Luận án Thanh khoản và biến động giá cổ phiếu của các ngân hàng thương mại niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ NGUYỄN THỊ VẠN HẠNH THANH KHOẢN VÀ BIẾN ĐỘNG GIÁ CỔ PHIẾU CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ NGÀNH: 9340201 Cần Thơ, năm 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ NGUYỄN THỊ VẠN HẠNH THANH KHOẢN VÀ BIẾN ĐỘNG GIÁ CỔ PHIẾU CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ NGÀNH: 9340201 HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. VÕ VĂN DỨT Cần Thơ, năm 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là Nguyễn Thị Vạn Hạnh, là NCS ngành Tài chính – Ngân hàng, khóa 2018 (đợt 2). Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu khoa học của bản thân tôi được sự hướng dẫn của PGS.TS. Võ Văn Dứt. Các thông tin được sử dụng tham khảo trong luận án được thu thập từ các nguồn đáng tin cậy, đã được kiểm chứng, được công bố rộng rãi và được tôi trích dẫn nguồn gốc rõ ràng ở phần Danh mục Tài liệu tham khảo. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án này là do chính tôi thực hiện một cách nghiêm túc, trung thực và không trùng lắp với các đề tài khác đã được công bố trước đây. Tôi xin lấy danh dự và uy tín của tôi để đảm bảo cho lời cam đoan này. Cần Thơ, ngàytháng 12 năm 2023 Người hướng dẫn khoa học Người thực hiện luận án PGS.TS. Võ Văn Dứt Nguyễn Thị Vạn Hạnh ii LỜI CÁM ƠN Trong quá trình học tập và nghiên cứu tại Trường Đại học Cần Thơ, tôi đã nhận được sự quan tâm và động viên từ các thầy, cô, đồng nghiệp và gia đình. Tôi trân trọng gửi lời cám ơn đến quý thầy, cô Trường Kinh tế, Trường Đại học Cần Thơ đã giảng dạy tâm huyết, tạo nhiều cơ hội cho tôi học tập và nghiên cứu tốt. Đặc biệt, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến người hướng dẫn khoa học PGS. TS. Võ Văn Dứt. Thầy đã tận tình truyền đạt kiến thức và kinh nghiệm nghiên cứu khoa học quý báu đến tôi. Thầy luôn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình tôi học tập và thực hiện luận án này. Đồng thời, tôi xin gửi lời cám ơn trân trọng đến Ban Giám hiệu Trường Đại học An Giang – Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Ban Lãnh đạo Khoa Kinh tế - QTKD, quý đồng nghiệp tại Trường Đại học An Giang đã tạo nhiều điều kiện thuận lợi để tôi có thể tập trung học tập. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cám ơn đến gia đình. Gia đình đã luôn bên cạnh, động viên tôi trong cuộc sống, đặc biệt là trong thời gian tôi thực hiện luận án này. Trân trọng cám ơn và kính chúc sức khỏe! Cần Thơ, ngàytháng 12 năm 2023 Người thực hiện Nguyễn Thị Vạn Hạnh iii TÓM TẮT Cổ phiếu ngân hàng giữ vai trò quan trọng đối với các ngân hàng thương mại. Giá cổ phiếu ngân hàng liên quan trực tiếp đến giá trị vốn hoá và uy tín của các ngân hàng. Đồng thời, cổ phiếu này là một trong các loại cổ phiếu thu hút phần lớn các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, giá cổ phiếu các ngân hàng thương mại Việt Nam trong thời gian qua còn có nhiều biến động, điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến các ngân hàng thương mại niêm yết và các nhà đầu tư trên thị trường. Với những lý luận khoa học và các bằng chứng thực nghiệm đã cho thấy thanh khoản ngân hàng là nhân tố có ảnh hưởng quan trọng đến biến động giá cổ phiếu của các ngân hàng thương mại. Do đó, để có thể kiểm soát tốt biến động giá cổ phiếu một trong các vấn đề quan trọng là phải kiểm soát tốt thanh khoản ngân hàng và các nhân tố ảnh hưởng đến thanh khoản của các ngân hàng. Chính vì vậy, mục tiêu của luận án này trước tiên là đánh giá thực trạng về giá và biến động giá cổ phiếu của các NHTM niêm yết trên TTCK Việt Nam. Mục tiêu tiếp theo của luận án là nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến thanh khoản của các NHTM niêm yết trên TTCK Việt Nam, phân tích ảnh hưởng của thanh khoản ngân hàng đến biến động giá cổ phiếu của các NHTM niêm yết trên TTCK Việt Nam và xem xét vai trò trung gian của thanh khoản ngân hàng trong sự ảnh hưởng của các nhân tố khác đến biến động giá cổ phiếu ngân hàng. Mục tiêu cuối cùng của luận án là đề xuất một số hàm ý quản trị nhằm góp phần kiểm soát tốt thanh khoản và biến động giá cổ phiếu của các NHTM niêm yết trên TTCK Việt Nam. Để điều tra các mục tiêu nghiên cứu trên, luận án sử dụng dữ liệu được thu thập theo quý từ năm 2017 đến năm 2021 tại 18 NHTM niêm yết trên thị trường chứng khoán. Bằng các phương pháp hồi quy hiệu ứng cố định, hiệu ứng ngẫu nghiên và phương pháp hồi quy bình phương bé nhất tổng quát, luận án ước lượng các mô hình (1) các nhân tố ảnh hưởng đến thanh khoản ngân hàng, mô hình (2) ảnh hưởng của thanh khoản ngân hàng đến biến động giá cổ phiếu của các ngân hàng thương mại niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam và mô hình (3) ước lượng vai trò trung gian của thanh khoản ngân hàng trong sự ảnh hưởng của các nhân tố khác đến biến động giá cổ phiếu của các ngân hàng thương mại niêm yết. Trong quá trình thực hiện các mô hình ước lượng, luận án đã thực hiện ước lượng cho 18 ngân hàng niêm yết trên toàn TTCK, đồng thời thực hiện ước lượng riêng cho chỉ các ngân hàng niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội và Sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh nhằm so sánh các kết quả ước lượng sau khi loại trừ các ảnh hưởng của các ngân hàng chưa đủ tiêu chuẩn niêm yết trên các sở giao dịch chứng khoán. Kết quả ước lượng chỉ ra rằng, các nhân tố tỷ lệ vốn chủ sở hữu, mức độ tập trung cho vay, tốc độ tăng trưởng kinh tế, sự thay đổi tốc độ tăng trưởng kinh tế, thanh khoản của kỳ trước có ảnh hưởng đồng biến với khe hở nhân tài chính, tức iv là là khi các nhân tố này tăng sẽ làm tăng khe hở tài chính và làm giảm khả năng thanh khoản của NHTM niêm yết. Ngược lại, nhân tố tỷ lệ tăng trưởng cho vay có ảnh hưởng nghịch biến với khe hở tài chính, khi nhân tố này tăng sẽ làm giảm khe hở tài chính và làm tăng khả năng thanh khoản của NHTM niêm yết. Ngoài ra, nhân tố tương tác giữa sự thay đổi của tốc độ tăng trưởng kinh tế và loại hình ngân hàng cũng có ảnh hưởng đến thanh khoản của các ngân hàng niêm yết. Bên cạnh đó, kết quả ước lượng còn cho thấy khả năng thanh khoản ngân hàng có ảnh hưởng cùng chiều đến biến động giá cổ phiếu các ngân hàng. Khe hở tài chính cao, hay khả năng thanh khoản ngân hàng thấp thì giá cổ phiếu ngân hàng biến động lớn. Ngoài ra, một số nhân tố kiểm soát cũng có ảnh hưởng khác nhau đến sự thay đổi giá cổ phiếu ngân hàng. Trong khi thanh khoản cổ phiếu ngân hàng có ảnh hưởng đồng biến, nhân tố tốc độ tăng trưởng kinh tế quốc gia lại có ảnh hưởng nghịch biến đến sự thay đổi giá cổ phiếu của các ngân hàng niêm yết trên TTCK Việt Nam. Hơn nữa, vai trò trung gian của thanh khoản ngân hàng cũng được thể hiện qua các kết quả ước lượng. Cụ thể, thanh khoản ngân hàng có vai trò trung gian, biểu hiện trung gian của thanh khoản ngân hàng là trung gian gián tiếp một phần trong sự ảnh hưởng của sự thay đổi tốc độ tăng trưởng kinh tế đến sự thay đổi giá cổ phiếu của các ngân hàng niêm yết. Trên cơ cở các kết quả ước lượng và kết quả phân tích thực trạng về giá và biến động giá cổ phiếu các ngân hàng, luận án đã đề xuất một số hàm ý quản trị nhằm kiểm soát tốt thanh khoản ngân hàng và ảnh hưởng của thanh khoản ngân hàng đến biến động giá cổ phiếu ngân hàng. Từ khóa: thanh khoản, thanh khoản cổ phiếu, biến động giá cổ phiếu. v ABSTRACT Bank stocks play an important role directly related to the market value and position of the bank in the market. The majority of investors on the Vietnam Stock Marke are drawn to this particular form of stock as one of the key. However, in recent years, there has been significant volatility in the stock prices of Vietnamese commercial banks, which has had a negative impact on investors and listed institutions. The thesis has enough empirical evidences to confirm that bank liquidity is an important factor affecting stock price volatility of commercial banks. Therefore, to be able to control stock price fluctuations well, one of the important issues is to control the factors affecting the liquidity of banks. The thesis estimates models, model (1) factors affecting bank liquidity, model (2) effects of bank liquidity to stock price volatility of commercial banks listed on the Vietnam and model (3) examines the intermediary role of bank liquidity in the influence of other factors on stock price volatility of listed commercial banks, using fixed effect, random effect, and difference estimation methods using unbalanced panel data according to the quarterly frequency of 18 commercial banks listed on the Vietnam Stock Exchange. The estimation models were put into practice, and estimations were created for each of the 18 banks that are listed on the stock exchange as well as separately for only Stock Exchange-listed banks. The Hanoi Stock Exchange and the Ho Chi Minh City Stock Exchange seek to compare data without taking into account the impact of banks that are not eligible for stock exchange listing. The estimated results show that the factors of equity ratio, loan concentration, economic growth rate, economic growth change rate, liquidity of the previous period have an influence on is positively correlated with financial multiplier gap, that is, when these factors increase, it will increase the financial gap and reduce the liquidity of listed commercial banks. In contrast, the loan growth rate has a negative effect on the financial gap, when this factor increases, it will reduce the financial gap and increase the liquidity of listed commercial banks. In addition, the interaction factor between economic growth change rate and the type of bank also affects bank liquidity. In addition, the estimation results also show that bank liquidity has a positive influence on stock price volatility of banks. If the financial gap is high, or the bank's liquidity is low, the bank's stock price fluctuates greatly. Some factors as control variables also have different effects on the change in bank stock price. While the liquidity factor of bank stocks has a positive effect, the factor of national economic growth has a negative effect on the change in stock prices of banks listed on the Vietnam stock market. vi Moreover, the intermediary role of bank liquidity factor is also shown through the estimation results. Bank liquidity plays an intermediary role, the intermediary manifestation of bank liquidity is an indirect intermediary in part in the influence of the changing factor of economic growth on the change in stock price of the bank. listed banks.. Based on the estimated results and the analysis of the current situation of commercial bank liquidity, the situation of prices and stock price fluctuations of commercial banks, the study proposed a number of governance implications to better control bank liquidity and its impact on bank stock price fluctuations. Keywords: liquidity, stock liquidity, stock price volatility vii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CÁM ƠN ........................................................................................................ ii TÓM TẮT .............................................................................................................iii ABSTRACT ........................................................................................................... v CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU .................................................................................. 1 1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1 1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ........................................................................... 5 1.2.1 Mục tiêu chung ............................................................................................. 5 1.2.2 Mục tiêu cụ thể .............................................................................................. 5 1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU .............................................................................. 5 1.4 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ............................................... 6 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu ................................................................................... 6 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 6 1.4.2.1 Nội dung nghiên cứu ................................................................................. 6 1.4.2.2 Phạm vi không gian ................................................................................... 6 1.4.2.3 Phạm vi thời gian ...................................................................................... 7 1.5 ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN ........................................................................ 7 1.5.1 Đóng góp về lý thuyết ................................................................................... 7 1.5.2 Đóng góp về thực tiễn ................................................................................... 8 1.6 CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN ......................................................................... 9 CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ THANH KHOẢN NGÂN HÀNG VÀ BIẾN ĐỘNG GIÁ CỔ PHIẾU .................................................................................................................. 11 2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN .......................................................................................... 11 2.1.1 Thanh khoản và đo lường thanh khoản ngân hàng ................................ 11 2.1.2 Biến động giá cổ phiếu và đo lường biến động giá cổ phiếu ................... 15 2.1.3 Lý thuyết nền .............................................................................................. 20 2.2 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ THANH KHOẢN VÀ BIẾN ĐỘNG GIÁ CỔ PHIẾU ........................................................................... 24 viii 2.2.1 Nghiên cứu thực nghiệm về các nhân tố ảnh hưởng đến thanh khoản ngân hàng thương mại ........................................................................................ 24 2.2.2 Nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hưởng của thanh khoản ngân hàng đến biến động giá cổ phiếu các ngân hàng niêm yết................................................ 35 2.2.3 Khoảng trống nghiên cứu .......................................................................... 46 CHƯƠNG 3. MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................... 47 3.1 MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ........................................................................... 47 3.1.1 Các nhân tố ảnh hưởng thanh khoản các ngân hàng thương mại niêm yết trên Thị trường Chứng khoán Việt Nam .................................................... 47 3.1.2 Ảnh hưởng của thanh khoản ngân hàng đến biến động giá cổ phiếu của các ngân hàng thương mại niêm yết trên Thị trường Chứng khoán Việt Nam ............................................................................................................................... 57 3.1.3 Vai trò trung gian của thanh khoản ngân hàng trong sự ảnh hưởng của các nhân tố khác đến biến động giá cổ phiếu ngân hàng niêm yết trên Thị trường chứng khoán Việt Nam .......................................................................... 65 3.2 QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ....................................................................... 67 3.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................ 70 3.3.1 Phương pháp thu thập số liệu ................................................................... 70 3.3.2 Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 70 3.3.3 Các bước kiểm tra vai trò trung gian của thanh khoản ngân hàng ...... 74 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .......................... 76 4.1 THỰC TRẠNG NIÊM YẾT, THANH KHOẢN NGÂN HÀNG, GIÁ VÀ BIẾN ĐỘNG GIÁ CỔ PHIẾU NGÂN HÀNG ................................................. 76 4.1.1 Thực trạng niêm yết của các ngân hàng thương mại trên thị trường chứng khoán Việt Nam ....................................................................................... 76 4.1.2 Thực trạng về thanh khoản các ngân hàng niêm yết trên Thị trường chứng khoán Việt Nam ....................................................................................... 79 4.1.3 Thực trạng giá cổ phiếu của các ngân hàng niêm yết trên Thị trường chứng khoán Việt Nam ....................................................................................... 81 4.1.4 Thực trạng biến động giá cổ phiếu các ngân hàng niêm yết .................. 86 4.2 CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THANH KHOẢN NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM .......................................................................................... 93 4.2.1 Thống kê mô tả ........................................................................................... 93 ix 4.2.2 Phân tích tương quan và đa cộng tuyến ................................................... 95 4.2.3 Các kiểm định lựa chọn phương pháp hồi quy cho mô hình 1, các nhân tố ảnh hưởng đến thanh khoản ngân hàng thương mại niêm yết ................... 98 4.2.4 Hồi quy với FEM và REM ....................................................................... 100 4.2.5 Hồi quy với GLS ....................................................................................... 101 4.2.6 Phân tích và thảo luận kết quả ................................................................ 101 4.3 ẢNH HƯỞNG CỦA THANH KHOẢN ĐẾN BIẾN ĐỘNG GIÁ CỔ PHIẾU CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ..................................................... 108 4.3.1 Thống kê mô tả ......................................................................................... 108 4.3.2 Phân tích tương quan và đa cộng tuyến ................................................. 109 4.3.3 Các kiểm định lựa chọn phương pháp hồi quy cho mô hình 2, ảnh hưởng của thanh khoản ngân hàng đến biến động giá cổ phiếu ngân hàng ............ 112 4.3.4 Hồi quy với FEM và REM ....................................................................... 113 4.3.5 Hồi quy với GLS ....................................................................................... 114 4.3.6 Phân tích và thảo luận kết quả ................................................................ 114 4.4 VAI TRÒ TRUNG GIAN CỦA THANH KHOẢN NGÂN HÀNG TRONG ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC NHÂN TỐ KHÁC ĐẾN BIẾN ĐỘNG GIÁ CỔ PHIẾU CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ..................................................... 119 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ ...................................... 122 5.1 KẾT LUẬN .................................................................................................. 122 5.2 MỘT SỐ HÀM Ý QUẢN TRỊ ................................................................... 124 5.2.1 Một số hàm ý chính sách về thanh khoản của các ngân hàng thương mại niêm yết trên Thị trường Chứng khoán Việt Nam ........................................ 124 5.2.2 Một số hàm ý chính sách về biến động giá cổ phiếu các ngân hàng thương mại niêm yết trên Thị trường chứng khoán Việt Nam .................................. 126 5.3 ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN .................................................................... 128 5.4 MỘT SỐ HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN....................................................... 130 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 131 PHỤ LỤC ..................................................................................