Luận án Phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI --------- LÊ XUÂN HOÀN PHÁT TRIỂN DU LỊCH QUỐC TẾ ĐẾN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN (AEC) LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ Hà Nội- 2022 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI --------- LÊ XUÂN HOÀN PHÁT TRIỂN DU LỊCH QUỐC TẾ ĐẾN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN (AEC) Ngành, chuyên ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 9 31 01 06 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. NGUYỄN THỊ KIM CHI 2. TS. NGUYỄN ANH TUẤN Hà Nội- 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất ký công trình nào khác. Tôi xin cam đoan luận án được tiến hành nghiên cứu một cách nghiêm túc và kết quả nghiên cứu của các nhà nghiên cứu đi trước đã được tiếp thu một cách chân thực, cẩn trọng, có trích nguồn dẫn cụ thể trong luận án. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Tác giả luận án MỤC LỤC Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt ................................................................. vi Danh mục các bảng ............................................................................................... viii Danh mục các hình .................................................................................................. ix Mở đầu ....................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................................................................ 10 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án .............................. 10 1.1.1 Các nghiên cứu về du lịch và du lịch quốc tế .................................................. 10 1.1.2 Các nghiên cứu về Cộng đồng Kinh tế ASEAN và du lịch ASEAN .................. 14 1.1.3 Các nghiên cứu về sự phát triển của du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh Cộng đồng Kinh tế ASEAN ...................................................................... 16 1.2. Đánh giá kết quả các công trình nghiên cứu đã công bố và vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu .................................................................................. 18 1.2.1 Đánh giá kết quả đạt được của các công trình nghiên cứu ............................. 18 1.2.2 Khoảng trống nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu .... 20 Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................... 23 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH QUỐC TẾ ............................................................................................ 24 2.1. Một số vấn đề cơ bản về phát triển du lịch quốc tế ...................................... 24 2.1.1 Một số khái niệm liên quan .............................................................................. 24 2.1.2 Phân loại du lịch quốc tế và các hình thức kinh doanh du lịch quốc tế .......... 27 2.1.3 Vai trò của du lịch quốc tế ............................................................................... 28 2.2. Nội dung của phát triển du lịch quốc tế ......................................................... 30 2.2.1 Các chủ thể chính trong phát triển du lịch quốc tế .......................................... 30 2.2.2 Một số chỉ tiêu đánh giá sự phát triển du lịch quốc tế..................................... 31 2.2.3 Một số nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển du lịch quốc tế .......................... 34 2.3. Kinh nghiệm phát triển du lịch quốc tế của một số quốc gia ASEAN và bài học cho Việt Nam ............................................................................................ 38 2.3.1 Kinh nghiệm phát triển du lịch quốc tế của một số quốc gia ASEAN ............. 39 2.3.2 Bài học cho sự phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam từ kinh nghiệm của một số quốc gia ASEAN .................................................................................... 48 Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................................................... 54 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH QUỐC TẾ ĐẾN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN ................. 55 3.1. Tổng quan về sự phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh Cộng đồng Kinh tế ASEAN ........................................................................... 55 3.1.1 Định hướng chung về phát triển du lịch và kế hoạch hội nhập du lịch của ASEAN .............................................................................................................. 56 3.1.2 Một số Nghị định, Hiệp định, Thỏa thuận của Cộng đồng Kinh tế ASEAN liên quan đến phát triển du lịch quốc tế .................................................................. 58 3.1.3 Du lịch Việt Nam trong mối quan hệ với Cộng đồng Kinh tế ASEAN ....... 62 3.1.4 Tác động của Cộng đồng kinh tế ASEAN tới sự phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam ................................................................................................... 62 3.1.5 Nội dung phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh Cộng đồng Kinh tế ASEAN ....................................................................................... 68 3.2. Thực trạng phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam giai đoạn 2010- 2020: trƣớc và sau khi Cộng đồng kinh tế ASEAN hình thành ........................... 69 3.2.1 Tình hình đầu tư cho phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam ........................ 69 3.2.2 Nguồn nhân lực trong phát triển du lịch quốc tế ............................................. 76 3.2.3 Kết quả đạt được của du lịch quốc tế .............................................................. 80 3.3. Đánh giá sự phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh Cộng đồng Kinh tế ASEAN ..................................................................................... 95 3.3.1 Những thành công đạt được ............................................................................. 95 3.3.2 Hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân của hạn chế ........................................... 98 Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................. 104 CHƢƠNG 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM PHÁT TRIỂN DU LỊCH QUỐC TẾ ĐẾN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN THỜI GIAN TỚI ............................................ 106 4.1. Triển vọng phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh Cộng đồng Kinh tế ASEAN thời gian tới ............................................................. 106 4.1.1 Bối cảnh quốc tế và trong nước ảnh hưởng đến phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam ......................................................................................................... 106 4.1.2 Một số xu hướng phát triển du lịch quốc tế trên thế giới tác động đến sự phát triển của du lịch quốc tế đến Việt Nam .......................................................... 114 4.1.3 Đánh giá triển vọng phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong thời gian tới .................................................................................................................... 117 4.2. Quan điểm, định hƣớng của Đảng và Nhà nƣớc về phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam thời gian tới ...................................................................... 120 4.2.1 Quan điểm phát triển du lịch quốc tế ............................................................. 120 4.2.2 Mục tiêu phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam đến năm 2030 .................. 121 4.3. Một số giải pháp nhằm phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam thời gian tới ................................................................................................................... 122 4.3.1 Đẩy mạnh phát triển sản phẩm du lịch, đa dạng hóa các loại hình du lịch .. 123 4.3.2 Phát triển cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch ............................... 124 4.3.3 Phát triển nguồn nhân lực trong ngành Du lịch ............................................ 125 4.3.4 Tăng cường xúc tiến quảng bá và xây dựng thương hiệu du lịch nhằm thu hút khách du lịch quốc tế ...................................................................................... 128 4.3.5 Đa dạng hóa thị trường khách du lịch quốc tế, chú trọng phát triển thị trường khách du lịch ASEAN ..................................................................................... 130 4.3.6 Việt Nam tăng cường hội nhập, hợp tác quốc tế, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch .................................................................................................................. 130 4.3.7 Một số giải pháp khác .................................................................................... 131 4.4. Một số kiến nghị nhằm phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam thời gian tới ................................................................................................................... 140 4.4.1 Kiến nghị đối với doanh nghiệp ..................................................................... 140 4.4.2 Đối với người lao động trong ngành Du lịch ................................................. 141 Tiểu kết chƣơng 4 .................................................................................................. 143 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 144 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ......................... 146 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 147 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 1 Phụ lục 1: Sáu bộ phận lao động và ba mƣơi hai chức danh công việc trong Thỏa thuận thừa nhận lẫn nhau về các tiêu chuẩn nghề Du lịch (MRA-TP) ............................................................................................................................ 1 Phụ lục 2: Danh sách các nƣớc đƣợc miễn thị thực nhập cảnh vào Việt Nam ... 2 Phụ lục 3: Năng suất lao động của nhân lực du lịch của một số quốc gia ASEAN giai đoạn 2010- 2018 .......................................................................... 3 Phụ lục 4: Mức lƣơng trung bình tối thiểu của các quốc gia ASEAN năm 2020 4 Phụ lục 5: Số khách du lịch quốc tế đến các nƣớc thành viên ASEAN giai đoạn 2010- 2018 .......................................................................................................... 5 Phụ lục 6: Khách du lịch quốc tế đến Việt Nam từ một số quốc gia ASEAN giai đoạn 2010- 2020 ................................................................................................ 6 Phụ lục 7: Dòng vốn đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài vào ASEAN và các quốc gia thành viên giai đoạn 2010- 2018 ...................................................................... 7 Phụ lục 8: Đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài đƣợc cấp phép vào ngành Du lịch giai đoạn 2016- 2019 (lũy kế đến 31/12 hàng năm) ............................................... 8 Phụ lục 9: Tỷ trọng đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài nội khối ASEAN theo nƣớc tiếp nhận 2010- 2018 ......................................................................................... 9 Phụ lục 10: Bảng hỏi dành cho một số doanh nghiệp hoạt động trong ngành Du lịch quốc tế tại Việt Nam ................................................................................ 10 Kết quả khảo sát hoạt động của một số doanh nghiệp hoạt động trong ngành Du lịch quốc tế tại Việt Nam .......................................................................... 17 Phụ lục 11: Bảng hỏi dành cho các nhà quản lý, các chuyên gia hoạt động trong lĩnh vực du lịch về sự phát triển của du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh AEC ........................................................................................ 24 Kết quả khảo sát các nhà quản lý, các chuyên gia hoạt động trong lĩnh vực du lịch về sự phát triển của du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh AEC .................................................................................................................. 29 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng anh Nguyên nghĩa tiếng việt ACIA ASEAN Comprehensive Investment Agreement Hiệp định Đầu tư Toàn diện ASEAN AEC ASEAN Economic Community Cộng đồng Kinh tế ASEAN AFAS ASEAN Framework Agreement on Services Hiệp định Khung về Dịch vụ ASEAN ATIGA ASEAN Trade in Goods Agreement Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN ATSP ASEAN Tourism Strategic Plan Kế hoạch chiến lược du lịch ASEAN CATC Common ASEAN Tourism Curriculum Chương trình Du lịch chung ASEAN EU European Union Liên minh châu Âu FDI Foreign direct investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội ICCA International Congress and Vonvention Association Hiệp hội Quốc tế về Hội nghị và Hội thảo quốc tế ISC Immogration Security Clearance ISDS Investor-state dispute settlement Cơ chế giải quyết tranh chấp Nhà nước- nhà đầu tư nước ngoài JCI Joint Commission International Ủy ban liên kết quốc tế MICE Meetings, incentives, conferences and exhibitions (Du lịch kết hợp) cuộc họp, khen thưởng, hội nghị và triển lãm MNP Agreement on Movement of Natural Persons Hiệp định về Di chuyển thể nhân MNS Malaysian Nature Society Hiệp hội Tự nhiên Malaysia MRA Mutual Recognition Agreements Thỏa thuận thừa nhận lẫn nhau MRA-TP Mutual Recognition Arrangement on Tourism Professionals Thỏa thuận thừa nhận lẫn nhau về các tiêu chuẩn ngành Du lịch MTPB Malaysia Tourism Promotion Board Hội đồng xúc tiến du lịch Malaysia NTMP National Tourism Master Plan Kế hoạch tổng thể du lịch quốc gia OECD Organisation for Economic Cooperation and Development Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế SSM Secretariat Shopping Malaysia Ban Thư ký Mua sắm Malaysia STPB Singapore Tourist Promotion Board Hội đồng xúc tiến du lịch Singapore TAT Tourism Authority of Thailand Tổng cục Du lịch Thái Lan TCEB Thailand Convention and Exhibition Bureau Văn phòng Hội nghị và Triển lãm Thái Lan TPDF Tourism Product Development Fund Quỹ phát triển sản phẩm du lịch UNWTO World Tourism Organization Tổ chức Du lịch Thế giới USD United States Dollar Đô la Mỹ VAT Value Added Tax Thuế giá trị gia tăng VTCB Vietnam Tourism Certification Board Hội đồng cấp chứng chỉ nghiệp vụ Du lịch WEF World Economic Forum Diễn đàn Kinh tế thế giới WTTC World Travel & Tourism Council Hội đồng Du lịch và Lữ hành Thế giới WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng Chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của du lịch quốc tế ........................... 31 Bảng Các nhân tố tác động đến sự phát triển du lịch quốc tế .................... 35 Bảng Lịch sử xây dựng thương hiệu của Singapore .................................. 42 Bảng Định hướng chiến lược phát triển du lịch bền vững và có trách nhiệm của AEC .................................................................................................................... 57 Bảng Số lượng cơ sở lưu trú du lịch 4-5 sao giai đoạn 2014- 2019 ........... 74 Bảng Doanh nghiệp lữ hành quốc tế của Việt Nam giai đoạn 2010-2020 . 76 Bảng Tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc đã qua đào tạo trong ngành Du lịch giai đoạn 2010- 2020 ......................................................................... 78 Bảng 5 Số khách du lịch quốc tế đến Việt Nam theo khu vực giai đoạn 2010- 2019 ........................................................................................................................... 82 Bảng Chi tiêu ình quân một ngày của khách du lịch quốc tế đến Việt Nam giai đoạn 2009- 2019 ................................................................................................. 85 Bảng Đ ng g p của du lịch quốc tế vào GDP của Việt Nam giai đoạn 2015- 2019 ................................................................................................................ 87 Bảng Khách du lịch quốc tế đến Việt Nam từ các quốc gia ASEAN giai đoạn 2010- 2020 ........................................................................................................ 88 Bảng Xếp hạng các quốc gia ASEAN theo cơ cấu khách du lịch quốc tế đến Việt Nam ............................................................................................................ 89 Bảng Chi tiêu ình quân một ngày của khách du lịch ASEAN đến Việt Nam giai đoạn 2009- 2019 ........................................................................................ 93 Bảng Mô hình SWOT đánh giá sự phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh AEC ................................................................................................. 118 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình Các ộ phận cấu thành nên ngành Du lịch ........................................ 25 Hình Đánh giá của các chuyên gia về cơ hội phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh AEC .................................................................................. 65 Hình Đánh giá của một số chuyên gia về thách thức đối với phát triển du lịch quốc tế đến Việt Nam trong bối cảnh AEC ....................................................... 68 Hình Vốn đầu tư thực hiện toàn xã hội vào ngành Du lịch ........................ 70 Hình Số dự án và tổng số vốn FDI đăng ký đầu tư vào ngành Du lịch ..... 72 Hình 5 Cơ sở lưu trú du lịch giai đoạn 2010- 2019 ....................................... 73 Hình Số doanh nghiệp hoạt động trong ngành Dịch vụ lưu trú giai đoạn 2010- 2019 ................................................................................................................ 75 Hình Số lao động phục vụ trong ngành Du lịch* và Năng suất lao động xã hội trong ngành Du lịch Việt Nam giai đoạn 2010- 2019 ......................................... 77 Hình Số hướng dẫn viên du lịch quốc tế của Việt Nam giai đoạn 2010- 2020 ........................................................................................................................... 79 Hình Tổng số khách du lịch quốc tế đến Việt Nam và tốc độ tăng trưởng 80 Hình Cơ cấu khách du lịch quốc tế đến Việt Nam theo khu vực năm 5 và năm .............................................................................................................. 84 Hình Tổng thu từ du lịch quốc tế và tốc độ tăng trưởng giai đoạn 2015- 2019 ........................................................................................................................... 86 Hình Cơ cấu khách du lịch quốc tế đến Việt Nam từ các nước ASEAN năm 5 và năm ............................................................................................. 90 Hình Khách du lịch quốc tế đến Việt Nam từ các nước Malaysia, Singapore, Thái Lan và Campuchia .......................................................................... 91 Hình Đánh giá của các doanh nghiệp về tầm quan trọng của các hoạt động phát triển du lịch quốc tế ................................................................................ 102 Hình 5 Tỷ lệ phần trăm lợi nhuận doanh nghiệp đầu tư vào các hoạt động phát triển du lịch ...................................................................................................... 103 Hình Kiến nghị của doanh nghiệp đối với cơ quan nhà nước đối với việc thực hiện các chính sách hỗ trợ doanh ngh