Ngày nay, có một lập luận đã trở nên rất quen thuộc với mọi người, đó là: “Cạnh tranh quốc tế thực chất là cạnh tranh về khoa học kỹ thuật, cạnh tranh về khoa học kỹ thuật thực chất là cạnh tranh về nhân tài, mà cạnh tranh về nhân tài chung quy lại là cạnh tranh về giáo dục”.
Hiện nay, khi mà ngành Công nghệ Thông tin đang phát triển như vũ bão trên thế giới thì những ứng dụng của nó vào trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội đã và đang mang lại những hiệu quả cao. Để bắt kịp với thời đại, ở Việt Nam Công nghệ Thông tin cũng đã được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là nền giáo dục quốc gia.
Nhận thức được tầm quan trọng của Tin học, hiện tại Tin học đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo chính thức đưa vào giảng dạy như một môn học chính thức ở tất cả các trường Trung học phổ thông, bắt đầu từ năm 2006-2007 trên phạm vi toàn quốc. Đồng thời Bộ cũng thiết lập khung chương trình môn Tin học là môn học tự chọn cho các cấp Tiểu học và Trung học Cơ sở.
Trong quá trình dạy học nói chung và quá trình dạy học Tin học nói riêng, kiểm tra và đánh giá là một trong những bộ phận chủ yếu và hợp thành một chỉnh thể thống nhất trong quá trình đào tạo. Do vậy, chiến lược phát triển giáo dục 2001- 2010 nêu rõ: “Đổi mới giáo dục bao gồm cả chế độ đổi mới chế độ thi cử, tuyển sinh, xây dựng phương pháp, quy trình và hệ thống đánh giá chất lượng đào tạo, chất lượng học sinh, sinh viên một cách khách quan, chính xác, xem đây là biện pháp cơ bản khắc phục tính chất đối phó với thi cử của nền giáo dục hiện nay, thúc đẩy việc lành mạnh hóa giáo dục”.
Chính vì vậy, đổi mới phương pháp dạy và học, thay đổi cách thức kiểm tra đánh giá đã và đang là một hoạt động cấp thiết trong nhà trường phổ thông hiện nay. Kiểm tra đánh giá kiến thức của học sinh là một phần quan trọng trong quá trình dạy học. Ngoài công việc chính là đánh giá chất lượng học sinh, kiểm tra đánh giá còn được xem là đòn bẩy để nâng cao chất lượng giáo dục, là động lực để học sinh cố gắng phấn đấu trong quá trình học tập của mình. Do đó đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá đang được tiến hành sâu, rộng trên phạm vi cả nước và ở tất cả các cấp học.
Thực tế cho thấy hệ thống Giáo dục - Đào tạo nước ta hiện nay, mặc dù mục tiêu đào tạo đã có những thay đổi để phù hợp với yêu cầu và xu thế phát triển của xã hội, phương pháp dạy học đã được nâng cao, nhưng cách thức và công cụ kiểm tra đánh giá mà chúng ta đang sử dụng thì chưa thực sự đổi mới. Lâu nay, chúng ta hầu như chỉ sử dụng loại bài kiểm tra tự luận để đánh giá kết quả học tập của học sinh. Loại câu hỏi có nhiều bất cập vì những câu hỏi thường dài, tốn nhiều thời gian cho việc làm bài, khối lượng kiến thức được kiểm tra hạn chế, khó sử dụng các phương tiện hiện đại trong kiểm tra đánh giá chẳng hạn như máy vi tính.
Để khắc phục những nhược điểm trên, nhiều nước trên thế giới đã và đang sử dụng dạng câu hỏi trắc nghiệm khách quan để đánh giá thành quả học tập của học sinh. Ở Việt Nam hiện nay, hình thức kiểm tra trắc nghiệm đã được dùng khá phổ biến, từ năm học 2005- 2006 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã áp dụng thi trắc nghiệm khách quan cho kỳ thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh Đại học, cao đẳng và trong năm 2007- 2008 đã áp dụng được đối với các môn: Hóa học, Vật lý, Sinh học và Ngoại ngữ.
Môn Tin học 12 đã được đưa vào giảng dạy chính thức trong năm học này (năm học 2008- 2009). Nội dung bao trùm lên toàn bộ chương trình Tin học 12 là giới thiệu về cơ sở dữ liệu, hệ quản trị cơ sở dữ liệu và chi tiết hóa trên một hệ quản trị cơ sở dữ liệu cụ thể đó là Microsoft Access. Cơ sở dữ liệu và hệ quản trị cơ sở dữ liệu là những khái niệm rất mới đối với học sinh THPT, bên cạnh đó với những bài toán về quản lý, việc đưa ra những phương án giải quyết vấn đề cho học sinh nắm bắt được là rất khó khăn vì hầu hết các em chưa được làm quen với loại toán này. Xét riêng về hệ quản trị cơ sở dữ liệu Microsoft Access, mặc dù nằm trong bộ Microsoft Office mà các em đã biết khi học chương trình tin học lớp 10 (Microsoft Word) và học nghề (Microsoft Exel), nhưng khi tiếp xúc với Access học sinh sẽ phải làm quen với nhiều khái niệm mới, kiến thức mới chính vì thế không tránh khỏi những khó khăn, hạn chế. Từ những nguyên nhân trên dẫn tới việc kiểm tra đánh giá kiến thức của các em trong quá trình học cũng gặp không ít khó khăn kể cả khâu ra đề thi của giáo viên cho tới việc làm bài của học sinh.
Để khắc phục những vấn đề nêu trên song song với yêu cầu đổi mới về công tác kiểm tra đánh giá của ngành Giáo dục và Đào tạo, nhằm phổ biến các kiến thức về kiểm tra, đánh giá bằng trắc nghiệm khách quan cũng như cách thiết kế và sử dụng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan cho giáo viên, góp phần nâng cao hiệu quả trong việc dạy và học môn Tin học ở trường THPT, em đã tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu và xây dựng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhằm kiểm tra và đánh giá học sinh trong dạy học Tin học 12 ở trường THPT”. Với mong muốn góp một phần công sức vào việc nâng cao chất lượng dạy học và đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá hiện nay, góp phần vào sự nghiệp phát triển Giáo dục- Đào tạo nước nhà.
112 trang |
Chia sẻ: ngtr9097 | Lượt xem: 2725 | Lượt tải: 5
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Nghiên cứu và xây dựng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhằm kiểm tra và đánh giá học sinh trong dạy học Tin học 12 ở trường THPT, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
----- c & d -----
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
NGHIÊN CỨU VÀ XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN NHẰM KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ HỌC SINH TRONG DẠY HỌC
TIN HỌC LỚP 12 THPT
Giáo viên hướng dẫn: TS. Trần Doãn Vinh
Sinh viên thực hiện : Lê Thị Hải Yến
Lớp : K55D
Hà Nội – 5/2009
Lời cảm ơn
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô trong khoa Công nghệ Thông tin trường Đại học Sư phạm Hà Nội, những người đã tận tình giúp đỡ và chỉ bảo cho chúng em trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại trường.
Đặc biệt em xin chân thành cảm ơn tiến sĩ Trần Doãn Vinh đã động viên, giúp đỡ tận tình và cung cấp cho em những kiến thức quý báu để hoàn thành khóa luận này.
Và cuối cùng em xin chân thành cảm ơn bố mẹ, gia đình và bạn bè những người thân đã quan tâm, động viên, giúp đỡ, đóng góp ý kiến, giới thiệu tài liệu giúp em hoàn thành khóa luận này.
Mặc dù bản thân đã hết sức cố gắng trong quá trình tiến hành làm khóa luận, song do năng lực của bản thân còn hạn chế nên khóa luận vẫn còn nhiều thiếu sót. Vì vậy, em rất mong được sự góp ý chân thành của quý thầy cô và các bạn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 05 tháng 05 năm 2009
Sinh viên
Lê Thị Hải Yến
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, có một lập luận đã trở nên rất quen thuộc với mọi người, đó là: “Cạnh tranh quốc tế thực chất là cạnh tranh về khoa học kỹ thuật, cạnh tranh về khoa học kỹ thuật thực chất là cạnh tranh về nhân tài, mà cạnh tranh về nhân tài chung quy lại là cạnh tranh về giáo dục”.
Hiện nay, khi mà ngành Công nghệ Thông tin đang phát triển như vũ bão trên thế giới thì những ứng dụng của nó vào trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội đã và đang mang lại những hiệu quả cao. Để bắt kịp với thời đại, ở Việt Nam Công nghệ Thông tin cũng đã được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là nền giáo dục quốc gia.
Nhận thức được tầm quan trọng của Tin học, hiện tại Tin học đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo chính thức đưa vào giảng dạy như một môn học chính thức ở tất cả các trường Trung học phổ thông, bắt đầu từ năm 2006-2007 trên phạm vi toàn quốc. Đồng thời Bộ cũng thiết lập khung chương trình môn Tin học là môn học tự chọn cho các cấp Tiểu học và Trung học Cơ sở.
Trong quá trình dạy học nói chung và quá trình dạy học Tin học nói riêng, kiểm tra và đánh giá là một trong những bộ phận chủ yếu và hợp thành một chỉnh thể thống nhất trong quá trình đào tạo. Do vậy, chiến lược phát triển giáo dục 2001- 2010 nêu rõ: “Đổi mới giáo dục bao gồm cả chế độ đổi mới chế độ thi cử, tuyển sinh, xây dựng phương pháp, quy trình và hệ thống đánh giá chất lượng đào tạo, chất lượng học sinh, sinh viên một cách khách quan, chính xác, xem đây là biện pháp cơ bản khắc phục tính chất đối phó với thi cử của nền giáo dục hiện nay, thúc đẩy việc lành mạnh hóa giáo dục”.
Chính vì vậy, đổi mới phương pháp dạy và học, thay đổi cách thức kiểm tra đánh giá đã và đang là một hoạt động cấp thiết trong nhà trường phổ thông hiện nay. Kiểm tra đánh giá kiến thức của học sinh là một phần quan trọng trong quá trình dạy học. Ngoài công việc chính là đánh giá chất lượng học sinh, kiểm tra đánh giá còn được xem là đòn bẩy để nâng cao chất lượng giáo dục, là động lực để học sinh cố gắng phấn đấu trong quá trình học tập của mình. Do đó đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá đang được tiến hành sâu, rộng trên phạm vi cả nước và ở tất cả các cấp học.
Thực tế cho thấy hệ thống Giáo dục - Đào tạo nước ta hiện nay, mặc dù mục tiêu đào tạo đã có những thay đổi để phù hợp với yêu cầu và xu thế phát triển của xã hội, phương pháp dạy học đã được nâng cao, nhưng cách thức và công cụ kiểm tra đánh giá mà chúng ta đang sử dụng thì chưa thực sự đổi mới. Lâu nay, chúng ta hầu như chỉ sử dụng loại bài kiểm tra tự luận để đánh giá kết quả học tập của học sinh. Loại câu hỏi có nhiều bất cập vì những câu hỏi thường dài, tốn nhiều thời gian cho việc làm bài, khối lượng kiến thức được kiểm tra hạn chế, khó sử dụng các phương tiện hiện đại trong kiểm tra đánh giá chẳng hạn như máy vi tính.
Để khắc phục những nhược điểm trên, nhiều nước trên thế giới đã và đang sử dụng dạng câu hỏi trắc nghiệm khách quan để đánh giá thành quả học tập của học sinh. Ở Việt Nam hiện nay, hình thức kiểm tra trắc nghiệm đã được dùng khá phổ biến, từ năm học 2005- 2006 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã áp dụng thi trắc nghiệm khách quan cho kỳ thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh Đại học, cao đẳng và trong năm 2007- 2008 đã áp dụng được đối với các môn: Hóa học, Vật lý, Sinh học và Ngoại ngữ.
Môn Tin học 12 đã được đưa vào giảng dạy chính thức trong năm học này (năm học 2008- 2009). Nội dung bao trùm lên toàn bộ chương trình Tin học 12 là giới thiệu về cơ sở dữ liệu, hệ quản trị cơ sở dữ liệu và chi tiết hóa trên một hệ quản trị cơ sở dữ liệu cụ thể đó là Microsoft Access. Cơ sở dữ liệu và hệ quản trị cơ sở dữ liệu là những khái niệm rất mới đối với học sinh THPT, bên cạnh đó với những bài toán về quản lý, việc đưa ra những phương án giải quyết vấn đề cho học sinh nắm bắt được là rất khó khăn vì hầu hết các em chưa được làm quen với loại toán này. Xét riêng về hệ quản trị cơ sở dữ liệu Microsoft Access, mặc dù nằm trong bộ Microsoft Office mà các em đã biết khi học chương trình tin học lớp 10 (Microsoft Word) và học nghề (Microsoft Exel), nhưng khi tiếp xúc với Access học sinh sẽ phải làm quen với nhiều khái niệm mới, kiến thức mới chính vì thế không tránh khỏi những khó khăn, hạn chế. Từ những nguyên nhân trên dẫn tới việc kiểm tra đánh giá kiến thức của các em trong quá trình học cũng gặp không ít khó khăn kể cả khâu ra đề thi của giáo viên cho tới việc làm bài của học sinh.
Để khắc phục những vấn đề nêu trên song song với yêu cầu đổi mới về công tác kiểm tra đánh giá của ngành Giáo dục và Đào tạo, nhằm phổ biến các kiến thức về kiểm tra, đánh giá bằng trắc nghiệm khách quan cũng như cách thiết kế và sử dụng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan cho giáo viên, góp phần nâng cao hiệu quả trong việc dạy và học môn Tin học ở trường THPT, em đã tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu và xây dựng hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhằm kiểm tra và đánh giá học sinh trong dạy học Tin học 12 ở trường THPT”. Với mong muốn góp một phần công sức vào việc nâng cao chất lượng dạy học và đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá hiện nay, góp phần vào sự nghiệp phát triển Giáo dục- Đào tạo nước nhà.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là thiết kế hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhằm kiểm tra và đánh giá học sinh trong dạy học Tin học lớp 12 ở trường THPT nhằm góp phần nâng cao chất lượng và làm cơ sở cho việc kiểm tra đánh giá kiến thức của học sinh trong quá trình giảng dạy và học tập bộ môn Tin học.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng thành công các nguyên tắc, quy trình thiết kế bộ câu hỏi trắc nghiệm khách quan đủ tiêu chuẩn và sử dụng có hợp lý vào các khâu của quá trình dạy học, đặc biệt là khâu kiểm tra đánh giá, sẽ nâng cao chất lượng dạy và học Tin học ở trường THPT nói chung và dạy học Tin học lớp 12 nói riêng.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Xuất phát từ mục đích trên, nhiệm vụ của đề tài đặt ra như sau:
Nghiên cứu lý luận về quá trình dạy học, lý luận về đổi mới phương pháp dạy học, các phương pháp kiểm tra đánh giá;
Nghiên cứu về phương pháp kiểm tra đánh giá bằng phương pháp trắc nghiệm, đi sâu vào phương pháp trắc nghiệm khách quan;
Nghiên cứu cấu trúc chương trình Tin học lớp 12 THPT;
Thiết kế thành công hệ thống câu hỏi trắc nghiệm trong nội dung môn Tin học lớp 12 và hệ thống đáp án;
Thực nghiệm sử dụng các câu hỏi trắc nghiệm trong việc kiểm tra đánh giá ở các trường THPT, nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và tác dụng của việc sử dụng câu hỏi trắc nghiệm trong kiểm tra và đánh giá.
5. Phương pháp nghiên cứu
Sử dụng phối hợp các phương pháp:
Phương pháp phân tích, tổng hợp lý luận: Nghiên cứu các tài liệu lý luận có liên quan tới kiểm tra, đánh giá và phương pháp dạy học Tin học 12;
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Tìm hiểu xem thực trạng tình hình dạy học Tin học và phương pháp kiểm tra, đánh giá ở trường THPT;
Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm nhằm xác định tính khả thi, hiệu quả của đề tài và chất lượng của hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan nêu trong luận văn;
Phương pháp sử dụng toán học: sử dụng thống kê toán học để xử lý và phân tích kết quả thực nghiệm.
6. Những đóng góp của luận văn
Hệ thống hóa cơ sở lý luận của việc kiểm tra, đánh giá và thiết kế bộ câu hỏi trắc nghiệm sử dụng trong kiểm tra và đánh giá;
Xây dựng quy trình thiết kế câu hỏi trắc nghiệm khách quan về từng loại kiến thức trong sách giáo khoa Tin học lớp 12;
Thiết kế bộ câu hỏi trắc nghiệm khách quan theo nội dung chương trình Tin học 12 và được kiểm định đạt tiêu chuẩn định tính, định lượng và có độ tin cậy cao để đảm bảo sử dụng trong dạy học Tin học 12.
7. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương:
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1. Giới thiệu chung về phương pháp kiểm tra đánh giá
1.1. Khái niệm kiểm tra, đánh giá
1.2. Vị trí, vai trò, chức năng của kiểm tra đánh giá
1.3. Một số phương pháp kiểm tra đánh giá cơ bản
1.4. Định hướng đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá
2. Phương pháp kiểm tra trắc nghiệm
2.1. Khái niệm, phân loại
2.2. Phương pháp kiểm tra đánh giá bằng câu hỏi trắc nghiệm khách quan
CHƯƠNG 2: HỆ THỐNG CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM TRONG CHƯƠNG TRÌNH TIN HỌC
1. Nội dung chương trình Tin học lớp 12 THPT
2. Hệ thống câu hỏi trắc nghiệm khách quan Tin học lớp 12
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
1. Mục đích, nội dung và đối tượng thực nghiệm
2. Tiến hành thực nghiệm
3. Kết quả thực nghiệm
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1. Giới thiệu chung về phương pháp kiểm tra đánh giá
1.1. Khái niệm kiểm tra, đánh giá
- Kiểm tra:
Là quá trình giáo viên thu thập thông tin về kết quả học tập của học sinh. Các thông tin này giúp cho giáo viên kiểm soát được quá trình dạy học, phân loại và giúp đỡ học sinh. Những thông tin thu thập được so sánh với tiêu chuẩn nhất định.
- Đánh giá:
Đánh giá kết quả học tập là quá trình thu thập và xử lý thông tin về trình độ, khả năng thực hiện mục tiêu học tập của học sinh, về tác động và nguyên nhân của tình hình đó nhằm tạo cơ sở cho những quyết định sư phạm của giáo viên và nhà trường, cho bản thân học sinh để học sinh ngày một học tập tiến bộ hơn. Kết quả của việc đánh giá được thể hiện bằng điểm số theo thang điểm đã được quy đinh, ngoài việc đánh giá thể hiện bằng lời nhận xét của giáo viên.
Kiểm tra và đánh giá là hai quá trình có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Kiểm tra là để đánh giá, đánh giá dựa trên cơ sở của kiểm tra.
1.2. Vị trí, vai trò, chức năng của kiểm tra đánh giá
1.2.1 Vị trí của kiểm tra đánh giá
Kiểm tra đánh giá là một khâu quan trọng không thể thiếu được trong quá trình giáo dục. Đánh giá thường nằm ở giai đoạn cuối cùng của một giai đoạn giáo dục và sẽ trở thành khởi điểm của một giai đoạn giáo dục tiếp theo với yêu cầu cao hơn, chất lượng mới hơn trong cả một quá trình giáo dục.
Ta có thấy rõ vị trí của kiểm tra đánh giá qua sơ đồ sau:
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh là một bộ phận cấu thành và là giai đoạn cuối cùng của quá trình dạy học.
Vị trí của kiểm tra - đánh giá trong quá trình dạy học được thể hiện thông qua sơ đồ dưới đây:
1.2.2 Vai trò của kiểm tra và đánh giá
Kiểm tra, đánh giá là một khâu quan trọng của quá trình dạy học, thông qua kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh giúp cho giáo viên thu được những thông tin ngược từ học sinh, phát hiện thực trạng kết quả học tập của học sinh cũng như nguyên nhân cơ bản dẫn đến thực trạng kết quả đó. Đó là cơ sở thực tế để giáo viên điều chỉnh, hoàn thiện hoạt động học của học sinh và hướng dẫn học sinh tự điều chỉnh, tự hoàn thiện hoạt động học của bản thân.
Đánh giá kết quả học tập của học sinh là một bộ phận hợp thành rất quan trọng và tất yếu của toàn bộ quá trình dạy học. Kết quả toàn bộ quá trình dạy học ở một mức độ quan trọng phụ thuộc vào việc tổ chức kiểm tra và đánh giá kết quả của học sinh một cách đúng đắn. Công tác đánh giá trong dạy học - giáo dục là một việc làm phức tạp, bởi lẽ kết quả cuối cùng là kết quả tổng hợp của nhiều yếu tố tác động.
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh vừa đóng vai trò bánh lái, vừa giữ vai trò động lực của dạy học. Nó định hướng, thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động dạy học và hoạt động quản lý giáo dục. Kiểm tra, đánh giá có tác động đến việc canh tân trong đào tạo. G.K.Miler đã khẳng định: “Thay đổi một chương trình hoặc những kỹ thuật giảng dạy mà không thay đổi hệ thống đánh giá, chắc chắn là chẳng đi tới đâu! Thay đổi hệ thống đánh giá mà không thay đổi chương trình giảng dạy, có thể có một tiếng vang lớn đến chất lượng học tập hơn là một sự sửa đổi chương trình mà không sờ đến kiểm tra, đánh giá, thi cử.”
Trong mọi sự đánh giá, vai trò hàng đầu của kiểm tra, đánh giá là giúp thực hiện được quyết định cho điểm, cho lên lớp. Vì quá trình đánh giá cung cấp những cơ sở cho một sự phán xét về giá trị. Sự phán xét này cho phép giáo viên ra được những quyết định sư phạm tốt nhất.
Kiểm tra, đánh giá không chỉ đóng vai trò kích thích mà còn đóng vai trò dạy học. Kiểm tra, đánh giá là nhiệm vụ cần thiết để tổ chức quá trình dạy học, điều chỉnh quá trình dạy học, cũng như giúp lựa chọn những phương pháp làm việc và tính chất tài liệu học tập, phân hóa bài tập một cách hợp lý đối với học sinh.
Kiểm tra, đánh giá không những là một nhân tố dạy học mà còn là một nhân tố kích thích. Hai yêu cầu này liên quan mật thiết với nhau: Nếu đánh giá mà không kích thích học sinh học tập thì nó chỉ là nhân tố dạy học đơn thuần và ngược lại nếu vai trò dạy học mất đi hay bị lu mờ thì tất yếu điều đó sẽ được phản ánh lên tác dụng của đánh giá. Đánh giá càng chính xác bao nhiêu thì càng giúp giáo viên trong việc cải tiến, hoàn thiện được nội dung đào tạo, quy định chính xác tài liệu, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học thích hợp bao nhiêu.
Vai trò của kiểm tra, đánh giá có thể được tóm lược thông qua từng đối tượng cụ thể như sau:
Đối với giáo viên: Kiểm tra và đánh giá cung cấp cho giáo viên những thông tin “liên hệ ngược ngoài” giúp người dạy điều chỉnh hoạt động dạy. Việc kiểm tra, đánh giá được tiến hành thường xuyên, nghiêm túc cung cấp cho giáo viên những thông tin về trình độ chung của cả tập thể học sinh và giúp cho giáo viên đánh giá chính xác năng lực học tập và nhận thức của từng cá nhân học sinh để kịp thời có biện pháp giúp đỡ, bồi dưỡng thích hợp. Kết quả bài kiểm tra của học sinh còn là cơ sở để dựa vào đó giáo viên có thể phân loại kết quả học tập của học sinh từng lớp;
Đối với học sinh: Kiểm tra và đánh giá giúp cung cấp những thông tin “liên hệ ngược trong”, giúp cho người học tự điều chỉnh hoạt động học. Qua kiểm tra, đánh giá người học tự thấy mình đã tiếp thu những điều đã học đến mức nào, có những lỗ hổng nào cần phải bổ khuyết trước khi bước vào một phần mới của chương trình học tập. Cũng qua kiểm tra, đánh giá học sinh còn có cơ hội thể hiện, phát triển năng lực hoạt động trí tuệ như: ghi nhớ, tái hiện, chính xác hóa, phân tích, tổng hợp,… Kiểm tra và đánh giá còn tạo động cơ khuyến khích học sinh phát huy tinh thần học tập, tự học và nâng cao ý thức tự giác, tổ chức, kỷ luật. Học sinh sẽ so sánh kết quả của các bạn và thi đua học tập với bạn bè, đề ra phương hướng phấn đấu, ý chí vươn lên đạt kết quả học tập cao hơn;
Đối với các cấp quản lý: Kiểm tra, đánh giá cung cấp những thông tin cơ bản về thực trạng giảng dạy và học để có thể có những chỉ đạo kịp thời, uốn nắn những lệch lạc, khuyến khích và hỗ trợ những sáng kiến hay, đảm bảo thực hiện tốt mục tiêu thực hiện giáo dục. Kiểm tra, đánh giá cũng giúp cho các cơ quan quản lý đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo để cấp chứng chỉ, văn bằng được chính xác và có những biện pháp quản lý giáo dục thích hợp.
1.2.3 Chức năng của kiểm tra và đánh giá
Chức năng định hướng: Kiểm tra và đánh giá để dự báo khả năng của học sinh có thể đạt được trong quá trình học tập, đồng thời xác định những điểm mạnh và yếu của học sinh. Việc kiểm tra, đánh giá cũng làm cơ sở cho việc lựa chọn bồi dưỡng năng khiếu, đồng thời giúp cho giáo viên có thể chọn cách dạy phù hợp với khả năng của học sinh. Kiểm tra, đánh giá thường diễn ra ở giai đoạn trước, thể hiện ở những bài ôn tập, kiểm tra đầu năm, có thể là những bài thử sức ở giai đoạn đầu các môn học theo chương trình phân môn, đó là những cách xác định mức độ nắm tri thức ở người học để dự kiến những khó khăn, từ đó có cách thức tác động phù hợp;
Chức năng chuẩn đoán: Kiểm tra và đánh giá chuẩn đoán nhằm hỗ trợ việc học tập. Yêu cầu của kiểm tra và đánh giá chuẩn đoán đòi hỏi phải có cách xử lý thông tin để vừa thâu tóm được các thời điểm khác nhau của quá trình học tập, vừa có tính chất thúc đẩy, củng cố, mở rộng và nâng cao chất lượng tri thức. Kiểm tra và đánh giá chuẩn đoán được tiến hành thường xuyên và cung cấp cho người học những tín hiệu ngược về việc học tập của họ, từ đó giúp họ khắc phục những thiếu sót, điều chỉnh cách học cho phù hợp;
Chức năng xác nhận: Đánh giá xác nhận cung cấp những số liệu để thừa nhận hay bác bỏ sự hoàn thành hay chưa hoàn thành nhằm xếp loại người học theo mục đích nào đó, thường được tiến hành sau một giai đoạn học tập. Chức năng này có ý nghĩa quan trọng về nhiều mặt, đặc biệt là ý nghĩa xã hội của nó. Đánh giá xác nhận bộc lộ tính hiệu quả của một hệ thống đào tạo;
Việc đánh giá này đòi hỏi phải thiết lập một ngưỡng trình độ tối thiểu và xác định đúng vị trí kết quả của người học đối với ngưỡng này.
1.3. Một số phương pháp kiểm tra đánh giá cơ bản
1.3.1 Phương pháp kiểm tra vấn đáp
Kiểm tra bằng phương pháp vấn đáp là phương pháp giáo viên tổ chức hỏi và đáp giữa giáo viên và học sinh, qua đó thu được thông tin về kết quả học tập của học sinh, được sử dụng sau khi học xong một bài hay nhiều bài, một hay nhiều chương hay toàn bộ sách.
Kiểm tra vấn đáp có thể sử dụng ở mọi thời điểm trong tiết học cũng như trong khi thi cuối học kì hoặc cuối năm học, học sinh cần trình bày bằng ngôn ngữ nói.
Ưu điểm của phương pháp này là: Giáo viên có điều kiện tiếp xúc trực tiếp với người học, nhờ đó có thể đánh giá được thái độ của người học, mặt khác, bằng những câu hỏi đa dạng, giáo viên không chỉ thu thập được thông tin về hiểu biết của người học theo tiêu chuẩn chung mà còn có thể phát hiện ra những năng lực đặc biệt hoặc những khó khăn, thiếu sót của từng cá nhân người học.
Nhược điểm của phương pháp này là: Với số lượng câu hỏi rất ít nên khó bao quát toàn bộ chương trình môn học, việc đánh giá bị ảnh hưởng bởi các yếu tố chủ quan, học sinh được hỏi những câu hỏi khác nhau với thời lượng, ở điều kiện không như nhau, do đó ảnh hưởng đến tính khách quan. Vấn đáp được sử dụng chủ yếu để kiểm tra kiến thức của người học, phương pháp kiểm tra vấn đáp thường tốn thời gian để tiến hành.
1.3.2 Phương pháp kiểm tra viết
Bài kiểm tra viết yêu cầu học sinh xây dựng câu trả lời hoặc làm bài tập do giáo viên giao cho dưới hình thức viết. Kiểm tra viết là hình thức kiểm tra phổ biến, được sử dụng đồng thời với nhiều học sinh cùng tại một thời điểm, được sử dụng sau khi học sinh học xong một phần của chương, một chương hay nhiều chương, hoặc sau khi học xong toàn bộ chương trình sách giáo khoa, nội dung kiểm tra có thể bao quát từ vấn đề lớn có tính chất tổng quát đến vấn đề nhỏ, học sinh phải diễn đạt câu trả lời bằng ngôn ngữ viết. Xét theo dạng thức của bài kiểm tra có hai loại kiểm tra viết là kiểm tra viết dưới dạng tự luận và kiểm tra viết dưới dạng trắc nghiệm khách quan.
1.3.3 Phương pháp trắc nghiệm khách quan
Một bài trắc nghiệm khách quan thường bao gồm nhiều câu hỏi, mỗi câu thường được trả lời bằng một dấu hiệu đơn giản hay một từ, một cụm từ. Câu trắc nghiệm khách quan bao gồm các loại sau:
Loại câu nhiều lựa chọn;
Loại câu đúng – sai;
Loại câu điền vào chỗ trống;
Câu ghép đôi.
1.3.4 Phương pháp kiểm tra thực hành
Phương pháp kiểm tra thực hành là phương pháp giáo v