Luận văn Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở các trường tiểu học bán trú quận 8 thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH _______________________________ Nguyễn Quốc Hưng THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC BÁN TRÚ QUẬN 8 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2010 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH _________________________________ Nguyễn Quốc Hưng THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC BÁN TRÚ QUẬN 8 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số : 60 14 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGÔ ĐÌNH QUA Thành phố Hồ Chí Minh - 2010 LỜI CẢM ƠN Xin trân trọng cảm ơn Khoa Tâm lý giáo dục, Phòng Sau đại học, Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm các phòng, khoa, quý thầy, cô trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. Xin chân thành cảm ơn Ban tổ chức Thành ủy, Chương trình 500, Phòng Giáo dục và Đào tạo Quận 8, quý thầy cô các trường tiểu học bán trú Quận 8, các anh, chị học viên lớp QLGD K20, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn TS. Ngô Đình Qua đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. MỤC LỤC 0TLỜI CẢM ƠN0T ........................................................................................................... 3 0TMỤC LỤC0T ................................................................................................................ 4 0TMỞ ĐẦU0T ................................................................................................................... 6 0T1. Lí do chọn đề tài0T.......................................................................................................... 6 0T2. Mục đích nghiên cứu0T .................................................................................................. 7 0T3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu0T ........................................................................... 7 0T4. Giả thuyết khoa học0T .................................................................................................... 7 0T5. Nhiệm vụ nghiên cứu0T .................................................................................................. 8 0T6. Phương pháp luận nghiên cứu0T ................................................................................... 8 0TCHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CÔNG TÁC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP BẬC TIỂU HỌC0T ....................................... 10 0T1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề0T ..................................................................................... 10 0T1.2. Một số khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu0T ............................................. 13 0T1.2.1. Quản lý0T.............................................................................................................. 13 0T1.2.2. Quản lý giáo dục0T ............................................................................................... 15 0T1.2.3. Quản lý nhà trường0T ............................................................................................ 16 0T1.2.4. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp0T ................................................................ 18 0T1.2.5. Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp0T .................................................... 20 0T1.3. Một số vấn đề lý luận liên quan đến trường tiểu học [4]0T ...................................... 20 0T1.3.1. Những quy định chung0T ...................................................................................... 20 0T1.3.2. Tổ chức và quản lý trường tiểu học0T ................................................................... 20 0T1.3.3. Giáo viên và học sinh0T ........................................................................................ 21 0T1.3.4. Cơ sở vật chất và quan hệ xã hội0T ....................................................................... 22 0T1.4. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp và quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp0T .................................................................................................................................. 23 0T1.4.1. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp0T ................................................................ 23 0T1.4.2. Chức năng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp0T ................................... 35 0TCHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC BÁN TRÚ TẠI QUẬN 8 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH0T .............................................................. 39 0T2.1. Đặc điểm tình hình kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục Quận 8 Thành phố Hồ Chí Minh0T .............................................................................................................................. 39 0T2.2. Thực trạng công tác quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở các trường tiểu học bán trú tại Quận 8 Tp. HCM0T ......................................................................... 41 0T2.2.1. Thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên chủ nhiệm ở các trường tiểu học bán trú tại Quận 8 Tp. HCM0T ........................................................................................ 42 0T2.2.2. Thực trạng hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở các trường tiểu học bán trú tại Quận 8 thành phố Hồ Chí Minh0T .................................................................................. 45 0T2.2.3. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về các HĐGDNGLL0T ......... 56 0T2.2.4. Thực trạng quản lý HĐGDNGLL của hiệu trưởng các trường tiểu học bán trú tại Quận 8, thành phố Hồ Chí Minh xét theo các chức năng quản lý0T................................. 58 0T2.3. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp tại các trường tiểu học bán trú Quận 8 Tp. Hồ Chí Minh0T .............. 72 0T2.3.1. Cơ sở đề xuất các biện pháp0T .............................................................................. 72 0T2.3.2. Các biện pháp được đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý HĐGDNGLL ở tiểu học0T .............................................................................................................................. 74 0T2.3.3. Ý kiến CBQL và GVCN về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp được đề xuất0T ........................................................................................................................ 82 0TKẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ0T ................................................................................ 84 0T1. Kết luận0T ..................................................................................................................... 84 0T2. Kiến nghị0T ................................................................................................................... 86 0TPHỤ LỤC0T ............................................................................................................... 88 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 2TVăn kiện Đại hội Đảng lần thứ X, phần nói về giáo dục đã chỉ rõ “Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo; chấn hưng nền giáo dục Việt Nam làm cho giáo dục cùng với khoa học và công nghệ thực sự là quốc sách hàng đầu”. [1] 2TGiáo dục tiểu học nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân là nền tảng đầu tiên rất quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách cho người học. Vì vậy, chất lượng giảng dạy ở cấp tiểu học là nền tảng cho chất lượng giảng dạy ở bậc phổ thông và đại học. Muốn đạt được những mục tiêu giáo dục đã đề ra trong văn kiện Đại hội Đảng lần thứ X thì việc đảm bảo chất lượng giảng dạy ở cấp tiểu học là yếu tố góp phần quan trọng. Chúng ta đã biết, quá trình giáo dục hiểu theo nghĩa hẹp và quá trình dạy học là những bộ phận của quá trình sư phạm tổng thể (giáo dục hiểu theo nghĩa rộng). Trong quá trình dạy học, ngoài việc truyền thụ cho học sinh những tri thức khoa học một cách có hệ thống, còn phải hướng tới việc giáo dục toàn diện, góp phần hình thành nhân cách cho các em. Chính vì vậy, trong quá trình giáo dục hiểu theo nghĩa rộng, ngoài hoạt động trí dục, học sinh còn được giáo dục về tư tưởng chính trị, đạo đức, thể chất, lao động. Ngoài các giờ học chính khóa trên lớp, học sinh còn được giáo dục thông qua các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGDNGLL) nhằm góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho các em, đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực vừa hồng, vừa chuyên để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Việt Nam đang trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Trong bối cảnh đó, giáo dục ngày càng có vai trò và nhiệm vụ quan trọng trong việc xây dựng một thế hệ người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Chính vì vậy mà mục tiêu, nội dung, phương pháp của giáo dục Việt Nam cũng phải được xem xét lại một cách nghiêm túc để đáp ứng các yêu cầu và nhiệm vụ mới. Theo quan điểm đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay, HĐGDNGLL được chú trọng một cách đặc biệt nhằm phát huy tối đa năng lực của người học. Không ai có thể phủ nhận vai trò quan trọng không thể thiếu của HĐGDNGLL. Thông qua hoạt động này, học sinh được rèn luyện những kỹ năng, kỹ xảo, củng cố và tăng cường những kiến thức đã học trên lớp. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng, đặc biệt là đối với học sinh tiểu học vì đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học là khả năng tập trung trong thời gian dài kém, khả năng tư duy trừu tượng còn hạn chế, các em thích vận động, thích các hoạt động vui chơi, giải trí. Do đó, HĐGDNGLL dành cho học sinh lứa tuổi tiểu học là rất cần thiết nhằm bổ trợ thêm cho các bài học trên lớp. Tuy nhiên, hiện nay việc phân phối chương trình ở cấp tiểu học chưa bố trí tiết dành riêng cho HĐGDNGLL, nội dung hoạt động này chưa được xây dựng chặt chẽ, giáo viên chưa được tập huấn, rèn luyện về kỹ năng, phương pháp tổ chức hoạt động... gây nhiều khó khăn trong việc thực hiện của giáo viên và công tác quản lý của ban giám hiệu. Công tác quản lý của người hiệu trưởng có ý nghĩa quyết định, góp phần quan trọng vào chất lượng mọi hoạt động của nhà trường trong đó có HĐGDNGLL. Do đó, để đạt được mục tiêu của HĐGDNGLL, người hiệu trưởng cần tập trung nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động này của mình. Tuy nhiên, thực trạng công tác quản lý HĐGDNGLL cấp tiểu học tại Quận 8 Tp. HCM hiện nay ra sao chưa được nghiên cứu, điều đó đã thúc đẩy tôi nghiên cứu đề tài: “ Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở các trường Tiểu học bán trú Quận 8 Tp. Hồ Chí Minh”. 2. Mục đích nghiên cứu Xác định thực trạng quản lý HĐGDNGLL ở các trường tiểu học bán trú Quận 8 Tp. Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất một số giải pháp quản lý cho hoạt động này. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Công tác quản lý trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng quản lý HĐGDNGLL tại các trường tiểu học bán trú Quận 8 Tp. Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết khoa học Việc quản lý HĐGDNGLL cấp tiểu học tại Quận 8 có thể có những thành tựu trên các mặt như công tác xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp; công tác tổ chức, phân công, phân nhiệm hợp lí. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại ở các mặt như công tác chỉ đạo thực hiện chưa sâu sát, thường xuyên; thiếu sự kiểm tra, đánh giá của ban giám hiệu. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu lý luận về HĐGDNGLL và quản lý hoạt động này ở nhà trường tiểu học. Khảo sát thực trạng công tác quản lý HĐGDNGLL của ban giám hiệu các trường tiểu học bán trú tại Quận 8. Đề xuất các biện pháp quản lý HĐGDNGLL cấp tiểu học. 6. Phương pháp luận nghiên cứu 6.1. Cơ sở phương pháp luận 6.1.1. Quan điểm hệ thống – cấu trúc Quản lý nhà trường tiểu học bao gồm nhiều nội dung quản lý có quan hệ mật thiết với nhau như quản lý công tác giảng dạy, quản lý cơ sở vật chất, quản lý nhân sự, quản lý HĐGDNGLL trong đó quản lý HĐGDNGLL có quan hệ mật thiết và có sự tác động qua lại với các nội dung quản lý khác. Vì vậy, các biện pháp quản lý HĐGDNGLL phải được xem xét trong một hệ thống những tác động quản lý của hiệu trưởng đến các lĩnh vực quản lý khác nhằm đạt được mục tiêu quản lý đã đề ra. Ngoài ra, người nghiên cứu còn xem thực trạng quản lý HĐGDNGLL theo lý thuyết chức năng gồm: chức năng kế hoạch hóa, chức năng tổ chức, chức năng chỉ đạo, chức năng kiểm tra. 6.1.2. Quan điểm lịch sử Việc nghiên cứu thực trạng quản lý HĐGDNGLL của hiệu trưởng các trường tiểu học bán trú trên địa bàn Quận 8 Tp. Hồ Chí Minh diễn ra trong điều kiện và hoàn cảnh cụ thể, ở những thời điểm cụ thể. 6.1.3. Quan điểm thực tiễn Quan điểm thực tiễn đòi hỏi người nghiên cứu phải nghiên cứu việc quản lý HĐGDNGLL ở trường tiểu học trên cơ sở thực tiễn bao gồm các vấn đề như: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, xây dựng đội ngũ, xây dựng các điều kiện vật chất, phối hợp các lực lượng xã hội, kiểm tra, đánh giá nhằm góp phần nâng cao chất lượng hoạt động này. 6.2. Các phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu của đề tài, chúng tôi sử dụng các phương pháp sau: 6.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết 6.2.1.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp lý thuyết Những vấn đề lý luận được phân tích và tổng hợp: lý luận quản lý nói chung, nội dung HĐGDNGLL, nội dung quản lý HĐGDNGLL. 6.2.1.2. Phương pháp phân loại, hệ thống hóa lý thuyết Những vấn đề lý luận được phân loại, hệ thống hóa: lý luận quản lý nói chung, nội dung HĐGDNGLL, nội dung quản lý HĐGDNGLL. 6.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.2.1 Phương pháp quan sát Quan sát việc thực hiện của giáo viên và quản lý của ban giám hiệu đối với HĐGDNGLL. 6.2.2.2 Phương pháp phỏng vấn Đối tượng phỏng vấn: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, giáo viên chủ nhiệm, tổng phụ trách Đội các trường tiểu học bán trú tại Quận 8 Tp. HCM. Nội dung phỏng vấn: Các chức năng quản lý: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra của hiệu trưởng; việc thực hiện các HĐGDNGLL của giáo viên và học sinh. 6.2.2.3 Phương pháp điều tra bằng phiếu Đối tượng điều tra: Hiệu trưởng, giáo viên các trường tiểu học bán trú tại Quận 8 Tp. HCM. Nội dung điều tra: Các vấn đề liên quan đến quản lý và việc thực hiện HĐGDNGLL. 6.2.3 Phương pháp thống kê toán học Xử lý số liệu thu được bằng cách tính trị trung bình, tính tỉ lệ phần trăm. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CÔNG TÁC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP BẬC TIỂU HỌC 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Lịch sử phát triển của giáo dục có thể được chia ra những giai đoạn chủ yếu như: giáo dục trong xã hội cộng sản nguyên thủy, giáo dục dưới chế độ chiếm hữu nô lệ, giáo dục trong xã hội phong kiến và thời kì văn hóa phục hưng, giáo dục thời kì tích lũy tư bản chủ nghĩa, giáo dục dưới thời tư bản chủ nghĩa, giáo dục thời kì cận hiện đại và giáo dục hiện đại trong vài thập kỉ gần đây. Trong từng giai đoạn đều xuất hiện những tư tưởng giáo dục tiêu biểu của các nhà giáo dục. Khái niệm HĐGDNGLL chỉ xuất hiện rõ rệt nhất trong giáo dục hiện đại, tuy nhiên trong những giai đoạn lịch sử trước đó, các nhà giáo dục vẫn có đề cập đến lĩnh vực này trong tư tưởng giáo dục của mình. Democrite (460 – 370 trước CN), một nhà giáo dục thời Hi Lạp cổ đại, rất coi trọng việc giáo dục lao động, là người đầu tiên trong lịch sử đưa ra nguyên tắc “kết hợp giáo dục với lao động và cuộc sống sinh hoạt của trẻ em.” [31] Khổng Tử (551 – 479 trước CN), một nhà giáo dục phong kiến tiêu biểu của Trung Hoa cổ đại, luôn dạy học trò mình một điều là ‘‘Học gì phải thực hành ngay điều ấy, phải củng cố ngay tri thức đã học không chỉ bằng cách ôn luyện trong sách vở mà phải bằng việc làm.” [31] Pétxtalôdi (1746 – 1827), đã bỏ tiền túi để dựng ra một trang trại có tên là “Trại Mới” nhằm thu hút trẻ em con nhà nghèo vào để giáo dục. Ở đây, giáo dục được thực hiện theo phương thức vừa giáo dục vừa lao động. Ông đánh giá rất cao vai trò của lao động trong việc hình thành và phát triển nhân cách của trẻ. Theo Pétxtalôdi thì ‘‘Việc rèn luyện thân thể cho trẻ em được tiến hành thường xuyên chẳng những làm phát triển thể chất cho trẻ mà còn phát triển nhân cách và là một bước quan trọng để chuẩn bị cho trẻ vào cuộc sống lao động, hình thành kỹ năng lao động cần thiết sau này”. Ông đánh giá cao ý nghĩa các bài tập quân sự, các trò chơi trong việc giáo dục thể chất cho trẻ em. Theo ông, thể dục không được tách rời đức dục và trí dục. Do ảnh hưởng quan điểm này của ông mà các trường học đương thời ở Thụy Sĩ rất coi trọng việc rèn luyện quân sự phối hợp với các hoạt động thể dục, thể thao và các chuyến hành quân du lịch, tham quan. [31] Giáo dục tư bản thời kì đế quốc chủ nghĩa ở Âu-Mỹ đã xuất hiện “Nhà trường mới”. Đây là loại trường ra đời vào cuối thế kỉ XIX ở Anh sau đó phát triển nhanh sang các nước khác như: Mỹ, Pháp, Bỉ, Thụy Sĩ và trở thành một phong trào rộng rãi trong cái gọi là “Hội liên hiệp quốc tế các nhà trường mới”. Đặc điểm nổi bật của Nhà trường mới là trẻ em được tổ chức cho thực hành lao động ít nhất 1 giờ 30 phút mỗi ngày, coi trọng hoạt động thể dục thể thao, trẻ được bơi lội, chạy nhảy, đi xe đạp, đi bộ, cắm trại John Dewey (1859 – 1952) cho rằng ‘‘Cần phải cho trẻ lao động với các hình thức đa dạng của cuộc sống và được tiến hành ở mọi nơi như ở vườn trường, xưởng trường, dưới nhà bếp, ngoài công xưởng qua đó trẻ phải học cách tự thiết kế, học cách tính toán, tìm tỉ lệ, tính giá trị thành phẩm, vật liệu, sử dụng các ngôn từ chuyên dùng, học cách trang trí nội thất.” Ý định của ông là xóa bỏ ranh giới giữa nhà trường với đời sống. [31] Quan điểm giáo dục của Mác và Ăngghen cũng đã vạch ra những nguyên tắc cơ bản để đào tạo, giáo dục những con người phát triển toàn diện của xã hội tương lai. Đó là sự kết hợp một cách hợp lí giữa giáo dục đạo đức, thể dục, trí dục và lao động sản xuất, đó là việc kết hợp giữa lao động sản xuất và thực hiện giáo dục bách khoa (giáo dục kỹ thuật tổng hợp) trong việc tổ chức cho trẻ em tham gia các hoạt động thực tiễn, hoạt động xã hội. [31] Lênin cũng cho rằng ‘‘Trong giáo dục con người, muốn trở thành người có tri thức, có khả năng xây dựng chủ nghĩa xã hội, không thể tin vào việc dạy dỗ, giáo dục và đào tạo nếu như chỉ đóng khung trong bốn bức tường của nhà trường, sự học tập tách khỏi cuộc sống và công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của dân tộc.” [31] Theo A.S.Makarenkô (1888-1939) một nhà giáo dục Xô Viết lỗi lạc thì ‘‘Cái logic của quá trình sư phạm còn là quá trình tổ chức hợp lí hoạt động của học sinh tham gia vào cách mạng xã hội, lao động sản xuất, các hoạt động tập thể như vui chơi, giải trí, thể dục thể thao, tham quan du lịch, văn hóa nghệ thuật.” [31] Ở trong nước, từ trước cuộc cải cách giáo dục lần thứ ba (1979), hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp chưa được cụ thể và có tên gọi như ngày nay. Tuy nhiên, trong thư gửi học sinh nhân dịp khai trường năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh có viết: “ Nhưng các em cũng nên, ngoài giờ học ở trường, tham gia vào các hội cứu quốc để tập luyện thêm cho quen với đời sống chiến sĩ và để giúp đỡ một vài việc nhẹ nhàng trong cuộc phòng thủ đất nước”. [24] Cuộc cải cách giáo dục lần thứ nhất (1950) đã vạch rõ phương châm giáo dục là: Học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn. Về xây dựng chương trình có đưa thêm một số môn học và một số hoạt động mới như: thời sự chính sách, giáo dục công dân, tăng gia sản xuất ở tất cả các lớp (mỗi tuần 3 giờ). [13] Cuộc cải cách giáo dục lần thứ hai (1956) đã nêu rõ mục tiêu của cuộc cải cách giáo dục là “Đào tạo, bồi dưỡng thế hệ thanh niên và thiếu nhi trở thành những người phát triển về mọi mặt,