Luận án Thông tin bất đối xứng, quản trị công ty và hiệu quả hoạt động tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
NGUYỄN MẠNH HÀ THÔNG TIN BẤT ĐỐI XỨNG, QUẢN TRỊ CÔNG TY VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản trị Kinh doanh Mã số: 62340102 LUẬN ÁN TIẾN SỸ Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. VŨ ĐÌNH HIỂN 2. TS. LƯƠNG THÁI BẢO Hà Nội - 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật . Tôi xin cam đoan đề tài luận án “Thông tin bất đối xứng, quản trị công ty và hiệu quả hoạt động tại các ngân hàng thương mại Việt Nam” là công trình nghiên cứu của tôi. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Xác nhận của giáo viên hướng dẫn Nghiên cứu sinh Nguyễn Mạnh Hà ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn đến TS. Vũ Đình Hiển và TS. Lương Thái Bảo người hướng dẫn khoa học của luận án, đã giúp tôi những quy chuẩn về nội dung, kiến thức và phương pháp nghiên cứu để hoàn thành luận án này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, bạn bè, những đồng nghiệp đã tận tình hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả mọi người! Tác giả Nguyễn Mạnh Hà iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ vii DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ viii DANH MỤC HÌNH ............................................................................................ ix CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGHIÊN CỨU ................................. 1 1.1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án ............................................................. 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 2 1.4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................ 3 1.5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 3 1.6. Kết quả đạt được của luận án .................................................................. 3 1.7. Bố cục luận án ........................................................................................... 3 1.8. Mô hình nghiên cứu và giả thuyết dự kiến .............................................. 4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ CÔNG TY, THÔNG TIN BẤT ĐỐI XỨNG VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI .................................................................................................... 5 2.1. Tổng quan về quản trị công ty ................................................................. 5 2.1.1. Các định nghĩa về quản trị công ty .............................................................. 5 2.1.2. Tầm quan trọng của quản trị công ty ........................................................... 6 2.1.3. Một số mô hình quản trị công ty trên thế giới.............................................. 7 2.1.4. Sự khác biệt giữa quản trị công ty ngân hàng và công ty khác ...................... 16 2.1.5. Các lý thuyết về quản trị công ty và thang đo quản trị công ty .................. 20 2.2. Tổng quan về thông tin bất đối xứng ..................................................... 28 2.2.1. Khái niệm về thông tin bất đối xứng ......................................................... 28 2.2.2. Các hình thức thông tin bất đối xứng .................................................... 30 2.2.3. Ảnh hưởng của thông tin bất đối xứng ................................................. 31 2.2.4. Các nghiên cứu về thông tin bất đối xứng ............................................ 34 iv 2.2.5. Cấu trúc biến thông tin bất đối xứng ..................................................... 37 2.3. Tổng quan về hiệu quả hoạt động của ngân hàng và phương pháp đo lường ................................................................................................... 42 2.4. Tổng quan về mối quan hệ giữa thông tin bất đối xứng, quản trị công ty và hiệu quả hoạt động của ngân hàng ....................................... 46 2.4.1. Mối quan hệ giữa thông tin bất đối xứng và hiệu quả hoạt động ngân hàng .......................................................................................................... 46 2.4.2. Mối quan hệ giữa quản trị công ty và thông tin bất đối xứng ..................... 49 2.4.3. Mối quan hệ giữa quản trị công ty và hiệu quả hoạt động ngân hàng .............. 52 2.5. Mô hình nghiên cứu và giả thuyết .......................................................... 60 Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 63 3.1. Thiết kế nghiên cứu ................................................................................ 63 3.1.1. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 63 3.1.2. Mẫu nghiên cứu của luận án .................................................................. 64 3.2. Nghiên cứu định lượng ........................................................................... 65 3.2.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 65 3.2.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 65 TÓM TẮT CHƯƠNG III .................................................................................. 71 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................... 72 4.1. Tổng quan Thực trạng quản trị công ty tại các ngân hàng thương mại Việt Nam .......................................................................................... 72 4.2. Thống kê mô tả các ngân hàng được thu thập dữ liệu nghiên cứu ....... 77 4.2.1. Thống kê mô tả về đặc điểm của các ngân hàng TMCP luận án nghiên cứu ............................................................................................... 77 4.2.2. Thống kê mô tả biến độc lập là các yếu tố thuộc quản trị công ty và kiểm định dạng phân phối của các thang đo biến độc lập ................... 80 4.2.3. Thống kê mô tả biến phụ thuộc.............................................................. 84 v 4.3. Kiểm định hệ số tương quan giữa các biến thuộc quản trị công ty với các biến thuộc thông tin bất đối xứng và giữa các biến thuộc thông tin bất đối xứng với biến hiệu quả hoạt động của ngân hàng ......................... 86 4.3.1. Kiểm định hệ số tương quan giữa các biến thuộc quản trị công ty và biến đại diện cho thông tin bất đối xứng là biến R&D ................... 86 4.3.2. Kiểm định hệ số tương quan giữa các biến thuộc quản trị công ty và biến đại diện cho thông tin bất đối xứng là biến Leverage ............. 89 4.3.3. Kiểm định hệ số tương quan giữa các biến thuộc quản trị công ty và biến kiểm soát với biến hiệu quả hoạt động của ngân hàng ........... 91 4.3.4. Kiểm định hệ số tương quan giữa các biến đại diện cho thông tin bất đối xứng và biến kiểm soát với hiệu quả hoạt động của ngân hàng ......................................................................................................... 94 4.4. Kiểm định giả thuyết và phân tích hồi quy xác định mối quan hệ giữa quản trị công ty, thông tin bất đối xứng và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng ................................................................................... 95 4.4.1. Kết quả phân tích hồi quy theo mô hình thứ nhất sự tác động của các yếu tố quản trị công ty tới biến đại diện của thông tin bất đối xứng là R&D ........................................................................................... 96 4.4.2. Kết quả phân tích hồi quy theo mô hình thứ hai xác định sự tác động của các yếu tố quản trị công ty tới biến đại diện của thông tin bất đối xứng là Leverage ........................................................................ 99 4.4.3. Kết quả phân tích hồi quy theo mô hình thứ ba xác định mức độ tác động của các yếu tố thuộc quản trị công ty và các biến kiểm soát tới hiệu quả hoạt động của ngân hàng ................................................. 102 4.4.4. Kết quả phân tích hồi quy theo mô hình thứ tư xác định mức độ tác động của các biến đại diện thông tin bất đối xứng và các biến kiểm soát tới hiệu quả hoạt động của ngân hàng ......................................... 107 vi 4.4.4. Tổng hợp kết quả phân tích hồi qui của 4 mô hình ............................ 110 TÓM TẮT CHƯƠNG IV ................................................................................ 114 CHƯƠNG 5: KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 115 5.1. Khuyến nghị đối với hoạt động quản trị tại ngân hàng ...................... 115 5.2. Khuyến nghị đối với Hội đồng quản trị ............................................... 116 5.3. Khuyến nghị đối với sở hữu ................................................................. 118 5.4. Khuyến nghị đối với thông tin bất đối xứng ........................................ 118 5.5. Khuyến nghị về chính sách ................................................................... 121 5.6. Khuyến nghị đối với các cơ quan quản lý nhà nước ........................... 123 5.8. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo .................... 125 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 126 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 128 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 135 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CG Quản trị công ty CGI Chỉ số quản trị công ty Gov-score Điểm quản trị công ty HĐQT Hội đồng quản trị QTCT Quản trị công ty R&D Nghiên cứu và phát triển TGĐ Tổng giám đốc TMCP Thương mại cổ phần viii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: So sánh đặc điểm về mô hình quản trị công ty các nước ............. 14 Bảng 2.2: Lý thuyết người đại diện ............................................................ 22 Bảng 2.3: Các thước đo quản trị công ty ..................................................... 28 Bảng 4.1: Quy mô tài sản của mẫu .............................................................. 78 Bảng 4.2: Vốn điều lệ của các ngân hàng .................................................... 79 Bảng 4.3: Mô tả thống kê các biến độc lập .................................................. 83 Bảng 4.4: Mô tả thống kê các thang đo biến phụ thuộc ............................... 85 Bảng 4.5: Kết quả kiểm định hệ số tương quan giữa biến phụ thuộc R&D đại diện cho thông tin bất đối xứng với các biến độc lập thuộc quản trị công ty ................................................................. 87 Bảng 4.6: Kết quả kiểm định hệ số tương quan giữa biến phụ thuộc Leverage với các biến độc lập thuộc quản trị công ty .................. 90 Bảng 4.7: Kết quả kiểm định hệ số tương quan giữa biến phụ thuộc hiệu quả hoạt động của ngân hàng với các biến thuộc quản trị công ty ............ 92 Bảng 4.8: Kết quả kiểm định hệ số tương quan giữa biến phụ thuộc hiệu quả hoạt động của ngân hàng với các biến đại diện cho thông tin bất đối xứng và các biến kiểm soát ........................................ 94 Bảng 4.9: Kết quả chạy hồi quy và đánh giá độ phù hợp của mô hình 1 ...... 97 Bảng 4.10: Hệ số phóng đại phương sai mô hình 1 ...................................... 99 Bảng 4.11: Kết quả chạy hồi quy và đánh giá độ phù hợp của mô hình 2 .. 100 Bảng 4.12: Hệ số phóng đại phương sai mô hình 2 .................................... 102 Bảng 4.13: Hệ số phóng đại phương sai mô hình 3 .................................... 103 Bảng 4.14: Hệ số phóng đại phương sai mô hình 3 sau khi loại biến ......... 104 Bảng 4.15:Kết quả chạy hồi quy và đánh giá độ phù hợp của mô hình 3 ... 105 Bảng 4.16: Kết quả chạy hồi quy và đánh giá độ phù hợp của mô hình 4 .. 108 Bảng 4.17: Hệ số phóng đại phương sai mô hình 4b .................................. 110 ix DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Mô hình nghiên cứu dự kiến ......................................................... 4 Hình 2.1: Mô hình quản trị công ty Mỹ, Anh .............................................. 10 Hình 2.2: Mô hình quản trị công ty kiểu Đức ............................................. 12 Hình 2.3: Mô hình công ty kiểu Nhật Bản .................................................. 13 Hình 2.4. Mô hình nghiên cứu .................................................................... 62 Hình 4.1: Mô hình hồi quy ...................................................................... 112 1 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Lý do chọn đề tài Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về quản trị công ty cũng như mối quan hệ giữa Quản trị công ty (QTCT) với hiệu quả hoạt động của công ty hay mối quan hệ giữa QTCT với thông tin bất đối xứng. Các kết quả về các mối quan hệ này cũng hết sức khác nhau. Chẳng hạn, nghiên cứu của Hermalin và Weisbach (1998, 2003), Bhagat và Black (2002) chỉ ra rằng sự độc lập ngày càng lớn của ban giám đốc có mối quan hệ đồng biến tới kết quả hoạt động của công ty khi sự độc lập của ban giám đốc được chọn làm thước đo cho quản trị của công ty. Nhưng gần đây, Bhagat và Bolton (2008) phát hiện mối quan hệ nghịch biến giữa sự độc lập của ban giám đốc với kết quả hoạt động của công ty, trong khi quy mô của ban giám đốc cũng có mối quan hệ nghịch biến với kết quả hoạt động (Bhagat, Carey và Elson, 1999). Các nghiên cứu về mối quan hệ giữa QTCT và thông tin bất đối xứng có sự đồng thuận cao hơn. Lý thuyết cho thấy, cơ chế QTCT tại các tổ chức ngân hàng lớn bị ảnh hưởng lớn bởi thông tin bất đối xứng (Raheja, 2005 và Adams và Ferreira, 2007). Bên cạnh đó, ảnh hưởng của cơ chế quản trị dường như xuất hiện tại các lĩnh vực cụ thể và không có một cơ chế QTCT nào có thể phù hợp với mọi loại hình công ty (Coles, Daniel và Naveen, 2008). Vì vậy, việc hiểu rõ vai trò của thông tin bất đối xứng và mối quan hệ của thông tin bất đối xứng đối với cơ chế QTCT đối với từng lĩnh vực là quan trọng để có những cơ chế quản trị phù hợp với từng công ty thuộc các lĩnh vực khác nhau. Tại Việt Nam gần đây cũng đã có nhiều hơn những nghiên cứu về mối quan hệ giữa QTCT với hiệu quả hoạt động hay QTCT với thông tin bất đối xứng. Tuy vậy, hầu như chưa có nhiều nghiên cứu đề cập đến mối quan hệ của ba nhân tố này trong cùng một nghiên cứu hoặc việc đề cập đến rất mờ nhạt và không rõ ràng. 2 Chính vì vậy, xuất phát từ thực tế trên, tác giả thấy cần thiết có một nghiên cứu thực nghiệm nhằm kiểm định mối quan hệ giữa ba nhân tố: thông tin bất đối xứng, quản trị công ty , hiệu quả hoạt động ngân hàng trên cùng một mô hình, đặc biệt trong lĩnh vực ngân hàng, một lĩnh vực tài chính có nhiều tính chất đặc thù. Do vậy, tác giả lựa chọn đề tài “Thông tin bất đối xứng, quản trị công ty và hiệu quả hoạt động tại các ngân hàng thương mại Việt Nam”. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án Luận án có những mục tiêu chính như sau: Thứ nhất, kiểm định mối quan hệ giữa quản trị công ty với thông tin bất đối xứng trong hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Thứ hai, kiểm định mối quan hệ giữa quản trị công ty với hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Thứ ba, kiểm định mối quan hệ giữa thông tin bất đối xứng và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Thứ tư, Trên cơ sở kiểm định các mối quan hệ, phân tích thực trạng quản trị công ty tại các NHTMCP, để xuất các khuyến nghị nhằm nâng cao năng lực quạn trị, hạn chế thông tin bất đối xứng để nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Với mục tiêu nghiên cứu như đã nêu trên, trong nghiên cứu này của mình, câu hỏi nghiên cứu của tác giả như sau: - Những yếu tố nào của quản trị công ty ảnh hưởng đến thông tin bất đối xứng trong ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. - Những yếu tố nào của thông tin bất đối xứng ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. - Những yếu tố nào của quản trị công ty ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. 3 1.4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là mối quan hệ giữa quản trị công ty, thông tin bất đối xứng và hiệu quả hoạt động của NHTM Phạm vi nghiên cứu: Quản trị công ty, thông tin bất đối xứng, hiệu quả hoạt động của NHTM cổ phần niêm yết trên sàn chứng khoán Hà Nội và TP Hồ chí Minh từ năm 2006 đến năm 2014. 1.5. Phương pháp nghiên cứu - Quá trình nghiên cứu được thực hiện bằng phương pháp nghiên cứu định lượng. - Mẫu nghiên cứu gồm 16 ngân hàng thương mại được niêm yết trên sàn chứng khoán Hà Nội và TP Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2014. - Các biến được chia thành 04 nhóm: o Nhóm thứ nhất, các biến đo lường quản trị công ty gồm 08 biến. o Nhóm thứ hai, các biến đo lường thông tin bất đối xứng gồm 02 biến. o Nhóm thứ ba, biến đo lường hiệu quả quản trị công ty gồm 01 biến. o Nhóm thứ tư, các biến kiểm soát gồm 03 biến. - Phương pháp phân tích dữ liệu: dùng phần mềm SPSS, Excel 1.6. Kết quả đạt được của luận án - Xây dựng được một hình nghiên cứu. - Kiểm định được mối quan hệ giữa ba nhân tố: quản trị công ty, thông tin bất đối xứng và hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại. - Đưa ra các kiến nghị đối với việc tăng cường hoạt động quản trị công ty và giảm thiểu thông tin bất đối xứng tại ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.7. Bố cục luận án Bố cục của luận án dự kiến gồm 5 chương Chương 1: Giới thiệu chung về nghiên cứu. Chương 2: Cơ sở lý luận về quản trị công ty, thông tin bất đối xứng và hiệu quả hoạt động của ngân hàng thương mại 4 Chương 3: Phương pháp nghiên cứu. Chương 4: Kết quả nghiên cứu. Chương 5: Kiến nghị. 1.8. Mô hình nghiên cứu và giả thuyết dự kiến H1: có mối quan hệ giữa thông tin bất đối xứng và hiệu quả hoạt động ngân hàng. H2: có mối quan hệ giữa quản trị công ty và thông tin bất đối xứng. H3: có mối quan hệ giữa quản trị công ty và hiệu quả hoạt động ngân hàng. Hình 1.1: Mô hình nghiên cứu dự kiến Quản trị công ty Hiệu quả hoạt động ngân hàng Thông tin bất đối xứng 5 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ CÔNG TY, THÔNG TIN BẤT ĐỐI XỨNG VÀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 2.1. Tổng quan về quản trị công ty 2.1.1. Các định nghĩa về quản trị công ty Các nhà nghiên cứu đã có nhiều định nghĩa về quản trị công ty. Tuy vậy, các nhà nghiên cứu thường phân chia định nghĩa quản trị công ty theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Financial Times (1997) coi “quản trị công ty có thể được hiểu theo nghĩa hẹp là quan hệ của một công ty với các cổ đông, hoặc theo nghĩa rộng là quan hệ của công ty với xã hội”. Các nhà nghiên cứu định nghĩa quản trị công ty theo nghĩa hẹp có thể kể đến những nghiên cứu của Macey, (2008); Mathiesen (2002); Shleifer và Vishny (1997); Maw (1994). Theo Mathiesen (2002) thì “quản trị công ty thường giới hạn trong phạm vi câu hỏi về cải thiện hiệu suất tài chính”. Còn theo Shleifer và Vishny (1997) thì “quản trị công ty giải quyết vấn đề các