Luận văn Tác động của các yếu tố đặc điểm cá nhân của người học đến việc đánh giá các hoạt động giảng dạy của giảng viên

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP Tác động của các yếu tố đặc điểm cá nhân của người học đến việc đánh giá các hoạt động giảng dạy của giảng viên LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Vũ Thị Phương Anh. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này trung thực và chưa từng được công bố dưới bất cứ hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Học viên Phạm Thị Bích 2 LỜI CÁM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cám ơn Tiến sĩ Vũ Thị Phương Anh, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn. Với những lời chỉ dẫn, những tài liệu, sự tận tình hướng dẫn và những lời động viên của Cô đã giúp tôi vượt qua nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện luận văn này. Tôi cũng xin cám ơn quý thầy cô giảng dạy chương trình cao học "Đo lường và Đánh giá trong giáo dục” đã truyền dạy những kiến thức quý báu, những kiến thức này rất hữu ích và giúp tôi nhiều khi thực hiện nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin cám ơn PGS. TS. Nguyễn Quý Thanh về những góp ý có ý nghĩa rất lớn khi tôi thực hiện đề cương nghiên cứu. Xin cám ơn các Quý thầy, cô công tác tại Viện Đảm bảo chất lượng giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội và Trung tâm Khảo thí và Đánh giá chất lượng đào tạo – Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi trong suốt quá trình tôi tham gia khóa học. Cuối cùng, tôi xin cám ơn cô Hồ Đắc Hải Miên – Trường Đại học Kinh tế Tài chính thành phố Hồ Chí Minh và Ban Giám hiệu trường đã hỗ trợ trong quá trình tôi thực hiện luận văn. Tôi xin chân thành cám ơn. Học viên Phạm Thị Bích 3 MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... 5 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ......................................................... 7 CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU.................................................................................. 8 1.1. Lý do chọn đề tài ............................................................................ 8 1.2. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài .......................................... 11 1.2.1. Ý nghĩa lý luận ........................................................................ 11 1.2.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................... 11 1.3. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................... 12 1.4. Phạm vi và phương pháp nghiên cứu ............................................ 12 1.4.1. Phạm vi nghiên cứu ................................................................ 12 1.4.2. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu........................................... 13 1.5. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu ................................ 16 1.6. Câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu ................................... 16 1.6.1. Câu hỏi nghiên cứu................................................................. 16 1.6.2. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................. 17 1.7. Các biến số.................................................................................... 18 1.7.1. Biến độc lập ............................................................................ 18 1.7.2. Biến phụ thuộc ........................................................................ 18 1.8. Khung lý thuyết ............................................................................ 19 CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN ........................................................................ 23 2.1. Giới thiệu chung ........................................................................... 23 2.2. Khái niệm về đánh giá (evaluation)............................................... 23 2.3. Đánh giá các hoạt động giảng dạy của giảng viên ......................... 24 2.4. Sơ lược lịch sử hoạt động lấy ý kiến sinh viên đánh giá giảng viên trên thế giới và tại Việt Nam .................................................................... 29 2.5. Hoạt động lấy ý kiến sinh viên đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên tại trường Đại học Kinh tế Tài chính thành phố Hồ Chí Minh . 36 2.6. Các yếu tố đặc điểm người học tác động đến kết quả đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên ................................................................. 38 2.7. Tiểu kết ......................................................................................... 47 CHƯƠNG 3. KIỂM TRA ĐỘ TIN CẬY CỦA THANG ĐO ....................... 49 3.1. Giới thiệu ...................................................................................... 49 3.2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) ............................................... 49 3.3. Kiểm tra độ tin cậy của thang đo ................................................... 52 3.4. Tiểu kết ......................................................................................... 56 4 CHƯƠNG 4. TÁC ĐỘNG CỦA CÁC YẾU TỐ ĐẶC ĐIỂM CÁ NHÂN CỦA NGƯỜI HỌC ĐẾN KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ GIẢNG VIÊN ............... 57 4.1. Giới thiệu ...................................................................................... 57 4.2. Tác động của yếu tố giới tính sinh viên......................................... 57 4.3. Tác động của yếu tố hệ đào tạo ..................................................... 59 4.4. Tác động của yếu tố điểm kết thúc môn học.................................. 61 4.5. Tác động của yếu tố điểm trung bình chung học kỳ khảo sát......... 64 4.6. Tác động của yếu tố năm học của sinh viên .................................. 67 4.7. Tiểu kết ......................................................................................... 69 CHƯƠNG 5. SỰ BIẾN THIÊN CỦA KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ GIẢNG VIÊN THEO CÁC YẾU TỐ ĐẶC ĐIỂM CÁ NHÂN CỦA NGƯỜI HỌC............ 71 5.1. Phân tích hồi quy tuyến tính bội.................................................... 71 5.2. Kết quả phân tích hồi qui .............................................................. 71 5.3. Tiểu kết ......................................................................................... 74 CHƯƠNG 6. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................ 76 6.1. Kết luận ........................................................................................ 76 6.2. Hạn chế trong nghiên cứu ............................................................. 77 6.3. Hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................................... 77 6.4. Khuyến nghị ................................................................................. 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 82 PHỤ LỤC ................................................................................................... 86 5 DANH MỤC BẢNG STT Tên Trang Bảng 1.1. Kết quả kiểm nghiệm Levene trước khi thực hiện phân tích phương sai nhiều yếu tố 15 Bảng 1.2. Tóm tắt một số kết quả nghiên cứu trước đây về các yếu tố đặc điểm người học tác động đến kết quả đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên 21 Bảng 2.1. Mô tả các nguồn sử dụng để đánh giá giảng viên 26 Bảng 2.2. Tổng hợp các kết quả nghiên cứu về tác động của đặc điểm cá nhân sinh viên đến kết quả đánh giá giảng viên 44 Bảng 3.1. Kết quả kiểm định KMO và Bartlett's 50 Bảng 3.2. Tổng phương sai trích tích lũy của phương pháp phân tích nhân tố khám phá EFA 51 Bảng 3.3. Ma trận nhân tố 52 Bảng 3.4. Kết quả đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha 54 Bảng 4.1. Kết quả kiểm định giả định phương sai của các nhóm đồng đều đối với yếu tố giới tính sinh viên 58 Bảng 4.2. So sánh điểm trung bình đánh giá giảng viên của sinh viên theo yếu tố giới tính 59 Bảng 4.3. Kết quả kiểm định Levene - kiểm tra giả định đồng đều của phương sai các nhóm so sánh của hệ đào tạo của sinh viên 60 Bảng 4.4. Kết quả thống kê phiếu khảo sát theo hệ đào tạo của sinh viên 60 Bảng 4.5. Kết quả phân tích ANOVA của yếu tố hệ đào tạo 61 Bảng 4.6. Kết quả thống kê phiếu khảo sát theo điểm môn học của sinh viên 62 Bảng 4.7. Kiểm nghiệm Levene - Kiểm tra giả định đồng đều của phương sai của các nhóm so sánh điểm môn học của sinh viên 63 Bảng 4.8. Kết quả phân tích ANOVA đối với điểm môn học của sinh viên 63 6 STT Tên Trang Bảng 4.9. Kết quả thống kê phiếu khảo sát theo trung bình chung học kỳ của sinh viên 65 Bảng 4.10. Kiểm nghiệm Levene - Kiểm tra giả định đồng đều của phương sai các nhóm so sánh đối với yếu tố trung bình chung học kỳ của sinh viên 65 Bảng 4.11. Kết quả phân tích ANOVA đối với yếu tố trung bình chung học kỳ của sinh viên 66 Bảng 4.12. Kết quả thống kê phiếu khảo sát theo năm học của sinh viên 67 Bảng 4.13. Kiểm nghiệm Levene - Kiểm tra giả định đồng đều của phương sai của các nhóm so sánh năm học của sinh viên 68 Bảng 4.14. Kết quả kiểm định phi tham số (kiểm định Tamhane) đối với yếu tố năm học của sinh viên 68 Bảng 5.1. Kết quả phân tích các hệ số hồi quy (Coefficients) 72 Bảng 5.2. Kết quả phân tích ANOVA cho hồi quy bội 72 Bảng 5.3. Model Summary 74 7 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ STT Tên Trang Hình 1.1. Mô hình nghiên cứu 22 Hình 2.1. Mô hình đánh giá và đưa ý kiến phản hồi mang tính xây dựng 31 8 CHƯƠNG 1 MỞ ĐẦU 1.1. Lý do chọn đề tài Đánh giá giảng viên là công tác đã và đang được đẩy mạnh ở các trường đại học trên toàn thế giới cũng như ở Việt Nam và Centra (1993) đã liệt kê ra nhiều nguồn thông tin có thể thu thập để đánh giá hoạt động giảng viên như: giảng viên (đồng nghiệp, cán bộ quản lý), sinh viên, giảng viên tự đánh giá, các nguồn đánh giá khác: kết quả thi của sinh viên, nhật kí hàng ngày....[22]. Tuy nhiên, trong các nguồn trên thì nguồn thông tin từ sinh viên là một trong những nguồn rất quan trọng và có giá trị và sinh viên được trang bị tốt để đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên vì sinh viên là đối tượng hưởng thụ chính từ hoạt động giảng dạy của giảng viên, là sản phẩm của hoạt động giảng dạy và được coi là khách hàng của các trường đại học [28, 36]. Trên thế giới, hoạt động lấy ý kiến sinh viên đánh giá chất lượng giảng dạy của giảng viên là một hoạt động đã xuất hiện từ khá sớm tại các nước có nền giáo dục phát triển với mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo. Từ cuối những năm 1920, Đại học Purdue đi tiên phong trong hoạt động lấy ý kiến sinh viên đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên. Đến những năm 1960, hoạt động lấy ý kiến sinh viên đã được rất nhiều trường thực hiện, nhưng việc sử dụng kết quả là hoàn toàn tự nguyện. Những năm 1970 được coi là thời kỳ vàng của các nghiên cứu về hoạt động lấy ý kiến sinh viên đánh giá giảng viên [22, 37]. Tới nay, hoạt động lấy ý kiến sinh viên đã trở thành hoạt động thường xuyên và không thể thiếu của các trường đại học trên thế giới và các nghiên cứu về vấn đề này vẫn thu hút rất nhiều người tham gia. Tại Việt Nam, hoạt động lấy ý kiến sinh viên tuy mới chỉ xuất hiện từ những năm 2000 nhưng hiện đã trở thành hoạt động bắt buộc và đang được thực hiện thường xuyên tại các trường đại học. Ngoài việc yêu cầu các trường 9 thường xuyên thu thập ý kiến sinh viên, Bộ Giáo dục và Đào tạo còn yêu cầu các trường phải sử dụng kết quả này cho các mục đích cải thiện chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, đây mới chỉ là một phần trong 2 mục đích cơ bản của hoạt động đánh giá của sinh viên do Rifkin đưa ra vào năm 1995, hai mục đích như sau: + Để tìm hiểu tình hình, hỗ trợ sự phát triển của giảng viên; + Dùng kết quả đánh giá của sinh viên cho mục đích đánh giá chung, góp phần quan trọng trong việc tuyển dụng, khen thưởng,… [34] Đã có nhiều nghiên cứu trên thế giới và thực tế cho thấy hoạt động lấy ý kiến sinh viên có tác động tích cực đến việc cải thiện chất lượng giảng dạy của giảng viên, nhưng việc sử dụng kết quả đánh giá giảng viên cho các mục đích như tuyển dụng, khen thưởng... thì đang còn gây tranh cãi. Có nhiều nhà nghiên cứu cho rằng các nhà quản lý trường đại học cần thận trọng khi sử dụng kết quả đánh giá giảng viên cho các mục đích quan trọng vì kết quả đánh giá giảng viên không chỉ phản ánh năng lực giảng dạy của thầy mà kết quả này còn có thể bị tác động bởi nhiều yếu tố không mong muốn. Nhiều kết quả nghiên cứu đã chứng minh và chỉ ra các yếu tố không liên quan đến sự phát triển của sinh viên hay năng lực giảng viên nhưng tác động đến kết quả đánh giá của sinh viên như các yếu tố đặc điểm sinh viên, đặc điểm giảng viên, đặc điểm môn học... [10, 14, 22, 23, 31]. Những kết quả nghiên cứu này sẽ được trình bày chi tiết hơn trong phần tổng quan tài liệu. Bên cạnh đó, lại có những kết quả nghiên cứu cho thấy kết quả đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên từ sinh viên là hợp lệ, đáng tin cậy và thường được sử dụng trong các trường đại học [24, 28, 36]. Tuy còn nhiều tranh cãi trong việc sử dụng kết quả đánh giá của sinh viên cho các mục đích như khen thưởng, nâng lương… nhưng nhiều nhà quản lý tại các trường đại học vẫn tin dùng kết quả đánh giá giảng viên và họ còn sử dụng hoặc có dự 10 định sử dụng kết quả này để đưa ra những chính sách liên quan đến lương, thưởng cũng như sự thăng tiến của giảng viên trong nghề nghiệp. Tại trường Đại học Quốc tế - Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, kết quả đánh giá của sinh viên đã được sử dụng để khen thưởng giảng viên. Từ năm học 2009-2010, cuối mỗi năm học, những giảng viên nhận được kết quả đánh giá cao từ sinh viên sẽ nhận được giải thưởng “giảng viên của năm”. Những giảng viên đạt được giải thưởng này ngoài phần thưởng nhận được còn được tăng lương trong năm học tới. Trường Đại học Kinh tế Tài chính thành phố Hồ Chí Minh - trường đại học cung cấp dữ liệu khảo sát sinh viên trong nghiên cứu này, Ban Giám hiệu có dự định đưa ra chính sách sử dụng kết quả đánh giá hoạt động giảng dạy của giảng viên từ sinh viên trong việc xét lương, thưởng cho giảng viên. Tuy nhiên, chính sách này đang gặp phải sự phản đối của nhiều giảng viên trong trường vì trong thực tế có thể xảy ra trường hợp cùng một giảng viên, nhưng khi dạy ở hai lớp khác nhau thì có thể nhận những kết quả đánh giá khác nhau. Những giảng viên may mắn được phân công vào đối tượng sinh viên phù hợp thì được đánh giá cao, trong khi những giảng viên kém may mắn hơn thì bị đánh giá thấp. Nếu giảng viên và nhà quản lý không hiểu được tại sao giảng viên bị đánh giá thấp (hoặc được đánh giá cao) thì sẽ không đưa ra được các quyết định tối ưu khi phân công giảng viên vào những lớp sinh viên phù hợp nhất với giảng viên đó. Để giúp nhà trường giải quyết vấn đề đang gây tranh cãi nêu trên và góp tiếng nói vào các hoạt động nghiên cứu có liên quan đến kết quả đánh giá giảng viên nên tôi đã chọn đề tài: “Tác động của các yếu tố đặc điểm cá nhân của người học đến việc đánh giá các hoạt động giảng dạy của giảng viên” để tìm hiểu xem những yếu tố đặc điểm cá nhân của người học có ảnh hưởng đến việc đánh giá các hoạt động giảng dạy của giảng viên hay không. 11 1.2. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài 1.2.1. Ý nghĩa lý luận Trên thế giới hiện nay, còn nhiều tranh cãi về việc sử dụng kết quả đánh giá giảng viên cho các mục đích quan trọng như tuyển dụng, khen thưởng... Có những nhà nghiên cứu cho rằng kết quả đánh giá giảng viên đáng tin cậy và có thể sử dụng trong các trường đại học [24, 28, 36]. Tuy nhiên, lại có những nhà nghiên cứu cho rằng cần thận trọng khi sử dụng kết quả đánh giá giảng viên cho các mục đích quan trọng vì kết quả đánh giá giảng viên có thể bị tác động bởi nhiều yếu tố không mong muốn [10, 14, 22, 23, 31]. Những kết quả của luận văn này có thể sẽ góp phần vào các lý thuyết về tác động của các yếu tố đặc điểm sinh viên đến kết quả đánh giá giảng viên. 1.2.2. Ý nghĩa thực tiễn Các kết quả của luận văn cung cấp những thông tin về tác động của đặc điểm sinh viên đến kết quả đánh giá giảng viên để đưa ra những đề xuất nhằm: - Làm cho các thông tin thu thập được trở nên hữu ích hơn cho giảng viên, nhà quản lý, và cả sinh viên; - Cải thiện việc sử dụng kết quả đánh giá giảng viên thu được từ khảo sát sinh viên; - Giải quyết vấn đề đang gây tranh cãi tại trường đại học Kinh tế Tài chính thành phố Hồ Chí Minh: có nên ban hành chính sách sử dụng kết quả đánh giá của sinh viên đối với hoạt động giảng dạy của giảng viên trong việc xét lương, thưởng cho giảng viên vào thời điểm này hay không và nếu ban hành thì cần lưu ý những vấn đề gì. 12 1.3. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện với mục tiêu: Tìm hiểu xem một số đặc điểm cá nhân của sinh viên tác động đến kết quả đánh giá giảng viên như thế nào (thông qua việc dự đoán sự biến thiên của kết quả đánh giá giảng viên theo các yếu tố đặc điểm cá nhân của người học trong trường hợp nghiên cứu được thực hiện trước đó phát hiện các yếu tố có tác động). 1.4. Phạm vi và phương pháp nghiên cứu 1.4.1. Phạm vi nghiên cứu Người học trong trường đại học bao gồm sinh viên cao đẳng, sinh viên đại học, học viên cao học, nghiên cứu sinh... Tuy nhiên trường Đại học Kinh tế Tài chính thành phố Hồ Chí Minh chỉ đào tạo sinh viên hệ cao đẳng và đại học nên đề tài chỉ nghiên cứu về các yếu tố đặc điểm cá nhân của sinh viên hệ cao đẳng, đại học. Nhiều nghiên cứu trên thế giới chỉ ra rằng có nhiều yếu tố tác động đến kết quả đánh giá giảng viên như: đặc điểm cá nhân của sinh viên, đặc điểm cá nhân của giảng viên, đặc điểm môn học, môi trường học, phương pháp giảng dạy của giảng viên... Tuy nhiên do hạn chế về thời gian và dữ liệu nên luận văn này chỉ tập trung nghiên cứu tác động của yếu tố đặc điểm cá nhân của sinh viên đến hoạt động giảng dạy của giảng viên. Thực tế và nhiều nghiên cứu cho thấy sinh viên đóng vai trò rất quan trọng trong hoạt động đánh giá giảng viên và nguồn thông tin từ sinh viên là một trong những nguồn rất quan trọng đối với trường đại học vì sinh viên vừa là trung tâm, vừa là sản phẩm, vừa là người hưởng thụ chính của hoạt động đào tạo [28]. Đề tài được thực hiện tại trường Đại học Kinh tế Tài chính thành phố Hồ Chí Minh, do đó kết quả chỉ có tính tham khảo đối với các trường khác. 13 1.4.2. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu 1.4.2.1. Phương pháp thu thập thông tin Để tăng tính chính xác cho số liệu thu thập, thay vì phải thiết kế bảng hỏi và lấy số liệu mới thì nghiên cứu này sẽ sử dụng số liệu thực tế có sẵn từ hoạt động lấy ý kiến sinh viên tại trường Đại học Kinh tế Tài chính thành phố Hồ Chí Minh được lấy vào cuối học kỳ 1 của năm học 2010-2011. Hoạt động thu thập và tổng hợp dữ liệu được thực hiện như sau: - Tổng hợp toàn bộ số liệu sinh viên thực hiện khảo sát qua mạng vào cuối cuối học kỳ 1 của năm học 2010-2011, đối tượng tham gia là sinh viên từ khóa 1 đến khóa 4 và của hệ đại học và cao đẳng; - Ghép dữ liệu khảo sát của sinh viên với dữ liệu về các đặc điểm của sinh viên từ các nguồn chứa thông tin đặc điểm cá nhân của sinh viên. Công việc ghép dữ liệu là hoạt động tốn rất nhiều thời gian vì những thông tin về đặc điểm cá nhân của sinh viên được tổng hợp từ rất nhiều nguồn: từ nhiều file dữ liệu rời rạc do trường cung cấp, từ bảng điểm, từ website của trường... - Mã hóa các đặc điểm sinh viên trong dữ liệu và làm sạch dữ liệu. Sau khi thực hiện các hoạt động trên, chúng tôi thu được tổng số phiếu khảo sát hợp lệ là 4.670 phiếu, tỷ lệ phiếu thu được theo các yếu tố đặc điểm sinh viên được trình bày trong phụ lục số 2. 1.4.2.2. Xử lý và phân tích thông tin Nghiên cứu được thực hiện bằng phương pháp nghiên cứu định lượng. Ban đầu, chúng tôi thử tìm hiểu tác động của 08 yếu tố đặc điểm cá nhân sinh viên đến kết quả đánh giá giảng viên là: hệ đào tạo, giới tính sinh viên, nơi cư tr