Luận văn Xã hội hóa công chứng ở Việt Nam hiện nay

1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đẩy mạnh cải cách tổ chức và hoạt động của Nhà nước, phát huy dân chủ, tăng cường pháp chế là một nội dung quan trọng của sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước ở Việt Nam hiện nay. Một trong các yêu cầu quan trọng của nội dung này là xác định đúng vai trò, chức năng của Nhà nước trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xác định vai trò của Nhà nước trong cung ứng dịch vụ công nhằm làm cho bộ máy nhà nước tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; đảm bảo sự phát triển bền vững và nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Trước yêu cầu trên, xã hội hóa dịch vụ công, trong đó có xã hội hóa công chứng là một giải pháp quan trọng. Cùng với chủ trương xã hội hóa các hoạt động luật sư, tư vấn, giám định tư pháp, xã hội hóa công chứng là quan điểm, chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay, thể hiện đặc biệt rõ nét ở Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 với nội dung: Hoàn thiện thể chế công chứng. Xác định rõ phạm vi công chứng và chứng thực, giá trị pháp lý của văn bản công chứng. Xây dựng mô hình quản lý nhà nước về công chứng theo hướng Nhà nước chỉ tổ chức cơ quan công chứng thích hợp; có bước đi phù hợp để từng bước xã hội hóa công việc này [29]. Tuy nhiên, cũng như xã hội hóa dịch vụ công, xã hội hóa công chứng ở nước ta hiện nay vẫn còn là vấn đề mới, chưa có tiền lệ, chưa được làm sáng tỏ về lý luận cũng như thực tiễn; còn có sự khác nhau về nhận thức không chỉ trong người dân, mà ngay cả trong đội ngũ công chức trong các cơ quan hành chính, cơ 2 quan tư pháp, các chuyên gia, các nhà quản lý và các nhà nghiên cứu khoa học pháp lý. Vì vậy, để thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về xã hội hóa công chứng, kịp thời đáp ứng yêu cầu của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cải cách hành chính, cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế, cần khẩn trương nghiên cứu một cách nghiêm túc, khách quan, toàn diện, có hệ thống cả về cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn nhằm tạo cơ sở khoa học tin cậy cho toàn bộ quá trình xã hội hóa công chứng ở Việt Nam. Với lý do trên, tác giả chọn đề tài "Xã hội hóa công chứng ở Việt Nam hiện nay" cho luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Xã hội hóa công chứng là vấn đề mới ở Việt Nam, chưa có tiền lệ, chưa được thể chế hóa. Về góc độ lý luận, cho đến nay vấn đề xã hội hóa công chứng chưa được nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện, đầy đủ; chưa có một đề tài nào trực tiếp đi sâu nghiên cứu cơ sở lý luận về xã hội hóa công chứng. Trong một số luận án, luận văn, bài viết về công chứng, xã hội hóa công chứng mới chỉ được đề cập đến như là một trong các giải pháp hoàn thiện pháp luật công chứng hoặc đổi mới tổ chức hoạt động công chứng ở Việt Nam hiện nay. Ví dụ: Luận án tiến sĩ Luật học: "Tổ chức và hoạt động công chứng nhà nước ở nước ta hiện nay" của tác giả Dương Khánh, 2002; Luận văn thạc sĩ Luật học: "Hoàn thiện pháp luật về công chứng ở Việt Nam hiện nay" của tác giả Lê Kim Hoa, 2003; bài "Một số ý kiến về đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan công chứng" của tác giả Lê Khả đăng trên báo Pháp luật, ngày 18/2/2003; "Công chứng, chứng thực trong điều kiện cải cách hành chính và cải cách tư pháp" của tác giả Trần Thất, đăng trên tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 6/2004; "Công chứng, chứng thực ở 3 Việt Nam - Thực trạng và định hướng phát triển" của tác giả Phạm Văn Lợi, đăng trên tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 7/2002. Một số luận văn, bài viết về xã hội hóa các hoạt động bổ trợ tư pháp, trong đó, hoạt động công chứng được đề cập đến như một trong các hoạt động bổ trợ tư pháp cần thiết phải xã hội hóa. Ví dụ: Luận văn thạc sĩ Luật học: "Xã hội hóa các hoạt động bổ trợ tư pháp" của tác giả Trần Thị Quang Hồng, 2000; bài "Khái niệm, định hướng xã hội hóa tổ chức và hoạt động bổ trợ tư pháp" của tác giả Nguyễn Văn Tuân, đăng trên tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 8/2004. Tác giả Nguyễn Văn Toàn đã có Luận văn thạc sĩ (bảo vệ tại Cộng hòa Pháp) với đề tài: "Công chứng Việt Nam trong nền kinh tế thị trường theo mô hình công chứng Latinh", 2004. Luận văn đã nghiên cứu và phân tích khá sâu sắc các hệ thống công chứng trên thế giới, đặc biệt, đi sâu nghiên cứu cải cách công chứng ở Cộng hòa Ba Lan và Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, hai điển hình thành công của việc cải cách công chứng từ mô hình công chứng nhà nước sang mô hình công chứng Latinh ở các nước có nền kinh tế chuyển đổi; phân tích thực trạng công chứng Việt Nam và đưa ra giải pháp đổi mới công chứng Việt Nam theo mô hình công chứng Latinh. Tuy nhiên, cơ sở lý luận của việc đổi mới này chưa được tác giả quan tâm đề cập trong luận văn. Bộ Tư pháp, Nhà Pháp luật Việt - Pháp cũng đã tổ chức một số hội thảo khoa học về đổi mới tổ chức và hoạt động công chứng trong điều kiện cải cách hành chính ở Việt Nam; về vai trò của các nghề bổ trợ tư pháp (trong đó có công chứng) trong Nhà nước pháp quyền; về kinh nghiệm tổ chức, hoạt động công chứng ở Cộng hòa Pháp và các quốc gia trên thế giới… Gần đây nhất, đầu năm 2005, Viện Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp được giao nhiệm vụ nghiên cứu đề tài cấp bộ "Những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc xã hội hóa một số hoạt động bổ trợ tư pháp, hành chính tư pháp", mà địa chỉ áp dụng kết quả nghiên cứu là lĩnh vực công chứng, giám định tư 4 pháp và một số hoạt động hộ tịch. Tuy nhiên, việc nghiên cứu đề tài hiện mới đang từng bước triển khai. Xã hội hóa công chứng ở Việt Nam hiện nay là đề tài đầu tiên nghiên cứu tương đối hệ thống và toàn diện lý luận về xã hội hóa công chứng, nhằm góp phần làm cơ sở khoa học cho quá trình xã hội hóa công chứng ở Việt Nam. 3. Phạm vi nghiên cứu của luận văn Xã hội hóa công chứng là một lĩnh vực có phạm vi nghiên cứu tương đối rộng, song dưới góc độ lý luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật, luận văn chủ yếu tập trung nghiên cứu, làm rõ những vấn đề lý luận về xã hội hóa công chứng gắn liền với quá trình cải cách hành chính, cải cách tư pháp; đánh giá thực trạng công chứng nhà nước từ năm 2001 đến nay (tính từ thời điểm Nghị định số 75/2000/NĐ-CP ngày 08/12/2000 của Chính phủ về công chứng, chứng thực có hiệu lực thi hành); yêu cầu khách quan xã hội hóa công chứng; đề ra các quan điểm giải pháp cơ bản để xã hội hóa công chứng ở Việt Nam với lộ trình từ nay đến năm 2020. 4. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn 4.1. Mục đích Mục đích của luận văn là trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về xã hội hóa công chứng, đề xuất và phân tích các quan điểm, giải pháp xã hội hóa công chứng ở Việt Nam trong thời gian tới, góp phần thực hiện mục tiêu cải cách tổ chức và hoạt động của nhà nước nói chung, mục tiêu cải cách tư pháp nói riêng trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. 4.2. Nhiệm vụ của luận văn Để thực hiện mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ: - Làm rõ một số vấn đề lý luận về công chứng, xã hội hóa công chứng. 5 - Đánh giá thực trạng tổ chức, hoạt động công chứng nhà nước và phân tích các yêu cầu khách quan xã hội hóa công chứng ở Việt Nam hiện nay. - Đề xuất các quan điểm, giải pháp xã hội hóa công chứng. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; về cải cách hành chính, cải cách tư pháp. Luận văn dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, trực tiếp sử dụng các phương pháp của triết học Mác - Lênin, như phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, phương pháp lịch sử cụ thể, phân tích và tổng hợp, thống kê luật học, lý thuyết hệ thống... 6. Đóng góp mới của luận văn Luận văn là chuyên khảo khoa học đầu tiên nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống về xã hội hóa công chứng, đưa ra khái niệm xã hội hóa công chứng, nguyên tắc phạm vi xã hội hóa công chứng, ý nghĩa của xã hội hóa công chứng, các giải pháp cơ bản để đưa chủ trương xã hội hóa công chứng của Đảng và Nhà nước vào cuộc sống. 7. Ý nghĩa lý luận, ý nghĩa thực tiễn của luận văn - Luận văn đóng góp cho việc giải quyết các vấn đề lý luận về việc xã hội hóa công chứng ở Việt Nam. - Những vấn đề được làm sáng tỏ trong luận văn có thể đóng góp cho việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về công chứng ở Việt Nam theo hướng xã hội hóa, thực hiện chủ trương xã hội hóa công chứng của Đảng và Nhà nước. - Luận văn có thể làm tài liệu nghiên cứu, giảng dạy về công chứng, xã hội hóa công chứng. 6 8. Kết cấu luận văn Ngoài mục lục, mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 2 chương, 5 tiết. 7 Ch−¬ng 1 C¬ së lý luËn vÒ x· héi hãa c«ng chøng 1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, vai trß c«ng chøng 1.1.1. Kh¸i niÖm c«ng chøng Kh¸i niÖm c«ng chøng lµ mét vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi toµn bé c¸c vÊn ®Ò kh¸c liªn quan ®Õn c«ng chøng, ®Æc biÖt lµ viÖc x©y dùng thÓ chÕ, x¸c ®Þnh m« h×nh tæ chøc ®¶m b¶o ph¸t huy vai trß c«ng chøng vµ hiÖu qu¶ c«ng chøng trong ®êi sèng x· héi. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam, cho ®Õn nay vÒ mÆt lý luËn, kh¸i niÖm c«ng chøng ch−a ®−îc lµm râ, quan niÖm vÒ c«ng chøng míi chØ ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c v¨n b¶n ph¸p lý vÒ c«ng chøng. Theo Th«ng t− sè 574/QLTPK ngµy 10/10/1987 cña Bé T− ph¸p - mét th«ng t− cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng, khai sinh hÖ thèng c«ng chøng nhµ n−íc ë ViÖt Nam - c«ng chøng nhµ n−íc ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc víi môc ®Ých gióp c¸c c«ng d©n, c¬ quan, tæ chøc lËp vµ x¸c nhËn c¸c v¨n b¶n, sù kiÖn cã ý nghÜa ph¸p lý, hîp ph¸p hãa c¸c v¨n b¶n, sù kiÖn ®ã, lµm cho c¸c v¨n b¶n, sù kiÖn ®ã cã hiÖu lùc thùc hiÖn. LÇn ®Çu tiªn kÓ tõ khi thµnh lËp n−íc (2/9/1945), kh¸i niÖm c«ng chøng nhµ n−íc ®−îc ®−a ra ë ViÖt Nam, ®¸nh dÊu sù ®æi míi vÒ t− duy ph¸p lý, b−íc ®Çu ®¸p øng yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ ë giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú chuyÓn ®æi. Tuy nhiªn, lµ v¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn vÒ c«ng chøng trong giai ®o¹n ®Çu cña thêi kú ®æi míi, do ®ã, v¨n b¶n nµy kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc c¸c h¹n chÕ, ®ã lµ: ch−a x¸c ®Þnh ®−îc chñ thÓ, ®èi t−îng cña ho¹t ®éng c«ng chøng còng nh− néi dung viÖc c«ng chøng, ch−a ph©n biÖt râ ho¹t ®éng c«ng chøng víi ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc kh¸c. Qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ®· lµm t¨ng nhanh c¶ vÒ sè l−îng vµ quy m« c¸c giao l−u d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng 8 m¹i, ®Æt ra yªu cÇu ngµy cµng cao ®èi víi ho¹t ®éng c«ng chøng. Do ®ã, trong vßng 10 n¨m (1991 - 2000), ChÝnh phñ ®· ban hµnh ba nghÞ ®Þnh vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n−íc, ®ã lµ: NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT ngµy 27/2/1991 cña Héi ®ång Bé tr−ëng (nay lµ ChÝnh phñ) vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n−íc (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT); NghÞ ®Þnh sè 31/CP ngµy 18/5/1996 cña ChÝnh phñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng nhµ n−íc (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh sè 31/CP) vµ NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP ngµy 08/12/2000 cña ChÝnh phñ vÒ c«ng chøng, chøng thùc (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP). Theo NghÞ ®Þnh sè 45/H§BT, c«ng chøng nhµ n−íc ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: C«ng chøng nhµ n−íc lµ viÖc chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña c¸c hîp ®ång vµ giÊy tê theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, nh»m b¶o vÖ quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n vµ c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi (sau ®©y gäi chung lµ c¸c tæ chøc) gãp phÇn phßng ngõa vi ph¹m ph¸p luËt, t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. C¸c hîp ®ång vµ giÊy tê ®· ®−îc c«ng chøng cã gi¸ trÞ chøng cø (§iÒu 1). §Õn NghÞ ®Þnh sè 31/CP, c«ng chøng nhµ n−íc ®−îc x¸c ®Þnh: C«ng chøng lµ viÖc chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña c¸c hîp ®ång vµ giÊy tê theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, nh»m b¶o vÖ quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n vµ c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi (sau ®©y gäi chung lµ c¸c tæ chøc) gãp phÇn phßng ngõa vi ph¹m ph¸p luËt, t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. C¸c hîp ®ång, giÊy tê ®· ®−îc c«ng chøng nhµ n−íc chøng nhËn hoÆc ñy ban nh©n d©n cÊp cã thÈm quyÒn chøng thùc cã gi¸ trÞ chøng cø, trõ tr−êng hîp bÞ tßa ¸n nh©n d©n tuyªn bè lµ v« hiÖu (§iÒu 1). So víi Th«ng t− sè 574/QLTPK, kh¸i niÖm c«ng chøng ë hai NghÞ ®Þnh nµy ®· ®−îc x¸c ®Þnh cô thÓ, râ rµng h¬n. Vµ nÕu so s¸nh NghÞ ®Þnh sè 9 45/H§BT víi NghÞ ®Þnh sè 31/CP th× NghÞ ®Þnh sè 31/CP ®· b−íc ®Çu cã sù ph©n biÖt hµnh vi c«ng chøng vµ hµnh vi chøng thùc. Tuy nhiªn, ý nghÜa ph¸p lý cña hµnh vi c«ng chøng vµ hµnh vi chøng thùc ch−a ®−îc ph©n biÖt. Quy ®Þnh "chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña c¸c hîp ®ång, giÊy tê" ë c¶ hai NghÞ ®Þnh nµy cßn qu¸ chung chung, khã hiÓu, dÔ g©y nªn sù tïy tiÖn vµ c¸c hÖ qu¶ kh¸c nhau trong thùc tiÔn ho¹t ®éng c«ng chøng. ChØ ®Õn NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP, kh¸i niÖm c«ng chøng míi ®−îc t¸ch b¹ch khái kh¸i niÖm chøng thùc. Kh¸i niÖm c«ng chøng ë NghÞ ®Þnh nµy ®· ®−îc x¸c ®Þnh khoa häc h¬n, tiÖm cËn gÇn h¬n víi quan niÖm chung cña thÕ giíi vÒ c«ng chøng. Theo NghÞ ®Þnh nµy, "c«ng chøng lµ viÖc phßng c«ng chøng chøng nhËn tÝnh x¸c thùc cña hîp ®ång ®−îc giao kÕt hoÆc giao dÞch kh¸c ®−îc x¸c lËp trong quan hÖ d©n sù, kinh tÕ, th−¬ng m¹i vµ quan hÖ x· héi kh¸c (sau ®©y gäi lµ hîp ®ång, giao dÞch) vµ thùc hiÖn c¸c viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy" (kho¶n 1 §iÒu 2). Cïng víi viÖc x¸c ®Þnh kh¸i niÖm c«ng chøng nh− trªn, NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP ®· x¸c ®Þnh kh¸i niÖm chøng thùc "lµ viÖc ñy ban nh©n d©n cÊp huyÖn, cÊp x· x¸c nhËn sao y giÊy tê, hîp ®ång, giao dÞch vµ ch÷ ký cña c¸ nh©n trong c¸c giÊy tê phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch cña hä theo quy ®Þnh cña NghÞ ®Þnh nµy" (kho¶n 2 §iÒu 2). §iÓm míi quan träng n÷a cña NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP lµ ®· thay ®æi tªn gäi tõ "Phßng c«ng chøng nhµ n−íc" ë c¸c v¨n b¶n ph¸p lý tr−íc ®ã thµnh "Phßng c«ng chøng". §iÒu nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng, t¹o tiÒn ®Ò ®Ó tiÕn tíi chuyªn m«n hãa, chuyªn nghiÖp hãa vµ x· héi hãa nghÒ c«ng chøng ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm c«ng chøng cña NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP cßn cã mét sè ®iÓm ch−a phï hîp, ®ã lµ: Thø nhÊt, mÆc dï NghÞ ®Þnh ®· cã sù ph©n biÖt hµnh vi c«ng chøng vµ hµnh vi chøng thùc b»ng hai kh¸i niÖm kh¸c nhau, song xem xÐt tæng thÓ NghÞ 10 ®Þnh sè 75/2000/N§-CP, cã thÓ thÊy, ho¹t ®éng c«ng chøng vµ ho¹t ®éng chøng thùc vÉn ®−îc ®ång nhÊt c¶ vÒ chñ thÓ, ®èi t−îng vµ ý nghÜa ph¸p lý. Thø hai, nÕu Th«ng t− sè 574/QLTPK còng nh− NghÞ ®Þnh sè 45/CP vµ NghÞ ®Þnh sè 31/CP ch−a x¸c ®Þnh chñ thÓ cña ho¹t ®éng c«ng chøng, th× NghÞ ®Þnh sè 75/2000/N§-CP l¹i x¸c ®Þnh chñ thÓ cña ho¹t ®éng c«ng chøng lµ Phßng c«ng chøng - "C«ng chøng lµ viÖc Phßng c«ng chøng chøng nhËn...". Thùc tiÔn ho¹t ®éng c«ng chøng cho thÊy, dï ®−îc tæ chøc nh− thÕ nµo, c«ng chøng vÉn lµ ho¹t ®éng cña c«ng chøng viªn, c«ng chøng viªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n vÒ hµnh vi c«ng chøng cña m×nh. Quy ®Þnh nh− trªn ®· lµm "mê" ®i vai trß cña c«ng chøng viªn trong ho¹t ®éng c«ng chøng. Thø ba, xem xÐt mét c¸ch hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý vÒ c«ng chøng ë n−íc ta tõ n¨m 1987 ®Õn nay cho thÊy, dï sö dông thuËt ng÷ "C«ng chøng nhµ n−íc" hay "C«ng chøng" th× quan niÖm vÒ c«ng chøng cña ViÖt Nam vÉn kh«ng thay ®æi, ®ã lµ: c«ng chøng lµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc, do Nhµ n−íc trùc tiÕp thùc hiÖn. Víi quan niÖm nµy, c«ng chøng ViÖt Nam ®−îc tæ chøc theo m« h×nh c«ng chøng nhµ n−íc (phßng c«ng chøng lµ c¬ quan nhµ n−íc, c«ng chøng viªn lµ c«ng chøc nhµ n−íc, h−ëng l−¬ng tõ ng©n s¸ch nhµ n−íc, Nhµ n−íc ®¶m b¶o toµn bé c¬ së vËt chÊt cho ho¹t ®éng c«ng chøng). §©y lµ m« h×nh c«ng chøng mang tÝnh ®Æc thï cña Liªn X« (cò) vµ hÇu hÕt c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa tr−íc ®©y trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, bao cÊp. Nh÷ng ®iÓm ch−a phï hîp trªn ®· dÉn ®Õn c¸c c¸ch hiÓu kh¸c nhau (thËm chÝ tr¸i ng−îc nhau) kh«ng chØ cña x· héi mµ c¶ c¸c nhµ qu¶n lý vµ ®éi ngò c«ng chøng viªn vÒ c«ng chøng (c«ng chøng lµ mét c¬ quan hµnh chÝnh, còng cã ý kiÕn cho lµ c¬ quan hµnh chÝnh - t− ph¸p, ho¹t ®éng c«ng chøng lµ ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc; c«ng chøng lµ mét tæ chøc nghÒ nghiÖp, ho¹t ®éng c«ng chøng lµ ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, hç trî c«ng d©n, hç trî qu¶n lý nhµ n−íc vµ hç trî t− ph¸p, do ®ã, c«ng chøng lµ mét thiÕt chÕ bæ trî t− ph¸p còng gièng nh− luËt s−). 11 Sù thiÕu thèng nhÊt trong nhËn thøc vÒ c«ng chøng nh− trªn ®· g©y ¶nh h−ëng kh«ng nhá tíi chÊt l−îng, hiÖu qu¶ vµ vai trß c«ng chøng trong ®êi sèng x· héi. Nguyªn nh©n chÝnh ë ®©y lµ do chóng ta ch−a cã ®−îc nhËn thøc ®óng vÒ b¶n chÊt c«ng chøng. Nh− vËy, ®Ó cã ®−îc nhËn thøc thèng nhÊt, chuÈn x¸c vÒ c«ng chøng, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn c«ng chøng, ph¸t huy vai trß c«ng chøng trong ®êi sèng x· héi, vÒ mÆt lý luËn, tr−íc hÕt cÇn nghiªn cøu lµm râ b¶n chÊt c«ng chøng. VËy, nªn hiÓu nh− thÕ nµo vÒ b¶n chÊt c«ng chøng? Theo Tõ ®iÓn LuËt häc cña Mü, c«ng chøng (Notarial) lµ ho¹t ®éng cña c«ng chøng viªn… C«ng chøng viªn, theo tiÕng Latinh lµ "Notarius". "Notarius" trong LuËt Anh cæ lµ mét ng−êi sao chÐp hay trÝch lôc c¸c lo¹i v¨n b¶n, giÊy tê kh¸c, ng−êi lµm chøng. Trong LuËt La M·, lµ ng−êi ghi chÐp, th− ký, tèc ký, ng−êi ghi chÐp c¸c ho¹t ®éng trong nghÞ viÖn cña tßa ¸n, hoÆc ghi chÐp theo lêi ng−êi kh¸c ®äc, ng−êi so¹n c¸c di chóc vµ giÊy chuyÓn nh−îng së h÷u [119, tr. 1990]. Theo c¸ch gi¶i thÝch trªn, xÐt vÒ nguån gèc, c«ng chøng lµ nghÒ sím xuÊt hiÖn trong lÞch sö loµi ng−êi (tõ thêi La M· cæ ®¹i), víi vai trß ghi chÐp, so¹n th¶o v¨n b¶n vµ lµm chøng. Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ c«ng chøng cho thÊy, trªn thÕ giíi cã ba hÖ thèng c«ng chøng: HÖ thèng c«ng chøng Latinh t−¬ng øng víi hÖ thèng luËt La M· (cßn gäi lµ hÖ thèng ph¸p luËt d©n sù - Civil Law); hÖ thèng c«ng chøng ¡nglo - Saxon t−¬ng øng víi hÖ thèng ph¸p luËt ¡nglo - Saxon (Common Law) vµ hÖ thèng c«ng chøng Collectiviste (c«ng chøng tËp thÓ) t−¬ng øng víi hÖ thèng ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa (Sovietique). So s¸nh c¸c hÖ thèng c«ng chøng cho thÊy, mÆc dï gi÷a hÖ thèng c«ng chøng Latinh vµ hÖ thèng c«ng chøng Anglo - Saxon cã sù kh¸c biÖt nhau vÒ 12 c¸ch thøc tæ chøc, ho¹t ®éng, tr×nh tù, thñ tôc c«ng chøng, song quan niÖm vÒ c«ng chøng ë hai hÖ thèng nµy vÒ c¬ b¶n t−¬ng ®ång. C¶ hai hÖ thèng nµy ®Òu coi c«ng chøng lµ mét nghÒ tù do, c«ng chøng viªn ho¹t ®éng ®éc lËp, tù chÞu tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n vÒ ho¹t ®éng cña m×nh. Tuy nhiªn, ®ã lµ mét nghÒ ®Æc biÖt, ®ßi hái c«ng chøng viªn ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n (luËt) vµ kü n¨ng nghiÖp vô ®−îc Nhµ n−íc c«ng nhËn ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o tÝnh x¸c thùc cho c¸c hîp ®ång vèn rÊt phøc t¹p, ®a d¹ng, c«ng chøng viªn do Nhµ n−íc bæ nhiÖm hoÆc c«ng nhËn theo c¸c ®iÒu kiÖn, tiªu chuÈn do luËt ®Þnh vµ ho¹t ®éng theo chÕ ®é chøng chØ hµnh nghÒ. Cã thÓ thÊy râ ®iÒu ®ã qua ph¸p luËt thùc ®Þnh vÒ c«ng chøng cña mét sè n−íc. ë Céng hßa Ph¸p (mét ®iÓn h×nh cña tr−êng ph¸i c«ng chøng Latinh), §iÒu 1 Ph¸p lÖnh sè 45-2500 ngµy 02/11/1945 vÒ §iÒu lÖ c«ng chøng cña Céng hßa Ph¸p quy ®Þnh: "C«ng chøng viªn lµ viªn chøc c«ng, ®−îc bæ nhiÖm ®Ó lËp c¸c hîp ®ång vµ v¨n b¶n mµ theo ®ã, c¸c bªn ph¶i hoÆc muèn ®em l¹i tÝnh x¸c thùc gièng nh− c¸c v¨n b¶n cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn vµ ®Ó ®¶m b¶o ngµy, th¸ng ch¾c ch¾n, l−u gi÷ vµ cÊp c¸c b¶n sao v¨n b¶n c«ng chøng" [118, tr. 8]. (§iÒu 1 §iÒu lÖ c«ng chøng ®−îc ban hµnh kÌm theo LÖnh sè 48/FR ngµy 29/8/1968 cña Céng hßa Bª-nanh còng chÐp l¹i gÇn nh− nguyªn v¨n ®iÒu luËt trªn) [118, tr. 125]. ë V−¬ng quèc Anh (mét trong c¸c ®iÓn h×nh cña tr−êng ph¸i c«ng chøng Anglo - Saxon), quy chÕ c«ng chøng n¨m 1801, 1833, 1834 quy ®Þnh: C«ng chøng viªn lµ viªn chøc ®−îc bæ nhiÖm ®Ó thùc hiÖn c¸c hµnh vi c«ng chøng sau: So¹n th¶o,