Luận án Phát triển hoạt động Bancassurance của các công ty bảo hiểm thuộc các ngân hàng thương mại Nhà nước Việt Nam

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o TR¦êNG §¹I HäC KINH TÕ QUèC D¢N __________________ ®oµn thÞ thanh t©m PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BANCASSURANCE CỦA CÁC CÔNG TY BẢO HIỂM THUỘC CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC VIỆT NAM luËn ¸n tiÕn sÜ KINH TÕ Hµ Néi - 2014 ii bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o TR¦êNG §¹I HäC KINH TÕ QUèC D¢N __________________ ®oµn thÞ thanh t©m PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BANCASSURANCE CỦA CÁC CÔNG TY BẢO HIỂM THUỘC CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC VIỆT NAM Chuyªn ngµnh: TµI CHÝNH NG¢N HµNG M· sè: 62340201 luËn ¸n tiÕn sÜ KINH TÕ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. gs.ts. ®inh v¨n s¬n 2. ts. nguyÔn thÞ h¶i ®−êng Hµ Néi - 2014 iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng luận án này do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của GS.TS Đinh Văn Sơn và TS. Nguyễn Thị Hải Đường. Những đánh giá và phân tích nêu ra trong luận án hoàn toàn mang tính nghiên cứu khoa học. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, các tài liệu tham khảo có nguồn trích dẫn rõ ràng. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung của luận án. Hà Nội, ngày tháng năm 2014 Người thực hiện Đoàn Thị Thanh Tâm i MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC .............................................................................................................................................. i DANH MỤC VIẾT TẮT .................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................................................. v GIỚI THIỆU CHUNG ....................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ BANCASSURANCE ..............................................12 1.1. Khái quát về bancassurance ................................................................................. 12 1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của bancassurance ................................................. 12 1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của bancassurance ............................................................. 15 1.1.3. Các mô hình bancassurance ................................................................................. 17 1.2. Phát triển hoạt động bancassurance của công ty bảo hiểm .................................... 27 1.2.1. Bancassurance với sự phát triển của công ty bảo hiểm ............................................. 27 1.2.2. Các sản phẩm của Bancassurance ......................................................................... 28 1.2.3. Phát triển kênh phân phối bancassurance ............................................................... 34 1.2.4. Các chỉ tiêu đánh giá mức độ phát triển hoạt động bancassurance tại công ty bảo hiểm 37 1.3. Các nhân tố tác động đến phát triển hoạt động bancassurance của công ty bảo hiểm .......................................................................................................................... 40 1.3.1. Các nhân tố khách quan ....................................................................................... 40 1.3.2. Các nhân tố chủ quan .......................................................................................... 42 1.4. Kinh nghiệm phát triển hoạt động bancassurrance .............................................. 44 1.4.1. Phát triển hoạt động bancassurance tại một số ngân hàng và tập đoàn tài chính bảo hiểm .......................................................................................................................... 44 1.4.2. Kinh nghiệm phát triển hoạt động bancassurance cho các Công ty Bảo hiểm Việt Nam ........................................................................................................................... 51 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................................................................59 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG BANCASSURANCE CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM THUỘC CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ...........................................................................................................................60 2.1. Khái quát về các Doanh nghiệp Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam........................................................................................................... 60 2.1.1. Tổng Công ty Cổ phần Bảo hiểm Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam ............ 60 2.1.2. Công ty Bảo hiểm Ngân hàng Nông nghiệp Việt Nam (ABIC) ................................ 62 2.1.3. Công ty Bảo hiểm Ngân hàng Công thương Việt Nam (Bảo Ngân) .......................... 64 2.1.4. Công ty TNHH Bảo hiểm Nhân thọ Vietin-Aviva .................................................. 66 2.1.5. Công ty TNHH Bảo hiểm Nhân thọ Vietcombank-Cardif ....................................... 68 2.2. Thực trạng hoạt động bancassurance của các Doanh nghiệp Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam ............................................................. 70 ii 2.2.1. Thực trạng phát triển sản phẩm ............................................................................. 70 2.2.2.Thực trạng phát triển kênh phân phối bancassurance của các doanh nghiệp bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam ................................................... 75 2.3. Kết quả hoạt động của các doanh nghiệp bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam ............................................................................................ 84 2.3.1. Kết quả hoạt động của các doanh nghiệp bảo hiểm trong lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ .............................................................................................................. 85 2.3.2. Kết quả hoạt động của các bancassurance trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ .............. 93 2.4. Đánh giá thực trạng hoạt động bancassurance của các Doanh nghiệp Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam .............................................. 97 2.4.1. Kết quả .............................................................................................................. 97 2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân .................................................................................... 107 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................................. 118 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG BANCASSURANCE CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM THUỘC CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ............................................................................................................. 119 3.1. Cơ sở phát triển hoạt động bancassurance của các Doanh nghiệp Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam .................................................................. 119 3.1.1. Điều kiện kinh tế, chính trị và xã hội.................................................................... 119 3.1.2. Xu hướng hội nhập và toàn cầu hóa .................................................................... 121 3.1.3. Các qui định pháp lý .......................................................................................... 122 3.1.4. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật của nền kinh tế và thói quen sử dụng dịch vụ của người tiêu dùng ....................................................................................................... 123 3.1.5. Thị trường khách hàng tiềm năng của các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam ................................................................................................................ 124 3.2. Giải pháp phát triển hoạt động bancassurance của các Doanh nghiệp Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam ....................................................... 129 3.2.1. Các giải pháp trực tiếp ....................................................................................... 130 3.2.2. Các giải pháp bổ trợ .......................................................................................... 142 3.3. Kiến nghị nhằm phát triển hoạt động bancassurance của các Doanh nghiệp Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam ............................................ 146 3.3.1. Kiến nghị đối với cơ quan quản lý Nhà nước ....................................................... 146 3.3.2. Kiến nghị đối với các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam ....................... 149 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................................. 152 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Đà ĐƯỢC CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC iii DANH MỤC VIẾT TẮT ACM Assurances du Credit Mutuel Agribank Ngân hàng nông nghiệp phát triển nông thôn Việt Nam BIDV Ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển Việt Nam BH Bảo hiểm CP Cổ phần CNBH Chứng nhận bảo hiểm DT Doanh thu ĐV Đơn vị EU Liên minh Châu Âu NHTM Ngân hàng thương mại NCS Nghiên cứu sinh NT Nhân thọ ĐV Đơn vị HĐBH Hợp đồng bảo hiểm HĐ Hợp đồng P.QHKH Phòng quan hệ khách hàng TMCP Thương mại cổ phần TMNN Thương mại Nhà nước KD Kinh doanh TK Khai thác TP Thị phần STBH KT Số tiền bảo hiểm khai thác mới STBH Số tiền bảo hiểm YC Yêu cầu YCBH Yêu cầu bảo hiểm VPGD Văn phòng giao dịch ROE Lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu bình quân Vietcombank Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam Vietinbank Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương Việt Nam iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Một số đặc trưng của các mô hình Bancassurance khác nhau ................. 25 Bảng 1.2: Bancassurance tại Mĩ: 10 ngân hàng dẫn đầu về doanh thu trong lĩnh vực bảo hiểm năm 2005 .................................................................................................. 47 Bảng 1.3. Cơ cấu chi phí bán bảo hiểm qua kênh truyền thống và qua bancassurance 57 Bảng 1.4. Mối quan hệ giữa mức độ phức tạp của sản phẩm và kênh phân phối .... 57 Bảng 2.1: Các sản phẩm đang triển khai có kết quả tại các doanh ngiệp bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam .............................................................................................. 74 Bảng 2.2: Một số chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động của BIC (2007 - 2012) ........ 86 Bảng 2.3: Kết quả kinh doanh của kênh bancasurance của BIC (2008-2012) ......... 87 Bảng 2.4: Một số chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động của ABIC (2007-2012) ....... 88 Bảng 2.5: Kết quả kinh doanh của kênh bancassurance của ABIC (2008-2012) .... 90 Bảng 2.6: Một số chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động của Bảo Ngân (2009-2012) 91 Bảng 2.7: Kết quả khai thác của VCLI (2009-2012) ............................................... 94 Bảng 2.8: Kết quả khai thác của VietinAviva năm 2012 ......................................... 96 Bảng 2.9: Doanh thu và thị phần của các doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ ở Việt Nam 2008 và 2012 .......................................................................................... 100 Bảng 2.10: Phí bảo hiểm, Số tiền bảo hiểm và thị phần bảo hiểm của VCLI 102và VietinAviva 2009-2012 .......................................................................................... 103 Bảng 2.11: Lợi nhuận trước thuế, ROE và hoa hồng chuyển Ngân hàng mẹ của các bancassurance 2008-2012 ....................................................................................... 104 Bảng 2.12 : Dự nợ tín dụng của các Ngân hàng thương mại Nhà nước và cơ cấu khai thác bảo hiểm thành công của các bancassurance trực thuộc ......................... 108 Bảng 2.13: Bảng hệ số tương quan giữa mức độ đánh giá chất lượng sản phẩm bảo hiểm và các yếu tố ảnh hưởng ......................................................................................... 113 Bảng 3.1: Một số chỉ tiêu kinh tế, xã hội 2010-2020 ............................................. 120 Bảng 3.2: Một số chỉ tiêu dự báo về kinh tế - xã hội của Việt Nam năm 2015 và 2020 ........................................................................................................................ 125 v DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Tỷ lệ thù lao/ phí bảo hiểm năm đầu theo phương thức phân phối ................ 14 Hình 1.2: Mô hình liên kết đại lý phân phối ............................................................ 18 Hình 1.3: Mô hình đối tác chiến lược ....................................................................... 20 Hình 1.4: Mô hình liên doanh .................................................................................. 21 Hình 1.5: Mô hình sở hữu đơn nhất: Ngân hàng sở hữu 100% vốn của doanh nghiệp bảo hiểm (Công ty Mẹ - Công ty Con) ..................................................................... 23 Hình 1.6: Tập đoàn Tài chính sở hữu cả Ngân hàng và Bảo hiểm .......................... 23 Hình 1.7: Hình thái phát triển của Bancassurance ................................................... 26 Hình 2.1: Mô hình bancassurance của BIDV: BIC .................................................. 61 Hình 2.2: Mô hình bancassurance của Agribank: ABIC .......................................... 63 Hình 2.3: Mô hình bancassurance của Vietinbank: Bảo Ngân ................................ 65 Hình 2.4: Mô hình bancassurance giữa Vietinbank và Tập đoàn Bảo hiểm Aviva (Anh): VietinAviva ................................................................................................... 66 Hình 2.5: Mô hình bancassurance giữa Vietcombank, SeAbank và BNP Paribas Assurance: VCLI ...................................................................................................... 68 Hình 2.6. Hệ thống kênh phân phối sản phẩm của BIC ........................................... 75 Hình 2.7: Mô hình triển khai kênh phân phối bancassurance giữa BIC và BIDV ... 77 Hình 2.8: Hệ thống kênh phân phối của ABIC ........................................................ 78 Hình 2.9: Quan hệ liên kết giữa Agribank và ABIC ................................................ 79 Hình 2.10: Hệ thống kênh phân phối của Bảo Ngân ................................................ 80 Hình 2.11: Quan hệ liên kết giữa Vietinbank và Bảo Ngân ..................................... 80 Hình 2.12: Quan hệ liên kết bancassurance giữa VCLI với Vietcombank và SeAbank ................................................................................................................... 83 Hình 2.13: Doanh thu và lợi nhuận của BIC (2007-2012) ....................................... 86 Hình 2.14: Kết quả kinh doanh của kênh Bancassrance của BIC (2008-2012) ....... 87 Hình 2.15: Kết quả hoạt động của ABIC (2007-2012) ............................................ 89 Hình 2.16: Tổng doanh thu và doanh thu của kênh Bancassurance của ABIC ....... 90 (2008-2012) .............................................................................................................. 90 Hình 2.17: Kết quả hoạt động của Bảo Ngân (2009-2012) ...................................... 92 Hình 2.18: Kết quả khai thác bảo hiểm tử kỳ cá nhân của VCLI (2008-2012) ....... 95 Hình 2.19: Hợp đồng bảo hiểm tử kì và bảo hiểm hỗn hợp khai thác mới 97của VCLI và VietinAviva so với toàn thị trường năm 2012 .......................................... 97 Hình 2.20: Doanh thu của các doanh nghiệp Bảo hiểm phi nhân thọ năm 2008 và 2012 ........................................................................................................................ 101 Hình 2.21: Thị phần theo doanh thu Bảo hiểm năm 2008 và 2012........................ 102 Hình 3.1: Mối quan hệ liên kết giữa ngân hàng và bancassurance 131(Xây dựng dựa trên mô hình liên kết thành công giữa ABIC và Agribank) ................................... 131 1 GIỚI THIỆU CHUNG 1. Mở đầu a. Lý do chọn đề tài Bacassurance là thuật ngữ chỉ mối liên kết giữa ngân hàng và bảo hiểm nhằm đa dạng hóa hoạt động dịch vụ của hai bên. Bancassurance phát triển đầu tiên tại Châu Âu (Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Hà Lan, Bỉ) và sau đó lan rộng sang Mĩ, Canada và các nước thuộc khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Hiện nay có rất nhiều ngân hàng tham gia vào hoạt động bancassurance (theo số liệu của Swiss Re, hiện tại có 70% đến 90% ngân hàng tại các nước Châu Âu, và 100% ngân hàng tại Pháp tham gia vào hoạt động bancassurance, con số này chiếm khoảng 20% tại Mĩ). Tại Việt Nam, mặc dù Bancassurance không còn là khái niệm mới mẻ nhưng hoạt động liên kết này vẫn đang ở những bước phát triển đầu tiên và hứa hẹn nhiều tiềm năng. Việc các Ngân hàng thương mại Nhà nước Việt Nam phát triển các mô hình bancassurance là hoàn toàn hợp lý do có rất nhiều lợi thế về thị trường, thương hiệu, cơ sở vật chất, tiềm lực. Tuy nhiên hoạt động Bancassurance của bản thân các bancassurance này chưa thật sự hiệu quả: điển hình là trường hợp của Bảo Ngân, VCLI; hoặc phát triển chưa tương xứng với tiềm năng thực tế do việc khai thác thị trường tiềm năng vẫn còn rất nhiều vướng mắc, như trường hợp của BIC, ABIC. Đứng trước thực tế này NCS lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Phát triển hoạt động bancassurance của các công ty bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam”. Nghiên cứu đề tài cho phép NCS hiểu rõ về quá trình hình thành phát triển của các mô hình bancassurance của các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam, phân tích và làm rõ quá trình phát triển hoạt động bancassurance của các Công ty Bảo hiểm trực thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam, xem xét đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến vấn đề phát triển hoạt động bancassurance tại từng công ty Bảo hiểm. Đây là những nghiên cứu cần thiết để từ đó đề xuất các giải pháp phát triển hoạt động Bancassurance của các Công ty Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng thương mại Nhà nước Việt Nam nhằm khai thác tốt nhất tiềm năng hiện có. 2 b. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu đặt ra cho đề tài là đánh giá thực trạng phát triển hoạt động bancasurance và làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến việc phát triển hoạt động bancassurance của các Công ty Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng thương mại Nhà nước Việt Nam để từ đó đề xuất các giải pháp phát triển phù hợp. Mục tiêu cụ thể: - Hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản về Bancassurance và hoạt động bancassurance. - Phân tích thực trạng phát triển hoạt động bancassurance, nêu bật các thành quả đạt được cũng như làm rõ những tồn tại và các nguyên nhân của các tồn tại trong việc phát triển hoạt động bancassurance của các Công ty Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương Mại Nhà nước Việt Nam. Đặc biệt trong quá trình phân tích sẽ làm rõ các nhân tố tác động đến việc phát triển hoạt động bancasssurance của các Công ty Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam. - Dựa vào kết quả phân tích thực trạng phát triển hoạt động bancassurance của các Công ty Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam, các kết quả phân tích liên quan đến các nhân tố tác động cũng như các đánh giá về tiềm năng phát triển hoạt động bancassurance tại các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam, đề xuất các giải pháp phát triển hoạt động Bancassurance của các Công ty Bảo hiểm thuộc các Ngân hàng Thương mại Nhà nước Việt Nam trong thời gian tới. Câu hỏi nghiên cứu: Để đạt được các mục tiêu đặt ra, luận án cần trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau: - Bancassurance và hoạt động Bancassurance là gì? - Hiện tại hoạt động bancasurance được triển khai ở các nước thế nào? Các công ty bảo hiểm Việt Nam có thể học hỏi gì từ kinh nghiệm phát triển hoạt động bancasurance trên thế giới? - Tại sao hoạt động ban