Luận văn Thực trạng vỡ các giải pháp kinh tế-Quản lý chủ yếu phát triển bền vững nghề gây nuôi động thực vật hoang dã ở Việt Nam

Báo cáo khoa học Thực trạng vỡ các giải pháp kinh tế-quản lý chủ yếu phát triển bền vững nghề gây nuôi động thực vật hoang dã ở Việt Nam T¹p chÝ KHKT N«ng nghiÖp 2007: TËp V, Sè 4: 67-75 §¹i häc N«ng nghiÖp I Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ-qu¶n lý chñ yÕu ph¸t triÓn bÒn v÷ng nghÒ g©y nu«i ®éng thùc vËt hoang d· ë ViÖt Nam Current situation and main economic measures for sustainable development of wildlife cultivation §ç Kim Chung* SUMMARY Based on information collected from secondary and primary sources, espcially field investigation in Hochiminh City, Binh Duong, Dalat, Hatay, Phu Tho, Vinh Phuc, Hung Yen, Bac Giang, Bac Ninh provinces and Hanoi, this paper provides basic information on economic aspects of wildlife cultivation and rearing in Vietnam. The paper discussed policies governing wildlife cultivation activities, current situation of wildlife cultivation and rearing including species raised, purposes of rearing, rearing zones, rearing certification, mod of production (sheds, feeding, veterinary, animal care) and economic efficiency as well as some constraints faced by farmers in wildlife rearing. The paper then draws some policies recommendations for sustainable development of wildlife cultivation that include an identification of suitable species raised, a policy framework for supporting these economic activities, research and development of suitable feed, development of technology package to better managed breeds, feed, diseases and trading products and training of human resources for sustainable management of these economic activities. Key worlds: Wildlife Cultivation and Rearing, Economic Efficiency and Policies. 1. §ÆT VÊN §Ò ViÖt Nam lµ n−íc cã ®a d¹ng sinh häc cao víi h¬n 10.000 loµi thùc vËt, 224 loµi thó, 828 loµi chim, 258 loµi bß s¸t, 82 loµi l−ìng c−, 3109 loµi c¸ vµ lµ mét trong 16 n−íc cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao nhÊt trªn thÕ giíi (Côc KiÓm l©m, 2005). MÆc dï vËy, sù ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam vÉn cã xu h−íng suy gi¶m trªn ph¹m vi quèc gia. Tû lÖ che phñ rõng gi¶m tõ 43% n¨m 1943 xuèng 28% vµo n¨m 1992. RÊt nhiÒu loµi sinh vËt bao gåm c¶ ®éng vËt, thùc vËt quý hiÕm ë trªn c¹n vµ d−íi n−íc ®ang trong t×nh tr¹ng ®e däa hoÆc ®· bÞ tuyÖt diÖt do t¸c ®éng cña khai th¸c vµ ®¸nh b¾t qu¸ møc hay huû diÖt. Tõ khi kÕt thóc chiÕn tranh, ®· cã 12 loµi thó vµ loµi chim bÞ tuyÖt chñng t¹i ViÖt Nam do n¹n s¾n b¾n (Viet Nam News, 2002). Ng−êi ta dù ®o¸n r»ng, tíi nay cã 28% loµi thó, 10% loµi chim vµ 21% loµi bß s¸t vµ l−ìng c− ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ tuyÖt chñng (Ph¹m Nh− BÝch, 2003). §øng tr−íc nguy c¬ suy gi¶m ®ã, bªn c¹nh viÖc kiÓm so¸t chÆt chÏ c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh nh»m gi¶m thiÓu t×nh tr¹ng khai th¸c tr¸i phÐp, chóng ta cßn cã gi¶i ph¸p ph¸t triÓn g©y nu«i c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d· (§TVHD) ®Ó kÕt hîp hµi hoµ gi÷a nhu cÇu v¨n ho¸, nhu cÇu kinh tÕ cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng víi viÖc b¶o tån c¸c loµi sinh vËt cã nguy c¬ tiÖt chñng. Gi¶i ph¸p nµy ®· ®−îc ghi trong KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ bu«n b¸n kiÓm so¸t §TVHD cña ChÝnh phñ tõ n¨m 2004. S¶n l−îng cung cÊp ®éng vËt hoang d· (§VHD) ë ViÖt Nam hµng n¨m kho¶ng 3400 tÊn vµ 1000 ngh×n c¸ thÓ. Trong ®ã g©y nu«i chiÕm 70%, khai th¸c bÊt hîp ph¸p 18% vµ nhËp khÈu 12% (§ç Kim Chung, 2003). Nh− vËy, g©y nu«i vÉn chiÕm vÞ trÝ träng yÕu. §Ó thùc hiÖn ®−îc cã hiÖu qu¶ gi¶i ph¸p g©y nu«i c¸c loµi §TVHD, cÇn ph¶i n¾m b¾t ®−îc thùc tr¹ng g©y nu«i hiÖn nay ë n−íc ta, tõ ®ã, cã gi¶i ph¸p bÒn v÷ng cho ph¸t triÓn ngÒ g©y nu«i §TVHD, gãp phÇn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. * Khoa Kinh tÕ & PTNT, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I - Hµ Néi. 67 §ç Kim Chung Môc tiªu c¬ b¶n cña nghiªn cøu nµy lµ ®¸nh gi¸ ®−îc thùc tr¹ng ph¸t triÓn nghÒ g©y nu«i §TVHD ë khÝa c¹nh kinh tÕ vµ qu¶n lý vµ tõ ®ã, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ -qu¶n lý phï hîp nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng nghÒ g©y nu«i §TVHD ë n−íc ta 2. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU C¸c sè liÖu ®· c«ng bè ®−îc thu thËp th«ng qua c¸c b¸o c¸o, c¸c Ên phÈm, b¸o chÝ t¹i c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ nh− Tæng côc Thèng kª, Côc KiÓm l©m, Côc L©m nghiÖp, thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n. Ngoµi ra, nghiªn cøu cßn sö dông c¸c b¸o c¸o cña c¸c tæ chøc quèc tÕ liªn quan nh− Quü §VHD quèc tÕ (WWF). C¸c sè liÖu vµ th«ng tin ®· c«ng bè sö dông trong b¸o c¸o nµy bao gåm c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ liªn quan ®Õn c¸c loµi g©y nu«i vµ qu¶n lý g©y nu«i ë ViÖt Nam. Nguån sè liÖu ®iÒu tra vÒ tr×nh tr¹ng g©y nu«i c¸c loµi ®éng thùc vËt, quy m« g©y nu«i, qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt, hiÖu qu¶ g©y nu«i mét sè loµi chñ yÕu, c¸c khã kh¨n mµ ng−êi g©y nu«i vµ céng ®ång ®ang gÆp ph¶i, ®−îc thu thËp trong c¸c chuyÕn kh¶o s¸t thùc tÕ t¹i TP Hå ChÝ Minh, B×nh D−¬ng, §µ L¹t, Hµ T©y, Phó Thä, VÜnh Phóc, H−ng Yªn, B¾c Giang, B¾c Ninh, Hµ Néi. C¸c tØnh trªn ®¹i diÖn cho t×nh h×nh g©y nu«i §TVHD ë n−íc ta. Sè liÖu ®−îc thu thËp th«ng qua c¸c phiÕu c©u hái, sö dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn b¸n cÊu tróc, pháng vÊn nh÷ng ng−êi chñ chèt t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng (l·nh ®¹o c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c nhãm n«ng d©n nu«i trång, th¶o luËn nhãm víi n«ng d©n tham gia nu«i trång vµ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh cã sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan). Ph−¬ng ph¸p thèng kª m« t¶ sÏ ®−îc dïng ®Ó ph©n tÝch thùc tr¹ng g©y nu«i. MÆt kh¸c, nghiªn cøu ®· sö dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ cã sù tham gia cña ng−êi d©n, c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn vµ x· héi, c¸c chuyªn gia, v.v. Do giíi h¹n vÒ thêi gian, nguån lùc vµ nguån th«ng tin hiÖn cã, nghiªn cøu nµy chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè loµi §VHD vµ g©y nu«i vµ mét sè loµi thùc vËt chñ yÕu lµ d−îc liÖu nu«i træng ë mét sè ®iÓm cô thÓ, lµm c¬ së h×nh thµnh c¸c ý t−ëng cho c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ vÒ g©y nu«i c¸c loµi hoang d·. C¸c loµi §VHD kh¸c ch−a ®−îc th¶o luËn kü trong b¸o c¸o nµy. 3. KÕT QU¶ NGHI£N CøU 2.1. C¸c chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý g©y nu«i sinh s¶n vµ trång cÊy nh©n t¹o Tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr−íc, ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Bé L©m NghiÖp (cò) ®· ban hµnh rÊt nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ c¸c loµi chim thó rõng. Trong kho¶ng 6 n¨m gÇn ®©y, chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ ®· ®−îc ®æi míi h¬n vµ b¸m s¸t h¬n víi viÖc b¶o vÖ vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c loµi §TVHD gåm: i) H−íng dÉn ®¨ng ký vµ qu¶n lý c¸c tr¹i g©y nu«i sinh s¶n vµ trång cÊy nh©n t¹o c¸c loµi ®éng, thùc vËt hoang d· trªn ®Þa bµn tØnh qu¶n lý; ii) CÊp giÊy x¸c nhËn nguån gèc §TVHD do g©y nu«i sinh s¶n; iii) CÊp giÊy phÐp vËn chuyÓn ®éng thùc vËt hoang d· cã nguån gèc g©y nu«i sinh s¶n t¹i c¸c tr¹i trªn ®Þa bµn tØnh qu¶n lý (Bé NN vµ PTNT, 2003). Nh×n chung c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ ngµy mét hoµn thiÖn h¬n gãp phÇn qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cña ng−êi d©n, c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn, x· héi vµ c¬ quan thùc thi chÝnh s¸ch ®· chØ râ mét sè ®iÓm cÇn hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch nh− sau: i) TËp trung nhiÒu vµo qu¶n lý, b¶o vÖ hoÆc ng¨n chÆn viÖc s¨n b¾t vµ bu«n b¸n chim thó rõng, ch−a ®Çu t− nhiÒu ®Õn viÖc khuyÕn khÝch g©y nu«i; ii) Ch−a g¾n h÷u c¬ gi÷a viÖc qu¶n lý b¶o vÖ tµi nguyªn, h¹n chÕ khai th¸c tr¸i phÐp víi viÖc khuyÕn khÝch vµ h−íng dÉn c− d©n vïng ®Öm quanh c¸c v−ên quèc gia, khu b¶o tån thiªn nhiªn t×m c¸c nguån kiÕm sèng kh¸c ®Ó thay thÕ viÖc s¨n b¾t h¸i l−îm cã tÝnh truyÒn thèng; iii) Ch−a cã ch−¬ng tr×nh khuyÕn khÝch g©y nu«i, ch−a cã tµi liÖu h−íng dÉn mét c¸ch s©u réng vÒ kü thuËt nu«i vµ trång c¸c loµi §TVHD. 2.2. Thùc tr¹ng g©y nu«i ®éng thùc vËt hoang d· ë ViÖt Nam 2.2.1. C¸c loµi ®−îc g©y nu«i C¶ n−íc cã kho¶ng 50 loµi ®éng vËt chñ yÕu vµ hµng tr¨m loµi thùc vËt hoang d· ®ang ®−îc g©y nu«i sinh s¶n vµ trång cÊy nh©n t¹o. Nh÷ng loµi ®éng vËt hoang d· ®−îc g©y nu«i phæ biÕn lµ c¸ sÊu, tr¨n, r¾n, rïa, ba ba, h−¬u, nai, ®µ ®iÓu, trÜ, c«ng, vÞt trêi, ngçng trêi, kú ®µ, kú t«m, t¾c kÌ, v.v... vµ c¸c loµi thùc vËt nh− thiªn tuÕ, v¹n tuÕ, lan c¸c lo¹i, d−¬ng xØ, v.v... TÝnh ®Õn n¨m 2003, c¶ n−íc cã kho¶ng 68 Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ-qu¶n lý chñ yÕu... 320 tr¹i g©y nu«i vµ 1.658 hé g©y nu«i ®éng vËt hoang d· (Côc KiÓm l©m, 2003). C¶ n−íc hiÖn cã kho¶ng 151 tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia g©y nu«i c¸ sÊu víi tæng ®µn c¸ sÊu lªn ®Õn h¬n 70 ngµn con, 575 c¬ së nu«i tr¨n víi gÇn 60 ngµn con, h¬n 928 hé nu«i r¾n víi sè l−îng h¬n 100 ngµn con, 2035 hé nu«i ba ba víi tæng sè trªn 2,2 triÖu con mçi n¨m, kho¶ng 1266 c¬ së g©y nu«i c¸c lo¹i h−¬u, nai, ho·ng víi h¬n 16000 con (B¶ng 1). B¶ng 1. Sè c¬ së vµ sè l−îng nu«i nhèt ®éng vËt hoang d· theo loµi n¨m 2003 Loµi nu«i Sè c¬ së/hé gia ®×nh g©y nu«i Sè l−îng (con) Môc ®Ých nu«i C¸ sÊu 151 71.970 Tiªu thô néi ®Þa, xuÊt khÈu Tr¨n 575 58.045 Tiªu thô néi ®Þa, xuÊt khÈu R¾n 928 102.146 Tiªu thô néi ®Þa, xuÊt khÈu Rïa 21 2.602 Nu«i sinh s¶n, tham quan Ba ba 2035 2.248.329 Tiªu thô néi ®Þa, xuÊt khÈu Kú ®µ 17 252 Tiªu thô néi ®Þa, xuÊt khÈu Kú t«m, t¾c kÌ, liu ®iu,… 6 507.090 Tiªu thô néi ®Þa, xuÊt khÈu KhØ 42 27.095 Tham quan, tiªu thô néi ®Þa, xuÊt khÈu V−în, voäc, culi 27 182 Tham quan, tiªu thô néi ®Þa H−¬u, nai, ho·ng 1266 16.596 Tham quan, tiªu thô néi ®Þa GÊu 308 2.451(1) LÊy mËt, lµm c¶nh Hæ, b¸o, s− tö 14 42 Tham quan, gi¶i trÝ §µ ®iÓu 10 301 Tham quan, tiªu thô néi ®Þa Voi 9 60 Tham quan, gi¶i trÝ, lÊy søc kÐo Chån 20 99 Tham quan, tiªu thô néi ®Þa CÇy 34 257 Tham quan, tiªu thô néi ®Þa TrÜ, c«ng, gµ l«i, h¹c,… 24 1.184 Tham quan, tiªu thô néi ®Þa VÞt trêi, ngçng trêi, bå n«ng,... 6 1.021 Tham quan, tiªu thô néi ®Þa NhÝm 21 369 Tham quan, kinh doanh Nguån: Côc KiÓm l©m – Bé NN vµ PTNT, 2003. (1) Sè liÖu n¨m 2002. §¹i ®a sè c¸c loµi thùc vËt hoang d· ®−îc nu«i trång nh©n t¹o víi qui m« lín nh»m môc ®Ých xuÊt khÈu ë n−íc ta hiÖn nay míi chØ tËp trung ë c¸c tØnh phÝa Nam ®Æc biÖt lµ thµnh phè Hå ChÝ Minh, B×nh D−¬ng, L©m §ång,... Theo thèng kª cña Chi côc KiÓm l©m ë c¸c tØnh nµy, cã 3 c¬ së kinh doanh vµ trång cÊy nh©n t¹o thiªn tuÕ, 1 c¬ së trång cÊy v¹n tuÕ, cau kiÓng, ngò gia b×, 4 c¬ së trång cÊy lan c¸c lo¹i vµ 1 c¬ së trång cÊy d−¬ng xØ. C¸c lo¹i c©y dïng lµm d−îc liÖu nh− th¹ch héc, cÈu tÝch, b¹ch chØ chñ yÕu ®−îc khai th¸c vµ bu«n b¸n t¹i tØnh B¾c Giang (B¶ng 2). B¶ng 2. Sè c¬ së vµ sè l−îng nu«i trång thùc vËt hoang d· theo loµi n¨m 2003 Loµi nu«i Sè c¬ së trång cÊy, kinh doanh(1) Sè l−îng Môc ®Ých nu«i Thiªn tuÕ 3 11855 c©y XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa V¹n tuÕ 2 2600 c©y XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa Cau c¶nh 1 1000 c©y XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa Ngò gia b× 1 200 c©y XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa Lan c¸c lo¹i 4 859262 c©y XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa D−¬ng xØ 1 500000 c©y XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa Th¹ch héc 2 46.000 kg XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa CÈu tÝch 2 56.000 kg XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa B¹ch cËp 1 4.000 kg XuÊt khÈu, tiªu thô néi ®Þa Nguån: Côc KiÓm l©m, Bé NN vµ PTNT, 2003 Tæng hîp cña 4 tØnh TPHCM, B×nh D−¬ng, §µ L¹t, B¾c Giang. 69 §ç Kim Chung §èi víi c¸c lo¹i c©y d−îc liÖu: Theo kÕt qu¶ thèng kª ®Õn cuèi n¨m 2000 cña ViÖn D−îc liÖu, ViÖt Nam cã 3830 loµi, thuéc 296 hä thùc vËt bËc thÊp, còng nh− bËc cao ®−îc dïng lµm thuèc. Trong ®ã 3.600 loµi mäc tù nhiªn vµ tËp trung chñ yÕu ë hÖ sinh th¸i rõng, 106 loµi c©y thuèc thuéc nhãm quÝ hiÕm vµ cã nguy c¬ bÞ tiªu diÖt, ®· ®−îc ghi trong S¸ch ®á ViÖt Nam (1996). C©y d−îc liÖu cã nguån gèc tõ thùc vËt hoang d· ®· ®−îc trång ë nhiÒu vïng thuéc miÒn nói phÝa B¾c vµ gÇn ®©y lµ c¸c tØnh vïng ®ång b»ng s«ng Hång nh− ë H−ng Yªn, VÜnh Phóc, B¾c Giang. NhiÒu n¬i nh− ë x· B×nh Minh, huyÖn Kho¸i Ch©u, 90% d©n (1800 hé) trång c©y thuèc. DiÖn tÝch trång cÊy thuèc chiÕm h¬n 80% diÖn tÝch canh t¸c (400 ha), 20% diÖn tÝch cßn l¹i ®−îc trång lóa. ë tØnh H−ng Yªn, c©y d−îc liÖu ®· ®−îc thay thÕ c©y lóa tõ gi÷a nh÷ng n¨m 1990 (B¶ng 3). Loµi c©y ®−îc trång ®−îc chia thµnh hai nhãm. Nhãm 1: Cã kh¶ n¨ng g©y gièng t¹i ®Þa ph−¬ng bao gåm: b¹c hµ, hóng quÕ, ng−u tÊt, b¹ch chØ, ®Þa liÒn, c¸t c¸nh, b¹ch truËt, h−¬ng nhu, ®−¬ng quy, s©m ®¹i hµnh, cñ mµi (hoµi s¬n), cñ b¸n h¹. Nhãm 2: Khai th¸c tõ rõng tù nhiªn chñ yÕu ë B¾c Hµ, Sa Pa nh−: Hµ thñ « ®á, cèt to¸i bæ, hoµng tinh, v.v... B¶ng 3. Sè loµi c©y thuèc ®· ®−îc thèng kª, xÕp theo c¸c nhãm Sè loµi c©y thuèc Danh môc Sè loµi TØ lÖ (%) Thuéc sè hä Nhãm nÊm – Fungi 14 0,365 8 Ngµnh ®Þa y – Lichenophyta 2 0,052 2 Ngµnh l¸ th«ng – Psilophyta 1 0,026 1 Ngµnh th«ng ®Êt – Lycopodiophyta 3 0,078 1 Ngµnh méc tÆc –Equisetophyta 3 0,078 1 Ngµnh d−¬ng xØ – Polypodiophyta 134 3,498 20 Ngµnh th«ng - Pinophyta (Ngµnh h¹t trÇn - Gymnospermae) 25 0,652 8 Ngµnh méc lan - Magnoliophyta (Ngµnh h¹t kÝn - Angiospermae) 3648 95,248 255 Nguån: Dòng V. vµ Jenne D., 2002. 2.2.2. Môc ®Ých nu«i trång HÇu hÕt c¸c loµi ®éng vËt ®−îc g©y nu«i t¹i n−íc ta ®Òu nh»m môc ®Ých kinh doanh nh− c¸ sÊu, tr¨n, r¾n, ba ba, kú ®µ, .v.v... C¸c loµi khØ, v−în, voäc, culi, h−¬u, nai, ho½ng, hæ, b¸o, bß rõng, chån, cÇy, nhÝm, ®µ ®iÓu, trÜ, c«ng, gµ l«i, vÞt trêi, ngçng trêi, h¹c .v.v... phÇn lín ®−îc tiªu dïng néi ®Þa hoÆc cho môc ®Ých tham quan, lµm c¶nh. C¸c loµi gÊu ngoµi môc ®Ých nu«i lµm c¶nh t¹i c¸c khu du lÞch, khu b¶o tån, v−ên quèc gia, phÇn lín ®−îc sö dông lÊy mËt t¹i c¸c c¬ së t− nh©n. S¶n phÈm cña c¸c loµi ®éng vËt hoang d· g©y nu«i sinh s¶n ®−îc bu«n b¸n chñ yÕu trªn thÞ tr−êng hiÖn nay lµ da (c¸ sÊu, r¾n, tr¨n,...) dïng trong s¶n xuÊt ®å da, ®å mü nghÖ; c¸c lo¹i thÞt thó rõng phôc vô cho ¨n uèng; mËt, nhung, sõng, x−¬ng, v.v... dïng trong bµo chÕ thuèc d©n téc. C¸c lo¹i thùc vËt hoang d· ®−îc trång cÊy chñ yÕu phôc vô cho môc ®Ých xuÊt khÈu vµ tiªu thô néi ®Þa. Thiªn tuÕ, v¹n tuÕ, cau c¶nh, lan, d−¬ng xØ th−êng ®−îc xuÊt khÈu sang c¸c n−íc: §øc, NhËt, Mü, New Zealand víi môc ®Ých lµm c¶nh. C¸c lo¹i th¹ch héc, cÈu tÝch, b¹ch chØ th−êng ®−îc xuÊt sang Hµn Quèc lµm d−îc liÖu. 2.2.3. Vïng nu«i Vïng §«ng Nam bé cã sè l−îng loµi ®éng vËt hoang d· g©y nu«i lµ lín nhÊt víi gÇn 1,6 triÖu con trong ®ã chñ yÕu lµ ba ba (trªn 1 triÖu con), ký t«m, t¾c ke, liu ®iu,... kho¶ng 500 ngµn con, tr¨n, r¾n kho¶ng 20 ngµn con mçi loµi. TiÕp ®ã lµ vïng ®ång b»ng s«ng Hång víi h¬n 1,1 triÖu con c¸c lo¹i trong ®ã chñ yÕu lµ r¾n, rïa, vµ ba ba. Vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long víi tæng sè trªn 150 ngµn con trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c loµi c¸ sÊu (44 ngµn con), ba ba 70 Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ-qu¶n lý chñ yÕu... (49 ngµn con), tr¨n (gÇn 60 ngµn con), vïng B¾c Trung bé víi trªn 140 ngµn con chñ yÕu lµ ba ba, h−¬u, nai ho·ng. Vïng §«ng B¾c víi trªn 10 ngµn con chñ yÕu lµ ba ba vµ vïng T©y Nguyªn cã kho¶ng 9000 con chñ yÕu lµ ba ba, bß s¸t, h−¬u nai. C¸c vïng duyªn h¶i Nam Trung bé vµ T©y B¾c cã sè ®éng vËt g©y nu«i kh«ng ®¸ng kÓ d−íi 2000 con chñ yÕu lµ c¸c lo¹i h−¬u, nai, khØ, c¸ sÊu. 2.2.4. T×nh h×nh cÊp giÊy phÐp ®¨ng ký kinh doanh Theo b¸o c¸o cña c¸c Chi côc KiÓm l©m tØnh, hÇu hÕt c¸c c¬ së trång cÊy nh©n t¹o thùc vËt hoang d· nh»m môc ®Ých xuÊt khÈu ®Òu ®· hoµn tÊt viÖc ®¨ng ký tr¹i nu«i víi c¸c Chi côc KiÓm l©m ®Þa ph−¬ng. Trong khi ®ã, nhiÒu c¬ së g©y nu«i sinh s¶n ®éng vËt hoang d· ch−a ®¨ng ký, tû lÖ ®¨ng ký kinh doanh míi ®¹t 26% (víi cÇy), 40% víi ba ba vµ r¾n vµ 60% víi h−¬u, nai, ho·ng d−íi 60%. Nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn viÖc ch¨n nu«i tù ph¸t, ch−a ®¨ng ký ho¹t ®éng g©y nu«i cßn phæ biÕn trong c¸c hé gia ®×nh lµ do sè loµi vµ sè l−îng c¸c loµi nu«i cßn Ýt, s¶n phÈm hµng ho¸ ch−a nhiÒu vµ æn ®Þnh trong mçi hé, ®iÒu kiÖn ®i l¹i ë nhiÒu vïng cßn khã kh¨n, kiÓm l©m ch−a cã ®iÒu kiÖn kiÓm kª vµ n¾m b¾t ®ñ th«ng tin. V× vËy, ®Ó cã mét con sè chÝnh x¸c, cÇn x©y dùng hÖ thèng th«ng tin tõ Trung −¬ng tíi c¸c tØnh vµ huyÖn, x·. Bªn c¹nh ®ã, cÇn cã c¸c cuéc ®iÒu tra ®iÓm, ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c c¸c loµi ®−îc nu«i vµ t×nh tr¹ng ®¨ng ký vµ cÊp phÐp g©y nu«i. 2.2.5. Ph−¬ng thøc g©y nu«i / trång cÊy nh©n t¹o ®éng thùc vËt hoang d∙ KÕt qu¶ ®iÒu tra c¸c c¬ së g©y nu«i sinh s¶n vµ trång cÊy nh©n t¹o cña nhãm nghiªn cøu t¹i mét sè tØnh miÒn B¾c, Trung vµ Nam cho thÊy: cã 4 m« h×nh g©y nu«i chñ yÕu hiÖn nay lµ i) c¸c khu b¶o tån, v−ên quèc gia, khu du lÞch, ii) c¸c tr¹i nu«i trång lín thuéc c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp, iii) c¸c tr¹i ‘vÖ tinh’ cña c¸c c«ng ty, vµ iv) c¸c tr¹i cã qui m« nhá t¹i c¸c hé gia ®×nh. HÇu hÕt c¸c loµi ®éng vËt ®−îc g©y nu«i t¹i c¸c tr¹i vµ c¸c hé gia ®×nh ®Òu theo ph−¬ng thøc nu«i nhèt trªn ®Êt thæ c− ®èi víi c¸c loµi tr¨n, r¾n, ba ba, c¸ sÊu, h−¬u, nai, gÊu, khØ, chån, kú ®µ,… H×nh thøc ch¨n nu«i trong c¸c hé c¸ thÓ chñ yÕu vÉn dùa vµo ch¨n nu«i qu¶ng canh hoÆc b¸n th©m canh do vèn ®Çu t− cho c¬ së h¹ tÇng, vËt t−, con gièng,… thÊp dÉn ®Õn khèi l−îng hµng ho¸ s¶n xuÊt nhá, lÎ, tû lÖ rñi ro cao, chÊt l−îng s¶n phÈm thÊp vµ kh«ng ®ång ®Òu. §èi víi c¸c tr¹m, tr¹i g©y nu«i sinh s¶n vµ trång cÊy nh©n t¹o ®éng thùc vËt hoang d· thuéc c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp,… ph−¬ng thøc nu«i trång trªn ®Êt c«ng, trªn c¸c diÖn tÝch ®−îc giao lµ phæ biÕn. - Chuång tr¹i Chuång nu«i §VHD kh¸c nhau theo loµi, theo t×nh tr¹ng kinh tÕ cña ng−êi nu«i vµ tËp qu¸n cña ®Þa ph−¬ng. §èi víi c¸c loµi ®éng vËt nguy hiÓm nh− r¾n, tr¨n,... chØ mét sè Ýt nh÷ng hé cã diÖn tÝch réng, c¸c khu nu«i, khu Êp trøng ®−îc ®Æt c¸ch xa khu gia ®×nh ë, trong khi phÇn lín c¸c hé do diÖn tÝch chËt hÑp x©y dùng khu nu«i ngay trong khu ë cña gia ®×nh. Do vËy khã ®¶m b¶o ®−îc an toµn cho ng−êi vµ vËt nu«i ®ång thêi g©y « nhiÔm m«i tr−êng do thøc ¨n cña c¸c loµi nµy hÇu hÕt lµ thÞt ®éng vËt, l¹i ®−îc l−u gi÷ trong chuång hµng tuÇn. KÕt qu¶ kh¶o s¸t cho thÊy phÇn lín c¸c hÖ thèng chuång tr¹i, c¬ së h¹ tÇng phôc vô cho s¶n xuÊt cßn th« s¬, mang tÝnh tËn dông do thiÕu ®Çu t−, thiÕu hiÓu biÕt vÒ ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng c¸c ®éng vËt hoang d·. V× vËy h¬n 90% sè chuång nu«i §VHD ch−a ®¸p øng ®−îc cho ch¨n nu«i, trång cÊy trong ®iÒu kiÖn th©m canh, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Do vËy, ®Ó ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh cña CITES vÒ g©y nu«i vµ n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ vµ chÊt l−¬ng cña viÖc g©y nu«i §VHD, cÇn ph¶i cã quy tr×nh h−íng dÉn n«ng d©n vÒ tiªu chuÈn quy c¸ch chuång tr¹i phï hîp víi tõng loµi nu«i, tõng ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña ng−êi nu«i vµ ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña mçi vïng. - Thøc ¨n Thøc ¨n nu«i §VHD kh¸c nhau theo tõng loµi nu«i, tõng løa tuæi, tõng môc ®Ých nu«i (nu«i sinh s¶n vµ nu«i thÞt, nu«i c¶nh, nu«i lÊy mËt, nhung). §èi víi c¸c loµi chim, thó nh− h−¬u, nai, ho½ng, sãc, khØ, gµ rõng, gµ l«i, c«ng,... thøc ¨n chÝnh lµ c¸c lo¹i mÇm, l¸, cá, hoa, qu¶, vá, cñ, c¸c chÊt bét, c«n trïng,... chñ yÕu ®−îc thu h¸i trong tù nhiªn. Nguån cung cÊp thøc ¨n cho c¸c loµi nµy hiÖn kh¸ phong phó vµ dåi dµo do cã thÓ tËn dông c¸c s¶n phÈm tõ trång trät. Riªng ®èi víi loµi khØ cã thÓ sö dông c¸c lo¹i thøc ¨n tæng hîp, thøc ¨n c«ng nghiÖp trong ch¨n nu«i. §iÒu nµy cho 71 §ç Kim Chung thÊy tiÒm n¨ng lín cho viÖc më réng g©y nu«i c¸c loµi chim, thó trªn t¹i c¸c hé gia ®×nh trong nh÷ng n¨m tíi. §èi víi c¸c loµi ®éng vËt chñ yÕu ¨n thÞt nh− cÇy, tr¨n, r¾n, thøc ¨n chÝnh lµ Õch, nh¸i, chuét, cãc, chim, trøng, thá, gµ, vÞt,... Ngoµi ra tr¨n, r¾n còng cã thÓ nu«i b»ng thøc ¨n c«ng nghiÖp. C¸ sÊu cã thøc ¨n chÝnh lµ c¸c lo¹i c¸, gµ vÞt, phÕ th¶i lß mæ,... C¸c loµi thuéc bé th»n l»n, bé rïa vµ l−ìng c− nh− nh«ng, «r«, rång ®Êt, ba ba, ®åi måi, Õch th−êng ¨n c¸c loµi c«n trïng, nhéng t»m, giun, t«m, cua, c¸, èc, hÕn,....§iÒu ®¸ng chó ý lµ nguån cung cÊp thøc ¨n cho c¸c loµi nãi trªn chñ yÕu vÉn ®−îc khai th¸c trong tù nhiªn. §iÒu nµy ®· ®e do¹ c¸c loµi sinh vËt cã Ých kh¸c nh− cãc, nh¸i, chim.. g©y mÊt c©n b»ng sinh th¸i, t¨ng s©u bÖnh ph¸ h¹i mïa mµng. - Nguån gièng Mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó g©y nu«i sinh s¶n theo luËt ViÖt Nam còng nh− theo c«ng −íc CITES lµ