Luận án Phát triển thị trường dịch vụ môi trường ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM VIỆN TOÁN HỌC ------- Họ và tên tác giả luận văn TÊN ĐỀ TÀI LUẬN VĂN LUẬN VĂN THẠC SĨ TOÁN HỌC BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ CÔNG THƯƠNG VIỆN NGHIÊN CỨU CHIẾN LƯỢC, CHÍNH SÁCH CÔNG THƯƠNG NGUYỄN DUY THÁI PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI, 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ CÔNG THƯƠNG VIỆN NGHIÊN CỨU CHIẾN LƯỢC, CHÍNH SÁCH CÔNG THƯƠNG NGUYỄN DUY THÁI PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH DOANH THƯƠNG MẠI MÃ SỐ: 62.34.01.21 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. Phạm Tất Thắng 2. TS. Nguyễn Văn Lưu HÀ NỘI, 2022 HÀ NỘI, 202... iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ kinh tế “Phát triển thị trường Dịch vụ môi trường ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi; các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả luận án Nguyễn Duy Thái MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...............................................................................................iii BẢNG CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................................ix DANH MỤC BẢNG .......................................................................................... xi PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1 1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu .................................................................. 1 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3 3. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 5 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................ 6 5. Những đóng góp mới của luận án ................................................................... 9 6. Bố cục của luận án .......................................................................................... 11 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .................................................. 12 1. Nhóm các công trình nghiên cứu chung về thị trường, môi trường và phát triển bền vững .............................................................................................................. 12 2. Nhóm các công trình nghiên cứu về dịch vụ môi trường ............................ 14 3. Các công trình nghiên cứu về quản lý chất thải rắn ................................... 18 4. Các khoảng trống về lý luận và thực tiễn ..................................................... 20 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ MÔI TRƯỜNG TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ ...................................................................22 1.1 Phát triển thị trường dịch vụ môi trường .................................................. 22 1.1.1. Một số lý luận về thị trường .................................................................................. 22 1.1.2. Thị trường dịch vụ môi trường .............................................................................. 26 1.1.3. Phát triển thị trường dịch vụ môi trường .............................................................. 29 1.2 Đặc điểm thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................................................................ 30 1.2.1 Sự khác biệt của thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................................................................... 30 1.2.2. Đặc điểm hoạt động cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................................................ 31 1.2.3. Đặc điểm về cầu trong thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................................................ 32 1.2.4. Đặc điểm về hàng hoá trong thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................................................ 33 1.2.5. Đặc điểm về giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt .................................................................................................................................. 34 1.3 Nội dung phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................................ 35 1.3.1. Nội dung phát triển hoạt động cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................................................ 35 1.3.2. Nội dung phát triển hợp lý nhu cầu thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................................................................... 36 1.3.3. Nội dung cải thiện, nâng cao chất lượng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................................................ 36 1.3.4. Nội dung cải thiện, phát triển giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................................................ 37 1.3.5. Nội dung tăng cường năng lực cạnh tranh trong thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................. 37 1.4 Các nhân tố tác động đến thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................... 38 1.4.1. Chính sách pháp luật của Nhà nước về thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................... 38 1.4.2. Quá trình phát triển kinh tế, xã hội ....................................................................... 39 1.4.3. Hội nhập kinh tế quốc tế ....................................................................................... 40 1.5 Tiêu chí phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................................................ 41 1.6 Kinh nghiệm phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt của một số nước trên thế giới và rút ra một số bài học kinh nghiệm vận dụng tại Việt Nam ................................................................... 44 1.6.1. Phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại một số nước trên thế giới ................................................................................... 44 1.6.2. Các bài học rút ra từ kinh nghiệm quốc tế về phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt để vận dụng tại Việt Nam ................. 48 1.7 Tiểu kết Chương 1 ........................................................................................ 49 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ ....................................................................................................51 2.1 Thực trạng phát triển kinh tế, xã hội tác động đến thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế chất thải rắn sinh hoạt ..................................................... 51 2.1.1. Phát triển kinh tế, xã hội giai đoạn 2008 - 2021 .................................................. 51 2.1.2. Phát sinh chất thải rắn sinh hoạt .......................................................................... 57 2.1.3. Nguồn tài chính phục vụ hoạt động cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt .................................................................................... 64 2.1.4. Một số đánh giá về quá trình phát triển kinh tế, xã hội tác động đến thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt. .............................. 65 2.2 Thực trạng cam kết về dịch vụ môi trường của Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế tác động đến thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................... 66 2.2.1. Thực trạng quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ...................................................... 66 2.2.2. Tác động từ cam kết phát triển dịch vụ môi trường của Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đến thị trường dịch vụ chất thải rắn sinh hoạt ........................ 67 2.2.2. Một số vấn đề cần hoàn thiện để giảm thiểu tác động từ cam kết về dịch vụ môi trường của Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế đến thị trường dịch vụ chất thải rắn sinh hoạt .................................................................................................... 70 2.3 Thực trạng hoạt động cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................................... 72 2.3.1. Thực trạng tổ chức quản lý nhà nước về cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................... 72 2.3.2. Thực trạng cơ sở hạ tầng cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt .................................................................................................... 75 2.3.3. Thực trạng doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt .................................................................................................... 84 2.4 Thực trạng cầu trong thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ....................................................................................... 95 2.4.1. Chính sách pháp luật quy định trách nhiệm, nghĩa vụ của chủ nguồn thải chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................................................ 95 2.4.2. Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn ......................................................... 97 2.4.3. Giảm thiểu Chất thải rắn sinh hoạt phát sinh ....................................................... 99 2.4.4. Công tác tuyên truyền trong cộng đồng dân cư về thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................. 99 2.4.5. Một số vấn đề cần hoàn thiện để sử dụng hợp lý nhu cầu về dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................... 100 2.5 Thực trạng giá trong thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt .......................................................................................... 103 2.5.1. Phí vệ sinh ........................................................................................................... 103 2.5.2. Đơn giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ..... 105 2.5.3. Một số vấn đề cần hoàn thiện về giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt. ................................................................................................. 114 2.6 Thực trạng quản lý chất lượng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt .......................................................................................... 117 2.6.1. Điều kiện hoạt động đối với doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý Chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................ 117 2.6.2. Chế tài xử lý đối với doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt vi phạm các quy định về điều kiện hoạt động. ........ 119 2.6.3. Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường đối với chất thải rắn sinh hoạt ...... 121 2.6.4. Một số vấn đề cần hoàn thiện để nâng cao chất lượng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................... 122 2.7 Thực trạng cạnh tranh giữa các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ......................................... 124 2.7.1. Thông tin thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ................................................................................................................................ 124 2.7.2. Quản lý phương thức cung ứng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt .......................................................................................................... 125 2.7.3. Một số vấn đề cần hoàn thiện để nâng cao hiệu quả cạnh tranh trong thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................. 126 2.8 Tiểu kết Chương 2 ...................................................................................... 127 CHƯƠNG 3: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG DỊCH VỤ MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ .................................................................................................. 128 3.1 Bối cảnh tác động đến thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ..................................................................................... 128 3.1.1. Bối cảnh trong nước ............................................................................................ 128 3.1.2. Bối cảnh quốc tế .................................................................................................. 131 3.1.3. Một số nhận định chung về bối cảnh trong nước và quốc tế tác động đến phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ... 134 3.2 Quan điểm phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sin hoạt ..................................................................................... 135 3.2.1. Quan điểm chung ................................................................................................ 135 3.2.2. Quan điểm cụ thể ................................................................................................ 136 3.3 Định hướng phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ..................................................................................... 138 3.3.1. Định hướng chung ............................................................................................... 138 3.3.2. Định hướng cụ thể ............................................................................................... 138 3.4 Giải pháp phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế thời kỳ đến năm 2030 ........................................................................................................ 139 3.4.1. Giải pháp nâng cao năng lực cung ứng của thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................... 139 3.4.2. Giải pháp hoàn thiện và sử dụng hợp lý nhu cầu về dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................. 144 3.4.3. Giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt .......................................................................................................... 147 3.4.4. Giải pháp hoàn thiện giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ........................................................................................................................ 148 3.4.5. Giải pháp nâng cao tính cạnh tranh của thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................. 149 3.5 Một số kiến nghị phát triển thị trường dịch vụ thu gom, vận chuyển, tái chế, xử lý chất thải rắn sinh hoạt ............................................................................. 149 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 155 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 159 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ........ 173 PHỤ LỤC ix BẢNG CHỮ VIẾT TẮT 1. Tiếng Anh TT Chữ viết tắt Giải nghĩa tiếng anh Giải nghĩa tiếng việt 1. AEC ASEAN Economic Community Cộng đồng kinh tế ASEAN 2. CPC Central Product Classification Hệ thống phân loại sản phẩm trung tâm của Liên Hợp Quốc 3. FTA Free Trade Agreement Hiệp định thương mại tự do 4. GATS General Agreement on Trade in Services Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ 5. OECD Organization for Economic Co-operation and Development Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế 6. UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development Diễn đàn Thương mại và Phát triển của Liên Hợp Quốc 7. WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới 2. Tiếng Việt TT Chữ viết tắt Giải nghĩa tiếng việt 1. BVMT Bảo vệ môi trường 2. CNMT Công nghiệp môi trường 3. CTRSH Chất thải rắn sinh hoạt 4. CTR Chất thải rắn 5. CNH, HĐH Công nghiệp hoá, hiện đại hoá 6. CMCN 4.0 Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 x TT Chữ viết tắt Giải nghĩa tiếng việt 7. CSHT Cơ sở hạ tầng 8. CCKT Công cụ kinh tế 9. DVMT Dịch vụ môi trường 10. GDP Tổng sản phẩm nội địa 11. HTX Hợp tác xã 12. KTQT Kinh tế quốc tế 13. KCN Khu công nghiệp 14. KHCN Khoa học và Công nghệ 15. KTXH Kinh tế xã hội 16. KTTH Kinh tế tuần hoàn 17. PTBV Phát triển bền vững 18. QCVN Quy chuẩn Việt Nam 19. TNMT Tài nguyên và Môi trường 20. URENCO Công ty môi trường đô thị tại các địa phương 21. UBND Uỷ ban nhân dân 22. VSMT Vệ sinh môi trường 23. QCKT Quy chuẩn kỹ thuật 24. NCS Nghiên cứu sinh xi DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tiêu chí phát triển thị trường dịch vụ chất thải rắn sinh hoạt. Bảng 2.1. Tổng sản phẩm GRDP trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Bảng 2.2. Khối lượng phát sinh chất thải rắn sinh hoạt bình quân trên đầu người của các địa phương trên toàn quốc (bao gồm cả khu vực đô thị và vùng nông thôn) giai đoạn 2010 - 2019. Bảng 2.3. Khối lượng chất thải rắn sinh hoạt và chỉ số chất thải rắn sinh hoạt phát sinh theo ngày tại Thành phố Hà Nội, giai đoạn 2010 - 2019. Bảng 2.4. Tổng lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn Thành phố Hà Nội (từ năm 2008 - 2019). Bảng 2.5. Nguồn kinh phí sự nghiệp môi trường toàn quốc (2010 - 2019). Bảng 2.6. Doan