Luận án Tiếp cận vốn và tăng trưởng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN TÙNG TIẾP CẬN VỐN VÀ TĂNG TRƯỞNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SỸ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 10 NĂM 2023 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN VĂN TÙNG TIẾP CẬN VỐN VÀ TĂNG TRƯỞNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SỸ (BẢO VỆ CẤP TRƯỜNG) Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng MÃ SỐ: 9 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. HÀ VĂN DŨNG TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 10 NĂM 2023 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Tiếp cận vốn và tăng trưởng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam” chưa từng được báo cáo để lấy học vị Tiến sĩ tại bất cứ một cơ sở đào tạo nào. Đây là công trình nghiên cứu riêng của tác giả. Số liệu và kết quả nghiên cứu của luận án có nguồn gốc rõ ràng, trung thực. Nội dung trích dẫn từ các tài liệu nghiên cứu khác được dẫn nguồn đầy đủ. TP. HCM, ngày tháng năm 2023 Nguyễn Văn Tùng ii LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin trân trọng bày tỏ sự tri ơn sâu sắc đến giảng viên hướng dẫn khoa học, PSG. TS Hà Văn Dũng đã tận tình hướng dẫn, động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Tôi xin gửi lời trân trọng biết ơn Ban giám hiệu Trường, Quý thầy/cô trực tiếp giảng dạy lớp NCS 24, đã rất nhiệt tình truyền đạt những kiến thức và kinh nghiệm quý trong suốt khóa học. Tôi cũng xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến thầy/cô khoa Sau đại học, đặc biệt là PGS. TS Lê Đình Hạc và cô Vũ Thị Thu Hà đã nhiệt tình hỗ trợ, tạo điều kiện tốt nhất trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án của tôi. Cuối cùng, tôi xin gửi lời trân trọng cảm ơn đến các đồng nghiệp của tôi đang công tác tại trường Đại học Ngân Hàng và gia đình đã động viên và giúp đỡ tôi rất nhiều trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án. TP. HCM, ngày tháng năm 2023 Tác giả Nguyễn Văn Tùng iii TÓM TẮT Đã có nhiều nghiên cứu kết luận doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn, cũng như góp ý phía “cung vốn” và các cơ quan chức năng cần tạo điều kiện tốt hơn để hỗ trợ nguồn vốn vay cho DNNVV. Tuy nhiên, về phía các doanh nghiệp (phía “cầu vốn”) thì sao? Thực tế có những doanh nghiệp còn thụ động, chưa sẵn sàng tận dụng lợi thế nguồn vốn vay, hoặc sử dụng nguồn vốn vay chưa mang lại kết quả tốt. Nếu mục tiêu cốt lõi của mỗi doanh nghiệp là lợi nhuận, thì xét trên góc độ tổng thể nền kinh tế, việc doanh nghiệp đóng góp vào thị trường lao động và thị trường hàng hóa, dịch vụ lại càng quan trọng hơn. Để doanh nghiệp trở thành lớn phải qua quá trình chuyển đổi, tăng trưởng bắt đầu từ đơn vị nhỏ. Do đó, đề tài “Tiếp cận vốn và tăng trưởng của các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam” được thực hiện nhằm nghiên sự tác động của tiếp cận vốn và yếu tố môi trường đến tăng trưởng của DNNVV tại Việt Nam, góp phần bổ sung thêm tài liệu nghiên cứu về tăng trưởng doanh nghiệp và những hàm ý chính sách liên quan. Đề tài đã thực hiện phân tích thực trạng DNNVV Việt Nam giai đoạn 2005 – 2021; sử dụng phương pháp ước lượng Bayes với sự hỗ trợ của phần mềm Stata 17.0 để nghiên cứu sự tác động của các yếu tố đến tăng trưởng doanh nghiệp. Mẫu số liệu được rút trích theo mã nhận diện id (identification) của từng doanh nghiệp qua các năm giai đoạn 2005 – 2015 được 2.073 doanh nghiệp. Với kỹ thuật ước lượng Markov Chain Monte Carlo (MCMC), chọn mẫu Gibbs và Metropolis-Hastings trên bộ số liệu dạng bảng (panel) mẫu quan sát là 4.256, kết quả cho thấy nợ có tác động tích cực đến tăng trưởng lao động, tăng trưởng doanh thu, và vốn chủ sở hữu có tác động tích cực đến tăng trưởng tài sản của doanh nghiệp. Ngoài ra, đề tài cũng phát hiện các yếu tố qui mô, tuổi của doanh nghiệp, trình độ giáo dục đào tạo của doanh nhân, yếu tố xuất khẩu, và ngành có tác động đến tăng trưởng của doanh nghiệp. Từ khóa: Tăng trưởng DNNVV, vốn chủ sở hữu, nợ, Bayes, Việt Nam iv ABSTRACT There have been many studies concluding that small and medium-sized enterprises (SMEs) have difficulty accessing capital, as well as suggesting that the "capital supply" side and the authorities need to create better conditions to support capital loans to SMEs. However, what about enterprises (the "demand side")? In fact, there are businesses that are still passive, not ready to take advantage of loans, or that have used loans that have not yielded good results. If the core goal of each business is to make profit, then, from the perspective of the overall economy, it is even more important for the business to contribute to the labor market and the market for goods and services. In order for a business to become large, it must go through a process of transformation. Growth begins with a small unit. Therefore, the topic "Access to capital and growth of Vietnamese small and medium enterprises" was carried out to study the impact of capital access and environmental factors on the growth of SMEs in Vietnam, contributing to supplementary research documents on enterprise growth and related policy implications. The topic has analyzed the current situation of Vietnamese SMEs in the period 2005– 2021, using the Bayesian estimation method with the support of Stata 17.0 software to study the impact of factors on business growth. The sample of data extracted according to the identification code of each enterprise over the years from 2005 to 2015 was 2,073 enterprises. Using the Markov Chain Monte Carlo (MCMC) estimation technique and selecting Gibbs and Metropolis-Hastings samples on a panel dataset with an observed sample of 4,256, the results show that debt has a positive effect on firm labor and revenue growth. Equity has a positive effect on firm asset growth. In addition, the study also found that the size and age of the enterprise, the level of education and training of the entrepreneur, and the export and industry factors all have an impact on the growth of the enterprise. Keywords: SMEs growth, equity, liability, Bayes, Vietnam v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i TÓM TẮT .................................................................................................................. iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................................... x DANH MỤC BẢNG.................................................................................................. xi DANH MỤC HÌNH ................................................................................................. xiii Chương 1: GIỚI THIỆU ............................................................................................. 1 1.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ........................................................................................ 1 1.1.1 Bối cảnh hoạt động, tăng trưởng của doanh nghiệp nhỏ và vừa........................ 1 1.1.2 Tổng quan các nghiên cứu về tăng trưởng của DNNVV và tính bức thiết của nghiên cứu ..................................................................................................................................... 4 1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ................................................................................. 9 1.2.1 Mục tiêu chung .................................................................................................. 9 1.2.2 Mục tiêu cụ thể................................................................................................. 10 1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU .................................................................................. 10 1.4 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.................................................... 10 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu ...................................................................................... 10 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 10 1.5 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................................... 12 1.6 NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ................................................... 12 1.6.1 Về mặt khoa học .............................................................................................. 12 1.6.2 Về mặt thực tiễn ............................................................................................... 13 1.7 BỐ CỤC NỘI DUNG CỦA LUẬN ÁN ............................................................. 14 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ......................................................................................... 14 vi Chương 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT ................................................................. 15 2.1 TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ ............................................................................... 15 2.2 TĂNG TRƯỞNG DOANH NGHIỆP ................................................................ 16 2.2.1 Lý thuyết tăng trưởng dựa trên lý thuyết ranh giới công ty (Coase, 1937) ..... 16 2.2.2 Lý thuyết tăng trưởng dựa trên vòng đời ......................................................... 16 2.2.3 Lý thuyết tăng trưởng dựa trên sự kết hợp gen ................................................ 16 2.2.4 Đo lường tăng trưởng doanh nghiệp ................................................................ 17 2.3 TIẾP CẬN VỐN ................................................................................................. 18 2.3.1 Định nghĩa tiếp cận vốn ................................................................................... 18 2.3.1.1 Khái niệm vốn ............................................................................................... 19 2.3.1.2 Khái niệm tiếp cận ........................................................................................ 20 2.3.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng ................................................................................... 21 2.3.2 Đo lường tiếp cận vốn ...................................................................................... 23 2.5 TÁC ĐỘNG CỦA TIẾP CẬN VỐN ĐẾN TĂNG TRƯỞNG DOANH NGHIỆP25 2.6 TÁC ĐỘNG CỦA YẾU TỐ MÔI TRƯỜNG ĐẾN TĂNG TRƯỞNG DOANH NGHIỆP ................................................................................................................................... 26 2.7 CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM LIÊN QUAN ...................................... 27 2.7.1 Tác động của tiếp cận vốn đối với tăng trưởng của doanh nghiệp .................. 27 2.7.1.1 Nghiên cứu ở nước ngoài .............................................................................. 27 2.7.1.2 Nghiên cứu tại Việt Nam .............................................................................. 30 2.7.2 Tác động của các yếu tố môi trường đến tăng trưởng của doanh nghiệp ........ 36 2.7.2.1 Nghiên cứu ở nước ngoài .............................................................................. 36 2.7.2.2 Nghiên cứu tại Việt Nam .............................................................................. 37 2.8 THẢO LUẬN VỀ KHOẢNG TRỐNG KHOA HỌC ........................................ 43 vii KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ......................................................................................... 45 Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................... 46 3.1 QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU ............................................................................. 46 3.2 THIẾT LẬP CÁC GIẢ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ................... 47 3.2.1 Các giả thuyết nghiên cứu................................................................................ 47 3.2.1.1 Tác động của nợ đến tăng trưởng lao động .................................................. 47 3.2.1.2 Tác động của nợ đến tăng trưởng doanh thu ................................................ 47 3.2.1.3 Tác động của nợ đến tăng trưởng tài sản ...................................................... 48 3.2.1.4 Tác động của vốn chủ sở hữu đến tăng trưởng tài sản ................................. 48 3.2.1.5 Tác động của vốn chủ sở hữu đến tăng trưởng lao động .............................. 49 3.2.1.6 Tác động của vốn chủ sở hữu đến tăng trưởng doanh thu ............................ 49 3.2.2 Mô hình ............................................................................................................ 52 3.3 DỮ LIỆU ............................................................................................................ 57 3.4 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................................... 60 3.4.1 Phương pháp thống kê mô tả ........................................................................... 60 3.4.2 Phương pháp định lượng .................................................................................. 61 3.4.2.1 Lý thuyết về thống kê Bayes ......................................................................... 61 3.4.2.2 Hồi quy tuyến tính Bayes .............................................................................. 63 3.4.2.3 Ưu điểm của phương pháp Bayes ................................................................. 64 3.4.2.4 Phương pháp phân tích định lượng ............................................................... 68 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................................... 72 Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................... 73 4.1 THỰC TRẠNG DNNVV VIỆT NAM ............................................................... 73 viii 4.2 THỐNG KÊ MÔ TẢ MẪU DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU ..................................... 78 4.2.1 Mẫu số liệu đã được ghép mã id ...................................................................... 78 4.2.1.1 Tổng lao động ............................................................................................... 78 4.2.1.2 Tổng doanh thu ............................................................................................. 79 4.2.1.3 Tổng tài sản ................................................................................................... 81 4.2.1.4 Tổng vốn chủ sở hữu .................................................................................... 82 4.2.1.5 Tổng nợ ......................................................................................................... 82 4.2.1.6 Tỉ trọng vốn chủ sở hữu và nợ qua các năm ................................................. 82 4.2.1.7 Nhận định chung mối quan hệ các biến số qua các năm .............................. 85 4.2.2 Mẫu số liệu đã được ghép theo thời gian dưới dạng dữ liệu bảng (panel) ...... 86 4.3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..... 87 4.3.1 Kết quả nghiên cứu .......................................................................................... 87 4.3.1.1 Kết quả ước lượng mô hình tăng trưởng lao động ........................................ 89 4.3.1.2 Kết quả ước lượng mô hình tăng trưởng doanh thu ...................................... 98 4.3.1.3 Kết quả ước lượng mô hình tăng trưởng tài sản ......................................... 106 4.3.2 Thảo luận kết quả nghiên cứu ........................................................................ 116 4.3.2.1 Tác động của tiếp cận vốn đến tăng trưởng doanh nghiệp ......................... 116 4.3.2.2 Tác động của các yếu tố môi trường đến tăng trưởng doanh nghiệp ......... 119 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ....................................................................................... 122 Chương 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH .............................................. 123 5.1 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 123 5.1.1. Tác động của tiếp cận vốn đến tăng trưởng của các DNNVV tại Việt Nam 124 5.1.2 Tác động của yếu tố môi trường đến tăng trưởng của các DNNVV tại Việt Nam ................................................................................................................................. 125 ix 5.2 GÓP Ý CHÍNH SÁCH ..................................................................................... 127 5.2.1 Đối với doanh nghiệp ..................................................................................... 127 5.2.2 Đối với hệ thống ngân hàng và các tổ chức tín dụng..................................... 129 5.2.3 Đối với các cơ quan chức năng liên quan ...................................................... 130 5.3 HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI ................................................................................. 132 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ....................................................................................... 133 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... i TÀI LIỆU ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐỀ TÀI ............................................... x x DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Việt Nguyên nghĩa tiếng Anh ADB Ngân hàng phát triển châu Á Asian Development Bank BF Nhân tố Bayes Bayes Factor BKHĐT Bộ Kế hoạch và Đầu tư Ministry of Planning and Investment CIEM Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương Central Institute for Economic Management DOE Khoa Kinh tế của Đại học Copenhagen. Department of Economics of the University of Copenhagen. id Nhận diện Identification ILSSA Viện Khoa học Lao động và Xã hội Institute of Labor Science and Social Affairs OECD Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế Organization for Economic Cooperation and Development UNU- WIDER Viện Kinh tế Phát triển Thế giới của Đại học Liên Hợp Quốc United Nations University Institute for World Development Economics VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Vietnam Chamber of Commerce and Industry WB Ngân hàng thế giới World Bank xi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Tổng kết các nghiên cứu về tác động của nguồn vốn đối với tăng trưởng doanh nghiệp ..................................................................................................................... 30 Bảng 2.2: Kết quả chiều hướng tác động của vốn chủ sở hữu và nợ ............................... 35 Bảng 2.3: Tổng kết các nghiên cứu về tác động của các yếu tố môi trường đối với tăng trưởng doanh nghiệp ........................................................................................................ 38 Bảng 3.1: Các biến phụ thuộc và biến giải thích trong mô hình nghiên cứu ................... 50 Bảng 3.2: Xu hướng tác động các nghiên cứu trước tại Việt Nam .................................. 51 Bảng 3.3: Các biến kiểm soát trong mô hình nghiên cứu ................................................ 52 Bảng 3.4: Các biến số sử dụng trong mô hình ................................................................. 56 Bảng 3.5: Mẫu số lượng DNNVV được điều tra qua các năm ........................................ 58 Bảng 3.6: So sánh phương pháp tần suất và phương pháp Bayes.................................... 67 Bảng 3.7: Mô phỏng thông tin tiên nghiệm ..................................................................... 68 Bảng 4.1: Doanh nghiệp Việt Nam qua các năm ............................................................. 73 Bảng 4.2: Tăng trưởng doanh thu giai đoạn 2016 – 2019 so với giai đoạn 2011 – 2015 ...................................................................................................................... 76 Bảng 4.3: Tăng trưởng lao động và lợi nhuận DNNVV giai đoạn 2016 – 2019 ............ 77 Bảng 4.4: Tổng số lao động làm việc toàn thời gian qua các năm ...............................