Luận án Quyền công tố ở Việt Nam

1. Tính cấp thiết của đề tài Yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm trong tình hình hiện nay đòi hỏi phải nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật trong đó việc tăng cường chất lượng công tố của Viện kiểm sát nhằm chống bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, là một nội dung quan trọng được thể hiện trong nhiều nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp. Nghị quyết số 08 ngày 2/1/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới đã chỉ rõ: "Chất lượng công tác tư pháp nói chung chưa ngang tầm với nhu cầu và đòi hỏi của nhân dân; còn nhiều trường hợp bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội; vi phạm các quyền tự do, dân chủ của công dân, làm giảm sút lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và các cơ quan tư pháp". Nghị quyết đã nhấn mạnh: "Viện kiểm sát các cấp thực hiện tốt chức năng công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp. Hoạt động công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ án và trong suốt quá trình tố tụng nhằm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội. Nâng cao chất lượng công tố của Kiểm sát viên tại phiên tòa, bảo đảm tranh tụng với luật sư, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác.". Việc thực hành quyền công tố ở nước ta do Viện kiểm sát thực hiện trong thời gian qua đã đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ trong việc trừng trị tội phạm, bảo vệ quyền tự do dân chủ của nhân dân. Tuy nhiên so với yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm thì còn nhiều tồn tại, hạn chế. Một trong những nguyên nhân là do việc nghiên cứu lý luận về quyền công tố và thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự còn chưa được làm sáng tỏ. Cho đến nay vẫn chưa có sự nhận thức thống nhất trong các cơ quan tư pháp về khái niệm quyền công tố cũng như thế nào là thực hành quyền công tố? Hiện tại tuy đã có một số tài liệu đề cập về quyền công tố nhưng chủ yếu được bàn dưới góc độ lý luận chung về Nhà nước và pháp luật, hoặc dưới góc độ tổ chức thực tiễn việc thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự. Trong những năm vừa qua, Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã tổ chức toàn ngành nghiên cứu về những giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp hình sự, nhưng kết quả nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở mức độ chuyên đề tổng kết thực tiễn. Có thể nói, cho đến bây giờ vẫn chưa có một công trình nào khảo cứu một cách toàn diện về mặt lý luận và thực tiễn vấn đề quyền công tố và thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự ở Việt Nam. Trong tiến trình cải cách tư pháp hiện nay, để góp phần bảo đảm Viện kiểm sát tập trung làm tốt chức năng công tố, việc tiếp tục nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về quyền công tố trong tố tụng hình sự là vấn đề bức xúc và cần thiết. Với tất cả các ý nghĩa đó, nghiên cứu sinh đã chọn đề tài "Quyền công tố ở Việt Nam" làm luận án tiến sĩ luật học. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Vấn đề quyền công tố và thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự đã được một số sách, báo, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đề cập. Nổi bật lên ở trong nước, một số tác giả đã có các bài viết về vấn đề này như Tiến sĩ Trần Văn Độ có bài "Một số vấn đề về quyền công tố", Tiến sĩ Phạm Tuấn Khải về "Vài ý kiến về quyền công tố và thực hiện quyền công tố" trong tập kỷ yếu đề tài khoa học cấp Bộ "Những vấn đề lý luận về quyền công tố và việc tổ chức thực hiện quyền công tố ở Việt Nam hiện nay" do Viện kiểm sát nhân dân tối cao ban hành năm 1999. Tại Hội nghị khoa học "Tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong tình hình mới" do Ủy ban pháp luật của Quốc hội tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh ngày 4/10/2001, đã thu hút đông đảo các nhà khoa học và thực tiễn bàn luận sôi nổi về quyền công tố. Đáng chú ý là các bài của Tiến sĩ luật học Lê Cảm về "Những vấn đề lý luận về chế định quyền công tố", Tiến sĩ luật học Trần Đình Nhã đã đề cập đến "Chức năng công tố của Viện kiểm sát nhân dân, mối quan hệ giữa việc thực hiện quyền công tố với các hoạt động kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử". Ngoài ra, còn một số bài viết khác của các tác giả đăng tải trên Tạp chí kiểm sát, Tạp chí Luật học, cũng đề cập đến quyền công tố. Nhưng cho đến nay, khái niệm, nội dung và phạm vi của quyền công tố, của thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự như thế nào vẫn chưa được rõ ràng, còn có nhiều ý kiến khác nhau. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu vấn đề quyền công tố trong tố tụng hình sự Việt Nam là vấn đề có ý nghĩa quan trọng cả về mặt lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án Mục đích Làm rõ khái niệm, đối tượng, phạm vi, nội dung của quyền công tố và thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố ở Việt Nam dưới góc độ hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực tiễn. Để đạt được mục đích trên luận án cần phải giải quyết được các nhiệm vụ sau: Nhiệm vụ - Nghiên cứu lịch sử quyền công tố, mối quan hệ giữa công tố và tư tố; - Việc tổ chức thực hành quyền công tố ở một số nước trên thế giới; đại diện cho các trường phái: Án lệ, châu Âu lục địa và châu Á. - Nghiên cứu thực trạng tổ chức thực hành quyền công tố ở nước ta trong những năm gần đây, tìm ra nguyên nhân của những thành tích đạt được và những tồn tại, hạn chế. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án Đối tượng và phạm vi nghiên cứu là: quyền công tố nói chung nhưng chủ yếu là quyền công tố và thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự Việt Nam; thực trạng thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự những năm gần đây, bảo đảm phù hợp với chuyên ngành nghiên cứu đề tài. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án Cơ sở lý luận của luận án là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng, Nhà nước về đấu tranh phòng chống tội phạm; những thành tựu khoa học luật tố tụng hình sự của một số nước trong khu vực và trên thế giới; các học thuyết chính trị và pháp lý về tổ chức bộ máy nhà nước nói chung và các cơ quan tư pháp nói riêng; luận án cũng được trình bày trên cơ sở nghiên cứu những quy định của pháp luật hiện hành về chức năng công tố của Viện kiểm sát và việc tổ chức thực hành quyền công tố ở nước ta từ 1945 đến nay. Dựa vào phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử, luận án đặc biệt coi trọng phương pháp lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp, kết hợp với phương pháp khảo sát thực tiễn, phỏng vấn, để làm sáng tỏ các nội dung nghiên cứu của luận án. 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn của quyền công tố, luận án xây dựng các khái niệm mới về: quyền công tố nói chung và quyền công tố trong tố tụng hình sự nói riêng; làm rõ đối tượng, nội dung, phạm vi quyền công tố và thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự; phân biệt giữa quyền công tố và thực hành quyền công tố; phân biệt giữa thực hành quyền công tố và kiểm sát tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự. Đề xuất những giải pháp về hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực tiễn để nâng cao chất lượng hoạt động công tố của Viện kiểm sát trong tình hình mới. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Những kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần vào việc nghiên cứu tổ chức bộ máy nhà nước, khoa học luật tố tụng hình sự trong việc xác định thẩm quyền các cơ quan tiến hành tố tụng. - Các trường giảng dạy pháp luật có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để biên soạn giáo trình, nhất là các trường đào tạo cán bộ, Kiểm sát viên ngành kiểm sát nhân dân. - Viện kiểm sát các cấp có thể khai thác kết quả nghiên cứu của luận án để nâng cao chất lượng hoạt động công tố trong tình hình mới. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 3 chương với 10 mục, tổng cộng 176 trang.