Luận án Phát triển sản xuất cây vụ đông ở tỉnh Thái Bình

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM -------------------- NGUYỄN VĂN NHIỄM N VĂN NHIỄM PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÂY VỤ ĐÔNG Ở TỈNH THÁI BÌNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN VĂN NHIỄM PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT CÂY VỤ ĐÔNG Ở TỈNH THÁI BÌNH Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 62 62 01 15 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Hiền NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chưa từng dùng bảo vệ để lấy bất kỳ một học vị nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận án Nguyễn Văn Nhiễm h nghiên cứu của tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án này là trung thực và chưa từng dùng bảo vệ để lấy bất kỳ một học vị nào. Tôi xin cam đoan mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận án Nguyễn Văn Nhiễm ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu, tôi luôn nhận được sự quan tâm giúp đỡ nhiệt tình của Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Ban Quản lý đào tạo, Ban chủ nhiệm cùng tập thể các thầy giáo, cô giáo Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Bộ môn Phát triển nông thôn để tôi có được những điều kiện thuận lợi nhất hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ rất quí báu này. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Thị Minh Hiền đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, chia sẻ và động viên tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu để thực hiện và hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thái Bình, UBND các huyện, xã trên địa bàn tỉnh Thái Bình; các cơ quan, đơn vị, các địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi tiến hành thu thập số liệu và các vấn đề có liên quan để thực hiện các nội dung nghiên cứu của luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ủy ban nhân dân huyện Quỳnh Phụ cùng toàn thể các anh, chị em, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo điều kiện hỗ trợ, giúp đỡ và cổ vũ, động viên tôi hoàn thành luận án. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến toàn thể gia đình đã luôn luôn động viên, chia sẻ và tạo mọi điều kiện tốt nhất về vật chất, tinh thần cũng như thời gian để tôi nghiên cứu và hoàn thành luận án. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận án Nguyễn Văn Nhiễm nghiệp Việt Nam, năm 2017 Tác giả iii MỤC LỤC Trang Lời cam đoan .................................................................................................................... i Lời cảm ơn ....................................................................................................................... ii Mục lục .......................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt .................................................................................................... vii Danh mục bảng ............................................................................................................. viii Danh mục hình, sơ đồ ....................................................................................................... x Danh mục biểu đồ ........................................................................................................... xi Danh mục hộp ................................................................................................................ xii Trích yếu luận án .......................................................................................................... xiii Thesis abstract ................................................................................................................. xv Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của luận án ................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 3 1.2.1. Mục tiêu chung ................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 3 1.4. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 3 1.4.1. Phạm vi về nội dung ........................................................................................... 3 1.4.2. Phạm vi về không gian ....................................................................................... 3 1.4.3. Phạm vi về thời gian ........................................................................................... 4 1.5. Những đóng góp mới của đề tài.......................................................................... 4 1.5.1. Về học thuật ........................................................................................................ 4 1.5.2. Về thực tiễn......................................................................................................... 4 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất cây vụ đông ..................... 5 2.1. Lý luận về phát triển sản xuất cây vụ đông ........................................................ 5 2.1.1. Một số quan điểm và khái niệm .......................................................................... 5 2.1.2. Vai trò của phát triển sản xuất cây vụ đông ....................................................... 7 2.1.3. Đặc điểm và phân loại sản xuất cây vụ đông ..................................................... 9 2.1.4. Nội dung phát triển sản xuất cây vụ đông ........................................................ 12 iv 2.1.5. Yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất cây vụ đông .................................... 17 2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển sản xuất cây vụ đông .......................................... 24 2.2.1. Kinh nghiệm phát triển sản xuất cây ngắn ngày ở một số nước trên thế giới và trong khu vực ........................................................................................ 24 2.2.2. Tình hình và kinh nghiệm phát triển vụ đông ở các địa phương ...................... 25 2.2.3. Các bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn ..................................................... 37 2.3. Các nghiên cứu có liên quan ............................................................................. 38 Tóm tắt phần 2 ................................................................................................................ 41 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 42 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ........................................................................... 42 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................................ 42 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................. 45 3.1.3. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn và thách thức trong dự báo dài hạn phát triển kinh tế của tỉnh ................................................................................. 53 3.2. Phương pháp tiếp cận và khung phân tích ........................................................ 55 3.2.1. Phương pháp tiếp cận ....................................................................................... 55 3.2.2. Khung phân tích ................................................................................................ 56 3.3. Phương pháp thu thập thông tin ........................................................................ 57 3.3.1. Thông tin thứ cấp .............................................................................................. 57 3.3.2. Thông tin sơ cấp ............................................................................................... 58 3.4. Phương pháp phân tích ..................................................................................... 60 3.4.1. Phương pháp thống kê mô tả ............................................................................ 60 3.4.2. Phương pháp thống kê so sánh ......................................................................... 60 3.4.3. Phương pháp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn sản xuất cây vụ đông thông qua sử dụng mô hình kinh tế lượng hồi quy Logistic ............... 60 3.4.4. Phương pháp phân tích SWOT ......................................................................... 62 3.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................ 63 3.5.1. Các chỉ tiêu mô tả về đặc điểm, nguồn lực các tác nhân trong sản xuất .......... 63 3.5.2. Chỉ tiêu mô tả thực trạng phát triển sản xuất cây vụ đông ............................... 63 3.5.3. Chỉ tiêu xác định kết quả và hiệu quả trong phát triển sản xuất cây vụ đông .................................................................................................................. 64 3.5.4. Chỉ tiêu đánh giá yếu tố ảnh hưởng .................................................................. 65 v Tóm tắt phần 3 ................................................................................................................ 66 Phần 4. Thực trạng và yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất cây vụ đông của tỉnh Thái Bình .......................................................................................... 67 4.1. Thực trạng phát triển sản xuất cây vụ đông ở tỉnh Thái Bình .......................... 67 4.1.1. Khái quát về tình hình sản xuất ngành trồng trọt của tỉnh Thái Bình ............... 67 4.1.2. Thay đổi quy mô sản xuất cây vụ đông của tỉnh Thái Bình ............................. 71 4.1.3. Phát triển hình thức tổ chức sản xuất cây vụ đông ........................................... 74 4.1.4. Thay đổi cơ cấu diện tích gieo trồng cây vụ đông của tỉnh Thái Bình ............. 80 4.1.5. Áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất cây vụ đông ...................................... 82 4.1.6. Tổ chức tiêu thụ sản phẩm ................................................................................ 86 4.1.7. Kết quả và hiệu quả sản xuất cây vụ đông ở Thái Bình ................................... 92 4.2. Các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến phát triển sản xuất cây vụ đông .............. 104 4.2.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................................... 104 4.2.2. Chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất cây vụ đông ......................................... 106 4.2.3. Quy hoạch và thực hiện quy hoạch phát triển sản xuất cây vụ đông.............. 108 4.2.4. Công tác truyền thông về phát triển sản xuất cây vụ đông ............................. 109 4.2.5. Cơ sở hạ tầng phục vụ cho sản xuất cây vụ đông ........................................... 111 4.2.6. Nguồn lực sản xuất của hộ.............................................................................. 114 4.2.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mở rộng sản xuất cây vụ đông ........... 122 Tóm tắt phần 4 .............................................................................................................. 125 Phần 5. Định hướng và giải phát triển sản xuất cây vụ đông trên địa bàn tỉnh Thái Bình ....................................................................................................... 126 5.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ................................................................................ 126 5.1.1. Các căn cứ pháp lý .......................................................................................... 126 5.1.2. Nhu cầu tiêu thụ sản phẩm rau, quả an toàn của thị trường ........................... 126 5.1.3. Căn cứ vào thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển sản xuất cây vụ đông ở Thái Bình ................................................................................ 127 5.2. Quan điểm, định hướng phát triển sản xuất cây vụ đông .............................. 130 5.2.1. Quan điểm phát triển sản xuất cây vụ đông .................................................... 130 5.2.2. Định hướng phát triển sản xuất cây vụ đông .................................................. 131 5.3. Các giải pháp chủ yếu phát triển sản xuất cây vụ đông tỉnh Thái Bình ......... 132 5.3.1. Giải pháp về chính sách .................................................................................. 132 vi 5.3.2. Giải pháp về điều chỉnh và quản lý quy hoạch ............................................... 134 5.3.3. Giải pháp tăng cường liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm vụ đông ................................................................................................................ 136 5.3.4. Giải pháp về nguồn lực phát triển sản xuất cây vụ đông ................................ 139 5.3.5. Giải pháp về phát triển hệ thống hạ tầng ........................................................ 141 5.3.6. Giải pháp về hoạt động nâng cao năng lực cho các tác nhân liên quan ......... 142 5.3.7. Giải pháp thị trường và tiêu thụ sản phẩm...................................................... 143 5.3.8. Giải pháp về kỹ thuật canh tác ........................................................................ 145 Tóm tắt phần 5 .............................................................................................................. 147 Phần 6. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 148 6.1. Kết luận ........................................................................................................... 148 6.2. Kiến nghị ........................................................................................................ 149 Danh mục công trình đã công bố .................................................................................. 151 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 152 Phụ lục ........................................................................................................................ 158 vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ASEAN Association of Southeast Asian Nations (Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á) BQ Bình quân BVTV Bảo vệ thực vật CC Cơ cấu CNH - HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ĐVT Đơn vị tính FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations (Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc) HACCP Hazard Analysis and Critical Control Points (Hệ thống phân tích mối nguy và kiểm soát điểm tới hạn) HTX Hợp tác xã IPM Integrated Pest Management (Quản lý dịch hại tổng hợp) KHKT Khoa học kỹ thuật MH Mô hình NhNN Ngân hàng nhà nước OECD Organization for Economic Co-operation and Development (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế) PTNT Phát triển nông thôn QĐ Quyết định SL Số lượng SX Sản xuất SXHH Sản xuất hàng hóa SXNN Sản xuất nông nghiệp TTg Thủ tướng UBND Ủy ban nhân dân VND Việt nam đồng VSATTP Vệ sinh an toàn thực phẩm WTO World Trade Organization (Tổ chức thương mại thế giới) viii DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 2.1. Thống kê khoảng pH phù hợp cho từng loại cây trồng ....................................... 18 2.2. Chỉ số tăng vụ ở một số nước trên thế giới ......................................................... 24 3.1. Tình hình phân bổ và sử dụng đất đai của tỉnh ................................................... 47 3.2. Tình hình phân bổ dân số tỉnh Thái Bình ............................................................ 49 3.3. Tình hình trang bị cơ sở vật chất - kỹ thuật của tỉnh ........................................... 50 3.4. Kết quả sản xuất kinh doanh một số ngành chính của tỉnh ................................. 52 3.5. Mô tả các biến độc lập sử dụng trong mô hình hồi qui ....................................... 61 4.1. Tình hình sản xuất cây trồng của Thái Bình giai đoạn 2011-2015 ..................... 71 4.2. Diện tích gieo cấy các trà lúa vụ mùa ở Thái Bình giai đoạn 2011-2015 ........... 72 4.3. Diện tích gieo cấy bình quân trà lúa vụ mùa của ở các vùng của tỉnh Thái Bình giai đoạn 201-2015 ..................................................................................... 72 4.4. Diện tích đất trồng cây màu ở Thái Bình năm 2011-2015 .................................. 73 4.5. Diện tích đất trồng cây màu bình quân ở các vùng của tỉnh Thái Bình giai đoạn 2011-2015 ................................................................................................... 74 4.6. Điều kiện sản xuất của các nhóm hộ điều tra ...................................................... 75 4.7. Diện tích và cơ cấu cây trồng vụ đông năm 2011 - 2015 ở tỉnh Thái Bình ........ 80 4.8. Cơ cấu cây trồng vụ đông bình quân/hộ ở các vùng của tỉnh Thái Bình ............ 81 4.9. Tỷ lệ hộ sử dụng các nguồn giống để gieo trồng ................................................ 83 4.10. Tỷ lệ hộ sử dụng phân để gieo trồng ................................................................... 85 4.11. Thị trường tiêu thụ sản phẩm nông sản vụ đông ................................................. 87 4.12. Loại hình sản phẩm vụ đông tiêu thụ trên thị trường .......................................... 90 4.13. Tỷ trọng sản phẩm vụ đông tiêu thụ theo đối tượng bán .................................... 91 4.14. Năng suất của một số cây trồng chính ở Thái Bình năm 2011-2015 .................. 93 4.15. Sản lượng một số cây trồng vụ đông tỉnh Thái Bình giai đoạn 2011-2015 ....... 95 4.16. Giá trị sản xuất một số cây trồng vụ đông tỉnh Thái Bình giai đoạn 2011-2015 ....... 96 4.17. Hiệu quả của một số cây trồng vụ đông ở vụ đông ............................................. 97 4.18. Tình hình thu nhập của các hộ điều tra ............................................................... 98 ix 4.19. Kết quả dồn điền đổi thửa phục vụ phát triển sản xuất nông nghiệp của tỉnh Thái Bình ................................................................................................... 106 4.20. Tỷ lệ hộ điều tra được thụ hưởng một số chính sách nhà nước các cấp ........... 108 4.21. Mức độ vi phạm quy hoạch ở hai vùng sản xuất tập trung ............................... 109 4.22. Đánh giá kết quả công tác tuyên truyền về phát triển sản xuất cây vụ đông trên địa bàn tỉnh Thái Bình ................................................................................ 110 4.23. Tình hình triển khai xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển sản xuất nông nghiệp tỉnh Thái Bình............................................................................... 111 4.24. Đánh giá về hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ phát triển sản xuất nông nghiệp tỉnh Thái Bình........................................................................................ 113 4.25. Lao động và cơ cấu lao động của tỉnh Thái Bình phân theo ngành kinh tế giai đoạn 2011- 2015 ......................................................................................... 116 4.26. Vốn bình quân của các hộ gia đình phục vụ phát triển sản xuất cây vụ đông