Luận án Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ở trường trung học phổ thông thành phố Hồ Chí Minh

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM –[— PHẠM THỊ LỆ NHÂN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP THEO HƯỚNG Xà HỘI HÓA Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 62 14 05 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Trần Quốc Thành 2. PGS.TS Phan Văn Nhân HÀ NỘI - 2015 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận án này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Phạm Thi Lệ Nhân 3 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................ 4 3.1. Khách thể nghiên cứu ............................................................................... 4 3.2. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học ..................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 4 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .......................................... 5 8. Những luận điểm bảo vệ ............................................................................. 7 9. Đóng góp mới của luận án ........................................................................... 8 10. Cấu trúc của luận án ................................................................................. 8 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP THEO HƯỚNG Xà HỘI HÓA Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .................................................... 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................... 9 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ................................................................ 9 1.1.2. Những nghiên cứu trong nước ............................................................. 16 1.2. Một số khái niệm cơ bản và các nội dung có liên quan đến đề tài ......... 19 1.2.1. Quản lý, Quản lý giáo dục và Quản lý nhà trường .............................. 19 1.2.1.1. Quản lý ............................................................................................. 19 1.2.1.2. Quản lý giáo dục .............................................................................. 21 1.2.1.3. Quản lý nhà trường ........................................................................... 21 1.2.2. Trường trung học phổ thông và Quản lý trường trung học phổ thông 22 1.2.2.1. Trường trung học phổ thông ............................................................. 22 1.2.2.2. Quản lý trường trung học phổ thông ................................................ 23 1.2.3. Hoạt động giáo dục và Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ............ 24 1.2.3.1. Hoạt động giáo dục ........................................................................... 24 4 1.2.3.2. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ............................................... 25 1.2.4. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường trung học phổ thông và Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường trung học phổ thông27 1.2.4.1. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường trung học phổ thông.27 1.2.4.2. Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường trung học phổ thông. ............................................................................................................. 31 1.2.5. Xã hội hóa và Xã hội hóa giáo dục ...................................................... 32 1.2.5.1. Xã hội hóa ......................................................................................... 32 1.2.5.2. Xã hội hóa giáo dục .......................................................................... 34 1.3. Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ở trường trung học phổ thông ........................................................................... 38 1.4. Ý nghĩa của quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ở trường trung học phổ thông. .......................................................... 47 1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ở trường trung học phổ thông ............................. 48 1.5.1. Cơ chế, chính sách ............................................................................... 48 1.5.2. Đặc điểm của môi trường .................................................................. 49 1.5.3. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội ................................ 54 1.6. Kinh nghiệm quốc tế về quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ở trường trung học phổ thông ................................... 57 1.6.1. Kinh nghiệm Hoa Kỳ ........................................................................... 57 1.6.2. Kinh nghiệm Úc Châu ........................................................................ 59 1.6.3. Kinh nghiệm Cộng hòa Pháp .............................................................. 60 1.6.4. Kinh nghiệm Singapore ...................................................................... 60 1.6.5. Kinh nghiệm Nhật Bản ........................................................................ 62 1.6.6. Kinh nghiệm Trung Quốc ................................................................... 64 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ................................................................................ 67 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP THEO HƯỚNG Xà HỘI HÓA Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................ 69 5 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tại thành phố Hồ Chí Minh ............................................................................................................... 69 2.1.1. Đặc điểm về tự nhiên, kinh tế - xã hội ................................................. 69 2.1.2. Khái quát tình hình phát triển giáo dục phổ thông thành phố Hồ Chí Minh ............................................................................................................... 70 2.2. Thực trạng xã hội hóa giáo dục phổ thông thành phố Hồ Chí Minh những năm qua .............................................................................................. 72 2.2.1. Chủ trương, chính sách về xã hội hoá giáo dục phổ thông thành phố Hồ Chí Minh ................................................................................................. 72 2.2.2. Thực hiện cơ chế tự chủ trong nhà trường theo tinh thần Nghị quyết 05/2005-CP của Chính phủ ............................................................................ 73 2.2.3. Nội dung về biện pháp thực hiện xã hội hoá giáo dục phổ thông thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................................... 74 2.2.4. Nhận thức của các lực lượng xã hội về xã hội hoá giáo dục phổ thông thành phố Hồ Chí Minh ................................................................................. 75 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ở trường trung học phổ thông thành phố Hồ Chí Minh .................... 78 2.3.1. Phương pháp và số liệu đối tượng điều tra .......................................... 78 2.3.2. Nội dung điều tra, khảo sát .................................................................. 79 2.3.2.1. Nhận thức của các lực lượng giáo dục về vai trò, trách nhiệm tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ........ 79 2.3.2.2. Nhận thức của các lực lượng giáo dục về mục tiêu quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ......................................... 80 2.3.2.3. Thực trạng quản lý việc xây dựng môi trường tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ................................ 81 2.3.2.4. Thực trạng quản lý việc huy động nguồn lực cộng đồng tham gia tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa 87 2.3.2.5. Thực trạng xây dựng kế hoạch thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ................................................................. 91 2.3.2.6. Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ................................................................................... 94 6 2.3.2.7. Đánh giá mức độ tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ........................................................................... 100 2.3.2.8. Thực trạng mức độ tham gia phối hợp thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ..................................................... 101 2.3.2.9. Đánh giá mức độ phối hợp thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ..................................................................... 103 2.3.2.10. Thực trạng mức độ hiệu quả của việc tham gia phối hợp thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ...................... 105 2.3.2.11. Thực trạng công tác kiểm tra đánh giá việc thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa .............................. 106 2.3.2.12. Đánh giá mức độ thực hiện của công tác quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa .............................................. 108 2.3.3. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hóa ở trường trung học phổ thông thành phố Hồ Chí Minh ............................................................................................................. 109 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................. 112 CHƯƠNG 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP THEO HƯỚNG Xà HỘI HÓA Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .............. 114 3.1. Quan điểm và định hướng về xã hội hoá giáo dục của thành phố Hồ Chí Minh ............................................................................................................. 114 3.1.1. Quan điểm chung ............................................................................... 114 3.1.2. Cách tiếp cận vận dụng chủ trương xã hội hoá giáo dục vào các trường trung học phổ thông thành phố Hồ Chí Minh .............................................. 114 3.2. Những nguyên tắc đề xuất các biện pháp ............................................. 115 3.3. Các biện pháp quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ở trường trung học phổ thông thành phố Hồ Chí Minh ............. 116 3.3.1. Biện pháp 1: Tổ chức tuyên truyền nâng cao nhận thức cho các lực lượng giáo dục về vai trò, nhiệm vụ tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ..................................................... 116 7 3.3.2. Biện pháp 2: Đổi mới công tác xây dựng kế hoạch tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ..................... 120 3.3.3. Biện pháp 3: Đa dạng hóa môi trường tổ chức thực hiện, chuẩn bị tốt các điều kiện và phương tiện phục vụ hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ................................................................................. 127 3.3.4. Biện pháp 4: Đẩy mạnh việc huy động và phối hợp các nguồn lực cộng đồng tham gia tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá. ........................................................................................ 135 3.3.5. Biện pháp 5: Đổi mới công tác triển khai tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá .................... 141 3.3.6. Biện pháp 6: Đổi mới công tác kiểm tra đánh giá; rút kinh nghiệm, điều chỉnh sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá. .................... 144 3.3.7. Biện pháp 7: Đổi mới cơ chế quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá .......................................................................... 148 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................... 155 3.5. Thăm dò tính cần thiết, khả thi và thực nghiệm các biện pháp ............ 155 3.5.1. Thăm dò tính cần thiết, khả thi của các biện pháp ............................. 155 3.5.2. Thực nghiệm một số biện pháp ......................................................... 158 3.5.3. Mối quan hệ biện chứng giữa các biện pháp thực nghiệm ................ 169 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................ 171 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................... 173 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................... 177 8 CÁC TỪ VIẾT TẮT CB-GV-NV-HS : Cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh. CBQL : Cán bộ quản lý CLB : Câu lạc bộ CNH, HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá CSVC : Cơ sở vật chất ĐD CMHS : Đại diện Cha Mẹ học sinh GD-ĐT : Giáo dục và Đào tạo GVBM : Giáo viên bộ môn GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐGD : Hoạt động giáo dục HĐGDNGLL : Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp HĐNK : Hoạt động ngoại khóa LLGD : Lực lượng giáo dục LLXH : Lực lượng xã hội NT-GĐ-XH : Nhà trường, gia đình và xã hội QLGD : Quản lý giáo dục TDTT : Thể dục thể thao THCS ; Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TP.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh XHH : Xã hội hóa XHHGD : Xã hội hóa giáo dục 9 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ S TT LOẠI NỘI DUNG TRANG BẢNG 1 Bảng 1.1 Tỷ lệ học sinh trung học đã tham gia vào nhiều hoạt động ngoại khóa, theo loại hoạt động, giới tính, kế hoạch học đại học, và khu vực: 2010 14 2 Bảng 1.2 Chương trình hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường trung học phổ thông 29 3 Bảng 2.1 Nội dung cơ chế tự chủ trường trung học phổ thông công lập 74 4 Bảng 2.2 Ý nghĩa, tầm quan trọng của xã hội hóa các hoạt động giáo dục 75 5 Bảng 2.3 Quan niệm về xã hội hóa giáo dục 76 6 Bảng 2.4 Nội dung về biện pháp thực hiện xã hội hóa giáo dục phổ thông 77 7 Bảng 2.5 Phương pháp và đối tượng điều tra 79 8 Bảng 2.6 Nhận thức của các lực lượng giáo dục về vai trò, trách nhiệm tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 79 9 Bảng 2.7 Nhận thức của các lực lượng giáo dục về mục tiêu quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 80 10 Bảng 2.8 Thực trạng quản lý việc xây dựng môi trường tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 81 – 82 11 Bảng 2.9 Thực trạng quản lý việc huy động nguồn lực cộng đồng tham gia tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 88 12 Bảng 2.10 Thực trạng xây dựng kế hoạch thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 92 13 Bảng 2.11 Thực trạng tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 95 – 96 14 Bảng 2.12 Đánh giá mức độ tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 101 15 Bảng 2.13 Thực trạng mức độ phối hợp tham gia các nội dung thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 101 – 102 10 16 Bảng 2.14 Đánh giá mức độ tham gia phối hợp tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp của các lực lượng giáo dục 103 17 Bảng 2.15 Thực trạng mức độ hiệu quả của việc phối hợp tham gia tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 106 18 Bảng 2.16 Thực trạng công tác kiểm tra, đánh giá thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 107 19 Bảng 2.17 Đánh giá mức độ thực hiện của công tác quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 109 20 Bảng 2.18 Nguyên nhân và mức độ ảnh hưởng của từng nguyên nhân đối với công tác quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 110 – 111 21 Bảng 3.1 Tổng hợp ý kiến về tính cần thiết và khả thi của các giải pháp đề xuất 157 22 Bảng 3.2 Bảng thống kê mức điểm đánh giá của cán bộ, giáo viên, cha mẹ học sinh, lực lượng xã hội sau thực nghiệm đối với việc huy động và phối hợp các nguồn lực cộng đồng tham gia tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 163 23 Bảng 3.3 Bảng thống kê kết quả đánh giá mức độ khả thi dựa vào thang điểm đánh giá (từ 7 - 10 điểm) cho việc huy động và phối hợp các nguồn lực cộng đồng tham gia tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 164 24 Bảng 3.4 Bảng thống kê mức điểm đánh giá của cán bộ, giáo viên, giáo viên chủ nhiệm, lực lượng giáo dục sau thực nghiệm đối với việc cải thiện công tác quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 165 – 166 25 Bảng 3.5 Bảng thống kê kết quả đánh giá mức độ khả thi dựa vào thang điểm đánh giá (từ 7 - 10 điểm) cho việc cải thiện công tác quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 166 BIỂU ĐỒ 26 Biểu đồ Sự khác nhau về giới tính trong việc tham 13 11 1.1 gia các hoạt động ngoại khóa của thanh thiếu niên 27 Biểu đồ 1.2 Tỷ lệ học sinh trung học đã tham gia vào nhiều hoạt động ngoại khóa, theo loại hoạt động: 1990-2010, Nguồn ĐH Michigan (Viện NCXH, Giám sát tương lai, lựa chọn năm, 1990-2010) 13 28 Biểu đồ 1.3 “Một ngày trong cuộc sống” 64 29 Nhóm biểu đồ 3.1 Biểu đồ phân phối tần suất thể hiện mức độ hiệu quả của hai nhóm đối chứng và thực nghiệm của CB-GV sau thực nghiệm đối với việc huy động và phối hợp các nguồn lực cộng đồng tham gia tổ chức thực hiện hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 165 30 Nhóm biểu đồ 3.2 Biểu đồ phân phối tần suất của hai nhóm đối chứng và thực nghiệm các trường hệ công lập và ngoài công lập trong việc cải thiện công tác quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 168 SƠ ĐỒ 31 Sơ đồ 1.1 Mô hình về quản lý 20 32 Sơ đồ 1.2 Chức năng quản lý 20 33 Sơ đồ 1.3 Hệ thống giáo dục của Việt Nam 23 34 Sơ đồ 1.4 Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá 41 35 Sơ đồ 3.1 Huy động và phối hợp các nguồn lực cộng đồng tham gia thực hiện kế hoạch hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp theo hướng xã hội hoá ở trường trung học phổ thông 140 36 Sơ đồ 3.2 Phương pháp thống kê toán học bằng phép thử Student 160 12 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xã hội hóa giáo dục (XHHGD) là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước nhằm đẩy mạnh sự nghiệp giáo dục và đào tạo (GD-ĐT), coi GD-ĐT là quốc sách hàng đầu; là một trong những giải pháp chiến lược chủ yếu để thực hiện mục tiêu phát triển giáo dục, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH, HĐH) đất nước trong thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay. Nghị quyết số 05/2005/NQ-CP của Chính phủ nêu rõ: “Huy