Một số biện pháp nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả xuất khẩu lao động Việt Nam trong những năm tới

Lêi nãi ®Çu Sau gÇn 20 n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ, tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, theo ®Þnh h­íng X· héi chñ nghÜa vµ cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, nÒn kinh tÕ n­íc nhµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng b­íc ®Çu, song còng chØ ®¸p øng ®­îc mét phÇn tr­íc nh÷ng nhu cÇu cÊp thiÕt cña x· héi, ®Æc biÖt lµ nhu cÇu viÖc lµm do tû lÖ thÊt nghiÖp gia t¨ng tõ chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ vµ bïng næ d©n sè. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, xuÊt khÈu lao ®éng ®· trë thµnh mét ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc ta. Tõ khi ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®Õn nay ®· ®­îc h¬n 20 n¨m, xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ, song bªn c¹nh ®ã, vÉn cßn tån t¹i nhiÒu h¹n chÕ vµ nh÷ng th¸ch thøc míi. Víi søc Ðp néi t¹i vÒ viÖc lµm, nguyÖn väng cña ng­êi lao ®éng vµ lîi Ých Quèc gia, ®ßi hái ph¶i ®­îc ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶, kÓ c¶ sè l­îng lÉn chÊt l­îng cña ch­¬ng tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng, hiÖn t¹i còng nh­ trong nh÷ng n¨m tíi. Nh»m ®­a lÜnh vùc xuÊt khÈu lao ®éng lªn mét tÇm cao míi, t­¬ng xøng víi vÞ trÝ vµ vai trß quan träng cña nã. Trong ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay vµ xu h­íng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam hay thùc chÊt lµ ®­a nhiÒu lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi lµ mét ho¹t ®éng cÇn thiÕt. Sau qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ ®i thùc tËp, lµ mét sinh viªn t«i nhËn thøc s©u s¾c r»ng: XuÊt khÈu lao ®éng qu¶ thùc lµ mét vÊn ®Ò míi, rÊt khã vµ phøc t¹p; ®ang ®­îc §¶ng, Nhµ n­íc vµ toµn X· héi quan t©m, coi ®ã lµ mét trong 4 ngµnh kinh tÕ quan träng cña ®Êt n­íc. Víi lý do ®ã t«i ®· lùa chän ®Ò tµi “Mét sè biÖn ph¸p nh»m ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi” lµm ®Ò tµi cho LuËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh, nh»m gãp phÇn lµm râ thªm vÒ mÆt lý luËn vµ ®¸p øng yªu cÇu thùc tiÔn còng nh­ nh÷ng yªu cÇu míi ®èi víi xuÊt khÈu lao ®éng trong nh÷ng n¨m tíi. §èi t­îng nghiªn cøu: §èi t­îng nghiªn cøu cña LuËn v¨n lµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam hay thùc chÊt lµ viÖc ®­a ng­êi lao ®éng ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: LuËn v¨n sö dông mét sè c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu sau: Ph­¬ng ph¸p biÖn chøng. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch. Ph­¬ng ph¸p thèng kª to¸n. Ph­¬ng ph¸p chuyªn gia, ®iÒu tra kh¶o nghiÖm tæng kÕt thùc tiÔn. Néi dung nghiªn cøu: X©y dùng c¬ së lý luËn vÒ viÖc ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam. Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam qua c¸c thêi kú tõ 1980 ®Õn nay. Qua ®ã ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm tÝch cùc vµ h¹n chÕ (tån t¹i khiÕm khuyÕt cña xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam), tiÕn tíi x©y dùng c¸c ph­¬ng h­íng, biÖn ph¸p ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam. §ång thêi, ®­a ra c¸c kiÕn nghÞ, chÝnh s¸ch nh»m ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong hiÖn t¹i còng nh­ trong nh÷ng n¨m tíi. Víi l­îng thêi gian nghiªn cøu, thùc tËp vµ viÕt ®Ò tµi h¹n hÑp, néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi mµ t¸c gi¶ ®­a ra d­íi ®©y sÏ kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt bÊt cËp. KÝnh mong c¸c ThÇy gi¸o, C« gi¸o, c¸c C« chó, Anh chÞ c¸n bé c«ng nh©n viªn thuéc Côc Qu¶n lý Lao ®éng víi n­íc ngoµi vµ C«ng ty Cung øng Nh©n lùc Quèc tÕ vµ Th­¬ng m¹i (SONA) cïng c¸c b¹n sinh viªn quan t©m gãp ý phª b×nh ®Ó ®Ò tµi luËn v¨n nµy ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Ngoµi c¸c phÇn: Lêi nãi ®Çu, Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc, néi dung cña ®Ò tµi LuËn v¨n ®­îc chia thµnh 3 ch­¬ng sau ®©y: Ch­¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ xuÊt khÈu lao ®éng. Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam qua c¸c thêi kú. Ch­¬ng 3: Mét sè biÖn ph¸p chñ yÕu nh»m ®Èy m¹nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. Hµ Néi, ngµy 16 th¸ng 12 n¨m 2003. Ng­êi thùc hiÖn: Sinh viªn: NguyÔn L­¬ng §oµn. lêi c¶m ¬n Tr­íc hÕt, cho phÐp em ®­îc bµy tá lêi c¶m ¬n vµ lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi tËp thÓ ThÇy gi¸o, C« gi¸o tr­êng §¹i häc Qu¶n lý vµ Kinh doanh Hµ Néi, ®· d¹y dç, d×u d¾t em trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu t¹i Nhµ tr­êng. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ThÇy gi¸o Tr­ëng khoa Th­¬ng m¹i P.G.S T.S TrÇn V¨n Chu, ThÇy gi¸o Phã chñ nhiÖm khoa Th­¬ng m¹i T.S TrÇn V¨n HoÌ cïng tËp thÓ c¸c ThÇy c« trong khoa, ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho em trong viÖc häc tËp, rÌn luyÖn còng nh­ ®i thùc tËp vµ viÕt ®Ò tµi luËn v¨n cña m×nh. §Æc biÖt, cho phÐp em ®­îc bµy tá t×nh c¶m vµ lßng biÕt ¬n ch©n thµnh tíi ThÇy gi¸o T.S NguyÔn Anh TuÊn Phã phßng tæ chøc c¸n bé, tr­êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n Hµ Néi, ng­êi ®· dµnh nhiÒu thêi gian tËn t×nh h­íng dÉn em trong viÖc ®Þnh h­íng, lùa chän vµ viÕt ®Ò tµi luËn v¨n cña m×nh. Em còng xin ®­îc bµy tá lêi c¶m ¬n s©u s¾c tíi c¸c C«, Chó, Anh ChÞ c¸n bé c«ng nh©n viªn Côc Qu¶n lý Lao ®éng víi N­íc ngoµi – Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi sè 41 Lý Th¸i Tæ – Hoµn KiÕm - Hµ Néi cïng c¸c C«, Chó, Anh, ChÞ c¸n bé c«ng nh©n viªn thuéc C«ng ty Cung øng Nh©n lùc Quèc tÕ vµ Th­¬ng m¹i SONA sè 34 §¹i Cå ViÖt – Hai Bµ Tr­ng – Hµ Néi. §· hîp t¸c, tËn t×nh quan t©m gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÒ c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, kinh doanh xuÊt khÈu lao ®éng t¹i Côc vµ C«ng ty, ®Ó em sím hoµn thµnh ®Ò tµi luËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c C¸ nh©n, Tæ chøc kinh tÕ, X· héi ®· cung cÊp vµ cho phÐp sö dông tµi liÖu trong viÖc thùc hiÖn vµ viÕt ®Ò tµi cña cuèn luËn v¨n nµy. Hµ Néi, ngµy 16 th¸g 12 n¨m 2003. Sinh viªn: NguyÔn L­¬ng §oµn Líp 402 – KT§N Ch­¬ng 1 C¬ së lý luËn vÒ xuÊt khÈu lao ®éng 1. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. 1.1 Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n. 1.1.1 Kh¸i niÖm nguån nh©n lùc. Nguån nh©n lùc lµ mét lùc l­îng bao gåm toµn bé lao ®éng trong x· héi, kh«ng ph©n biÖt vÒ tr×nh ®é, tay nghÒ, Nam n÷, tuæi t¸c. HoÆc nguån nh©n lùc cßn ®­îc hiÓu lµ mét bé phËn cña d©n sè, bao gåm nh÷ng ng­êi cã viÖc lµm vµ nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp. 1.1.2 Kh¸i niÖm nguån lao ®éng. Nguån lao ®éng lµ mét bé phËn cña d©n c­, bao gåm nh÷ng ng­êi ®ang ë trong ®é tuæi lao ®éng, kh«ng kÓ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, vµ bao gåm nh÷ng ng­êi ngoµi ®é tuæi lao ®éng(1). 1.1.3 Kh¸i niÖm nh©n lùc. Nh©n lùc lµ nguån lùc cña mçi con ng­êi, nã bao gåm c¶ thÓ lùc vµ trÝ lùc. 1.1.4 Kh¸i niÖm lao ®éng. Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã chñ ®Ých, cã ý thøc cña con ng­êi nh»m thay ®æi nh÷ng nh÷ng vËt thÓ tù nhiªn phï hîp víi lîi Ých cña m×nh. Lao ®éng cßn lµ sù vËn ®éng cña søc lao ®éng trong qu¸ tr×nh t¹o ra cña c¶i, vËt chÊt vµ tinh thÇn, lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt. 1.1.5 Kh¸i niÖm søc lao ®éng. Søc lao ®éng lµ tæng hîp thÓ lùc vµ trÝ lùc cña con ng­êi trong qu¸ tr×nh lao ®éng t¹o ra cña c¶i, vËt chÊt, tinh thÇn cho x· héi. 1.1.6 Kh¸i niÖm viÖc lµm. ViÖc lµm lµ mét ho¹t ®éng cã Ých, kh«ng bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm, cã thu nhËp hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng thªm thu nhËp cho nh÷ng ng­êi trong cïng hé gia ®×nh. 1.1.7 Kh¸i niÖm xuÊt khÈu lao ®éng. XuÊt khÈu lao ®éng: (Export of Labour), ®­îc hiÓu nh­ lµ c«ng viÖc ®­a ng­êi lao ®éng tõ n­íc së t¹i ®i lao ®éng t¹i n­íc cã nhu cÇu thuª m­ín lao ®éng. Lao ®éng xuÊt khÈu: (Labour Export), lµ b¶n th©n ng­êi lao ®éng, cã nh÷ng ®é tuæi kh¸c nhau, søc kháe vµ kü n¨ng lao ®éng kh¸c nhau, ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu cña n­íc nhËp khÈu lao ®éng. Nh­ trªn ®· ®Ò cËp, viÖc c¸c n­íc ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi theo nghÜa réng tøc lµ tham gia vµo qu¸ tr×nh di d©n quèc tÕ vµ nã ph¶i tu©n theo hoÆc lµ HiÖp ®Þnh gi÷a hai quèc gia, hoÆc lµ ph¶i tu©n theo C«ng ­íc quèc tÕ, hoÆc th«ng lÖ quèc tÕ, tïy theo tõng tr­êng hîp kh¸c nhau mµ nã n»m ë trong giíi h¹n nµo. Nh­ vËy, viÖc di chuyÓn lao ®éng trong ph¹m vi toµn cÇu b¶n th©n nã còng cã nh÷ng biÕn d¹ng kh¸c nhau. Nã võa mang ý nghÜa xuÊt khÈu lao ®éng, võa mang ý nghÜa cña di chuyÓn lao ®éng. Do ®ã, ®· ph¸t sinh ra vÊn ®Ò sau: 1.1.8 Kh¸i niÖm thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô. 1.1.9 Kh¸i niÖm thÞ tr­êng lao ®éng. ThÞ tr­êng lao ®éng lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng thÞ tr­êng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn. ë ®ã diÔn ra qu¸ tr×nh tho¶ thuËn, trao ®æi, thuª m­ín lao ®éng gi÷a hai bªn, bªn sö dông vµ bªn cho thuª lao ®éng. 1.1.10 Kh¸i niÖm thÞ tr­êng lao ®éng trong n­íc. ThÞ tr­êng lao ®éng trong n­íc lµ mét lo¹i thÞ tr­êng, trong ®ã mäi lao ®éng ®Òu cã thÓ tù do di chuyÓn tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c, nh­ng trong ph¹m vi biªn giíi cña mét quèc gia. l.1.11 Kh¸i niÖm thÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ. ThÞ tr­êng lao ®éng quèc tÕ lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng thÞ tr­êng thÕ giíi, trong ®ã lao ®éng tõ n­íc nµy cã thÓ di chuyÓn tõ n­íc nµy sang n­íc kh¸c th«ng qua HiÖp ®Þnh, c¸c Tho¶ thuËn gi÷a hai hay nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. 1.2 Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng hµng ho¸ søc lao ®éng quèc tÕ. Do sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, còng nh­ sù ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu vÒ tµi nguyªn, d©n c­, khoa häc c«ng nghÖ gi÷a c¸c vïng, khu vùc vµ gi÷a c¸c quèc gia, dÉn ®Õn kh«ng mét quèc gia nµo l¹i cã thÓ cã ®Çy ®ñ, ®ång bé c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng bÊt c©n ®èi trªn, tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn viÖc c¸c quèc gia ph¶i t×m kiÕm vµ sö dông nh÷ng nguån lùc tõ bªn ngoµi ®Ó bï ®¾p mét phÇn thiÕu hôt c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc m×nh. Th«ng h­êng, c¸c n­íc xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu lµ nh÷ng quèc gia kÐm hoÆc ®ang ph¸t triÓn, d©n sè ®«ng, thiÕu viÖc lµm ë trong n­íc hoÆc cã thu nhËp thÊp, kh«ng ®ñ ®Ó ®¶m b¶o cho cuéc sèng cña gia ®×nh vµ cho chÝnh b¶n th©n ng­êi lao ®éng. Nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khã kh¨n nµy, buéc c¸c n­íc trªn ph¶i t×m kiÕm viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng cña n­íc m×nh tõ bªn ngoµi. Trong khi ®ã, ë nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th­êng l¹i cã Ýt d©n, thËm chÝ cã nh÷ng n­íc ®«ng d©n nh­ng vÉn kh«ng ®ñ nh©n lùc ®Ó ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt do nhiÒu nguyªn nh©n: C«ng viÖc nÆng nhäc, nguy hiÓm vµ ®éc h¹i… nªn kh«ng hÊp dÉn hä, dÉn tíi thiÕu hôt lao ®éng cho s¶n xuÊt. §Ó cã thÓ duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, b¾t buéc c¸c n­íc nµy ph¶i ®i thuª lao ®éng tõ c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn h¬n, cã nhiÒu lao ®éng d«i d­ vµ ®ang cã kh¶ n¨ng cung øng lao ®éng lµm thuª. VËy lµ ®· xuÊt hiÖn nhu cÇu trao ®æi gi÷a mét bªn lµ nh÷ng quèc gia cã nguån lao ®éng d«i d­ víi mét bªn lµ c¸c n­íc cã nhiÒu viÖc lµm, cÇn thiÕt ph¶i cã ®ñ sè l­îng lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt. Do ®ã v« h×nh chung ®· lµm xuÊt hiÖn (Cung – CÇu): Cung, ®¹i diÖn cho bªn cã nguån lao ®éng, cßn CÇu ®¹i diÖn cho bªn c¸c n­íc cã nhiÒu viÖc lµm, ®i thuª lao ®éng. §iÒu nµy còng ®ång nghÜa víi viÖc ®· h×nh thµnh lªn mét lo¹i thÞ tr­êng, ®ã lµ thÞ tr­êng hµng ho¸ lao ®éng quèc tÕ. Khi lao ®éng ®­îc hai bªn mang ra tho¶ thuËn, trao ®æi, thuª m­ín, lóc nµy søc lao ®éng trë thµnh mét lo¹i hµng ho¸ nh­ nh÷ng lo¹i hµng ho¸ h÷u h×nh b×nh th­êng kh¸c. Nh­ vËy, søc lao ®éng còng lµ mét lo¹i hµng ho¸ khi nã ®­îc ®em ra trao ®æi, mua b¸n, thuª m­ín vµ khi ®· lµ mét lo¹i hµng ho¸ th× hµng ho¸ søc lao ®éng còng ph¶i tu©n theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña thÞ tr­êng: Quy luËt cung – cÇu, quy luËt gi¸ c¶, quy luËt c¹nh tranh… nh­ nh÷ng lo¹i hµng ho¸ h÷u h×nh kh¸c. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, cho thÊy: §Ó cã thÓ h×nh thµnh thÞ tr­êng lao ®éng xuÊt khÈu tr­íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhu cÇu trao ®æi hoÆc thuª m­ín lao ®éng gi÷a bªn cho thuª lao ®éng vµ bªn ®i thuª lao ®éng. Thùc chÊt, khi xuÊt hiÖn nhu cÇu trao ®æi, thuª m­ín lao ®éng gi÷a quèc gia nµy víi quèc gia kh¸c, lµ ®· h×nh thµnh lªn hai yÕu tè c¬ b¶n cña thÞ tr­êng, ®ã lµ cung vµ cÇu vÒ lao ®éng. Nh­ vËy lµ thÞ tr­êng hµng ho¸ søc lao ®éng quèc tÕ ®· ®­îc h×nh thµnh tõ ®©y. Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp ph¸t triÓn ®êi sèng kinh tÕ nh­ hiÖn nay, quan hÖ cung – cÇu kh«ng cßn bÞ bã hÑp trong ph¹m vi mét quèc gia, biªn giíi cña mét n­íc chØ cßn ý nghÜa hµnh chÝnh, cßn quan hÖ nµy ngµy cµng diÔn ra trªn ph¹m vi quèc tÕ, mµ trong ®ã bªn Cung ®ãng vai trß lµ bªn xuÊt khÈu vµ CÇu sÏ ®¹i diÖn cho bªn nhËp khÈu lao ®éng. 1.3 Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ vai trß cña xuÊt khÈu lao ®éng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña ViÖt Nam. 1.3.1 Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¸t triÓn ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. Thùc tÕ cho thÊy, n­íc ta lµ mét quèc gia ®«ng d©n kho¶ng h¬n 80 triÖu ng­êi. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1998 cña Bé Lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi, n­íc ta cã kho¶ng 40 triÖu ng­êi ®ang ë ®é tuæi lao ®éng, hµng n¨m t¨ng thªm 1,1 triÖu lao ®éng vµ hiÖn nay lµ 1,2 triÖu lao ®éng/n¨m, chiÕm 3% trong tæng sè lùc l­îng lao ®éng. Riªng lao ®éng kü thuËt cao chóng ta cã kho¶ng 5 triÖu chiÕm kho¶ng 12,5%, trong ®ã lao ®éng cã tr×nh ®é §¹i häc, Cao ®¼ng lµ 23% kho¶ng 1.150.000 ng­êi. Bªn c¹nh ®ã, hiÖn cã kho¶ng 9,4 triÖu lao ®éng thiÕu viÖc lµm, chiÕm 23,5% lùc l­îng lao ®éng. Tû lÖ thÊt nghiÖp cña lùc l­îng lao ®éng trong ®é tuæi ë khu vùc ®« thÞ ®· gi¶m liªn tôc tõ 10% n¨m 1991 xuèng cßn 5,88% n¨m 1996 nh­ng ®Õn n¨m 1998 tû lÖ nµy l¹i nhÝch lªn 6,85%(1) vµ l¹i tiÕp tôc gi¶m nhÑ xuèng cßn 6,28% vµo n¨m 2001. Tû lÖ sö dông thêi gian lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n còng cã xu h­íng t¨ng lªn tõ 72,1% n¨m 1996 lªn 74,4% vµo n¨m 2001. Víi t×nh tr¹ng tèc ®é ph¸t triÓn nguån lao ®éng nªu trªn, m©u thuÉn gi÷a lao ®éng vµ viÖc lµm ngµy cµng trë nªn gay g¾t ®èi víi nÒn kinh tÕ. NÕu kh«ng gi¶i quyÕt mét c¸ch hµi hoµ vµ cã nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp gi÷a môc tiªu kinh tÕ vµ x· héi sÏ dÉn tíi mÊt æn ®Þnh nghiªm träng vÒ mÆt x· héi. Cïng víi h­íng gi¶i quyÕt viÖc lµm trong n­íc lµ chÝnh, xuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ®Þnh h­íng chiÕn l­îc tÝch cùc quan träng, l©u dµi, cÇn ph¶i ®­îc ph¸t triÓn lªn mét tÇm cao míi, phï hîp víi vai trß cña nã. §ã còng lµ xu h­íng chung mµ nhiÒu n­íc xuÊt khÈu lao ®éng ®· quan t©m ph¸t triÓn tõ nhiÒu thËp kû tr­íc ®©y. §Ó gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò nµy, xuÊt khÈu lao ®éng ®· trë thµnh mét lÜnh vùc cøu c¸nh cho bµi to¸n gi¶i quyÕt viÖc lµm kh«ng nh÷ng cña ViÖt Nam mµ cßn ®èi víi c¶ hÇu hÕt c¸c n­íc xuÊt khÈu lao ®éng trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, v× ®©y lµ lÜnh vùc ®¹t ®­îc liÒn lóc c¶ hai môc tiªu kinh tÕ – x· héi: võa ®¶m b¶o môc tiªu gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, võa t¹o nguån thu ngo¹i tÖ m¹nh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong n­íc. 1.3.2 Vai trß cña xuÊt khÈu lao ®éng ®èi víi sù ph¸t triÓn Kinh tÕ – X· héi cña ViÖt Nam. Víi t­ c¸ch lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ, cÇn ph¶i ®­îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c mÆt hiÖu qu¶ tÝch cùc mµ xuÊt khÈu lao ®éng ®· mang l¹i. Mét khi nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ hiÖu qu¶ cña xuÊt khÈu lao ®éng, cïng víi viÖc v¹ch ra c¸c chØ tiªu, x¸c ®Þnh nã lµ c¬ së quan träng cho viÖc ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ chØ ra c¸c ph­¬ng h­íng còng nh­ c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Th«ng th­êng, hiÖu qu¶ nãi chung, th­êng ®­îc biÓu hiÖn qua hiÖu sè gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ chi phÝ. Tuy nhiªn, trong nÒn kinh tÕ x· héi, mçi kÕt qu¶ th­êng cã ®ång thêi c¶ hai mÆt ®ã lµ mÆt kinh tÕ vµ mÆt x· héi. HiÖu qu¶ kinh tÕ ®­îc tÝnh theo c«ng thøc trªn, cßn hiÖu qu¶ x· héi l¹i ®­îc hiÓu nh­ nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc so víi môc tiªu. Khi ®¸nh gi¸ vÒ vai trß cña xuÊt khÈu lao ®éng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tr­íc ®©y vµ hiÖn t¹i, kh«ng mét ai cã thÓ phñ nhËn nh÷ng g× mµ xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®· ®ãng gãp. XuÊt khÈu lao ®éng kh«ng nh÷ng võa ®¹t ®­îc môc tiªu vÒ kinh tÕ, mµ cßn ®¹t ®­îc c¶ môc tiªu vÒ x· héi. VÒ môc tiªu Kinh tÕ. Trong khi n­íc ta chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ch­a l©u, kinh tÕ n­íc ta cßn gÆp v« vµn nh÷ng khã kh¨n, mäi nguån lùc cßn eo hÑp, th× viÖc hµng n¨m chóng ta ®­a hµng v¹n lao ®éng ra n­íc ngoµi lµm viÖc, ®· mang vÒ cho ®Êt n­íc hµng tû USD/n¨m tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu lao ®éng. §©y qu¶ lµ mét sè tiÒn kh«ng nhá ®èi víi nh÷ng quèc gia ®ang ph¸t triÓn nh­ chóng ta. VÒ môc tiªu x· héi. MÆc dï cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh so víi tiÒm n¨ng, song xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, b­íc ®Çu ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh vÒ môc tiªu kinh tÕ - x· héi mµ §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· ®Ò ra. Tr­íc hµng lo¹t nh÷ng khã kh¨n vµ g¸nh nÆng thÊt nghiÖp vµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng trong n­íc, cïng víi c¸c biÖn ph¸p t×m kiÕm vµ t¹o c«ng ¨n, viÖc lµm trong n­íc lµ chñ yÕu th× xuÊt khÈu lao ®éng ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ quan träng, gãp phÇn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ thu nhËp cho hµng v¹n lao ®éng mçi n¨m, ®ång thêi lµm gi¶m søc Ðp vÒ viÖc lµm vµ t¹o sù æn ®Þnh x· héi ë trong n­íc… 1.4 Quy tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng. Trong mçi mét giai ®o¹n, xuÊt khÈu lao ®éng ®Òu cã mét quy tr×nh xuÊt khÈu riªng, phï hîp víi tÝnh chÊt cña tõng giai ®o¹n. Trong thêi kú ®Çu (1980 – 1990), quy tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng ®­îc thùc hiÖn chñ yÕu trªu c¬ së HiÖp §Þnh ®­îc ký kÕt gi÷a hai ChÝnh phñ, tho¶ thuËn ngµnh víi ngµnh. C¬ chÕ xuÊt khÈu lao ®éng dùa trªn m« h×nh nhµ n­íc trùc tiÕp ký kÕt vµ tæ chøc thùc hiÖn ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, c¸c doanh nghiÖp kh«ng trùc tiÕp tham gia ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång, ®ång thêi c¸c c«ng ®o¹n còng Ýt phøc t¹p h¬n… Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n hiÖn nay quy tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam ®· cã nhiÒu thay ®æi, c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù vËn ®éng t×m kiÕm vµ xóc tiÕn xuÊt khÈu lao ®éng. Nhµ n­íc chØ ®ãng vai trß hç trî trong viÖc ®µm ph¸n cÊp cao chø kh«ng ®ãng vai trß chñ ®¹o nh­ tr­íc kia. Do vËy, xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam hiÖn t¹i chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn theo c¸c b­íc sau ®©y: VÒ phÝa Nhµ n­íc. Nhµ n­íc chØ ®ãng vai trß lµ ng­êi hç trî cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc h­íng dÉn, t­ vÊn vµ ®­a hîp t¸c lao ®éng vµo c¸c ch­¬ng tr×nh lµm viÖc, ®µm ph¸n cÊp cao gi÷a hai chÝnh phñ víi c¸c quèc gia trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn lao ®éng ViÖt Nam. VÒ phÝa doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng. Chñ ®éng t×m kiÕm thÞ tr­êng. §µm ph¸n ký tho¶ thuËn (hîp ®ång). TuyÓn chän lao ®éng. §µo t¹o gi¸o dôc ®Þnh h­íng cho ng­êi lao ®éng. + Ngo¹i ng÷, kû luËt lao ®éng. + Phong tôc, tËp qu¸n n­íc ®Õn. + Néi dung hîp ®ång. + QuyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng. Tæ chøc kh¸m tuyÓn. §­a lao ®éng ®i. Qu¶n lý lao ®éng ë n­íc ngoµi. TiÕp nhËn lao ®éng trë vÒ vµ thanh lý hîp ®ång. T¸i xuÊt (nÕu ph¸p luËt cña n­íc tiÕp nhËn cho phÐp vµ doanh nghiÖp ®ã yªu cÇu). S¬ ®å Quy tr×nh xuÊt khÈu lao ®éng ViÖt Nam trong giai ®äan hiÖn nay: xem Phô lôc sè (1). 1.5 Kinh nghiÖm xuÊt khÈu lao ®éng ë mét sè quèc gia trªn thÕ giíi. 1.5.1 T×nh h×nh xuÊt khÈu lao ®éng trªn thÕ giíi. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, héi nhËp nÒn kinh tÕ, sù c¹nh tranh ngµy cµng trë nªn khèc liÖt, hµng lo¹t c¸c n­íc thuéc Ch©u ¸ cã lao ®éng xuÊt khÈu, tõ nhiÒu thËp kû trë l¹i ®©y ®Òu ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vµ Ýt nhiÒu ®· t¹o dùng ®­îc nÒn t¶ng v÷ng ch¾c vµ thµnh c«ng b­íc ®Çu, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc xuÊt khÈu lao ®éng: Banglades, Ên §é, Pakistan, Srilanka, Indonesia, Philippin, Thailand, Trung Quèc…. hµng n¨m nhê vµo gi¸ nh©n c«ng thÊp, c¸c n­íc xuÊt khÈu lao ®éng Ch©u ¸ t×m mäi c¬ héi ®Ó c¹nh tranh víi chÝnh c¸c n­íc cïng xuÊt khÈu lao ®éng trong khu vùc còng nh­ c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi vµ kÕt qu¶ lµ hµng n¨m cã hµng triÖu lao ®éng tõ c¸c n­íc nµy ®­îc ®­a ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi vµ ®em vÒ cho ®Êt n­íc m×nh mét l­îng ngo¹i tÖ khæng lå. Trong nh÷ng n¨m 80, ViÖt Nam ta cã kho¶ng gÇn 300.000 lao ®éng lµm viÖc t¹i c¸c n­íc §«ng ¢u, Liªn x«, Iraq vµ mét sè n­íc thuéc Ch©u Phi kh¸c. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, lao ®éng ViÖt Nam ®­a ®i ngµy mét t¨ng vµ t­¬ng ®èi æn ®Þnh, trung b×nh kho¶ng 30.630 lao ®éng/n¨m(1). C¸c n­íc ph¸t triÓn: Anh, Ph¸p, Canada, §øc… còng kh«ng ®øng ngoµi cuéc, phÇn lín hä ®­a lao ®éng ra n­íc ngoµi lµm viÖc chñ yÕu lµ c¸c chuyªn gia ®Ó thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc, ®ång thêi mçi n¨m hä còng vÉn tiÕp nhËn hµng v¹n lao ®éng tõ c¸c n­íc kh¸c ®Õn lµm viÖc. 1.5.2 Kinh nghiÖm cña mét sè n­íc §«ng Nam ¸ vÒ xuÊt khÈu lao ®éng. C¬ chÕ qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch xuÊt khÈu lao ®éng ®· ®­îc quy ®Þnh rÊt râ rµng trong bé luËt lao ®éng n¨m1973 ®èi víi Philppin vµ