Luận án Vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa - Nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Nghệ An

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O Tr-êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n ---------------- Vâ §øc viÖt VAI TRß HO¹T §éNG CHO VAY CñA NG¢N HµNG TH¦¥NG M¹I Cæ PHÇN §èI VíI PH¸T TRIÓN DOANH NGHIÖP NHá Vµ VõA - NGHI£N CøU TR£N §ÞA BµN TØNH NGHÖ AN CHUY£N NGµNH: KINH TÕ CHÝNH TRÞ M· sè: 9310102 Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: GS.TS. mai ngäc c-êng Hµ Néi - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này là tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Người hướng dẫn khoa học GS.TS. Mai Ngọc Cường Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Nghiên cứu sinh Võ Đức Việt ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii DANH MỤC CHỮ VIÊT TĂT ..................................................................................... v DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................vi DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... viii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu ......................................................................................... 5 1.1.1. Tổng quan một số nghiên cứu về vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với việc phát triển DNN&V ................................................. 5 1.1.2. Một số nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng đến vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với sự phát triển của DNN&V ................................. 12 1.1.3. Những vấn đề đặt ra trong nghiên cứu vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với phát triển của DNN&V ............................................................... 23 1.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 24 1.2.1. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................... 24 1.2.2. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................ 24 1.2.3. Phương pháp thu thập số liệu, xác định quy mô mẫu phiếu và thiết kế nội dung phiếu điều tra, phỏng vấn ................................................................................. 25 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 28 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ VAI TRÒ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA .......................................... 29 2.1. Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa và sự cần thiết hoạt động cho vay của NHTMCP đối với phát triển DNN&V .................................................................... 29 2.1.1. Hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần ................................. 29 2.1.2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng .............. 38 2.1.3. Vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với việc phát triển DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng .................................. 44 2.2. Nội dung và các nhân tố ảnh hưởng đến vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với việc phát triển của DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng .......................................................................................... 49 2.2.1.Nội dung vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với việc phát triển của DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng .................... 49 iii 2.2.2. Nhân tố ảnh hưởng đến vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với việc phát triển của DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng ...... 54 2.3. Kinh nghiệm thực tiễn vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với việc phát triển của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD ở một số địa phương và bài học cho tỉnh Nghệ An ....................................................................................................... 59 2.3.1. Kinh nghiệm thực tiễn của một số ngân hàng trên thế giới ............................ 59 2.3.2. Kinh nghiệm thực tiễn của một số NHTMCP ở Việt Nam ............................. 61 2.3.3. Bài học thành công và chưa thành công rút ra cho tỉnh Nghệ An .................. 64 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 66 CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐỐI VỚI VIỆC PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC CÔNG NGHIỆP VÀ XÂY DỰNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NGHỆ AN ........................................................................................ 67 3.1. Khái quát về tình hình phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng và hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Nghệ An ......................................................................... 67 3.1.1. Tình hình phát triển DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ..... 67 3.1.2. Tình hình hoạt động cho vay của NHTMCP trên địa bàn tỉnh Nghệ An........ 70 3.1.3. Khái quát tình hình phát triển các DNN&V trong lĩnh vực CN&XD và vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP qua điều tra khảo sát trên địa bàn tỉnh Nghệ An 74 3.2. Phân tích thực trạng vai trò hoạt động cho vay của các NHTMCP đối với DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ............................... 79 3.2.1. Phân tích thực trạng vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với việc phát triển về quy mô, tốc độ phát triển của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ................................................................................................ 79 3.2.2. Thực trạng vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với việc thay đổi cơ cấu của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ..................... 83 3.2.3. Phân tích thực trạng vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP và tác động của nó đến việc thay đổi chất lượng và hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An .................................. 87 3.2.4. Đánh giá chung về vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với sự phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng trên địa bàn tỉnh Nghệ An ......................................................................... 91 3.3. Nguyên nhân hạn chế về vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với việc phát triển DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An hiện nay ...... 98 iv 3.3.1. Kiểm định mối quan hệ giữa các nhân tố ảnh hưởng đến vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP và việc thay đổi quy mô, cơ cấu và chất lượng phát triển của các DNN&V trong lĩnh vực CN&XD ............................................................................. 98 3.3.2. Cụ thể những hạn chế của các nhân tố tác động đến vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với sự phát triển DNN&V trong lĩnh vực CN&XD ................. 102 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 120 CHƯƠNG 4 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐỐI VỚI VIỆC PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC CÔNG NGHIỆP VÀ XÂY DỰNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NGHỆ AN .............. 122 4.1. Quan điểm nâng cao vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với việc phát triển DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng trên địa bàn tỉnh Nghệ An những năm tới ........................................................... 122 4.1.1. Bối cảnh nâng cao vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với việc phát triển DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng trên địa bàn tỉnh Nghệ An những năm tới ...................................................................... 122 4.1.2. Quan điểm nâng cao vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với việc phát triển của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD .................................................... 129 4.1.3. Dự báo một số chỉ tiêu nhằm nâng cao vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với phát triển DNN&V trong lĩnh vực CN&XD ............................. 131 4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với sự phát triển DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng. .................. 134 4.2.1. Hoàn thiện môi trường thể chế cho vay ........................................................ 134 4.2.2. Nâng cao năng lực cho vay của NHTMCP ................................................... 136 4.2.3. Nâng cao năng lực tiếp cận và sử dụng vốn vay của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD .................................................................................................................. 145 4.3. Một số kiến nghị ............................................................................................... 146 4.3.1. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước ............................................................. 146 4.3.2. Kiến nghị với UBND tỉnh Nghệ An ............................................................. 147 TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ............................................................................................ 149 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 150 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC Đà CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...... 152 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 153 v DANH MỤC CHỮ VIÊT TĂT Viết tắt Diễn giải BQNH Bình quân ngân hàng CN&XD Công nghiệp và xây dựng DN Doanh nghiệp DNN&V Doanh nghiệp nhỏ và vừa DNNN Doanh nghiệp nhà nước ĐVT Đơn vị tính N&V Nhỏ và vừa NHTM Ngân hàng thương mại NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NXB Nhà xuất bản vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Số lượng điều tra khảo sát và phỏng vấn ................................................... 26 Bảng 1.2: Xác định giá trị khoảng thang đo ............................................................... 27 Bảng 2.1: Tiêu chuẩn phân định DNN&V của một số nước trên thế giới ................. 39 Bảng 2.2: Phân lọai DNN&V theo khu vực kinh tế ở Việt Nam ............................... 41 Bảng 3.1: Tình hình doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng tỉnh Nghệ An ..................................................................................................... 69 Bảng 3.2: Thống kê số liệu huy động vốn của các ngân hàng thương mại cổ phần trên địa bàn tỉnh Nghệ An ................................................................................. 70 Bảng 3.3: Tình hình khách hàng vay vốn của Ngân hàng .......................................... 71 Bảng 3.4: Một số chỉ tiêu chủ yếu hoạt động tính bình quân của Ngân hàng giai đoạn 2012-2015 .......................................................................................... 72 Bảng 3.5: Tình hình dư nợ cho vay khách hàng bình quân ngân hàng giai đoạn 2012- 2015 ............................................................................................................ 73 Bảng 3.6: Thống kê kết quả khảo sát DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng ............................................................................................................ 74 Bảng 3.7: Về sản phẩm chính của DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng ..... 75 Bảng 3.8: Về tình hình đất đai, vốn và tài sản của doanh nghiệp N&V trên địa bàn tỉnh Nghệ An hiện nay ............................................................................... 75 Bảng 3.9: Tình hình lao động của DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng năm 2015 .................................................................................................... 76 Bảng 3.10: Trình độ máy móc thiết bị của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng ..................................................................... 77 Bảng 3.11: Tình hình biến đổi dư nợ cho vay của NHTMCP và quy mô và tốc phát triển của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD giai đoạn 2012-2015 ............. 80 Bảng 3.12: Đánh giá tầm quan trọng và thực tế đạt được về tác động vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với quy mô và tốc độ tăng trưởng DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ................................... 81 Bảng 3.13: Tình hình tăng trưởng dư nợ cho vay của NHTMCP và thay đổi cơ cấu của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD giai đoạn 2012-2015 ............................ 84 Bảng 3.14: Đánh giá tầm quan trọng và thực tế đạt được về tác động hoạt động cho vay của NHTMCP đối với việc thay đổi cơ cấu DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ........................................................... 85 vii Bảng 3.15: Tình hình tăng trưởng dư nợ cho vay của NHTMCP và chất lượng hoạt động sản xuất kinh doanh của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD giai đoạn 2012-2015 ................................................................................................... 88 Bảng 3.16: Đánh giá tầm quan trọng và thực tế đạt được về tác động hoạt động cho vay của NHTMCP đối với nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ...... 89 Bảng 3.17: Dư nợ cho vay bình quân với khách hàng DNN&V trong lĩnh vực CN&XD giai đoạn 2012-2015 ................................................................... 91 Bảng 3.18: Giá trị sản xuất, chi phí trung gian và giá trị gia tăng của DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng trong giai đoạn 2013-2015 .................. 92 Bảng 3.19: Ý kiến đánh giá về tác động hoạt động cho vay đối với sự phát triển của DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bản tỉnh Nghệ An hiện nay ..... 93 Bảng 3.20: Tỷ lệ dư nợ, dư nợ quá hạn và nợ xấu của khách hàng là các DNN&V trong CN&XD BQNH .......................................................................................... 95 Bảng 3.21: Một số chỉ tiêu về hoạt động cho vay của NHTMCP đối với DNN&V trong CN&XD và sự phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Nghệ An .............. 96 Bảng 3.22: Kết quả khảo sát thực tế đạt được về môi trường thể chế và trình độ phát triển kinh tế xã hội ảnh hưởng đến cho vay của NHTMCP đối với việc phát triển DNN&V trong CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An .............. 103 Bảng 3.23: Ý kiến đánh giá về năng lực hoạt động cho vay của NHTMCP đối với DNN&V trong lĩnh vực CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ................. 105 Bảng 3.24: Những khó khăn của Ngân hàng khi cho vay đối với các DNN&V trong CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An hiện nay .......................................... 111 Bảng 3.25: Tình hình vay vốn của các DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng tại các ngân hàng thương mại cổ phần ............................................ 113 Bảng 3.26: Nguyên nhân doanh nghiệp không vay được vốn của các ngân hàng thương mại cổ phần .................................................................................. 113 Bảng 3.27: Những khó khăn của DN trong vay vốn tại NHTMCP trên địa bàn tỉnh Nghệ An hiện nay ..................................................................................... 115 Bảng 3.28: Những khó khăn hạn chế về năng lực sử dụng vốn của các DNN&V trong lĩnh vực CN&XD ..................................................................................... 117 Bảng 4.1: Một số chỉ tiêu dự báo tăng cường vai trò hoạt động cho vay của NHTMCP đối với sự phát triển của DNN&V trong CN&XD trên địa bàn tỉnh Nghệ An ............................................................................................ 132 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Tổng sản phẩm (GRDP) tỉnh Nghệ An ......................................................... 67 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Trong những năm qua, Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNN&V) đã khẳng định vị trí và vai trò của mình trong nền kinh tế quốc dân với đặc thù năng động, linh hoạt và thích ứng với các thay đổi của thị trường. DNN&V tạo việc làm cho gần một nửa số lao động làm việc tại các doanh nghiệp. Từ đó, các doanh nghiệp này đã góp phần không nhỏ trong việc giải quyết các vấn đề xã hội và xóa đói giảm nghèo. DNN&V cũng tạo ra các mối liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp lớn để tham gia hiệu quả vào các chuỗi giá trị ngành hàng. DNN&V đang khẳng định vai trò không thể thiếu của mình trong quá trình phát triển kinh tế xã hội của đất nước, đóng góp đáng kể vào GDP và kim ngạnh xuất khẩu chung của cả nước, cũng như của từng tỉnh trong đó có tỉnh Nghệ An. Tính đến hết năm 2016, mặc dù đang phải đối diện với những điều kiện khó khăn chung của nền kinh tế, tuy nhiên các DNN&V ở tỉnh Nghệ An vẫn được duy trì được tốc độ tăng trưởng và phát triển. Theo thống kê đến thời điểm 31/12/2016 trên địa bàn toàn tỉnh Nghệ An có 8.406 doanh nghiệp trong đó số lượng DNN&V trên địa bàn tỉnh là 8.345 doanh nghiệp (Số lượng doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng khoảng 3.195 doanh nghiệp với 1.325 doanh nghiệp công nghiệp chế biến chế tạo và 1.870 doanh nghiệp xây dựng), với tổng số vốn đăng ký trung bình của doanh nghiệp là 4,5 tỷ đồng, số lao động trên 150.000 người. Bên cạnh những kết quả đạt được của các DNN&V về tốc độ tăng trưởng, quy mô phát triển, các doanh nghiệp cũng có đóng góp to lớn đối với sự phát triển kinh tế xã hội chung của tỉnh Nghệ An, các DNN&V nói chung và các DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng nói riêng cũng phải đối mặt với tương đối nhiều những khó khăn như khó khăn về vốn đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh, khó khăn về thị trường, khó khăn về khoa học kỹ thuật, hiệu quả sản xuất kinh doanh của các DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng... Thêm vào đó nhu cầu phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Nghệ An, yêu cầu phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong đó có yêu cầu phát triển các DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng... Để đạt được những yêu cầu phát triển của các DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng, nhu cầu về vốn của các DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp và xây dựng nói riêng, các DNN&V trên địa bàn tỉnh Nghệ An nói chung là tương đối lớn. Theo kết quả khảo sát của BSPS về dự báo nhu cầu vốn đầu tư sản xuất của khối DNN&V trên địa bàn tỉnh Nghệ An so với thực trạng dư nợ cho vay của các tổ chức tín dụng đối với 2 DNN&V (mới chỉ đáp ứng chưa đầy 1/3 số lượng DN hiện có) cho thấy vai trò cho vay đối với khu vực này là rất quan trọng và cấp thiết. Tính đến hết năm 2016, trên địa bàn tỉnh Nghệ An có các chi nhánh của ngân hàng thương mại cổ phần không có vốn nhà nước, các chi nhánh của ngân hàng thương mại cổ phần có vốn của nhà nước,... các ngân hàng này có đóng góp tương đối lớn trong việc hỗ trợ dòng vốn vay cho các DNN&V trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Tuy nhiên, với nhu cầu vốn vay của các doanh nghiệp là lớn, quy mô vốn vay của các ngân hàng chưa thực sự đáp ứng đầy đủ nhu cầu của các doanh nghiệp, đặc biệt với các DNN&V trong lĩnh vực công nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Vai trò hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại cổ phần đối với phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa không chỉ nhận được sự quan tâm của các nhà hoạch định chính sách mà còn nhận được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các nghiên c