Luận án Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN NGỌC LINH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG NGÀNH DẦU KHÍ Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ HỌC HÀ NỘI – 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN NGỌC LINH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG NGÀNH DẦU KHÍ Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: LỊCH SỬ KINH TẾ Mã số: 9310101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Nam Phương 2. TS. Tống Quốc Trường HÀ NỘI – 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi xin cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày 30 tháng 05 năm 2023 Nghiên cứu sinh Nguyễn Ngọc Linh ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i MỤC LỤC ................................................................................................................... ii DANH MỤC .............................................................................................................. vii CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ GIẢI NGHĨA TỪ .......................................................... vii DANH MỤC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ ..................................................................... viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài .......................................................................... 3 2.1. Mục tiêu tổng quát .......................................................................................... 3 2.2. Mục tiêu cụ thể ............................................................................................... 3 3. Câu hỏi quản lý và câu hỏi nghiên cứu ............................................................. 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 4 4.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 4 4.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 4 5. Điểm mới và những đóng góp của luận án ....................................................... 5 5.1. Những đóng góp mới về lý luận ..................................................................... 5 5.2. Những phát hiện, đề xuất mới rút ra được từ kết quả nghiên cứu của luận án . 6 6. Kết cấu của luận án ............................................................................................. 7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG LUẬN ÁN ...................................................................................... 8 1.1. Các công trình nghiên cứu lý thuyết về phát triển nguồn nhân lực ............ 8 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ..................................................... 8 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam ..................................................... 12 1.2. Các công trình nghiên cứu về nguồn nhân lực ngành dầu khí và phát triển nguồn nhân lực trong ngành dầu khí .................................................................. 17 1.3. Khoảng trống nghiên cứu và hướng nghiên cứu của đề tài ....................... 20 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG NGÀNH DẦU KHÍ .......................................................... 23 2.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................ 23 2.1.1. Nguồn nhân lực .......................................................................................... 23 2.1.2. Nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí ................................ 28 2.1.2.1. Nguồn nhân lực chất lượng cao........................................................... 28 iii 2.1.2.2. Nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí ......................... 30 2.1.3. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí ................ 33 2.1.3.1. Phát triển nguồn nhân lực .................................................................... 33 2.1.3.2. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ........................................... 34 2.1.3.3. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí .......... 35 2.2. Nội dung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao .................................. 36 2.2.1. Phát triển số lượng nguồn nhân lực ........................................................... 36 2.2.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ........................................................ 37 2.2.3. Hoàn thiện cơ cấu nguồn nhân lực ............................................................ 39 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí ........................................................................................................ 40 2.3.1. Các yếu tố khách quan ............................................................................... 40 2.3.1.1. Yếu tố chính sách vĩ mô của đất nước ................................................ 40 2.3.1.2. Các yếu tố kinh tế - xã hội ................................................................... 42 2.3.1.3. Yếu tố khoa học - công nghệ ............................................................... 44 2.3.2. Các yếu tố chủ quan ................................................................................... 45 2.3.2.1. Tuyển dụng nguồn nhân lực ................................................................ 45 2.3.2.2. Bố trí, sử dụng nguồn nhân lực ........................................................... 46 2.3.2.3. Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực .................................................... 47 2.3.2.4. Thù lao cho nguồn nhân lực ................................................................ 50 2.3.2.5. Môi trường làm việc tố đặc thù của ngành dầu khí ............................. 51 CHƯƠNG 3: 55PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................ 55 3.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu ................................................................ 55 3.1.1. Cách tiếp cận kinh tế.................................................................................. 55 3.1.2. Cách tiếp cận lịch sử .................................................................................. 55 3.1.3. Cách tiếp cận phức hợp ............................................................................. 57 3.1.4. Cách tiếp cận cấu trúc - hệ thống .............................................................. 57 3.1.5. Cách tiếp cận theo dấu hiệu thị trường ...................................................... 58 3.2. Quy trình nghiên cứu ..................................................................................... 59 3.3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 62 3.3.1. Phương pháp nghiên cứu lịch sử kinh tế ................................................... 62 3.3.2. Phương pháp kế thừa ................................................................................. 63 3.3.3. Phương pháp tổng hợp và phân tích .......................................................... 63 3.3.4. Phương pháp thống kê mô tả ..................................................................... 63 3.3.5. Phương pháp dự báo nhu cầu nhân lực ...................................................... 64 iv 3.3.6. Phương pháp chuyên gia ............................................................................ 64 3.3.7. Phương pháp nghiên cứu định lượng ......................................................... 64 3.4. Dữ liệu và phương pháp thu thập, xử lý dữ liệu ......................................... 70 3.4.1. Nguồn dữ liệu thứ cấp ............................................................................... 71 3.4.2. Nguồn dữ liệu sơ cấp ................................................................................. 71 3.4.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ..................................................... 72 3.4.3.1. Phương pháp xử lý số liệu ................................................................... 72 3.4.3.2. Phương pháp phân tích dữ liệu ............................................................ 73 CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG NGÀNH DẦU KHÍ Ở VIỆT NAM ................................. 75 4.1. Giới thiệu chung về ngành dầu khí Việt Nam ............................................. 75 4.1.1. Khái quát sự hình thành và phát triển ngành dầu khí Việt Nam ............... 75 4.1.2. Đặc điểm của ngành dầu khí ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ............................................................................................................. 76 4.2. Phân tích thực trạng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí ở Việt Nam ............................................................................................... 78 4.2.1. Giai đoạn 2006 - 2010 ............................................................................... 78 4.2.1.1. Về số lượng và cơ cấu nguồn nhân lực ............................................... 78 4.2.1.2. Về chất lượng nguồn nhân lực ............................................................ 80 4.2.2. Giai đoạn 2011 - 2015 ............................................................................... 82 4.2.2.1. Về số lượng và cơ cấu nguồn nhân lực ............................................... 82 4.2.2.2. Về chất lượng nguồn nhân lực ............................................................ 83 4.2.3. Giai đoạn 2016 - 2020 ............................................................................... 86 4.2.3.1. Về số lượng và cơ cấu nguồn nhân lực ............................................... 86 4.2.3.2. Về chất lượng nguồn nhân lực ............................................................ 89 4.3. Phân tích kết quả kiểm định mô hình các nhân tố ảnh hưởng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí ........................................ 91 4.3.1. Kết quả thống kê mô tả các nhân tố ảnh hưởng ........................................ 91 4.3.2. Kết quả thống kê mô tả các biến phụ thuộc ............................................... 95 4.3.3. Đánh giá độ tin cậy của thang đo .............................................................. 96 4.4. Đánh giá chung về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của ngành dầu khí ở Việt Nam ..................................................................................................... 109 4.4.1. Các chính sách, biện pháp phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành dầu khí ..................................................................................................... 109 4.4.1.1. Về công tác phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ..................... 109 v 4.4.1.2. Về thực hiện kế hoạch phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao .... 110 4.4.2. Đánh giá những thành công trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của ngành dầu khí .............................................................................................. 112 4.4.3. Các tồn tại, hạn chế trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của ngành dầu khí ..................................................................................................... 113 4.4.3.1. Về nguồn nhân lực chất lượng cao .................................................... 113 4.4.3.2. Về các biện pháp, chính sách phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao 114 4.4.3.3. Về các ảnh hưởng của yếu tố khách quan ......................................... 115 4.4.3. Nguyên nhân của các tồn tại, hạn chế ..................................................... 115 CHƯƠNG 5: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO CHO NGÀNH DẦU KHÍ Ở VIỆT NAM .................................................... 117 5.1. Mục tiêu, phương hướng phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của ngành dầu khí ở Việt Nam đến năm 2030 ......................................................... 117 5.1.1. Mục tiêu ................................................................................................... 117 5.1.2. Phương hướng .......................................................................................... 118 5.1.3. Yêu cầu đặt ra đối với nguồn nhân lực dựa trên định hướng quan điểm phát triển của Chiến lược phát triển .......................................................................... 120 5.2. Dự báo nguồn nhân lực chất lượng cao ngành dầu khí đến năm 2030 ... 121 5.2.1. Quan điểm dự báo phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ................. 121 5.2.2. Cơ sở của dự báo ..................................................................................... 121 5.2.3. Dự báo nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao của ngành dầu khí ....... 124 5.3. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành dầu khí ở Việt Nam đến năm 2030 ...................................................................................... 125 5.3.1. Hoàn thiện và phát triển hệ thống quản trị nguồn nhân lực .................... 125 5.3.1.1. Kiện toàn bộ phận quản trị nhân lực và đào tạo ................................ 126 5.3.1.2. Ban hành khung năng lực chung cho ngành dầu khí......................... 127 5.3.1.3. Hoàn thiện hệ thống quản trị nguồn nhân lực ................................... 128 5.3.2. Xác định các tiêu chí đánh giá chất lượng nguồn nhân lực cho ngành dầu khí Việt Nam ...................................................................................................... 131 5.3.3. Nâng cao năng lực hệ thống các cơ sở đào tạo của ngành dầu khí ......... 134 5.3.3.1. Nâng cao năng lực hệ thống các cơ sở đào tạo của ngành dầu khí ... 134 5.3.3.2. Xây dựng hệ thống học trực tuyến, hệ thống quản lý tri thức và một số hệ thống thông tin khác phục vụ đào tạo – phát triển .................................... 136 5.3.4. Xây dựng hệ thống các chương trình đào tạo đồng bộ theo mô hình phát triển nghề nghiệp và đội ngũ chuyên gia ........................................................... 137 vi 5.3.4.1. Chương trình định hướng phát triển nghề nghiệp ............................. 138 5.3.4.2. Chương trình đào tạo kỹ năng cơ bản ............................................... 138 5.3.4.3. Chương trình tăng tốc phát triển năng lực ........................................ 138 5.3.4.4. Chương trình đào tạo quản lý cấp cơ sở hoặc đào tạo kỹ thuật, chuyên môn 1 .............................................................................................................. 139 5.3.4.5. Chương trình đào tạo quản lý cấp trung hoặc chuyên gia cao cấp .... 140 5.3.4.6. Chương trình cập nhật cho lãnh đạo cấp cao .................................... 141 5.3.5. Thực hiện đồng bộ các giải pháp hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực khác 141 5.3.5.1. Cần tăng cường đầu tư để phát triển nguồn nhân lực........................ 141 5.3.5.2. Tiếp tục đẩy mạnh hợp tác trong nước và quốc tế ............................ 142 5.3.5.3. Cần liên kết mạng lưới đào tạo của các đơn vị trong Tập đoàn để thực hiện có định hướng rõ và hiệu quả trong công tác đào tạo ............................ 143 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 144 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ ..................................................................................... 147 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 148 PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH VÀ TÊN VIẾT TẮT CÁC ĐƠN VỊ THÀNH VIÊN, ĐƠN VỊ TRỰC THUỘC CỦA TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ VIỆT NAM ...................... 155 PHỤ LỤC 2: BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT VỀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC CHẤT LƯỢNG CAO TRONG NGÀNH DẦU KHÍ Ở VIỆT NAM .................................................................................................... 157 PHỤ LỤC 3: PHÂN TÍCH CRONBACH’S ALPHA CHO CÁC NHÂN TỐ ........ 161 PHỤ LỤC 4: KIỂM ĐỊNH VÀ PHÂN TÍCH EFA ................................................. 164 PHỤ LỤC 5: KIỂM ĐỊNH TƯƠNG QUAN ........................................................... 167 PHỤ LỤC 6: PHÂN TÍCH HỒI QUY ĐA BIẾN .................................................... 168 vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ GIẢI NGHĨA TỪ Từ viết tắt Nội dung đầy đủ BQLDA Ban Quản lý dự án CBDK Chế biến Dầu khí CLC Chất lượng cao CMS Hệ thống quản trị nguồn nhân lực theo năng lực CN Công nghiệp DKVN Dầu khí Việt Nam DN Doanh nghiệp DVKTDK Dịch vụ Kỹ thuật Dầu khí ĐT Đào tạo ĐT&PTNNL Đào tạo và Phát triển Nguồn nhân lực KTDK Khai thác Dầu khí KT-XH Kinh tế - Xã hội NCKH Nghiên cứu khoa học NCS Nghiên cứu sinh NNL Nguồn nhân lực NS Nhân sự O&M Operations & Maintenance (Vận hành & Bảo trì) PSC Production Sharing Contract (Hợp đồng chia sản phẩm) PVN hoặc Tập đoàn Tập đoàn Dầu khí Việt Nam QĐ Quyết định SXKD Sản xuất kinh doanh TKTD Tìm kiếm Thăm dò VH-GD-ĐT Văn hóa - Giáo dục - Đào tạo viii DANH MỤC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ Bảng: Bảng 2.1. Phân loại nguồn nhân lực chất lượng cao ngành dầu khí ........................... 33 Bảng 2.2. Quan hệ cơ cấu nhân lực lao động và trình độ tiến bộ kỹ thuật .................. 44 Bảng 3.1: Thang đo về các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ngành dầu khí ........................................................................................................ 68 Bảng 4.1: Số lượng và cơ cấu nguồn nhân lực các lĩnh vực giai đoạn 2006 - 2010 ... 79 Bảng 4.2: Trình độ nguồn nhân lực giai đoạn 2006 - 2010 ......................................... 81 Bảng 4.3: Số lượng và cơ cấu nhân lực các lĩnh vực giai đoạn 2011 - 2015 .............. 82 Bảng 4.4: Trình độ nguồn nhân lực giai đoạn 2011 - 2015 ......................................... 83 Bảng 4.5: Thống kê số lượng nhân lực trên Đại học giai đoạn 2009 - 2015 .............. 84 Bảng 4.6: Số lượng và cơ cấu nguồn nhân lực các lĩnh vực giai đoạn 2016 - 2020 ... 87 Bảng 4.7: Trình độ nguồn nhân lực giai đoạn 2016 - 2020 ......................................... 89 Bảng 4.8: Thống kê mô tả nhân tố “Đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực nguồn nhân lực chất lượng cao ngành dầu khí” .............................................................................. 92 Bảng 4.9: Thống kê mô tả nhân tố “Sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao ngành dầu khí” .............................................................................................................................. 93 Bảng 4.10: Thống kê mô tả nhân tố “Chế độ chính sách đối với nguồn nhân lực chất lượng cao” ................................................................................................................... 93 Bảng 4.11: Thống kê mô tả nhân tố “Môi trường làm việc đặc thù” .......................... 94 Bảng 4.12: Thống kê mô tả nhân tố “Sự phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ngành dầu khí” ............................................................................................................. 95 Bảng 4.13: Tổng hợp kiểm định thang đo cho biến độc lập và phụ thuộc .................. 97 Bảng 4.14: Kết quả phân tích nhâ