Luận án Tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty cổ phần Việt Nam qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp

BỘ TÀI CHÍNH TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH – MARKETING --------------------- PHẠM ĐỨC HUY TÁC ĐỘNG CỦA QUẢN TRỊ CÔNG TY ĐẾN THÀNH QUẢ CÔNG TY CỔ PHẦN VIỆT NAM QUA CÁC GIAI ĐOẠN CỦA VÒNG ĐỜI DOANH NGHIỆP LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2022 BỘ TÀI CHÍNH TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH – MARKETING ------------------- PHẠM ĐỨC HUY TÁC ĐỘNG CỦA QUẢN TRỊ CÔNG TY ĐẾN THÀNH QUẢ CÔNG TY CỔ PHẦN VIỆT NAM QUA CÁC GIAI ĐOẠN CỦA VÒNG ĐỜI DOANH NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 9.34.02.01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. TS. PHẠM QUỐC VIỆT 2. TS. NGUYỄN NGỌC ẢNH Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ “Tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty cổ phần Việt Nam qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của Tiến sĩ Phạm Quốc Việt và Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Ảnh. Những số liệu, dữ liệu và kết quả đưa ra trong luận án là trung thực và nội dung luận án chưa từng được ai khác công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. TP. HCM, ngày tháng năm 2022 Tác giả Phạm Đức Huy ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận án “Tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty cổ phần Việt Nam qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp”, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ và những lời động viên khích lệ từ phía thầy cô, gia đình, cơ quan, bạn bè và đồng nghiệp. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn chân thành về sự giúp đỡ, động viên đó. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến hai giáo viên hướng dẫn của tôi là TS Phạm Quốc Việt và TS Nguyễn Ngọc Ảnh. Thầy đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành luận án này. Đồng thời, tôi xin gửi lời chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô khoa Tài chính – Ngân hàng, viện Đào tạo Sau đại học của trường Đại học Tài chính – Marketing đã luôn tận tình hỗ trợ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án này. TP.HCM, ngàythángnăm 2022 Tác giả luận án Phạm Đức Huy iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. vi DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ .................................................................................. viii TÓM TẮT LUẬN ÁN ............................................................................................... ix SUMMARY ............................................................................................................... xi CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ................ 1 1.1. Đặt vấn đề nghiên cứu ..................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu .................................................... 4 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................. 4 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 4 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 5 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu: .............................................................................. 5 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu: ................................................................................. 5 1.4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 7 1.5. Ý nghĩa khoa học và tính mới của luận án ...................................................... 8 1.6. Kết cấu của luận án ........................................................................................ 13 Tóm tắt chương 1 ...................................................................................................... 15 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ................ 16 2.1. Tổng quan lý thuyết về quản trị công ty ........................................................ 16 2.1.1. Khái niệm về quản trị công ty ................................................................ 16 2.1.2. Các nguyên tắc quản trị công ty ............................................................. 17 2.2. Tổng quan về thành quả của công ty ............................................................. 19 2.2.1. Khái niệm về thành quả công ty ............................................................. 19 2.2.2. Các chỉ tiêu đo lường thành quả công ty ................................................ 20 2.3. Các lý thuyết giải thích mối quan hệ giữa quản trị công ty và thành quả công ty ............................................................................................................................ 23 2.3.1. Lý thuyết bất cân xứng thông tin (Asymmetric Information Theory) ... 23 2.3.2. Lý thuyết đại diện (Agency theory) ....................................................... 25 2.3.3. Lý thuyết quản lý (Stewardship Theory) ................................................ 26 iv 2.3.4. Lý thuyết phụ thuộc nguồn lực (Resource Dependency Theory) .......... 28 2.4. Tổng quan về vòng đời doanh nghiệp ........................................................... 30 2.4.1. Lý thuyết vòng đời doanh nghiệp ........................................................... 30 2.4.2. Các nghiên cứu về vòng đời doanh nghiệp ............................................ 34 2.5. Tổng quan các nghiên cứu trước về mối quan hệ giữa quản trị công ty và thành quả công ty ............................................................................................................ 39 2.5.1. Nghiên cứu mối quan hệ giữa cấu trúc sở hữu và thành quả công ty .... 40 2.5.2. Cấu trúc HĐQT và thành quả công ty .................................................... 45 2.6. Các nghiên cứu về quản trị công ty, thành quả của công ty và các giai đoạn vòng đời doanh nghiệp .......................................................................................... 50 2.6.1. Các nghiên cứu về quản trị công ty và vòng đời doanh nghiệp ............. 50 2.6.2. Các nghiên cứu về quản trị công ty, thành quả của công ty và các giai đoạn vòng đời doanh nghiệp ............................................................................ 55 2.7. Khe hở nghiên cứu ......................................................................................... 62 Tóm tắt chương 2 ...................................................................................................... 65 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 66 3.1. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 66 3.1.1. Quản trị công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp ............ 66 3.1.2. Quản trị công ty tác động đến thành quả công ty qua các giai đoạn vòng đời doanh nghiệp .............................................................................................. 70 3.2. Mô hình nghiên cứu ....................................................................................... 78 3.3. Nguồn dữ liệu ................................................................................................ 84 3.4. Phương pháp phân loại vòng đời doanh nghiệp ............................................ 85 3.5. Phương pháp phân tích dữ liệu ...................................................................... 88 Tóm tắt chương 3 ...................................................................................................... 92 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................. 93 4.1. Thực trạng quản trị công ty ở Việt Nam ........................................................ 93 4.1.1. Khung pháp lý về quản trị công ty ở Việt Nam ..................................... 93 4.1.2. Thực trạng về quản trị công ty của các công ty cổ phần ở Việt Nam .... 94 4.2. Kết quả phân loại vòng đời doanh nghiệp ..................................................... 99 4.3. Kết quả kiểm định sự khác biệt quản trị công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp ................................................................................................. 101 4.4. Tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty trong giai đoạn trưởng thành và giai đoạn suy thoái của vòng đời doanh nghiệp ................................... 106 v 4.4.1. Thống kê mô tả ..................................................................................... 106 4.4.2. Kết quả nghiên cứu về tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp ........................................... 112 4.4.3. Thảo luận kết quả nghiên cứu .............................................................. 119 4.4.4. Kiểm định tính vững ............................................................................. 127 Tóm tắt chương 4 .................................................................................................... 129 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý ĐỀ XUẤT ............................................... 130 5.1. Kết luận ........................................................................................................ 130 5.2. Một số gợi ý chính sách ............................................................................... 137 5.3. Hạn chế của luận án ..................................................................................... 149 Tóm tắt chương 5 .................................................................................................... 150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ .................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 152 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 165 vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Bảng tổng hợp các đặc điểm công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp ........................................................................................................................ 33 Bảng 2.2. Bảng tổng hợp các phương pháp phân loại vòng đời doanh nghiệp ........ 38 Bảng 2.3. Bảng tổng hợp các nghiên cứu trước về mối quan hệ giữa cấu trúc sở hữu và thành quả công ty ................................................................................................. 42 Bảng 2.4. Bảng tổng hợp các nghiên cứu trước về mối quan hệ giữa cấu trúc HĐQT và thành quả công ty ................................................................................................. 47 Bảng 2.5. Bảng tổng hợp các nghiên cứu của các tác giả trước về quản trị công ty và vòng đời doanh nghiệp .............................................................................................. 53 Bảng 2.6. Bảng tổng hợp các nghiên cứu về quản trị công ty, thành quả công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp ................................................................. 60 Bảng 3.1. Tổng hợp các biến nhằm kiểm định tác động của vòng đời doanh nghiệp đến các biến đặc điểm của quản trị công ty .............................................................. 80 Bảng 3.2. Tổng hợp các biến nhằm kiểm định tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp ....................................... 83 Bảng 3.3. Bảng tổng hợp hình thức chi trả cổ tức của các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2012-2019 ........................................................... 87 Bảng 3.4. Các chỉ số phân loại vòng đời doanh nghiệp theo phương pháp nghiên cứu của Anthony và Ramesh (1992) ................................................................................ 88 Bảng 4.1. Thống kê số cổ đông lớn nhất theo tỷ lệ sở hữu của các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2012-2019 .............................................. 96 Bảng 4.2. So sánh số lượng cổ đông lớn nhất và cổ đông lớn theo tỷ lệ sở hữu của các công ty Việt Nam niêm yết giai đoạn 2012-2019 ..................................................... 97 Bảng 4.3. So sánh số lượng công ty đáp ứng tiêu chuẩn về thành viên HĐQT độc lập và phân tách vai trò chủ tịch HĐQT – TGĐ của các công ty Việt Nam niêm yết giai đoạn 2012-2019 ......................................................................................................... 98 Bảng 4.4. Kết quả phân loại vòng đời doanh nghiệp ................................................ 99 Bảng 4.5. Thống kê mô tả các biến đặc điểm phân loại vòng đời doanh nghiệp ... 100 Bảng 4.6. Kiểm định sự khác biệt trung bình của các biến quản trị công ty theo các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp ..................................................................... 101 vii Bảng 4.7. Vòng đời doanh nghiệp tác động đến cấu trúc sở hữu ........................... 103 Bảng 4.8. Vòng đời doanh nghiệp tác động đến cấu trúc HĐQT ........................... 104 Bảng 4.9. Thống kê số lượng công ty theo ngành kinh doanh qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp ............................................................................................ 106 Bảng 4.10. Thống kê mô tả các biến của các công ty trong giai đoạn tăng trưởng của vòng đời doanh nghiệp ............................................................................................ 106 Bảng 4.11. Thống kê mô tả các biến của các công ty trong giai đoạn trưởng thành của vòng đời doanh nghiệp ............................................................................................ 107 Bảng 4.12. Thống kê mô tả các biến của các công ty trong giai đoạn suy thoái của vòng đời doanh nghiệp ............................................................................................ 107 Bảng 4.13. Ma trận hệ số tương quan của các công ty trong giai đoạn tăng trưởng của vòng đời doanh nghiệp ............................................................................................ 109 Bảng 4.14. Hệ số phóng đại phương sai VIF nhóm công ty trong giai đoạn tăng trưởng của vòng đời doanh nghiệp ..................................................................................... 110 Bảng 4.15. Ma trận hệ số tương quan các biến của các công ty trong giai đoạn trưởng thành của vòng đời doanh nghiệp ........................................................................... 110 Bảng 4.16. Hệ số phóng đại phương sai VIF nhóm công ty trong giai đoạn trưởng thành của vòng đời doanh nghiệp ........................................................................... 111 Bảng 4.17. Ma trận hệ số tương quan các biến của các công ty trong giai đoạn suy thoái của vòng đời doanh nghiệp ............................................................................ 111 Bảng 4.18. Hệ số phóng đại phương sai VIF nhóm công ty trong giai đoạn suy thoái của vòng đời doanh nghiệp ..................................................................................... 111 Bảng 4.19. Kết quả hồi quy (SGMM) quản trị công ty tác động đến thành quả công ty trong giai đoạn tăng trưởng của vòng đời doanh nghiệp .................................... 112 Bảng 4.20. Kết quả hồi quy (SGMM) quản trị công ty tác động đến thành quả công ty trong giai đoạn trưởng thành của vòng đời doanh nghiệp .................................. 113 Bảng 4.21. Kết quả hồi quy (SGMM) quản trị công ty tác động đến thành quả công ty trong giai đoạn suy thoái của vòng đời doanh nghiệp ........................................ 114 Bảng 4.22. Bảng tổng hợp kết quả nghiên cứu so với kỳ vọng dấu ....................... 119 viii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 4.1. Số lượng thành viên HĐQT các công ty Việt Nam niêm yết giai đoạn 2012- 2019 ........................................................................................................................... 97 ix TÓM TẮT LUẬN ÁN Luận án kiểm tra tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp. Dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính, báo cáo quản trị, báo cáo thường niên của 415 công ty phi tài chính niêm yết trên HSX và HNX giai đoạn 2012-2019. Luận án kế thừa mô hình của Anthony và Ramesh (1992), Y. Li và Zhang (2018) nhằm phân loại dữ liệu thành 3 giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp bao gồm: giai đoạn tăng trưởng, trưởng thành và suy thoái. Thông qua các kiểm định sự khác biệt các yếu tố thuộc quản trị công ty giữa các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp, các phương pháp hồi quy dữ liệu bảng như OLS, FEM, REM, GLS, LOGISTIC, SGMM nhằm kiểm tra ảnh hưởng của vòng đời doanh nghiệp đến các đặc điểm của quản trị công ty và tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng các đặc điểm quản trị công ty thay đổi khi một công ty phát triển, đó là sự khác biệt thực sự chứ không phải là một hiệu ứng ngẫu nhiên gây ra bởi sai lệch từ việc chọn mẫu (Y. Li và Zhang, 2018). Đồng thời, kết quả hồi quy cho thấy tỷ lệ sở hữu của cổ đông lớn nhất có xu hướng gia tăng qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp. Trong khi đó tỷ lệ sở hữu của HĐQT, tỷ lệ sở hữu của TGĐ, quy mô HĐQT, tính độc lập HĐQT và sự kiêm nhiệm chức vụ TGĐ của chủ tịch HĐQT có xu hướng giảm trong chu kỳ của vòng đời doanh nghiệp. Khi xem xét ảnh hưởng của quản trị công ty đến thành quả công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp, kết quả cho thấy: (1) Tỷ lệ sở hữu cổ phần của cổ đông lớn nhất (Block) tác động tích cực đến thành quả công ty ở cả giai đoạn tăng trưởng, trưởng thành và suy thoái của vòng đời doanh nghiệp; (2) Tỷ lệ sở hữu cổ phần của HĐQT (Own_Board) có tác động tích cực đến thành quả công ty trong giai đoạn tăng trưởng của vòng đời doanh nghiệp. Tuy nhiên, trong giai đoạn suy thoái của vòng đời doanh nghiệp, kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ sở hữu của HĐQT tác động tiêu cực đến thành quả công ty; (3) Tỷ lệ sở hữu cổ phần của TGĐ (CEO_Share) có mối quan hệ phi tuyến với thành quả công ty trong giai đoạn tăng trưởng và giai đoạn trưởng thành của vòng đời doanh nghiệp; (4) Quy mô của HĐQT (BSize) tác động tích cực đến thành quả công ty ở giai đoạn tăng trưởng và giai đoạn trưởng thành của vòng đời doanh nghiệp; (5) Tính độc lập của HĐQT (Indep) có tác động tiêu cực đến thành x quả công ty (ROA) trong giai đoạn trưởng thành của vòng đời doanh nghiệp và (6) sự kiêm nhiệm chức vụ TGĐ của chủ tịch HĐQT có tác động tích cực đến thành quả công ty trong giai đoạn tăng trưởng của vòng đời doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu đã tìm thấy tác động của quản trị công ty đến thành quả công ty qua các giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp và khẳng định tầm ảnh hưởng khác nhau của quản trị công ty đến thành quả công ty tùy thuộc vào từng giai đoạn phát triển của doanh nghiệp. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất một số giải pháp về quản trị công ty phù hợp với tình hình của công ty trong từng giai đoạn của vòng đời doanh nghiệp nhằm mang lại thành quả tốt nhất cho doanh nghiệp và tối đa hóa lợi ích cho các cổ đông. Từ khóa: cấu trúc sở hữu, cấu trúc HĐQT, quản trị công ty, thành quả công ty, vòng đời doanh nghiệp. xi SUMMARY The thesis examines the impact of corporate governance on the firm's performance across stages of the firm's life cycle. Data is collec