được tiếp cận theo các hướng nghiên cứu chính như sau: 1.1.1. Hƣớng nghiên cứu về đội ngũ doanh nhân T ng quan các nghiên cứu được công