Luận văn Hứng thú nghề nghiệp của học sinh ở một số trường trung học phổ thông tại huyện Bến Tức, tỉnh Long An

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Phi Hùng HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH Ở MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI HUYỆN BẾN LỨC, TỈNH LONG AN LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Phi Hùng HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH Ở MỘT SỐ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI HUYỆN BẾN LỨC, TỈNH LONG AN Chuyên ngành: Tâm lí học Mã số: 60 31 40 41 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. TRẦN THỊ THU MAI Thành phố Hồ Chí Minh - 2014 LỜI CAM ĐOAN  Tôi tên Trần Phi Hùng, là học viên cao học chuyên nghành Tâm lí học, Khoa 23, Khoa Tâm lí – Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Tôi xin cam đoan đây là phần nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu, kết luận nghiên cứu trình bày trong luận văn này chưa được công bố ở các nghiên cứu khác. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Tác giả Trần Phi Hùng LỜI CẢM ƠN   Đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn Cô Trần Thị Thu Mai đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi rất nhiều trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn tốt nghiệp. Tôi xin cảm ơn đến quí Thầy Cô đã chỉ dạy, tạo điều kiện cho em hoành thành khóa học. Tôi xin cảm ơn thầy cô trường THPT Nguyễn Hữu Thọ và Ischool Long An cùng các em học sinh đã tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành nghiên cứu của mình! MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục bảng Danh mục các sơ đồ Danh mục biểu đồ MỤC LỤC.................................................................................................................. 1 Chương 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ............................................................................. 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................. 6 1.1.1. Những nghiên cứu ở ngoài nước về hứng thú .......................................... 6 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước về hứng thú ........................................... 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................... 12 1.2.1. Nghề nghiệp ............................................................................................ 12 1.2.2. Xu hướng nghề ................................................................................................ 19 1.2.3. Hứng thú, hứng thú nghề nghiệp, HTNN của học sinh THPT ..................... 20 1.3. Tầm quan trọng của HTNN đối với học sinh THPT ........................................ 30 1.4. Những yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến HTNN của học sinh THPT .................... 31 1.4.1. Yếu tố chủ quan (bản thân học sinh) ...................................................... 31 1.4.2. Yếu tố bên ngoài ..................................................................................... 36 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .......................................................................................... 40 Chương 2 : THỰC TRẠNG HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH Ở MỘT SỐ TRƯỜNG THPT TẠI HUYỆN BẾN LỨC, TỈNH LONG AN ....... 41 2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu và thể thức nghiên cứu ................................. 41 2.1.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .................................................................. 41 2.1.2. Thể thức nghiên cứu................................................................................ 42 2.2.1. Nhận thức của học sinh đối với HTNN .................................................. 47 2.2.2. Thái độ của học sinh đối với HNTT ....................................................... 57 2.2.3. Hành vi biểu hiện HTNN của học sinh ................................................... 68 2.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến HTNN của học sinh ..................................... 72 2.2.5. Mong muốn xác định, nâng cao hứng thú nghề của học sinh ................. 78 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .......................................................................................... 82 Chương 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HTNN CHO HỌC SINH THPT HUYỆN BẾN LỨC, TỈNH LONG AN ............................................................ 83 3.1. Cơ sở xây dựng biện pháp ................................................................................ 83 3.1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 83 3.1.2. Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 83 3.2. Một số biện pháp đề xuất .................................................................................. 83 3.2.1. Bản thân học sinh .................................................................................... 83 3.2.2. Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên phụ trách công tác tư vấn hướng nghiệp ......................................................................................................... 84 3.2.3. Thành lập phòng tư vấn hướng nghiệp ................................................... 85 3.2.4. Tổ chức những hoạt động hướng nghiệp cho học sinh trong nhà trường .................................................................................................................... 85 3.3. Tổ chức nghiên cứu biện pháp .......................................................................... 88 3.3.1. Mục đích ................................................................................................. 88 3.3.2. Phương pháp tiến hành, đối tượng, thời gian khảo sát và cách thức xử lý số liệu ......................................................................................................... 88 3.4. Kết quả khảo sát mức độ cần thiết và khả thi các biện pháp nâng cao HTNN cho học sinh THPT huyện Bến Lức, tỉnh Long An. ......................................... 90 3.4.1. Khảo sát mức độ cần thiết và khả thi các biện pháp nâng cao HTNN theo ý kiến của học sinh ..................................................................................... 90 3.4.2. Khảo sát mức độ cần thiết và khả thi các biện pháp nâng cao HTNN cho học sinh theo ý kiến của giáo viên ............................................................. 95 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 102 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................... 103 1. Kết luận .............................................................................................................. 103 1.1. Về mặt lý luận .......................................................................................... 103 1.2. Về mặt thực trạng ..................................................................................... 103 2. Kiến nghị ............................................................................................................ 104 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 106 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1. Điểm trung bình: ĐTB 2. Độ lệch chuẩn: ĐLC 3. Số lượng SL 4. Hứng thú nghề nghiệp HTNN 5. Trung học cơ sở THCS 6. Trung học phổ thông: THPT 7. Phần trăm: % 8. Thứ tự TT DANH MỤC CÁC BẢNG TT Ký hiệu Tên bảng Trang 1 Bảng 2.1. Đặc điểm của mẫu nghiên cứu học sinh 42 2 Bảng 2.2. Đặc điểm mẫu nghiên cứu cán bộ, giáo viên 43 3 Bảng 2.3. Kết quả kiểm định của phiếu khảo sát học sinh 44 4 Bảng 2.4. Kết quả kiểm định của phiếu khảo sát cán bộ quản lý, giáo viên 45 5 Bảng 2.5. Nhận định về HTNN của học sinh 47 6 Bảng 2.6. Tình hình hứng thú nghề nghiệp của học 49 7 Bảng 2.7. Mối quan hệ có ý nghĩa giữa tình hình HTNN của học sinh với khối lớp 51 8 Bảng 2.8. Mối quan hệ có ý nghĩa giữa tình hình HTNN của học sinh với học lực 52 9 Bảng 2.9. Mối quan hệ có ý nghĩa giữa tình hình HTNN của học sinh với giới tính 53 10 Bảng 2.10. Nhận định của giáo viên về tình hình HTNN của học sinh 54 11 Bảng 2.11. Mức độ yêu thích của học sinh với các nhóm ngành nghề 58 12 Bảng 2.12. Mức độ hứng thú nhóm nghề xét theo lớp và giới tính 59 13 Bảng 2.13. Mức độ hứng thú nhóm nghề xét theo học lực và nghề của mẹ 50 14 Bảng 2.14. Thời gian yêu thích ngành của nhóm khách thể xét theo lớp 63 15 Bảng 2.15. Thời gian yêu thích ngành của nhóm khách thể xét theo học lực 63 16 Bảng 2.16. Thái độ của học sinh đối với HTNN 65 17 Bảng 2.17. Thái độ đối với HTNN xét theo trường và học lực 66 18 Bảng 2.18. Hành vi biểu hiện HTNN của học sinh 69 19 Bảng 2.19. So sánh về hành vi xét theo khối lớp 72 20 Bảng 2.20. Các yếu tố ảnh hưởng đến hứng thú nghề nghiệp của học sinh 73 21 Bảng 2.21 : So sánh sự khác biệt của các yếu tố bản thân và các yếu tố khác 74 22 Bảng 2.22 . So sánh mức độ ảnh hưởng của các nhóm yếu tố đến các nhóm học sinh khác nhau (xét theo trường học và giới tính) 76 23 Bảng 2.23. So sánh mức độ ảnh hưởng của các nhóm yếu tố đến các nhóm học sinh khác nhau (xét theo học lực) 78 24 Bảng 2.24. Mong muốn xác định, nâng cao HTNN của học sinh 78 25 Bảng 2.25. Đánh giá của giáo viên về mong muốn nâng cao HTNN của học sinh 79 26 Bảng 3.1. Kết quả phiếu khảo sát 89 27 Bảng 3.2. Kết quả phiếu khảo sát 90 28 Bảng 3.3. Mức độ cần thiết của các biện pháp nâng cao HTNN theo ý kiến học sinh 91 29 Bảng 3.4 Mức độ khả thi của các biện pháp nâng cao HTNN theo ý kiến học sinh 93 30 Bảng 3.5. Mức độ cần thiết của các biện pháp nâng cao HTNN cho học sinh theo ý kiến của giáo viên 96 31 Bảng 3.6. Mức độ cần thiết của các biện pháp nâng cao HTNN cho học sinh theo ý kiến của giáo viên 98 DANH MỤC SƠ ĐỒ TT Ký hiệu Tên sơ đồ Trang 1 Sơ đồ 1.1 Định hướng phát triển nghề nghiệp của J.Holland 17 2 Sơ đồ 1.2 Những yếu tố ảnh hưởng đến HTNN của học sinh THPT 39 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TT Ký hiệu Tên biểu đồ Trang 1 Biểu đồ 2.1. So sánh nhận định của học sinh và giáo viên về tình hình HTNN 55 2 Biểu đồ 2.2. Thời gian yêu thích với nghề của học sinh 61 3 Biểu đồ 2.3. So sánh đánh giá của học sinh và giáo viên về mong muốn nâng cao hứng thú nghề nghiệp của chính học sinh 79 4 Biểu đồ 3.1. So sánh sự khác nhau giữa mức độ cần thiết và khả thi của học sinh 94 5 Biểu đồ 3.2. So sánh đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của giáo viên 99 6 Biểu đồ 3.3. So sánh mức độ cần thiết giữa học sinh và giáo viên 100 7 Biểu đồ 3.4. So sánh đánh giá mức độ khả thi của học sinh và giáo viên 101 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lựa chọn đúng được một nghề để học, để làm, để phát huy được hết sở trường của bản thân không phải là một việc dễ dàng với nhiều người nhất là học sinh THPT. Nếu học sinh THPT chọn nghề mà mình yêu thích và có khả năng làm nghề sẽ giúp phát huy tối đa năng lực của bản thân nhờ lòng đam mê với công việc. Đồng thời, nó còn giúp đáp ứng được nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội. Ngược lại, nếu bản thân các em không biết chọn nghề gì hay chọn nghề sai sẽ mất nhiều thời gian để học lại ngành khác, còn tiếp tục học sẽ dẫn đến tình trạng chán nản, học tập không tiến bộ, bỏ học giữa chừng để thi vào ngành khác... Điều này không chỉ gây hậu quả đối với bản thân người học như mất nhiều thời gian, kinh phí đào tạo, khó tìm việc làm, làm trái nghề Đối với xã hội, chất lượng nguồn nhân lực yếu kém do không thích hợp với nghề, yêu nghề sẽ gây hậu quả không nhỏ đến sự phát triển đến nền kinh tế. Vì vậy, việc chọn nghề, định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông để đáp ứng nhu cầu của xã hội là một việc quan trọng. Nhận biết được sự quan trọng của công tác hướng nghiệp, Đảng và nhà nước ban hành nhiều chính sách nhằm giúp học sinh có một sự lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với bản thân, với xu hướng phát triển của đất nước và từng vùng. Trong Văn kiện Đại hội Đảng cộng sản Việt Nam khóa IX khẳng định “Coi trọng công tác hướng nghiệp và phân luồng cho học sinh TH, chuẩn bị cho thanh niên, thiếu niên đi vào lao động nghề nghiệp phù hợp với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong cả nước và địa phương”. Trong Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo chỉ rõ mục tiêu đối với giáo dục phổ thông “tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh”. Chỉ thị số 33/2003/CT-BGDĐT có nêu rõ “tăng cường giáo dục hướng nghiệp nhằm góp phần tích cực và có hiệu quả vào việc phân luồng học sinh, chuẩn bị cho học sinh đi vào cuộc sống lao động hoặc được 2 tiếp tục đào tạo phù hợp với năng lực bản thân và nhu cầu của xã hội”. Ngoài ra, trong Luật giáo dục năm 2005, điều 27 đã xác định mục tiêu giáo dục trung học phổ thông (THPT) “giáo dục THPT nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục trung học cơ sở (THCS), hoàn thiện học vấn phổ thông và những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy tích cực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động”. [17] Học sinh THPT ngoài hoạt động học tập các em còn có những nhu cầu, nguyện vọng, những đòi hỏi trực tiếp đối với một hoạt động mới. Đó là những hoạt động liên quan đến việc chọn nghề nghiệp và càng cuối cấp thì việc chọn nghề càng trở cấp thiết đối với các em. Vì các em hiểu rằng cuộc sống tương lai phụ thuộc vào chỗ mình có biết lựa chọn nghề nghiệp một cách đúng đắn hay không. Các em thường băn khoăn tự đặt cho mình những câu hỏi như mình sẽ làm gì, mình chọn nghề gì, nghề nào là phù hợp với mình nhất. Nhưng thực tế tình trạng học sinh chọn trường, chọn ngành nghề để thi và học của học sinh chỉ theo cảm tính dẫn tới tình trạng 34% chọn lầm nghành nghề, 42% chỉ phù hợp tương đối, và có tới 90% sinh viên tốt nghiệp bị thất nghiệp mà nguyên nhân chính là không phù hợp với nghề [10]. Điều này có thể nói lên rằng, học sinh THPT mặc dù nhận thức được tầm quan trọng của việc chọn nghề đúng ảnh hưởng đến tương lai của bản thân nhưng phần lớn vẫn mắc sai lầm khi chọn trường, chọn ngành. Do đó, việc hướng nghiệp cho học sinh THPT là vô cùng quan trọng để các em tránh được những nhầm lẫn đáng tiếc khi chọn chọn nghề nghiệp cho tương lai. Nhận thấy được tầm quan trọng của hướng nghiệp ảnh hưởng nhiều đến quyết định chọn nghề phù hợp với bản thân học sinh và phân luồng lao động, nên từ lâu đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học nhằm phục vụ cho công tác hướng nghiệp. Tuy nhiên, hứng thú chọn nghề của học sinh ở một số trường THPT tại huyện Bến Lức, tỉnh Long An chưa được quan tâm khảo sát. Thêm vào đó, nhà trường tổ chức giáo dục, tư vấn hướng nghiệp cho học sinh nhìn chung mức độ còn chưa cao. Vì vậy, việc tìm hiểu hứng thú chọn nghề của học sinh là cần thiết. 3 Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi quyết định nghiên cứu đề tài “Hứng thú nghề nghiệp của học sinh ở một số trường THPT tại huyện Bến Lức, tỉnh Long An”. Nó không chỉ có ý nghĩa về mặt lý luận mà còn có ý nghĩa thiết thực giúp cho công tác tư vấn hướng nghiệp tại các trường THPT của huyện. 2. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu thực trạng hứng thú chọn nghề của học sinh ở một số trường THPT tại huyện Bến Lức, tỉnh Long An; trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp nâng cao hứng thú nghề nghiệp cho học sinh THPT tại huyện. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Hứng thú chọn nghề của học sinh THPT. 3.2. Khách thể nghiên cứu: cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh của 2 trường THPT tại huyện Bến Lức là trường THPT Nguyễn Hữu Thọ và trường THPT iSchool Long An. Trong đó, học sinh của 2 trường là khách thể nghiên cứu chính còn cán bộ quản lý, giáo viên là khách thể bổ trợ. 4. Giả thuyết khoa học - Đa số học sinh ở 2 trường THPT huyện Bến Lức có hứng thú với một nghề nghiệp nào đó. - Có sự khác biệt trong hứng thú nghề nghiệp (HTNN) của học sinh nam và học sinh nữ. - Có nhiều yếu tố tác động đến hứng thú nghề nghiệp của học sinh nhưng quan trọng nhất là từ chính bản thân các em. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hứng thú, nghề nghiệp, hứng thú nghề nghiệp, hứng thú nghề nghiệp của học sinh THPT. - Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng hứng thú nghề nghiệp của học sinh ở một số trường THPT huyện Bến Lức, tỉnh Long An. 4 - Đề xuất một số biện pháp nâng cao hứng thú nghề nghiệp cho học sinh ở một số trường THPT huyện Bến Lức, tỉnh Long An. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Tác giả chỉ tập trung nghiên cứu HTNN ở góc độ hứng thú chọn nghề của học sinh THPT. - Khách thể: Người nghiên cứu khảo sát 380 học sinh của 2 khối lớp là khối 10 và khối 12; cùng với 54 giáo viên, cán bộ quản lý của 2 trường THPT Nguyễn Hữu Thọ và trường THPT iSchool Long An trong năm học 2014. - Thời gian nghiên cứu: 10/01/2014 đến 30/ 9/2014 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận: Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, người viết dựa trên các phương pháp luận là quan điểm thực tiễn, quan điểm hệ thống cấu trúc, quan điểm lịch sử - logic: Quan điểm thực tiễn yêu cầu: Thông qua khảo sát, phân tích kết quả nghiên cứu về hứng thú nghề nghiệp của học THPT tại Bến Lức. Từ đó, đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao HTNN của học sinh. Quan điểm hệ thống - cấu trúc đòi hỏi phải xem xét hứng thú với nghề của học sinh một cách toàn diện, trên nhiều khía cạnh khác nhau và đặc trong nhiều mối quan hệ, trong trạng thái vận động phát triển và trong những hoàn cảnh, điều kiện cụ thể. Theo quan điển lịch sử – logic, việc tìm hiểu lịch sử hứng thú nghề nghiệp của học sinh phải được tiến hành trong thời gian, không gian cụ thể và được trình bày theo trật tự. 7.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Dựa trên sự tổng hợp các tài liệu sách, báo, tạp chí khoa học và công trình 5 nghiên cứu có liên quan của các tác giả trong và ngoài nước, người nghiên cứu sẽ phân tích, tổng hợp, khái quát những vấn đề có liên quan đến đề tài nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn * Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Bảng hỏi được thiết kế dựa vào chỉ báo nghiên cứu nghiên cứu nhằm thu thập thông tin về thực trạng hứng thú nghề nghiệp của học sinh. * Phương pháp phỏng vấn sâu Phương pháp này được sử dụng để để làm rõ những thông tin về HTNN của học sinh: - Với học sinh: gặp gỡ trao đổi trực tiếp để tìm hiểu hứng thú nghề nghiệp của các em. - Với ban giám hiệu, thầy cô chủ nhiệm, thầy cô phụ trách hướng nghiệp: người nghiên cứu phỏng vấn, trao đổi nhằm tìm hiểu rõ hơn về hứng thú nghề nghiệp của học sinh và công tác giáo giáo dục hướng nghiệp tại trường. * Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Người nghiên cứu thảo luận để lấy ý kiến chuyên gia cho việc xây dựng một số biện pháp nâng cao HTNN cho học sinh ở một số trường THPT tại Huyện Bến Lức, tỉnh Long An. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Người nghiên cứu dùng phần mềm SPSS phiên bản 13.0 để thống kê, xử lý dữ liệu trong nghiên cứu của mình. 6 Chương 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỨNG THÚ NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu ở ngoài nước về hứng thú Ở nước ngoài, các công trình nghiên cứu về hứng thú đã xuất hiện từ rất sớm và cho đến nay vẫn được nghiên cứu. Trong đó, phải kể đến các nghiên cứu sau: Herbart (1776 – 1841) là nhà tâm lý học, nhà triết học, nhà giáo dục học, người Đức. Ông là người sáng lập ra trường phái giáo dục hiện đại ở Đức thế kỷ XIX.