Luận án Quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI PHẠM THỊ HUYỀN TRANG QU¸ TR×NH §ÊU TRANH GIµNH Vµ CñNG Cè §éC LËP D¢N TéC ë INDONESIA (1927 - 1965) LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Hà Nội - 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI PHẠM THỊ HUYỀN TRANG QU¸ TR×NH §ÊU TRANH GIµNH Vµ CñNG Cè §éC LËP D¢N TéC ë INDONESIA (1927 - 1965) Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 92.29.011 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Đỗ Thanh Bình Hà Nội - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài Luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu sử dụng trong luận án là trung thực. Các kết quả rút ra từ công trình nghiên cứu chưa từng được công bố. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu này. Tác giả Phạm Thị Huyền Trang LỜI CẢM ƠN Được sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của các nhà khoa học, tôi đã hoàn thành luận án. Với tình cảm chân thành, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình đến GS.TS Đỗ Thanh Bình, giảng viên khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các Thầy, Cô giáo trong Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội; Ban Lãnh đạo Trường Đại học Tân Trào, Lãnh đạo Khoa KH Cơ bản cùng bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã giúp đỡ tôi hoàn thành công trình luận án. Trong quá trình hoàn thành công trình luận án sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, tôi kính mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý của các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo và đồng nghiệp để luận án tiếp tục được bổ sung và hoàn thiện. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả Phạm Thị Huyền Trang DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASEAN Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á BP Balai Pustaka Phòng Văn học BPUKI Badan Penyelidik Usaha Persiapan Kemerdekaan Indonesia Ủy ban điều tra độc lập Indonesia DPR Dewan Perwakilan Rakyat Hội đồng Nhân dân GAPI Gaboengan Politiek Indonesia Liên đoàn các đảng dân tộc Indonesia Gerindo Gerakan Rakjat Indonesia Phong trào nhân dân Indonesia GOC Good Offices Committee Ủy ban Tốt HBS Dutch High School Trường Trung học Hà Lan ISDA Indies Social Democratic Association Hiệp hội Dân chủ Xã hội Đông Ấn KBS Keimin Bunka Shidosho Văn phòng Văn hóa Trung ương KNIL The Royal Netherlands East Indies Army Quân đội Hoàng gia Hà Lan Đông Ấn KNIP Komite Nasional Indonesia Pusat Ủy ban Trung ương Quốc gia Indonesia MASYUMI Partai Majelis Syuro Muslimin Indonesia Hội đồng tư vấn của Hồi giáo Indonesia MIAI Majlis Islam Ala Indonesia Liên đoàn các tổ chức Hồi giáo MPR Majelis Permusyawaratan Rakyat Hội đồng cố vấn Nhân dân NEOFOS New Emerging Forces Lực lượng mới nổi NU Nahdlatul Ulama Các nhà thần học thức tỉnh OLDEFOS Old Established Forces Trật tự cũ Parindra Partai Indonesia Raja Đảng Indonesia vĩ đại Partindo Partai Indonesia Đảng Indonesia PETA Pembela Tanah Air Quân tình nguyện bảo vệ Tổ quốc PI Perhimpunan Indonesia Hiệp hội Indonesia PKI Partai Komunis Indonesia Đảng Cộng sản Indonesia PNI Partai Nasional Indonesia Đảng Dân tộc Indonesia PNI - mới (PNI baru) Pendidikan Nasional Indonesia Giáo dục Quốc gia Indonesia PPKI Panitia Persiapan Kemerdekaan Indonesia Ủy ban trù bị độc lập Indonesia PPPKI Permufakatan Perhimpunan Politikek Kebangsaan Indonesia Hiệp hội Chính trị Nhân dân Indonesia PRRI Pemerintah Revolusioner Republik Indonesia Chính phủ Cách mạng Cộng hòa Indonesia PSI Persantuan Sarekat Islam Liên đoàn thương nhân Hồi giáo PSII Partai Sarekat Islam Indonesia Liên minh các Đảng Hồi giáo PUSA Persatuan Ulama - ulama Seluruh Aceh Liên minh ulama ở Aceh PUTERA Pusat Tenaga Rakyat Trung tâm sức mạnh của Nhân dân RUSI Republic of the United States of Indonesia Cộng hòa Liên bang Indonesia SEAC East Asia Command Bộ chỉ huy Đông Nam Á SI Sarekat Islam Hội Liên hiệp Islam giáo Shumubu Kantor Urusan Agama Văn phòng công tác tôn giáo TKR Tentara Keamanan Rakyat Quân đội An ninh Nhân dân TNI Tentara Nasional Indonesia Quân đội Quốc gia Indonesia UNCI United Nations Commission for Indonesia Ủy ban Liên Hợp Quốc về Indonesia VOC Vereenigde Geoctroyeerde Oost Indische Compagnie Công ty Đông Ấn Hà Lan Volksraad People's Council Hội đồng nhân dân MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 3 4. Các nguồn tài liệu .......................................................................................... 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................ 5 6. Đóng góp của luận án .................................................................................... 6 7. Bố cục luận án .............................................................................................. 7 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ........ 8 1.1. Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án ................. 8 1.1.1. Các công trình nghiên cứu khái quát về lịch sử Indonesia có liên quan đến đề tài ........................................................................................................... 8 1.1.2. Các công trình nghiên cứu có liên quan trực tiếp đến quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia ................................................ 14 1.2. Những vấn đề đã đƣợc nghiên cứu và chƣa đƣợc nghiên cứu ........... 24 1.3. Những vấn đề luận án tập trung nghiên cứu giải quyết ........................ 25 CHƢƠNG 2: ĐẤU TRANH GIÀNH ĐỘC LẬP DÂN TỘC Ở INDONESIA (1927 - 1945) ........................................................................... 26 2.1. Những nhân tố tác động đến quá trình đấu tranh giành độc lập ở Indonesia (1927 - 1945) ................................................................................. 26 2.1.1. Chính sách cai trị của thực dân Hà Lan, quân phiệt Nhật và những chuyển biến trong đời sống kinh tế - xã hội - văn hóa ở Indonesia thời thuộc địa.......... 26 2.1.2. Sự phát triển của phong trào đấu tranh giành độc lập ở Indonesia trước năm 1927 ......................................................................................................... 35 2.1.3. Sự thành lập Đảng Dân tộc Indonesia ................................................... 42 2.1.4. Phong trào đấu tranh giành độc lập trên thế giới trong những năm 1927 - 1945 ..................................................................................................... 44 2.2. Quá trình đấu tranh giành độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1945) ... 47 2.2.1. Đấu tranh giành độc lập trong những năm 1927 - 1941 ....................... 47 2.2.2. Đấu tranh giành độc lập trong những năm 1942 - 1945 ....................... 58 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................ 73 CHƢƠNG 3: ĐẤU TRANH BẢO VỆ VÀ CỦNG CỐ ĐỘC LẬP DÂN TỘC Ở INDONESIA (1945 - 1965) ............................................................. 75 3.1. Những nhân tố mới tác động đến quá trình đấu tranh bảo vệ và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1945 - 1965) .............................................. 75 3.1.1. Tình hình thế giới và khu vực sau Chiến tranh thế giới thứ hai ........... 75 3.1.2. Sự thay đổi của tình hình Indonesia sau Tuyên bố độc lập tháng 8/1945 . 78 3.2. Đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc và thống nhất đất nƣớc ................ 82 3.2.1. Đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc .......................................................... 82 3.2.2. Đấu tranh thống nhất đất nước .............................................................. 87 3.3. Đấu tranh củng cố độc lập dân tộc (1950 - 1965) ................................ 88 3.3.1. Xây dựng và củng cố hệ thống chính trị ............................................... 88 3.3.2. Phát triển nền kinh tế - văn hóa độc lập, tự chủ .................................... 92 3.3.3. Thi hành chính sách đối ngoại nhằm nâng cao vị thế của Indonesia trên trường quốc tế .......................................................................................... 97 Tiểu kết chương 3 .......................................................................................... 106 CHƯƠNG 4: MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ QUÁ TRÌNH ĐẤU TRANH GIÀNH VÀ CỦNG CỐ ĐỘC LẬP DÂN TỘC Ở INDONESIA (1927- 1965) ............ 108 4.1. Thành tựu và hạn chế .......................................................................... 108 4.1.1. Thành tựu ............................................................................................ 108 4.1.2. Hạn chế ................................................................................................ 115 4.2. Đặc điểm ................................................................................................ 122 4.2.1. Mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với hòa hợp và thống nhất dân tộc 122 4.2.2. Hồi giáo đóng vai trò quyết định đến sự lựa chọn con đường cứu nước ở Indonesia .................................................................................................... 126 4.2.3. Hình thức đấu tranh chính trị ôn hòa đóng vai trò chính, nhưng các hình thức đấu tranh khác cũng hỗ trợ và góp phần đi đến thành công của cách mạng Indonesia ............................................................................................. 130 4.2.4. Quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập ở Indonesia từ năm 1927 đến năm 1965 gắn liền với vai trò lãnh đạo của Sukarno. ............................ 133 4.2.5. Trong quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965), PKI ngày càng mất dần vai trò lãnh đạo, PNI ngày càng thắng thế .................................................................................................................. 140 4.2.6. Indonesia nhận được sự ủng hộ lớn lao của quốc tế: các nước tư bản chủ nghĩa, xã hội chủ nghĩa và các nước Á, Phi, Mĩ Latinh ......................... 143 Tiểu kết chương 4 .......................................................................................... 147 KẾT LUẬN .................................................................................................. 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC Đà CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...................................................................................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 152 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Indonesia - quốc đảo lớn nhất thế giới với hàng chục nghìn đảo lớn nhỏ, nằm giữa hai lục địa: Châu Á và Châu Đại Dương, nối liền hai đại dương là Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Với vị trí chiến lược - nắm giữ các con đường giao thông huyết mạch trên biển, ngay từ thời cổ trung đại, Indonesia đã trở thành một trong những trung tâm giao lưu kinh tế - văn hóa của khu vực và thế giới. Trong những thế kỷ XV - XVI, Indonesia trở thành đối tượng xâm lược của rất nhiều nước thực dân phương Tây như: Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Hà Lan và Anh. Với ưu thế vượt trội về quân sự và hàng hải, Hà Lan đã gạt bỏ các đối thủ thực dân, đặt Indonesia dưới sự kiểm soát của mình. Trong suốt hơn 300 năm cai trị, thực dân Hà Lan đã sử dụng nhiều chính sách hà khắc về chính trị, bóc lột về kinh tế, kìm hãm sự phát triển văn hóa bản địa, chà đạp lên Hồi giáo nhưng không thể khuất phục được nhân dân Indonesia. Bằng chứng là đến mãi đầu thế kỷ XX, Hà Lan chỉ có thể kiểm soát các vùng đất trên lãnh thổ Indonesia một cách lỏng lẻo. Ngay từ khi Hà Lan xâm lược và đặt ách cai trị lên Indonesia, các phong trào đấu tranh chống thực dân đã diễn ra sôi nổi, tiêu biểu như: Cuộc khởi nghĩa của Diponegoro (1825 - 1830); Cuộc chiến tranh của nhân dân Aceh (1873 - 1903) buộc Hà Lan phải huy động một lực lượng quân đội lớn, cùng khối lượng vật chất chiến tranh tốn kém mới có thể đàn áp được. Sang đầu thế kỷ XX, những biến đổi trong đời sống kinh tế - văn hóa - xã hội, cũng như tư tưởng cải cách, canh tân đất nước của các quốc gia châu Á (Nhật Bản, Trung Quốc, Xiêm) đã đem đến một làn gió mới trong phong trào dân tộc ở Indonesia. Đó là phong trào cải cách kinh tế - văn hóa, khôi phục lại các giá trị Java cổ xưa để nâng cao tinh thần dân tộc, do tầng lớp trí thức bản địa khởi xướng. Các phong trào đấu tranh giành độc lập theo các xu hướng vô sản và tư sản cũng phát triển mạnh để đáp ứng với yêu cầu của lịch sử lúc bấy giờ - phải thống nhất dân tộc để đi đến độc lập. Năm 1927, Đảng Dân tộc Indonesia ra đời, đánh dấu quá trình đấu tranh giành độc lập dân tộc của Indonesia bước vào một giai đoạn phát triển mới. 2 Trong những năm 1927 - 1941, các phong trào đấu tranh chính trị ở Indonesia đã liên tiếp nổ ra đòi chính quyền thực dân phải công nhận độc lập. Nhưng do nhiều nguyên nhân khác nhau, các phong trào này đều không giành được thắng lợi. Năm 1942, Nhật vào Indonesia và thực hiện chính sách cai trị kiểu quân sự, đồng thời, Nhật cũng đưa ra “những lời hứa hẹn ngọt ngào” về việc sẽ trao trả độc lập. Trong bối cảnh đó, các nhà lãnh đạo cách mạng, đứng đầu là Sukarno, Hatta đã khơi dậy một phong trào đấu tranh mới, theo hướng hợp tác ôn hòa với người Nhật để chuẩn bị cho quá trình trao trả độc lập. Khi Nhật Tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện (15/8/1945), các tầng lớp thanh niên sôi nổi đã thúc giục Sukarno và Hatta phải Tuyên bố độc lập, không nhận độc lập như một món quà ban phát từ tay người Nhật. Ngày 17/8/1945, Sukarno đã đọc bản Tuyên ngôn độc lập của Indonesia, khai sinh ra nhà nước dân chủ đầu tiên ở Đông Nam Á. Ngay sau khi giành được độc lập, nhân dân Indonesia lại tiếp tục tiến hành đấu tranh chống lại cuộc tái chiếm của Hà Lan trong suốt 5 năm (1945 - 1950) và tiếp tục chứng minh với thế giới rằng: “nước Cộng hòa Indonesia cũng không phải là món quà từ tay người Hà Lan” [119; 1]. Trong những năm 1950 - 1965, chính phủ Cộng hòa Indonesia đã lần lượt thực hiện các chính sách về kinh tế, chính trị, ngoại giao để củng cố nền độc lập dân tộc. Đây cũng là thời kỳ bản lề, là thời kỳ Indonesia đứng trước nhiều sự lựa chọn để đi lên xã hội hiện đại. Thành tựu và hạn chế trong 20 năm đầu xây dựng và bảo vệ tổ quốc sẽ giúp Indonesia có những bước tiến dài và vững chắc trong tương lai. Có thể nói, quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập ở Indonesia (1927 - 1965) là một quá trình lịch sử đặc biệt và độc đáo. Không thể tìm thấy một mô hình lý thuyết xã hội chủ nghĩa hay tư bản chủ nghĩa được áp dụng ở quá trình này, cũng không thể thấy sự trùng lặp của quá trình này ở bất kỳ một quốc gia nào trên thế giới. Mặt khác, sau độc lập, Indonesia đã “chuyển mình” mạnh mẽ từ một quốc gia có thu nhập thấp trở thành một quốc gia có thu nhập trung bình và ngày nay là nền kinh tế lớn thứ 16 trên thế giới. Indonesia cũng trở thành một trong những cường quốc ở khu vực khi tham gia sáng lập ASEAN (8/8/1967) và khẳng định vị thế của mình ở 3 các diễn đàn khác nhau trên thế giới như: G771; APEC2, G203... Việc nghiên cứu về quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965) sẽ làm sáng tỏ bản chất cũng như những tác động của quá trình này đối với tiến trình phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn sau, đồng thời mang lại ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc. Về ý nghĩa khoa học, nghiên cứu đề tài sẽ góp phần làm phong phú lý thuyết về độc lập dân tộc, trong đó có các vấn đề về giải phóng dân tộc, bảo vệ và củng cố độc lập dân tộc, không chỉ có giá trị khoa học đối với Indonesia, mà còn đối với các dân tộc khác trên thế giới. Đồng thời, việc nghiên cứu đề tài còn chỉ ra một con đường, một cách thức đi tới độc lập dân tộc hoàn toàn khác biệt của Indonesia, đó là độc lập dân tộc gắn liền với hòa hợp và thống nhất dân tộc. Về ý nghĩa thực tiễn, nghiên cứu đề tài là cơ sở chứng minh quy luật của lịch sử: trong đấu tranh giành và củng cố độc lập, giai cấp nào trong xã hội có con đường, biện pháp phù hợp với hoàn cảnh lịch sử, giai cấp ấy sẽ là giai cấp lãnh đạo của dân tộc. Việc nghiên cứu đề tài còn góp phần bù lấp một khoảng trống về lịch sử Indonesia nói chung, cũng như lịch sử quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia nói riêng. Mặt khác, nghiên cứu đề tài cũng góp phần tăng sự hiểu biết về Indonesia với vị trí là một quốc gia lớn, đông dân trong khu vực, có mối quan hệ lâu đời với Việt Nam, làm cơ sở cho sự tăng cường quan hệ hợp tác hữu nghị song phương và đa phương giữa hai nước trong thời kỳ hiện nay. Xuất phát từ ý nghĩa khoa học và thực tiễn nêu trên, nghiên cứu sinh chọn vấn đề “Quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965)” làm đề tài cho Luận án Tiến sĩ lịch sử. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích của luận án là làm rõ các giai đoạn phát triển và bản chất của quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965), đồng thời chỉ ra nét riêng biệt, độc đáo trong con đường đi tới độc lập dân tộc của quốc gia này. 1 Group of 77: Nhóm các nước đang phát triển 2 Asia-Pacific Economic Cooperation: Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương 3 Group of 20: Nhóm các nền kinh tế lớn 4 Nhiệm vụ của luận án: Một là, phân tích những nhân tố tác động đến quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965) trong từng thời kì cụ thể; Hai là, làm rõ tiến trình vận động đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965); Ba là, chỉ ra thành tựu và hạn chế cũng như những đặc điểm của quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965). 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án là quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965) trên góc độ lịch sử chính trị, trong đó, tập trung vào các nhân tố tác động, hoạt động của các đảng chính trị, các phong trào đấu tranh chính trị, đấu tranh vũ trang, đấu tranh trên lĩnh vực văn học và các biện pháp của chính phủ trên các lĩnh vực kinh tế - văn hóa - chính trị - ngoại giao để củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Luận án nghiên cứu quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc (1927 - 1965) ở Indonesia, trong bối cảnh khu vực Đông Nam Á và thế giới. Về phạm vi thời gian: Đề tài giới hạn từ năm 1927 đến 1965. Năm 1927 là mốc lịch sử mang tính bước ngoặt: sự thất bại của cuộc khởi nghĩa ở Sumatra do Đảng Cộng sản Indonesia lãnh đạo và sự ra đời của Đảng Dân tộc Indonesia với nền tảng là hệ tư tưởng Marhaenism đã đánh dấu bước chuyển mình trong con đường đấu tranh giành độc lập ở nước này. Đây cũng là thời kỳ chứng kiến sự trưởng thành của ý thức dân tộc ở Indonesia khi các phong trào đấu tranh giành độc lập đều tỏ rõ khát vọng thống nhất, hòa hợp dân tộc. Năm 1965 đánh dấu sự kết thúc 20 năm đầu đấu tranh củng cố độc lập dân tộc dưới thời Tổng thống Sukarno (1945 - 1965). Tuy nhiên, để đảm bảo tính hệ thống, tính toàn diện của vấn đề nghiên cứu, cũng như làm sáng tỏ những nhân tố tác động đến quá trình đấu tranh giành và củng cố độc lập dân tộc ở Indonesia (1927 - 1965), luận án mở rộng thời gian nghiên cứu trước năm 1927. 4. Các nguồn tài liệu Luận án tập trung khai thác và sử dụng những nguồn tài liệu chủ yếu sau đây: Các nguồn tư liệu gốc bao gồm các tài liệu lưu trữ như: các văn bản về chủ nghĩa thực dân Hà Lan (bao gồm các chính sách cai trị như: “Hệ thống trồng trọt”, 5 “Chính sách kinh tế tự d