Luận án Phát triển trung tâm học tập cộng đồng vùng đồng bằng Sông Hồng trong những năm đầu xây dựng xã hội học tập ở Việt Nam

B DỤC A ỌC DỤC A ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ LÊ Ị P ƢƠ Ồ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM HỌC TẬP CỘNG ĐỒNG VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG NHỮNG NĂM ĐẦU XÂY DỰNG Xà HỘI HỌC TẬP Ở VIỆT NAM L A ỌC DỤC C u n n n : L DỤC số: ƣời ƣớn dẫn k oa ọc: 1. P Ấ D 2. YỄ Ể i - 2015 i LỜ CA A Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận án này là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào. ác iả Luận án Lê Thị P ƣơn ồng ii LỜI C Ơ Với những tình cảm chân thành và tấm lòng biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn GS.TS. Phạm Tất Dong và TS. Nguyễn Vinh Hiển, những người Thầy đã tận tình giúp đỡ, chỉ đạo, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận án. Tôi trân trọng cảm ơn: - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Trung tâm Đào tạo - Bồi dưỡng thuộc Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam và quý Thầy giáo, Cô giáo đã nhiệt tình giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu đề tài luận án. - Vụ Tổ chức cán bộ, Văn phòng Ban cán sự Đảng - Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tạo điều kiện thuận lợi về mọi mặt để tôi yên tâm học tập và thực hiện luận án. - Vụ Giáo dục thường xuyên và các Cục, Vụ của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục và Đào tạo, lãnh đạo địa phương và Ban Giám đốc Trung tâm học tập cộng đồng, quý Thầy giáo, Cô giáo, báo cáo viên, hướng dẫn viên trung tâm học tập cộng đồng trên địa bàn các tỉnh vùng đồng bằng Sông Hồng đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ, hỗ trợ, cung cấp số liệu trong quá trình tôi thực hiện luận án này. Trong quá trình thực hiện Luận án tôi đã được gia đình, bạn bè, đồng nghiệp quan tâm, động viên, giúp đỡ tạo mọi điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này, tôi xin trân trọng cảm ơn./. Hà Nội, tháng 10 năm 2015 Tác giả luận án Lê Thị P ƣơn ồng iii DANH MỤC CHỮ VI T TẮT iết tắt iết đầ đủ CBQL Cán bộ quản lý CĐ Cộng đồng CNH Công nghiệp hóa CNTT Công nghệ thông tin ĐBSH Đồng bằng Sông Hồng GD Giáo dục GDCĐ Giáo dục cộng đồng GDCQ Giáo dục chính quy GDĐT Giáo dục và đào tạo GDKCQ Giáo dục không chính quy GDNL Giáo dục người lớn GDPCQ Giáo dục phi chính quy GDTX Giáo dục thường xuyên GDXH Giáo dục xã hội GV/HDV/BCV Giáo viên/hướng dẫn viên/báo cáo viên HĐH Hiện đại hóa HSĐ Học suốt đời HTSĐ Học tập suốt đời ICT Công nghệ thông tin và truyền thông KT-XH Kinh tế-xã hội PPDH Phương pháp dạy học PTCĐ Phát triển cộng đồng QLGD Quản lý giáo dục STT Số thứ tự TT Trung tâm TTGDTX Trung tâm giáo dục thường xuyên TTHTCĐ Trung tâm học tập cộng đồng UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa XHHGD Xã hội hóa giáo dục XHHT Xã hội học tập iv MỤC LỤC MỞ ẦU ............................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Mục đíc n i n cứu ........................................................................................... 3 3. Khách thể v đối tƣợng nghiên cứu .................................................................. 3 3.1. Khách thể nghiên cứu ............................................................................. 3 3.2. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 3 5. N i dung và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 3 P ƣơn p áp tiếp cận v các p ƣơn pháp nghiên cứu ................................ 4 6.1. Phương pháp tiếp cận .............................................................................. 4 6.2. Các phương pháp nghiên cứu ................................................................. 5 7 tƣởng của luận án ............................................................................................. 5 8. Luận điểm bảo vệ ................................................................................................. 6 9 ón óp mới của luận án .................................................................................. 7 9.1.Về mặt lý luận:. ........................................................................................ 7 9.2. Về mặt thực tiễn:. .................................................................................... 7 10. Bố cục của luận án ............................................................................................. 8 C ƣơn : CƠ Ở LÝ LU N VỀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM HỌC T P C NG ỒNG TRONG NHỮ Ă ẦU XÂY DỰNG Xà H I HỌC T P Ở VI T NAM ...................................................................................................................................... 9 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................ 9 1.1.1. Những nghiên cứu về học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập .... 9 1.1.2. Những nghiên cứu và quá trình phát triển trung tâm học tập cộng đồng .............................................................................................................. 17 1.2. M t số khái niệm công cụ .............................................................................. 25 1.2.1. Xã hội học tập (Learning society)...................................................... 25 1.2.2. Học tập suốt đời (lifelong learning) ................................................... 28 1.2.3. Các hình thức học tập trong xã hội học tập. ...................................... 30 v 1.2.4. Giáo dục thường xuyên (Education permanent) ................................ 30 1.2.5. Cộng đồng và giáo dục cộng đồng .................................................... 32 1.2.6. Phát triển và Quản lý phát triển ......................................................... 34 1.2.7. Trung tâm học tập cộng đồng (Community leaning centres) ............ 40 1.2.8. Quản lý trung tâm học tập cộng đồng - Quản lý phát triển trung tâm học tập cộng đồng ........................................................................................ 41 1.3. Trung tâm học tập c n đồng - m t thiết chế giáo dục của c n đồng .. 43 1.3.1. Mục đích của trung tâm học tập cộng đồng ....................................... 43 1.3.2. Vị trí của trung tâm học tập cộng đồng ............................................. 43 1.3.3. Chức năng của trung tâm học tập cộng đồng .................................... 44 1.3.4. Sứ mạng của trung tâm học tập cộng đồng ........................................ 45 1.3.5. Tính chất của trung tâm học tập cộng đồng ....................................... 46 1.3.6. Tổ chức, quy trình hoạt động của trung tâm học tập cộng đồng ....... 46 1.4. N i dung phát triển trung tâm học tập c n đồng theo chức năn của hoạt đ ng quản lý ................................................................................................... 48 1.4.1. Lập kế hoạch (kế hoạch hóa) ............................................................. 48 1.4.2.Tổ chức thực hiện ............................................................................... 49 1.4.3. Lãnh đạo, chỉ đạo, điều phối .............................................................. 49 1.4.4. Kiểm tra, giám sát .............................................................................. 50 1.4.5. Khai thác nguồn lực phát triển trung tâm học tập cộng đồng ............ 50 1.4.6. Các đặc trưng của quản lý phát triển trung tâm học tập cộng đồng .. 51 1.4.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý phát triển trung tâm học tập cộng đồng .............................................................................................................. 53 Kết luận c ƣơn .......................................................................................................... 54 C ƣơn : KINH NGHI M QUỐC T , R ƢỚC VÀ THỰC TR NG PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM HỌC T P C Ồ Ù ỒNG BẰNG SÔNG HỒNG ................................................................................................................................. 56 2.1. Sự hình thành và phát triển trung tâm học tập c n đồng ở m t số quốc gia trên thế giới ....................................................................................................... 56 vi 2.1.1. Sự hình thành và phát triển trung tâm học tập cộng đồng trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương ................................................................... 56 2.1.2. Trung Quốc ........................................................................................ 57 2.1.3. Kazakhstan ......................................................................................... 57 2.1.4. Nhật Bản ............................................................................................ 59 2.1.5. Thái Lan ............................................................................................. 61 2.1.6. Ấn Độ ................................................................................................. 63 2.1.7. Myanmar ............................................................................................ 64 2.1.8. Bangladesh ......................................................................................... 64 2.1.9. Tiểu kết .............................................................................................. 65 2.2. Khái quát sự hình thành và phát triển trung tâm học tập c n đồng ở Việt Nam .................................................................................................................. 66 2.2.1. Những cơ sở chính trị và pháp lý của việc phát triển trung tâm học tập cộng đồng ............................................................................................... 66 2.2.2. Một số kết quả đạt được ..................................................................... 69 2.2.3. Sự tham gia của các tổ chức xã hội trong việc xây dựng và phát triển trung tâm học tập cộng đồng ........................................................................ 75 2.2.4. Trung tâm học tập cộng đồng trong đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và xây dựng xã hội học tập ....................................................... 79 2.3. Thực trạng phát triển trung tâm học tập c n đồng ở m t số địa p ƣơn n o i vùn đồng bằng Sông Hồng ........................................................ 82 2.3.1.Tỉnh Thanh Hóa .................................................................................. 82 2.3.2. Tỉnh Đồng Nai ................................................................................... 84 2.3.3. Tỉnh Hòa Bình.................................................................................... 86 2.3.4. Một số bài học kinh nghiệm .............................................................. 88 2.4. Thực trạng phát triển trung tâm học tập c n đồn vùn đồng bằng Sông Hồng ............................................................................................................... 90 2.4.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, tình hình phát triển kinh tế - xã hội, truyền thống lịch sử, văn hóa, giáo dục ....................................................... 90 vii 2.4.2. Khái quát về hệ thống trung tâm học tập cộng đồng vùng đồng bằng Sông Hồng ................................................................................................... 97 2.4.3. Thực trạng phát triển trung tâm học tập cộng đồng vùng đồng bằng Sông Hồng ................................................................................................. 103 2.4.4. Đánh giá thực trạng quản lý phát triển trung tâm học tập cộng đồng vùng đồng bằng Sông Hồng ....................................................................... 121 Kết luận c ƣơn ........................................................................................................ 124 C ƣơn 3 GI I PHÁP PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM HỌC T P C ỒNG Ù ỒNG BẰNG SÔNG HỒNG TRONG NHỮ Ă ẦU XÂY DỰNG Xà H I HỌC T P Ở VI T NAM ....................................................................................... 127 3 ịn ƣớng phát triển trung tâm học tập c n đồn vùn đồng bằng Sông Hồng ............................................................................................................. 127 3.1.1. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bằng Sông Hồng .................................................................................................................... 127 3.1.2. Định hướng phát triển trung tâm học tập cộng đồng vùng đồng bằng Sông Hồng ........................................................................................................... 127 3.2. Nguyên tắc xây dựng các giải pháp ............................................................ 129 3.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính lịch sử và kế thừa .................................... 129 3.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn và khả thi ................................. 129 3.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính phối hợp, liên kết và đồng bộ ................. 129 3.3. M t số giải pháp phát triển trung tâm học tập c n đồn vùn đồng bằng Sông Hồng trong nhữn năm đầu xây dựng xã h i học tập ở Việt Nam ................................................................................................................................. 130 3.3.1. Giải pháp 1: Đẩy mạnh công tác lãnh đạo của cấp ủy và quản lý chỉ đạo của chính quyền địa phương các cấp và công tác truyền thông nhằm đạt các chỉ tiêu xây dựng xã hội học tập tại địa phương theo các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ ................................................................................. 130 3.3.2. Giải pháp 2: Xây dựng kế hoạch hoạt động, đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học gắn với mục tiêu đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời của địa phương, đào tạo nguồn nhân lực tại chỗ và xây dựng các mô hình học tập ...... 133 viii 3.3.3. Giải pháp 3: Hoàn thiện bộ máy tổ chức, cơ chế vận hành gắn hoạt động của trung tâm học tập cộng đồng với sự nghiệp xây dựng nông thôn mới (ở nông thôn) và khu dân cư văn hóa (ở thành thị); nâng cao năng lực quản lý đối với cán bộ quản lý và bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên, hướng dẫn viên, báo cáo viên trung tâm học tập cộng đồng ............................................................................................................ 138 3.3.4. Giải pháp 4: Phối hợp các lực lượng xã hội, đảm bảo sự tác động qua lại hiệu quả giữa giáo dục chính quy với giáo dục không chính quy và phi chính quy, xây dựng hệ thống thiết chế giáo dục - văn hóa trên địa bàn xã/phường .................................................................................................. 142 3.3.5. Giải pháp 5: Đảm bảo tài chính và các điều kiện về cơ sở vật chất - kỹ thuật cần thiết đáp ứng yêu cầu tổ chức các hoạt động của TTHTCĐ . 148 3.3.6. Giải pháp 6: Hướng hoạt động của trung tâm học tập cộng đồng theo yêu cầu an sinh xã hội của địa phương ...................................................... 150 3.3.7. Giải pháp 7: Xây dựng cơ chế giám sát, kiểm tra, đánh giá có hiệu quả các hoạt động giáo dục của trung tâm học tập cộng đồng. Kịp thời tổ chức sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm, nhân điển hình tiên tiến, khen thưởng và tôn vinh mọi tấm lòng, mọi công sức cho phát triển trung tâm học tập cộng đồng ...................................................................................... 152 3.3.8. Giải pháp 8: Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong công tác quản lý, công tác giảng dạy và học tập để phát triển trung tâm học tập cộng đồng ...................................................................... 155 3.4. Mối quan hệ giữa các giải pháp .................................................................. 157 3.5. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải p áp đ đề xuất ................................................................................................................................. 159 3.5.1. Mục đích khảo nghiệm .................................................................... 159 3.5.2. Nội dung và phương pháp khảo nghiệm .......................................... 159 3.5.3. Đối tượng khảo nghiệm ................................................................... 160 3.5.4. Kết quả khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ............................................................................................................ 160 ix 3.6. Thử nghiệm giải pháp 2: Xây dựng kế hoạch hoạt đ ng, đổi mới n i dun , p ƣơn p áp dạy và học của C ắn với mục ti u đẩy mạnh p on tr o của địa p ƣơn , đ o tạo nguồn nhân lực tại chỗ và xây dựng các mô hình học tập ................................................................................... 166 3.6.1. Những vấn đề chung về thử nghiệm ................................................ 166 3.6.2. Tiến trình và kết quả thử nghiệm ..................................................... 167 Kết luận c ƣơn 3 ........................................................................................................ 173 K T LU N VÀ KHUY N NGHỊ .......................................................................... 175 TÀI LI U THAM KH O ......................................................................................... 178 PHỤ LỤC 1: Phiếu trưng cầu ý kiến PHỤ LỤC 2: Đề cương phỏng vấn sâu về quản lý phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của TTHTCĐ. PHỤ LỤC 3: Phiếu trưng cầu ý kiến dành cho giáo viên. PHỤ LỤC 4: Phiếu trưng cầu ý kiến dành cho cán bộ quản lý. PHỤ LỤC 5: Kế hoạch hoạt động của TTHTCĐ Đông Triều năm 2014 và Kế hoạch hoạt động của TTHTCĐ Đông Triều tháng 1,2,3,4,5/2014. PHỤ LỤC 6: : Kế hoạch hoạt động của TTHTCĐ Mạo Khê năm 2014; Kế hoạch hoạt động của TTHTCĐ Mạo Khê tháng 1,2,3,4,5/2014; Báo cáo đánh giá hoạt động của TTHTCĐ Mạo Khê tháng 1,2,3,4,5/2014 và năm tháng đầu năm 2014. x DANH MỤC Ơ Ô, B NG BIỂU Ơ Ồ Sơ đồ 1.1: Mô hình năng lực của công dân Canada .................................................. 12 Sơ đồ 1.2: Mô hình năng lực của công dân Hàn Quốc ............................................. 14 Sơ đồ 1.3: Mô hình năng lực của công dân Singapore ............................................. 15 Sơ đồ 1.4: Hệ thống tổ chức cơ sở giáo dục thường xuyên của Việt Nam ........... 43 Sơ đồ 1.5: Mô hình tổ chức TTHTCĐ ở Việt Nam ................................................... 47 Sơ đồ 2.1: Hội đồng thẩm định vận hành Kominkan ................................................ 60 Sơ đồ 2.2: Mô hình quan hệ giữa TTHTCĐ với các ban, ngành, tổ chức ........... 104 Sơ đồ 3.1: Môhình năng lực của công dân học tập .................................................. 137 B NG Bảng 2.1: Tình hình phát triển của TTHTCĐ cả nước qua một số năm học ........ 70 Bảng 2.2: Thống kê số lượng cán bộ quản lý, giáo viên, hướng dẫn viên TTHTCĐ cả nước giai đoạn 2009-2013 ...................................................................... 71 Bảng 2.3: Thống kê CSVC TTHTCĐ cả nước giai đoạn 2009-2014 .................... 72 Bảng 2.4: Thống kê số lượng học viên HTCĐ cả nước giai đoạn 2009-2014 ..... 74 Bảng 2.5: Mật độ dân số các tỉnh đồng bằng Sông Hồng ........................................ 91 Bảng 2.6: Thành phần dân số các tỉnh đồng bằng Sông Hồng ................................ 92 Bảng 2.7: Mạng lưới TTHTCĐ các tỉnh ĐBSH năm học 2013-2014.................... 98 Bảng 2.8: Thống kê số lượng TTHTCĐ, số lượng học viên học tại TTHTCĐ vùng ĐBSH giai đoạn 2009-2014 .............................................................................