Luận văn Nghiên cứu tình hình nhiễm thành phần loài giun sán đường tiêu hóa của vịt đẻ nuôi bán chăn thả tại huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định và biện pháp phòng trị

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY NGUYÊN HỒ MINH VƯƠNG NGHIÊN CỨU TÌNH HÌNH NHIỄM THÀNH PHẦN LOÀI GIUN SÁN ĐƯỜNG TIÊU HÓA CỦA VỊT ĐẺ NUÔI BÁN CHĂN THẢ TẠI HUYỆN TUY PHƯỚC TỈNH BÌNH ĐỊNH VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành: Thú y Mã số: 60.62.50 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Diên BUÔN MA THUỘT - 2011 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình, luận văn nào trước đây. Người cam đoan Hồ Minh Vương ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài này, tôi xin chân thành cảm ơn: Lãnh Đạo Trường Đại Học Tây Nguyên, Phòng Đào tạo Sau Đại học Trường Đại Học Tây Nguyên Khoa Chăn nuôi Thú y, cùng quý thầy cô trong khoa Chăn nuôi Thú y Trường Đại học Tây Nguyên. Ban Giám hiệu Trường Trung Học Kinh Tế Kỹ Thuật Bình Định. Trạm Thú y huyện Tuy Phước, Chi cục thú y tỉnh Bình Định. Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật Hà Nội. Tôi xin bày tỏ lòng chân thành cảm ơn tới TS. Nguyễn Văn Diên đã tận tâm giúp đỡ, động viên, dìu dắt tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, người thân cùng bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học và thực hiện đề tài. Xin trân trọng cảm ơn! iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ...................................................... 3 1.1. Điều kiện tự nhiên, xã hội huyện Tuy Phước ................................... 3 1.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................ 3 1.1.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................... 3 1.1.1.2. Địa hình ......................................................................................... 3 1.1.1.3. Thổ nhưỡng ................................................................................... 4 1.1.1.4. Thủy văn........................................................................................ 4 1.1.1.5. Điều kiện khí hậu, thời tiết............................................................. 4 1.1.2. Điều kiện xã hội ............................................................................... 6 1.2. Đặc điểm của vịt Khaka campbell và vịt siêu trứng Trung Quốc ... 6 1.2.1.Đặc điểm vịt Khaki campbell ............................................................ 6 1.2.2. Đặc điểm vịt siêu trứng Trung Quốc ................................................. 7 1.2.3. Lịch phòng bệnh cho vịt ................................................................... 7 1.3. Tình hình nghiên cứu giun sán của vịt ............................................. 8 1.3.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới .................................................... 8 1.3.2. Tình hình nghiên cứu trong nước .................................................... 14 1.3.3. Một số nghiên cứu đặc điểm sinh học ............................................. 21 1.3.3.1. Loài Echinostoma revolutum Frohlich, 1802 ............................... 21 1.3.3.2. Loài Echinostoma miyagawai Ishii, 1932 .................................... 23 1.3.3.3. Loài Hypoderaeum conoideum Blochs, 1782 ............................... 23 1.3.3.4. Loài Notocotylus indicus Lal, 1935 .............................................. 24 1.3.3.5. Loài Microsomacanthus compressa (Linton, 1892) .................... 25 1.2.3.6. Loài Tetrameres fissispina Diesing, 1861 .................................... 26 1.4. Tình hình nghiên cứu bệnh giun sán ở vịt ...................................... 26 1.4.1. Một số nghiên cứu về bệnh học ...................................................... 26 1.4.2. Một số nghiên cứu về phòng trị bệnh giun sán ................................ 28 iv 1.4.2.1. Một số nghiên cứu về chẩn đoán bệnh ......................................... 28 1.4.2.2. Một số nghiên cứu về hóa dược ................................................... 29 1.4.2.3. Một số nghiên cứu đề xuất về biện pháp phòng trừ ...................... 31 1.4.2.4. Một số nghiên cứu đề xuất chăm sóc, nuôi dưỡng ....................... 32 Chương 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP ............. 33 2.1. Đối tượng, thời gian và địa điểm..................................................... 33 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 33 2.1.2. Thời gian nghiên cứu ...................................................................... 33 2.1.3. Địa điểm nghiên cứu ....................................................................... 33 2.2. Nội dung .......................................................................................... 33 2.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................ 33 2.3.1. Xác định tình hình nhiễm và thành phần loài .................................. 33 2.3.1.1. Bố trí thí nghiệm .......................................................................... 33 2.3.1.2. Dụng cụ và vật liệu nghiên cứu.................................................... 34 2.3.1.3. Mổ khám ..................................................................................... 35 2.3.1.4. Thu thập và ngâm giữ giun sán .................................................... 36 2.3.1.5. Phương pháp xử lý giun sán để định danh ................................... 37 2.3.1.6. Định danh – phân loại .................................................................. 38 2.3.1.7. Các chỉ tiêu khảo sát .................................................................... 38 2.3.1.8. Phương pháp tính toán ................................................................. 39 2.3.2. Kiểm tra triệu chứng lâm sàng và bệnh tích đại thể ........................ 39 2.3.2.1. Kiểm tra triệu chứng lâm sàng của vịt nhiễm giun sán ................. 39 2.3.2.2. Kiểm tra bệnh tích đại thể ............................................................ 39 2.3.3. Thử nghiệm tẩy trừ sán ................................................................... 40 2.3.3.1. Bố trí thí nghiệm thử thuốc .......................................................... 40 2.3.3.2. Tiến hành thí nghiệm ................................................................... 40 2.3.3.3. Chỉ tiêu khảo sát .......................................................................... 41 2.3.3.4. Phương pháp tính toán ................................................................. 41 v 2.3.4. Phương pháp xử lý số liệu .............................................................. 41 Chương 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .............................................. 42 3.1. Kết quả thành phần loài ................................................................. 42 3.1.1. Kết quả định danh phân loại ........................................................... 42 3.1.2. Đặc điểm hình thái và cấu tạo của các loài giun sán ....................... 44 3.1.2.1. Các loài thuộc lớp sán lá .............................................................. 44 3.1.2.2. Các loài thuộc lớp sán dây ........................................................... 47 3.1.2.3. Loài thuộc lớp giun tròn .............................................................. 50 3.1.3. Sự phân bố các loài giun sán .......................................................... 51 3.2. Kết quả tình trạng nhiễm giun sán ................................................. 52 3.2.1. Tỷ lệ nhiễm giun sán ở các địa điểm ............................................... 52 3.2.2. Tỷ lệ nhiễm giun sán theo giống .................................................... 54 3.2.3. Tỷ lệ nhiễm theo tuổi giữa 2 giống ................................................. 55 3.2.4. Tỷ lệ nhiễm theo mùa giữa 2 giống................................................. 57 3.2.5. Tỷ lệ nhiễm giun sán theo lớp ......................................................... 58 3.2.6. Tỷ lệ nhiễm ghép các lớp giun sán .................................................. 60 3.2.7. Tỷ lệ nhiễm ghép các loài giun sán trên cá thể vịt ........................... 61 3.2.8. Tỷ lệ nhiễm và cường độ nhiễm theo loài ....................................... 63 3.2.9. Biến động nhiễm các loài, các lớp giun sán theo giống ................... 64 3.2.10. Biến động nhiễm các loài, các lớp giun sán theo tuổi vịt .............. 66 3.2.11. Biến động nhiễm các loài, các lớp giun sán theo mùa ................... 68 3.3. Triệu chứng lâm sàng và bệnh tích đại thể .................................... 70 3.3.1. Triệu chứng lâm sàng ..................................................................... 71 3.3.2. Bệnh tích đại thể ............................................................................. 72 3.4. Hiệu lực tẩy trừ của Fenbendazol và Niclosamid .......................... 73 3.5. Đề xuất biện pháp phòng trị ........................................................... 75 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 77 vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Thành phần loài giun sán ký sinh .................................................. 42 Bảng 3.2. Phân bố các loài giun sán ............................................................. 51 Bảng 3.3. Tỷ lệ nhiễm giun sán ở các địa điểm ........................................ 52 Bảng 3.4. Tỷ lệ nhiễm giun sán theo giống ............................................... 55 Bảng 3.5. Tỷ lệ nhiễm theo tuổi giữa 2 giống vịt ..................................... 56 Bảng 3.6.Tỷ lệ nhiễm giun sán theo mùa ................................................. 57 Bảng 3.7.Tỷ lệ nhiễm theo lớp giun sán ................................................... 59 Bảng 3.8. Tỷ lệ nhiễm ghép các lớp giun sán trên cá thể vịt ..................... 61 Bảng 3.9. Tỷ lệ nhiễm ghép các loài giun sán. .......................................... 62 Bảng 3.10. Tỷ lệ nhiễm và cường độ nhiễm theo từng loài giun sán ......... 63 Bảng 3.11. Biến động nhiễm giun sán theo giống vịt ................................ 65 Bảng 3.12. Biến động nhiễm giun sán theo tuổi vịt đẻ .............................. 67 Bảng 3.13. Biến động nhiễm giun sán theo mùa ....................................... 69 Bảng 3.14. Triệu chứng lâm sàng của vịt nhiễm giun sán .............................. 72 Bảng 3.15. Bệnh tích đại thể ..................................................................... 73 Bảng 3.16 Hiệu lực của thuốc Fenbendazole và Niclosamid .................... 74 vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ nhiễm giun sán ở các địa điểm điều tra ........................ 53 Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ nhiễm giun sán theo giống ........................................... 55 Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ nhiễm giun sán theo tuổi giữa 2 giống ......................... 56 Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ nhiễm giun sán theo mùa giữa 2 giống vịt ................... 58 Biểu đồ 3.5. Tỷ lệ nhiễm theo lớp giun sán ............................................. 59 Biểu đồ 3.6. Tỷ lệ nhiễm ghép các lớp giun sán ....................................... 61 Biểu đồ 3.7. Tỷ lệ nhiễm ghép các loài giun sán ...................................... 62 Biểu đồ 3.8. Biến động nhiễm các lớp giun sán theo giống ...................... 65 Biểu đồ 3.9. Biến động nhiễm các lớp giun sán theo tuổi ......................... 66 Biểu đồ 3.10. Biến động nhiễm các lớp giun sán theo mùa ....................... 68 viii DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH VÀ BẢN ĐỒ Hình 3.1. Loài Echinostoma revolutum Frohlich, 1802 ................................. 44 Hình 3.2. Loài Hypoderaeum conoideum Bloch, 1782 ............................. 45 Hình 3.3. Loài Opisthorchis paragenimus Oschmarin, 1970 ................... 46 Hình 3.4. Loài Dicranotaenia coronula Railliet, 1892 ................................. 47 Hình 3.5. Loài Diorchis ransomi Schultz, 1940 ....................................... 48 Hình 3.6. Loài Microsomacanthus compressa Lopez-Neyra, 1942 .............. 49 Hình 3.7. Loài Tetrameres fissispina Travassos, 1915 ............................. 50 Bản đồ. Các địa điểm nghiên cứu tại huyện Tuy Phước.............................. 5 ix MỘT SỐ PHỤ LỤC - Hình ảnh một số loài giun sán. - Một số hình ảnh chăn nuôi vịt đẻ tại Tuy Phước. - Phiếu mổ khám. - Bảng xử lý số liệu thống kê. x KHÔNG IN ĐỂ TRỐNG 1 MỞ ĐẦU I. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Ở Bình Định, nghề nuôi vịt đã có từ lâu và chiếm một vị trí rất quan trọng, góp phần không nhỏ trong việc cải thiện bữa ăn hàng ngày và tăng thu nhập cho người dân. Do vịt là loài dễ nuôi, dễ thích nghi với môi trường, tận dụng được tối đa các thức ăn trong đồng ruộng, ao hồ, ven sông, ven biển. Trong các huyện của tỉnh Bình Định thì Tuy Phước là huyện đồng bằng chiêm trũng đặc trưng cho việc trồng lúa nước, đi kèm với đó là sự phát triển của nghề chăn nuôi vịt. Tuy nhiên, người chăn nuôi vịt nơi đây đang gặp khó khăn do dịch bệnh gây ra, trong đó bệnh ký sinh trùng vừa là nguyên nhân trực tiếp làm giảm năng suất của vịt, vừa là nguyên nhân gián tiếp mở đường cho một số bệnh khác xâm nhập, đặc biệt là một số bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như dịch tả vịt, cúm gia cầm,...Thực tế cho thấy, ở Tuy Phước hầu hết các hộ có đàn vịt bị bệnh chết trong thời gian gần đây đều thả nuôi trong môi trường nước bị ô nhiễm và việc đầu tư chăm sóc vật nuôi chưa tốt. Kết quả mổ khám lâm sàng cho thấy, có rất nhiều sán lá, sán dây, giun tròn trong đường tiêu hóa của vịt. Đây là một trong những nguyên nhân chính làm cho vịt biếng ăn, ỉa chảy, dẫn đến suy kiệt cơ thể và chết [74]. Theo Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32] bệnh ký sinh trùng làm giảm khả năng sinh trưởng của vịt khoảng 30% so với bình thường và làm giảm sản lượng trứng 25-40%. Trong khi, vịt đẻ là đối tượng có thời gian nuôi lâu, đây vừa là cơ hội để giun sán tồn tại, phát triển và lây lan; vừa là cơ hội để vịt tiếp xúc nhiều với các loài vật chủ trung gian truyền bệnh như: nhuyễn thể, giáp xác, ấu trùng các loại côn trùng,...nên bệnh có tỷ lệ nhiễm cao và phổ biến khắp mọi nơi. Vì vậy việc nghiên cứu nắm được tình hình nhiễm, thành phần loài giun sán ở vịt và thử nghiệm thuốc tẩy trừ là rất cần thiết để từ đó đề xuất các biện pháp phòng trừ giúp tăng năng suất trong chăn nuôi vịt. 2 Ở nước ta, đã có nhiều tác giả nghiên cứu về ký sinh trùng ở vịt, gần đây nhất là Nguyễn Hữu Hưng (2006) [11], Nguyễn Xuân Dương (2008) [4], Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một công trình nghiên cứu nào để đánh giá chính xác tỷ lệ nhiễm, thành phần loài giun sán cũng như thử nghiệm thuốc tẩy trừ giun sán, đặc biệt là giun sán đường tiêu hóa trên đàn vịt đẻ nuôi ở Bình Định. Trước yêu cầu thực tế đó, với điều kiện có hạn chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Nghiên cứu tình hình nhiễm, thành phần loài giun sán đường tiêu hóa của vịt đẻ nuôi bán chăn thả tại huyện Tuy Phước tỉnh Bình Định”. II. MỤC TIÊU, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN 1. Mục tiêu - Xác định tỷ lệ nhiễm, thành phần loài giun sán đường tiêu hóa ở vịt đẻ. - Xác định triệu chứng lâm sàng và bệnh tích đại thể của vịt nhiễm giun sán. - Xác định hiệu quả tẩy trừ giun sán của thuốc Fenbendazol và Niclosamid. 2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 2.1. Ý nghĩa khoa học - Đóng góp kết quả nghiên cứu về tỷ lệ nhiễm, thành phần loài giun sán đường tiêu hóa ở vịt đẻ tại Bình Định. - Đóng góp kết quả về mô tả triệu chứng lâm sàng và bệnh tích đại thể của vịt nhiễm giun sán Bình Định. - Đưa ra loại thuốc chô hiệu quả cao trong tẩy trừ giun sán cho vịt đẻ Bình Định. - Làm tài liệu tham khảo cho Thú y địa phương, cho sinh viên ngành chăn nuôi thú y. 2.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài làm cơ sở để xây dựng biện pháp phòng trừ bệnh ký sinh trùng cho đàn vịt đẻ nơi đây. 3 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, XÃ HỘI HUYỆN TUY PHƯỚC 1.1.1. Điều kiện tự nhiên 1.1.1.1. Vị trí địa lý Tuy Phước là huyện đồng bằng lớn ở phía nam tỉnh Bình Định, có tọa độ địa lí: 108000’ đến 108015’ độ kinh Đông, 13040’ đến 13055’ độ vĩ Bắc với diện tích 217,12 km2. Huyện có vị trí tiếp giáp như sau: - Phía bắc và tây bắc giáp huyện Phù Cát, An Nhơn. - Phía Đông tiếp giáp biển và Tp.Qui Nhơn. - Phía Nam giáp Tp.Quy Nhơn. - Phía Tây giáp huyện Vân Canh. Trên địa bàn huyện có Quốc lộ 1A và Quốc lộ 19 đi qua, là một trong những cửa ngõ quan trọng đi thành phố Hồ Chí Minh, lên các tỉnh Tây Nguyên, Trung Bộ và Bắc Trung Bộ hết sức thuận lợi. Tuyến đường sắt thống nhất Bắc-Nam đi qua dài 12 km, với ga Diêu Trì là ga lớn của miền Trung và 3 tỉnh lộ 638, 639 và 640 xuyên suốt địa bàn là điều kiện rất thuận lợi cho việc giao lưu, phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội của huyện. 1.1.1.2. Địa hình Huyện Tuy Phước có địa hình vừa trung du vừa đồng bằng ven biển. Với độ dốc phổ biến từ 10 - 40, địa hình của huyện có chiều hướng thoải dần từ Tây sang Đông; có hình thể phình to ở phía Bắc và thu hẹp dần ở phía Nam. Nhìn chung, phần lớn diện tích của huyện là tương đối bằng phẳng và chia thành 3 khu vực rõ rệt: - Các xã phía Tây Nam (gồm Phước Thành, Phước An) có tiềm năng rất lớn về đất sản xuất cây công nghiệp, song chưa được khai thác hết. - Các xã khu Đông (Phước Hòa, Phước Thắng, Phước Thuận, Phước Sơn) với thế mạnh về cây lúa và thủy sản, là khu vực đầy tiềm năng kinh tế của huyện. 4 - Các xã còn lại là vùng chuyên canh cây lúa. 1.1.1.3. Thổ nhưỡng Tổng diện tích đất tự nhiên của huyện là 21.712,57 ha, trong đó diện tích đất đang sử dụng vào các mục đích chiếm gần 88% (19.153,65ha). Đất đai hình thành và phát triển trên địa hình tương đối phức tạp và có nhiều loại đá mẹ khác nhau, do đó đặc điểm đất đai, thổ nhưỡng ở đây cũng tương đối đa dạng và được phân thành 3 nhóm chính: - Nhóm đất đỏ vàng: Chủ yếu ở 2 xã miền núi là Phước Thành, Phước An và một phần ở các vùng đồng bằng. - Nhóm đất mặn: Chủ yếu tập trung ở các xã ven biển (xã Phước Thuận, Phước Sơn, Phước Hoà, Phước Thắng). - Nhóm đất phù sa và đất cát: Chủ yếu ở các xã đồng bằng và ven biển. 1.1.1.4. Thủy văn Do đặc điểm địa hình của huyện có độ dốc về hướng Đông, lại nằm ở hạ lưu hai con sông Hà Thanh và sông Kôn, đồng thời nằm bên Đầm thị nại nên nguồn nước mặt và nước ngầm khá dồi dào, đáp ứng tốt cho sinh hoạt và phục vụ sản xuất nông nghiệp. 1.1.1.5. Điều kiện khí hậu - thời tiết Khí hậu của huyện trong năm chia làm 2 mùa rõ rệt, mùa nắng từ tháng 2 đến tháng 9, mùa mưa từ tháng 10 đến tháng 2 năm sau. Theo trung tâm khí tượng thủy văn thì khí hậu của Tuy Phước như sau: - Nhiệt độ không khí bình quân trong năm là 260C. - Nhiệt độ tối cao trong năm 370C-380C, thường vào tháng 4 cho đến tháng 7 trong năm. - Nhiệt độ tối thấp trong năm 190C-200C vào các tháng 11, 12 và tháng 1 năm sau. - Số giờ nắng trung bình các tháng 36-43 giờ/tháng. 5 - Ẩm độ trung bình không khí giữa các tháng trong năm khoảng từ 84,3% - 85,4 %. - Tổng lượng mưa 1200 mm - 1400 mm, nhưng phân bố không đều, thường tập trung vào tháng 9 đến tháng 12. Bản đồ. Các địa điểm nghiên cứu tại huyện Tuy Phước H. An Nhơn H. An Nhơn H. Phù Cát TP. Qui Nhơn TP.Qui Nhơn TP. Qui Nhơn H. Vân Canh An Nhơn Đầm Thị Nại 6 1.1.2. Điều kiện xã hội Về tổ chức hành chính, huyện Tuy Phước có 11 xã (xã Phước Nghĩa, Phước Hòa, Phước Thắng, Phước Quang, Phước Hưng, Phước Hiệp, Phước Thuận, Phước Sơn, Phước Lộc, Phước An, Phước Thành) và 02 thị trấn là (thị trấn Tuy Phước, thị trấn Diêu Trì). Với đặc thù là một huyện nông nghiệp, tổng diện tích là 21.712,57 ha, trong đó đất nông nghiệp có diện tích là 12.458,50 ha,