Luận án Xây dựng mô hình kế toán quản trị chi phí trong các doanh nghiệp thương mại quy mô vừa và nhỏ ở Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ðÀO TO TRƯNG ðI HC KINH T QUC DÂN * * * TRN TH N XÂY DNG MÔ HÌNH K TOÁN QUN TR CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIP THƯƠNG MI QUY MÔ VA VÀ NH VIT NAM LUN VĂN TIN S KINH DOANH VÀ QUN LÝ Hà Ni, Năm 2011 B GIÁO DC VÀ ðÀO TO TRƯNG ðI HC KINH T QUC DÂN * * * TRN TH N XÂY DNG MÔ HÌNH K TOÁN QUN TR CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIP THƯƠNG MI QUY MÔ VA VÀ NH VIT NAM Chuyên ngành: K toán (K toán, kim toán, phân tích ) Mã s: 62.34.30.01 LUN VĂN TIN S KINH DOANH VÀ QUN LÝ NGƯI HƯNG DN KHOA HC: 1. PGS.TS. NGUYN THI MINH PHƯƠNG 2. GS.TS. ðNG TH LOAN Hà Ni, Năm 2011 LI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan bn lun án này là công trình nghiên cu khoa hc ñc lp ca tôi. Các s liu, kt qu nêu trong lun văn là trung thc và có ngun gc rõ ràng. TÁC GI LUN ÁN Trn Th N MC LC LI M ðU............................................................................................................7 Chương 1. Cơ s lý lun v k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh .............................................................................18 1.1 Nhng vn ñ cơ bn v qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh và vai trò ca k toán qun tr chi phí ......................... 18 1.1.1 Khái nim v doanh nghip thương mi va và nh và các chc năng qun tr doanh nghip .......................................................................................................18 1.1.1.1 Khái nim v doanh nghip thương mi va và nh ...............................................18 1.1.1.2 Các chc năng qun tr doanh nghip.....................................................................24 1.1.2 Bn cht ca chi phí và k toán qun tr chi phí...........................................27 1.1.3 Vai trò ca k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi va và nh........................................................................................................................29 1.2 Mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh.......................................................................................................... 32 1.2.1. Phân loi chi phí trong doanh nghip thương mi quy mô va và nh .....32 1.2.1.1 Phân loi chi phí theo chc năng hot ñng trong DN thương mi .......................33 1.2.1.2 Phân loi chi phí theo kh năng qui np chi phí vào các ñi tưng chu phí .........34 1.2.1.3 Phân loi chi phí theo theo mc ñ phù hp ca chi phí vi quyt ñnh qun tr...35 1.2.1.4 Phân loi chi phí theo theo mc ñ kim soát chi phí.............................................36 1.2.1.5 Phân loi chi phí theo mi quan h vi mc ñ hot ñng .....................................36 1.2.2. D toán chi phí kinh doanh...........................................................................41 1.2.2.1 D toán và tác dng ca d toán chi phí.................................................................41 1.2.2.2 H thng d toán HðKD ca doanh nghip thương m i.........................................43 1.2.3. K toán chi phí thc hin...............................................................................48 1.2.4 Phân tích chi phí ñ kim soát chi phí và ra quyt ñnh kinh doanh ...........51 1.2.4.1 Phân tích chi phí ñ kim soát chi phí .....................................................................51 1.2.4.2 Phân tích Chi phí sn lưng li nhun ...............................................................52 1.2.4.3 Phân tích chi phí ñ ñánh giá hiu qu hot ñng ca các b phn.......................58 1.2.5 T chc b máy k toán qun tr chi phí .......................................................59 1.3 Kinh nghim vn dng mô hình k toán qun tr chi phí mt s nưc trên th gii.............................................................................................................. 61 Kt lun Chương 1 ..................................................................................................67 Chương 2. Thc trng k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam ......................................................................68 2 2.1 Lch s hình thành và phát trin và ñc ñim ca các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam ...................................................................... 68 2.1.1 Lch s hình thành, phát trin và vai trò ca các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam ...............................................................................68 2.1.1.1 Lch s hình thành, phát trin ca các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam ....................................................................................................................68 2.1.1.2 Vai trò ca doanh nghip thương mi quy mô VVN trong nn kinh t Vit Nam....74 2.1.2 ðc ñim t chc kinh doanh, t chc qun lý ca các doanh nghip thương mi va và nh............................................................................................78 2.1.2.1 ðc ñim chung ca doanh nghip thương mi quy mô va và nh.......................78 2.1.2.2 ðc ñim t chc kinh doanh ca doanh nghip thương mi VVN.........................80 2.1.3 ðc ñim t chc b máy k toán và hình thc k toán ca các doanh nghip thương mi quy mô va và nh...................................................................81 2.2 Thc trng k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi va và nh Vit Nam ........................................................................................... 84 2.2.1 Thc trng phân loi chi phí các doanh nghip thương mi quy mô va và nh........................................................................................................................84 2.2.1.1 Giá vn hàng bán.....................................................................................................85 2.2.1.2 Chi phí bán hàng......................................................................................................88 2.2.1.3 Chi phí qun lý doanh nghip..................................................................................90 2.2.2 Thc trng d toán chi phí kinh doanh trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh ...................................................................................................91 2.2.2.1 Vai trò thc t ca d toán trong các doanh nghip thương mi quy mô VVN ......91 2.2.2.2 H thng d toán chi phí các DNTM quy mô va và nh ....................................93 2.3.3 Thc trng k toán chi phí thc hin trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh ...................................................................................................96 2.3.3.1 Thc trng k toán Giá vn hàng bán các DNTM quy mô VVN ..........................96 2.3.3.2 Thc trng k toán chi phí bán hàng và chi phí qun lý doanh nghip các doanh nghip thương mi quy mô va và nh................................................................................97 2.3.4 Thc trng công tác phân tích chi phí cho vic ra quyt ñnh kinh doanh trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh .................................100 2.3.4.1 Phương pháp phân tích chi phí..............................................................................101 2.3.4.2 Thc trng phân tích ñ kim soát chi phí.............................................................102 2.3.4.3 Thc trng phân tích chi phí cho vic ra quyt ñnh kinh doanh ..........................104 2.3.5 Thc trng t chc b máy k toán qun tr chi phí...................................108 2.4 ðánh giá thc trng k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi va và nh ......................................................................................... 109 2.4.1 Nhng kt qu ñt ñưc ca k toán qun tr chi phí áp dng doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam.............................................109 2 3 2.4.2 Nhng tn ti và hn ch v k toán qun tr chi phí các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam ............................................................111 2.4.2.1 K toán qun tr chi phí chưa ñưc coi trng........................................................111 2.4.2.2 K toán qun tr chi phí ñã bưc ñu ñưc ng dng, trin khai nhưng mi nhng ni dung ñơn gin, nghiêng v c th hóa k toán tài chính..................................111 2.4.2.3 Vic áp dng k toán qun tr chi phí còn mang tính ngu hng, manh mún.......112 2.4.3. Mt s nguyên nhân.....................................................................................115 Chương 3. Phương hưng và gii pháp xây dng mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam.......119 3.1 Chin lưc phát trin và s cn thit phi xây dng mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam119 3.1.1 Chin lưc phát trin doanh nghip thương mi quy mô va và nh .......119 3.1.2 S cn thit phi xây dng mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam .................................121 3.2 Các nguyên tc xây dng mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam.......................................... 123 3.2.1 Các nguyên tc xây dng mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam.............................................123 3.2.2 Các yêu cu ca mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam.........................................................124 3.3 Xây dng mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam .................................................................... 125 3.3.1 Phân loi chi phí ...........................................................................................125 3.3.2 Lp d toán chi phí .......................................................................................131 3.3.3 K toán chi phí thc hin..............................................................................137 3.3.4 Phân tích chi phí ñ kim soát chi phí và ra quyt ñnh kinh doanh .........143 3.4 ðiu kin cơ bn ñ thc hin mô hình k toán qun tr chi phí trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh Vit Nam .............................. 148 3.4.1 V phía Nhà nưc .........................................................................................148 3.4.2 V phía các doanh nghip thương mi ........................................................151 3 4 DANH MC BNG BIU Biu 1.1. Tiêu chí phân loi doanh nghip VVN mt s nưc APEC................20 Biu 1.2. Tiêu thc xp loi doanh nghip va và nh ca mt s nưc ..............21 Biu 1.3. Tiêu chí phân loi doanh nghip theo Nð56/2009/Nð CP...................23 Biu 1.4 Mu báo cáo b phn...............................................................................58 Biu 2.1 S doanh nghip phân theo quy mô vn..................................................70 Biu 2.2 T trng doanh nghip thương mi quy mô va và nh trên tng s doanh nghip trong nn kinh t giai ñon 20002008............................................72 Biu 2.3 S doanh nghip quy mô VVN khu vc ñô th ln (Hà Ni, Hi Phòng, Thành ph H Chí Minh ........................................................................................73 Biu 2.4 Tc ñ tăng s lưng doanh nghiêp thương mi quy mô va và nh .....75 giai ñon 2000 2008..............................................................................................75 Biu 2.5 S thu các doanh nghip va và nh np vào ngân sách Nhà nưc......76 Biu 2.6 S lao ñng ti các doanh nghip thương mi quy mô va và nh.........77 Biu 2.7 T trng chi phí trong doanh nghip thương mi quy mô va và nh....85 Biu 2.8 Thc trng áp dng các phương pháp tính giá hàng tn kho trong doanh nghip thương mi quy mô va và nh..................................................................88 Biu 3.1 Phân loi chi phí theo mi quan h vi mc ñ hot ñng ...................126 Biu 3.2. Phân loi chi phí trc tip, gián tip chi phí bán hàng ......................129 Biu 3.3 D toán giá vn hàng bán doanh nghip thương mi quy VVN........131 Biu 3.4 D toán chi phí bán hàng doanh nghip thương mi quy mô va và nh ..............................................................................................................................133 Biu 3.5. D toán chi phí qun lý doanh nghip doanh nghip thương mi quy mô va và nh ......................................................................................................136 Biu 3.6. T chc tài khon 632 cho doanh nghip thương mi quy mô VVN...138 Biu 3.7. T chc tài khon 642 cho doanh nghip thương mi quy mô VVN...140 Biu 3.8 Báo cáo b phn.....................................................................................143 Biu 3.9 Biu ñánh giá chp nhn hay t chi ñơn hàng.....................................145 Biu 3.10. ng dng ca biu ñánh giá chp nhn hay t chi ñơn hàng...........146 Biu 3.11. Biu ñnh giá bán sn phm................................................................147 4 5 DANH MC SƠ ð Sơ ñ: 1.1 Các chc năng ca qun tr ................................................................................... 26 Sơ ñ:1.2 Các công vic qun tr doanh nghip thương mi.................................................. 29 Sơ ñ 1.3 Mi quan h gia chi phí trc tip, gián tip vi ñi tưng tp hp chi phí.......... 35 Sơ ñ 1.4 Phân loi chi phí theo mi quan h vi mc ñ hot ñng .................................... 37 Sơ ñ 1.5 S bin ñi theo cp bc ca chi phí ...................................................................... 38 Sơ ñ 1.6 Ưc tính chi phí theo phương pháp biu ñ phân tán ............................................ 39 Sơ ñ1.7 H thng d toán HðKD doanh nghip thương mi............................................ 44 Sơ ñ 1.9. Sơ ñ k toán chi phí bán hàng.............................................................................. 50 Sơ ñ 1.10. Sơ ñ k toán chi phí qun lý doanh nghip........................................................ 51 Sơ ñ 2.1 T trng bình quân các doanh nghip phân theo quy mô giai ñon 20002009 .... 71 Sơ ñ 2.2 T trng doanh nghip quy mô VVN khu vc ñô th ln trên tng s doanh nghip VVN c nưc .............................................................................................................. 73 Sơ ñ 2.3 Tin thu các doanh nghip thương mi quy mô va và nh np vào ngân sách Nhà nưc................................................................................................................................. 77 Sơ ñ 2.4. Sơ ñ t chc ca các doanh nghip thương mi.................................................. 81 quy mô va và nh.................................................................................................................. 81 Sơ ñ 2.5. S lao ñng bình quân doanh nghip thương mi quy mô va và nh .............. 82 Sơ ñ 2.6. Hình thc k toán doanh nghip thương mi quy mô va và nh ..................... 83 Ngun: S liu kho sát .......................................................................................................... 83 Sơ ñ: 2.7 Mi quan h gia chi phí và các nghip v kinh doanh thương mi ................... 85 Sơ ñ 2.8 Lý do lp d toán các doanh nghip thương mi ................................................ 92 quy mô va và nh.................................................................................................................. 92 Sơ ñ 2.9 Thi ñim lp d toán các DNTM quy mô va và nh ..................................... 93 Ngun: tng hp kho sát....................................................................................................... 93 Sơ ñ 2.10 Theo dõi chi tit chi phí bán hàng các doanh nghip thương mi quy mô va và nh...................................................................................................................................... 98 Sơ ñ 2.11 Theo dõi chi tit chi phí qun lý doanh nghip các doanh nghip thương mi quy mô va và nh.................................................................................................................. 99 Sơ ñ 2.11 Theo dõi chi phí qun lý các DNTM quy mô va và nh............................... 101 Sơ ñ 2.13 Mi tương quan gia k toán qun tr chi phí và k toán tài chính trong doanh nghip thương mi quy mô va và nh ................................................................................ 112 5 6 DANH MC T VIT TT TT T vit tt Vit ñy ñ 1 VVN Doanh nghip va và nh 2 HðKD Hot ñng kinh doanh 3 DNTM Doanh nghip thương mi 4 BCTC Báo cáo tài chính 5 GVHB Giá vn hàng bán 6 CPBH Chi phí bán hàng 7 CPQLDN Chi phí qun lý doanh nghip 8 WTO T chc thương mi th gii (World Trade Organization ) 9 SWOT Phương pháp phân tích ñim mnh ñim yu, ñim mnh, cơ hi, thách thc. Strengths Weaknesses Opportunities Threats 6 7 LI M ðU 1. Tính cp thit ca ñ tài nghiên cu Theo s liu ca Tng cc Thng kê, các doanh nghip va và nh chim khong 90% s lưng cơ s sn xut kinh doanh ca c nưc, 25% tng ñu tư xã hi và thu hút khong 77% lc lưng lao ñng phi nông nghip. Ngoài ra, các doanh nghip va và nh còn ñóng góp ñáng k vào ngun thu ngân sách quc gia và chi phi hu ht các hot ñng phân phi (bán l) ca c nưc. Các doanh nghip va và nh sn xut kinh doanh nhiu ngành ngh khác nhau, trong ñó ngành thương mi chim t trng ln (chim khong 40%/ tng s doanh nghip ca c nưc). Gia nhp WTO, Vit Nam phi m ca cho các nhà phân phi nưc ngoài, do ñó, các công ty nưc ngoài s là nhng ñi th ln, ñe do s tn ti ca nhiu doanh nghip va và nh trong lĩnh vc thương mi Vit Nam. Trưc áp lc cnh tranh, các doanh nghip va và nh s phi tích cc nâng cao năng lc qun lý, ñc bit là hiu qu ca các công c qun lý kinh t. K toán qun tr chi phí là công c hu ích trong qun lý kinh t ca các doanh nghip nói chung và doanh nghip thương mi nói riêng. Mc dù vy, h thng k toán trong các doanh nghip thương mi quy mô va và nh hin nay mi ch tp trung vào k toán tài chính (vi mc ñích lp báo cáo tài chính). H thng k toán qun tr chi phí hưng vào vic cung cp thông tin phc v cho vic lp k hoch, kim soát và ñưa ra các quyt ñnh trong ni b doanh nghip còn rt hn ch. H thng k toán chi phí hin nay các doanh nghip thương mi quy mô va và nh không th cung cp các thông tin phù hp v chi phí kp thi và tin cy cho vic ra các quyt ñnh kinh doanh, quyt ñnh bán hàng hoá, la chn mt hàng kinh doanh, la chn cơ cu sn phm,…. Vi h thng k toán chi phí này các doanh nghip thương mi quy mô va và 7 8 nh s khó có th ñng vng trong môi trưng cnh tranh khu vc và th gii. ðiu ñó cho thy các doanh nghip thương mi quy mô va