Luận án Phát triển hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp tại Việt Nam

ơ BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƢ VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƢƠNG NGUYỄN HỮU HIẾU PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƢ VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ KINH TẾ TRUNG ƢƠNG NGUYỄN HỮU HIẾU PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 9.31.01.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC GS.TS Lê Quân; TS. Đinh Trọng Thắng Hà Nội, 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này do chính tôi thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn của GS.TS. Lê Quân và TS. Đinh Trọng Thắng. Trong luận án sử dụng các hình ảnh, số liệu, kết quả nghiên cứu là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và đƣợc trích dẫn theo đúng quy định của cơ sở đào tạo. Nội dung luận án chƣa từng đƣợc sử dụng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị hoặc đề tài nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Nghiên cứu sinh Nguyễn Hữu Hiếu ii LỜI CẢM ƠN Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc, tôi xin đƣợc gửi lời cảm ơn tới Lãnh đạo Viện và các Thầy, Cô của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ƣơng đã giúp đỡ, tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại Viện. Tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn vô cùng sâu sắc đến GS.TS. Lê Quân và TS. Đinh Trọng Thắng là những thầy hƣớng dẫn khoa học, đã luôn theo sát, chỉ bảo tận tình và động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện Luận án. Nhân dịp này, tôi xin chân thành cảm ơn cán bộ quản lý nhà nƣớc, doanh nhân, sinh viên đã sẵn sàng tham gia khảo sát, trả lời phỏng vấn, tạo điều kiện để tôi có đƣợc những tƣ liệu quý báu, những số liệu xác thực phục vụ cho quá trình hoàn thiện luận án. Cuối cùng, tôi xin dành tất cả sự yêu thƣơng và lời cảm ơn tới gia đình: vợ con, bố mẹ, các anh chị em, bạn bè và ngƣời thân đã luôn ở bên, động viên, giúp tôi có động lực, quyết tâm để hoàn thành Luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Nghiên cứu sinh Nguyễn Hữu Hiếu iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................ vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................ ix DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ ...................................................................... x MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH VÀ HƢỚNG NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN ......................................................... 5 1.1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN TỚI PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP ....................................... 5 1.1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu đã công bố ở nƣớc ngoài ............ 5 1.1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu đã công bố trong nƣớc ................ 9 1.1.3. Những kết quả đạt đƣợc và khoảng trống tiếp tục nghiên cứu ............. 12 1.2. MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CƢU ................... 13 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................. 13 1.2.2. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................ 14 1.2.3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 14 1.2.4. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................... 14 1.3. CÁCH TIẾP CẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................... 15 1.3.1. Cách tiếp cận và khung nghiên cứu ...................................................... 15 1.3.2. Phƣơng pháp thu thập thông tin, số liệu ............................................... 17 1.3.3. Phƣơng pháp phân tích thông tin, số liệu .............................................. 20 Chƣơng 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP ................. 23 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP .................................................................................................. 23 2.1.1. Một số khái niệm ................................................................................... 23 2.1.2. Các chủ thể tham gia vào hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp ........................ 26 2.1.3. Nội dung phát triển hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp .................................. 30 iv 2.1.4. Các tác động giữa các nội dung hỗ trợ khởi nghiệp và khởi nghiệp .... 34 2.2. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI ...................... 39 2.2.1. Kinh nghiệm phát triển hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp của một số quốc gia trên thế giới............................................................................... 39 2.2.2. Bài học kinh nghiệm cho việc phát triển hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp tại Việt Nam ................................................................................ 47 Chƣơng 3 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM ..................................................... 50 3.1. KHÁI QUÁT THỰC TRẠNG KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM .......... 50 3.1.1. Thực trạng khởi nghiệp doanh nghiệp tại Việt Nam ............................ 50 3.1.2. Một số khó khăn, hạn chế trong khởi nghiệp doanh nghiệp tại Việt Nam ......................................................................................................... 56 3.2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM ...................................................................... 59 3.2.1. Thực trạng hệ thống hỗ trợ pháp lý cho khởi nghiệp ............................ 59 3.2.2. Thực trạng hệ thống hỗ trợ phát triển giáo dục đào tạo khởi nghiệp .... 69 3.2.3. Thực trạng hệ thống hỗ trợ tài chính cho khởi nghiệp .......................... 72 3.2.4. Thực trạng hệ thống hỗ trợ hạ tầng, khoa học và công nghệ cho khởi nghiệp doanh nghiệp ....................................................................... 74 3.2.5. Thực trạng hệ thống hỗ trợ tinh thần và cảm hứng khởi nghiệp .......... 80 3.3. PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP ĐẾN CƠ HỘI KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM ................... 85 3.3.1. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu tác động của hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp đến cơ hội khởi nghiệp........................................................ 85 3.3.2. Kiểm định và ƣớc lƣợng mô hình đánh giá tác động của hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp đến cơ hội khởi nghiệp ............................................. 91 3.3.3. Phân tích mức độ tác động của hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp đến cơ hội khởi nghiệp từ kết quả mô hình ........................................................ 95 3.4. PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP ĐẾN KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM .................................. 97 v 3.4.1. Tác động của hỗ trợ pháp lý đến khởi nghiệp ....................................... 97 3.4.2. Tác động của hỗ trợ giáo dục đào tạo khởi nghiệp đến khởi nghiệp .... 99 3.4.3. Tác động của hỗ trợ tài chính đến khởi nghiệp ................................... 101 3.4.4. Tác động của hỗ trợ về cơ sở hạ tầng và khoa học công nghệ đến khởi nghiệp .................................................................................... 103 3.4.5. Tác động của hỗ trợ hỗ trợ về tinh thần và cảm hứng khởi nghiệp đến khởi nghiệp ..................................................................................... 105 3.5. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM ......................................................... 107 3.5.1. Những kết quả đạt đƣợc ...................................................................... 107 3.5.2. Những hạn chế, bất cập ....................................................................... 108 3.5.3. Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập ........................................... 109 Chƣơng 4 PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM .................. 112 4.1. BỐI CẢNH VÀ PHƢƠNG HƢỚNG PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN ĐẾN NĂM 2030 ............................................................................................ 112 4.1.1. Bối cảnh liên quan đến phát triển hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp tại Việt Nam giai đoạn đến năm 2030 ....................................................... 112 4.1.2. Phƣơng hƣớng phát triển hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp đến năm 2030 ....................................................................................................... 113 4.2. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG HỖ TRỢ KHỞI NGHIỆP TẠI VIỆT NAM GIAI ĐOẠN ĐẾN NĂM 2030 ................................. 114 4.2.1. Giải pháp phát triển hệ thống hỗ trợ pháp lý cho khởi nghiệp ........... 114 4.2.2. Giải pháp phát triển hệ thống hỗ trợ giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực cho khởi nghiệp ............................................................................... 116 4.2.2.3. Đề xuất chính sách hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực cho khởi nghiệp .................................................................................................... 119 4.2.3. Giải pháp phát triển hệ thống hỗ trợ tài chính cho khởi nghiệp ......... 121 4.2.4. Giải pháp phát triển hệ thống hỗ trợ khoa học công nghệ cho khởi nghiệp ........................................................................................... 125 vi 4.2.5. Giải pháp phát triển hệ thống hỗ trợ tinh thần và cảm hứng khởi nghiệp .................................................................................................... 129 4.2.6. Một số giải pháp khác nhằm phát triển hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp . 135 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN ...................... 143 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 144 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 162 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt BTC Bộ Tài chính CBQL Cán bộ quản lý DNKN Doanh nghiệp khởi nghiệp DNVVN Doanh nghiệp vừa và nhỏ ĐLC Điểm lệch chuẩn ĐMST Đổi mới sáng tạo ĐTB Điểm trung bình HTHTKN Hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp HSTKN Hệ sinh thái khởi nghiệp KH&CN Khoa học và công nghệ KNĐMST Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo KNST Khởi nghiệp sáng tạo KTTT Kinh tế thị trƣờng KT-XH Kinh tế - xã hội GD&ĐT Giáo dục và đào tạo NCS Nghiên cứu sinh NXB Nhà xuất bản TT Thông tƣ UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa AESI Chỉ số tinh thần khởi nghiệp (Amway Enterpreneurship Spirit Index) AI Nhà đầu tƣ thiên thần(Angel Investor) AGER Báo cáo Tinh thần khởi nghiệp toàn cầu (Amway Global Enterpreneurship Report) BA Các tổ chức thúc đẩy kinh doanh (Business Accelerator) BI Vƣờn ƣơm khởi nghiệp (Business Incubator) CEO Giám đốc điều hành (Chief Executive Officer) viii Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt CPTPP Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dƣơng (Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership) EVFTA Hiệp định thƣơng mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (European-Vietnam Free Trade Agreement) FTA Hiệp định tự do thƣơng mại (Free Trade Agreement) GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) GEM Báo cáo Chỉ số khởi nghiệp toàn cầu (Global Enterpreneurship Monitor) IPO Sàn giao dịch chứng khoán (Initial Public Offering) M&A Sáp nhập và mua bán (Mergers and acquisitions) RCEP Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (Regional Comprehensive Economic Partnership) SE Doanh nghiệp xã hội (Social Enterprise) SME Doanh nghiệp nhỏ và vừa (Small and Medium Enterprise) SE Doanh nghiệp xã hội (Social Enterprise) VCF Các quỹ đầu tƣ mạo hiểm (Venture Capital Fund) UNICEF Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (United Nations International Children's Emergency Fund) USD Đồng đô la Mỹ (United States dollar) VCCI Phòng Thƣơng mại và Công nghiệp Việt Nam (Vietnam Chamber of Commerce and Industry) VYE Mạng lƣới khởi nghiệp trẻ Việt Nam (Viet Youth Entrepreneurs) ix DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Kết quả kiểm định các biến trong mô hình đánh giá tác động của hệ thống hỗ trợ đối mới sáng tạo đến cơ hội khởi nghiệp ................................... 92 Bảng 3.2: Kết quả kiểm định bằng phƣơng pháp PLS .................................... 94 Bảng 3.3: Số lƣợng DN nhận đƣợc hỗ trợ thông tin pháp lý .......................... 97 Bảng 3.4: Hình thức doanh nghiệp tiếp nhận thông tin từ hệ thống hỗ trợ thông tin pháp lý .............................................................................................. 98 Bảng 3.5: Đánh giá của doanh nghiệp về mức độ hỗ trợ thông tin pháp lý so với nhu cầu của doanh nghiệp ......................................................................... 99 Bảng 3.6: Tỷ lệ doanh nghiệp khởi nghiệp nhận đƣợc sự hỗ trợ về giáo dục đào tạo ........................................................................................................... 100 Bảng 3.7: Hình thức các doanh nghiệp nhận đƣợc sự hỗ trợ về giáo dục đào tạo hiện nay ................................................................................................... 100 Bảng 3.8: Đánh giá của doanh nghiệp về mức độ hỗ trợ giáo dục đào tạo so với nhu cầu của doanh nghiệp ....................................................................... 101 Bảng 3.9: Tỷ lệ doanh nghiệp nhận đƣợc sự hỗ trợ về tài chính .................. 102 Bảng 3.10: Đánh giá của doanh nghiệp về mức độ hỗ trợ tài chính so với nhu cầu của doanh nghiệp .................................................................................... 103 Bảng 3.11: Tỷ lệ doanh nghiệp đã từng đƣợc nhận sự hỗ trợ về cơ sở hạ tầng và khoa học công nghệ .................................................................................. 104 Bảng 3.12: Đánh giá của doanh nghiệp về mức độ hỗ trợ về cơ sở hạ tầng và khoa học công nghệ so với nhu cầu của doanh nghiệp ................................. 105 Bảng 3.13: Tỷ lệ doanh nghiệp nhận đƣợc sự hỗ trợ về tinh thần và cảm hứng khởi nghiệp .................................................................................................... 106 Bảng 3.14: Đánh giá của doanh nghiệp về mức độ hỗ trợ về tinh thần và cảm hứng khởi nghiệp so với nhu cầu của doanh nghiệp ..................................... 106 x DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1 : Doanh nghiệp đang hoạt động năm 2021 .................................. 50 Biểu đồ 3.2 : Doanh nghiệp thành lập mới năm 2021 .................................... 51 Biểu đồ 3.3: Số lƣợng doanh nghiệp đang hoạt động và kết quả sản xuất kinh doanh năm 2020 theo quy mô doanh nghiệp .................................................. 52 Biểu đồ 3.4: Nguồn vốn bình quân giai đoạn 2016-2020 ............................... 53 Hình 3.1: Tình hình đầu tƣ vào doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam ...... 55 Hình 3.2: Mô hình nghiên cứu đề xuất ........................................................... 88 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Khởi nghiệp trở thành một trong những yếu tố giúp đa dạng hóa các hoạt động kinh tế và thúc đẩy kinh tế tăng trƣởng. Các doanh nghiệp khởi nghiệp đã và đang tạo ra những động lực mới cho nền kinh tế với những hƣớng đi mới, những cách làm sáng tạo. Theo số liệu từ cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp, tính đến hết năm 2021, cả nƣớc có 857.551 doanh nghiệp đang hoạt động, tăng 5,7% so với cùng thời điểm năm 2020, tăng 16,7% so với bình quân giai đoạn 2017 – 20201 Việt Nam đang trong thời kỳ dân số vàng, nguồn nhân lực dồi dào, dƣ địa tăng trƣởng còn lớn, nếu áp dụng các thành tựu khoa học, công nghệ sẽ giúp tăng trƣởng nhanh, bắt kịp với thế giới. Muốn vậy, cần có hệ thống hỗ trợ khởi nghiệp (HTHTKN) nhằm khuyến khích hoạt động khởi nghiệp, thu hút mọi nguồn lực cả trong và ngoài nƣớc, khơi dậy khát vọng dân tộc, ý chí tự cƣờng và phát huy sức mạnh tổng hợp để xây dựng đất nƣớc phát triển và thịnh vƣợng. Giai đoạn 2016- 2020 có thể xem là giai đoạn đầu phát triển HTHTKN, đặc biệt đổi mới sáng tạo quốc gia, với sự ra đời của Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” (gọi tắt là Đề án 844). Trong giai đoạn này, với vai trò chủ trì của Bộ Khoa học và Công nghệ cùng sự triển khai tích cực của các bộ, ngành, địa phƣơng, các tổ chức chính trị xã hội, HTHTKN tại Việt Nam đã cơ bản đƣợc hình thành với sự tham gia tƣơng đối đầy đủ, toàn diện của các chủ thể trong hệ thống. Theo Bộ KH&CN, Việt Nam hiện có hơn 1.400 tổ chức có năng lực hỗ trợ khởi nghiệp, trong đó có 196 khu làm việc chung, 69 vƣờn ƣơm doanh nghiệp và 28 tổ chức thúc đẩy kinh doanh đƣợc thành lập... Số lƣợng quỹ đầu tƣ mạo hiểm coi Việt Nam là thị trƣờng mục tiêu hoặc có hoạt động tại Việt Nam hiện nay là 108 quỹ. Trong đó, có 23 quỹ có pháp nhân Việt Nam, 23 quỹ thuần Việt. Các con số này liên tục tăng thể hiện sự phát triển nhanh chóng của HTHTKN tại Việt Nam trong những năm qua. 1 Tổng cục Thống kê, 2022 2 Mặc dù chỉ mới đƣợc hình thành trong một thập kỷ trở lại đây, đến nay HTHTKN tại Việt Nam hiện có thể xem là đã bao gồm đầy đủ các thành tố quan trọng. Hệ thống này bao gồm các doanh nghiệp khởi nghiệp (DNKN), nhà đầu tƣ thiên thần, quỹ đầu tƣ mạo hiểm, tổ chức hỗ trợ kinh doanh, vƣờn ƣơm, công viên nghiên cứu, mạng lƣới các huấn luyện viên/tƣ vấn, các cơ sở/đơn vị hỗ trợ nghiên cứu và khởi nghiệp sáng tạo tại các trƣờng đại học, viện nghiên cứu thuộc cả khối tƣ nhân và Nhà nƣớc. Tuy nhiên, số lƣợng của các chủ thể này ở Việt Nam đƣợc đánh giá là còn khá khiêm tốn. Việt Nam nằm trong nhóm nƣớc có tinh thần khởi nghiệp cao nhất thế giới nhƣng khả năng hiện thực các ý tƣởng sáng tạo thì thuộc 20 nhóm cuối cùng 2. Theo số liệu mà Liên đoàn Thƣơng mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), chƣa đến 10% DNKN thành công, có nguyên nhân chính là HTHTKN còn hoạt động chƣa hiệu quả, nhất là hành lang pháp lý quy định các định chế, pháp chế riêng cho các DNKN đang thiếu và yếu, cản trở các DNKN gia nhập thị trƣờng và các quỹ đầu tƣ, nhà đầu tƣ tham gia hỗ trợ khởi nghiệp. Về phƣơng diện các chính sách hỗ trợ khởi nghiệp cho các doanh nghiệp đang trong quá trình khởi nghiệp vẫn còn rất nhiều hạn chế tuy có cải thiện nhƣng chỉ đa số là về hỗ trợ đầu tƣ và nhƣ vậy là chƣa đủ hấp dẫn để giữ chân các DNKN trong nƣớc và giúp họ phát triển lớn mạnh trong tƣơng lai. Việc các DNKN phải tự mở rộng cơ hội ra ngƣớc ngoài để tìm kiếm nguồn vốn là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng “chảy máu” Startup. Thêm vào đó các doanh nghiệp đang trong giai đoạn chuyển đổi công nghệ số và họ gặp phải rất nhiều khó khăn về chính sách, tài chính và môi trƣờng khoa học công nghệ để có thể thích nghi và cạnh tranh so với các nƣớc trong khu vực và trên thế giới. Vì thế, xem xét và nghiên cứu về vai trò của các công cụ hỗ trợ có ảnh hƣởng nhƣ thế nào đến cơ hội khởi nghiệp và nhân tố nào đóng vai trò quan trọng nhất để thúc đẩy cơ hội khởi nghiệp của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) là điều nên làm và hết sức quan trọng để góp phần tạo nền tảng cho sự phát triển của kinh tế xã hội nói chung và cơ hội khởi nghiệp nói riêng. Bằng cách dùng phƣơng pháp định tính và định lƣợng qua các công cụ thống 2 Nhận định của TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch liên đoàn Thƣơng mại và công nghiệp Việt Nam