Những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm toán nội bộ trong các ngân hàng thương mại Nhà nước Việt Nam

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o – Ng©n hμng nhμ n−íc ViÖt Nam Häc viÖn Ng©n hμng NguyÔn ThÞ Hiªn Nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé trong c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i nhμ n−íc ë viÖt nam Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ tµi chÝnh ng©n hµng M· sè: 62.31.12.01 Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ Hµ Néi - 2009 C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i: Häc viÖn ng©n hµng Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. TiÕn sü NguyÔn Th¹c Ho¸t 2. TiÕn sü Phan V¨n TÝnh Ph¶n biÖn 1: PGS.TS NguyÔn H÷u Tµi – Tr−êng §¹i häc KTQD Ph¶n biÖn 2: PGS.TS NguyÔn §×nh Hîp – NHNN ViÖt Nam Ph¶n biÖn 3: PGS.TS §inh Xu©n H¹ng – Häc ViÖn Tµi ChÝnh LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp nhµ n−íc häp t¹i Häc ViÖn Ng©n Hµng. Vµo håi ... giê ngµy ... th¸ng 05 n¨m 2009 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i th− viÖn Quèc Gia Danh môc c¸c c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶ ®∙ c«ng bè 1. “T¨ng c−êng c¸n bé, gi¶i ph¸p cÊp b¸ch ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm to¸n néi bé trong hÖ thèng NHNo&PTNT ViÖt Nam”. §¨ng trªn t¹p chÝ Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam sè 2 th¸ng 2 n¨m 2004. 2. “Bµn vÒ hiÖu qu¶ kiÓm to¸n néi bé trong c¸c NHTM ë ViÖt Nam” ®¨ng trªn T¹p chÝ Ng©n hµng Nhµ n−íc ViÖt Nam sè 21 th¸ng 11 n¨m 2007. 3. “Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc – gi¶i ph¸p tèi −u ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ KTNB trong c¸c NHTMNN” ®¨ng trªn t¹p chÝ ThÞ tr−êng Tµi ChÝnh TiÒn tÖ cña HiÖp Héi Ng©n hµng ViÖt Nam sè th¸ng 1+2 n¨m 2008. 1 Lêi më ®Çu 1/ TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Ho¹t ®éng kinh doanh ng©n hµng (NH) lµ lo¹i h×nh kinh doanh cã rÊt nhiÒu rñi ro, dÔ bÞ tæn th−¬ng khi cã gian lËn vµ sai sãt; viÖc b¶o ®¶m an toµn trong ho¹t ®éng kinh doanh cña Ng©n hµng th−¬ng m¹i (NHTM) kh«ng nh÷ng ®−îc c¸c nhµ kinh doanh NH quan t©m mµ cßn lµ mèi quan t©m cña ng−êi göi tiÒn, cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc vµ cña toµn x· héi v× sù ph¸ s¶n cña mét NH cã thÓ g©y nªn ®æ vì d©y chuyÒn trong hÖ thèng tµi chÝnh – ng©n hµng, kÐo theo sù sôp ®æ cña hµng lo¹t c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c vµ ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc gia. §Ó ng¨n ngõa nh÷ng tæn thÊt vµ c¸c rñi ro cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh NH, ngoµi c¸c biÖn ph¸p thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc cßn ®ßi hái b¶n th©n c¸c NHTM ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu, mµ biÖn ph¸p quan träng nhÊt lµ NHTM ph¶i thiÕt lËp ®−îc hÖ thèng kiÓm tra kiÓm so¸t (KTKS) vµ KTNB “®ñ m¹nh” víi m«i tr−êng kiÓm so¸t ®Çy ®ñ vµ hiÖu qu¶. H¬n n÷a, trong giai ®o¹n hiÖn nay, ViÖt Nam ®· gia nhËp WTO mµ vÊn ®Ò KiÓm to¸n néi bé (KTNB) ë ViÖt Nam (VN) nãi chung vµ cña ngµnh NH nãi riªng ®ang cã nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i cÇn quan t©m gi¶i quyÕt. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c chuyªn gia Ng©n hµng ThÕ giíi th× hiÖn t¹i mét trong nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i lín nhÊt cña ViÖt Nam lµ ho¹t ®éng kiÓm tra kiÓm so¸t vµ KTNB cßn yÕu, thiÕu tÝnh ®éc lËp; hÖ thèng th«ng tin b¸o c¸o tµi chÝnh, kÕ to¸n vµ th«ng tin qu¶n lý (MIS) cßn ch−a ®¹t tíi c¸c chuÈn mùc vµ th«ng lÖ quèc tÕ. MÆt kh¸c, c¬ së lý luËn vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn vÒ m« h×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm tra, KTNB trong c¸c NHTM ë VN cßn ch−a ®−îc hoµn thiÖn dÉn ®Õn hiÖu qu¶ KT ch−a cao. VÊn ®Ò lµ ph¶i t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB. §ã lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, cÊp b¸ch ®Ó c¸c NHTM ViÖt Nam c¹nh tranh vµ héi nhËp, t¹o uy tÝn cho ngµnh Ng©n hµng nãi chung vµ cho c¸c NHTMNN nãi riªng trªn thÞ tr−êng Quèc tÕ. Lµ mét ng−êi ®· tõng g¾n bã víi c«ng viÖc kiÓm tra kiÓm so¸t (KTKS) vµ KTNB tõ h¬n 10 n¨m nay, t¸c gi¶ ®· cã rÊt nhiÒu tr¨n trë. B»ng thùc tiÔn c«ng viÖc vµ kinh nghiÖm cña b¶n th©n t«i m¹nh d¹n thÓ hiÖn nh÷ng tr¨n trë cña m×nh vµo ®Ò tµi “Nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB trong c¸c Ng©n hµng th−¬ng m¹i nhµ n−íc (NHTMNN) ë ViÖt Nam” víi mong muèn gãp phÇn vµo viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng KTKS vµ KTNB, n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTMNN ë ViÖt Nam theo ®Þnh h−íng cña ngµnh NH ®Ó gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc t×m ra lêi gi¶i cho bµi to¸n vÒ n©ng cao hiÖu qu¶ KTNB trong c¸c NHTMNN ë VN. 2/ Môc ®Ých vµ ý nghÜa nghiªn cøu cña ®Ò tµi * Môc ®Ých: 2 Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ gãp phÇn hÖ thèng hãa nh÷ng lý luËn chung vÒ KTNB vµ hiÖu qu¶ KTNB, ChØ ra mèi liªn quan gi÷a hiÖu qu¶ KTNB víi nguån nh©n lùc lµm c«ng t¸c KTNB, nh÷ng nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ång thêi ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p, nh÷ng kiÕn nghÞ ®èi víi ChÝnh phñ, c¸c c¬ quan Bé, Ngµnh cã liªn quan söa ®æi c¸c quy ®Þnh bÊt hîp lý gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTMNN vµ gióp c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng nhËn thøc râ h¬n vÒ KTNB rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho chÝnh ®¬n vÞ m×nh ®Ó cã h−íng ®i ®óng trong ho¹t ®éng kinh doanh (H§KD). * ý nghÜa: - Gióp c¸c nhµ l·nh ®¹o cña c¸c cÊp c¸c ngµnh cã liªn quan ®Õn H§KD tiÒn tÖ gi¶i ®¸p phÇn nµo nh÷ng tr¨n trë vÒ hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB. - T¹o uy tÝn cho Ng©n hµng vµ t¹o niÒm tin cho c¸c doanh nghiÖp trong n−íc, quèc tÕ vµ ng−êi d©n c¶ n−íc nãi chung vÒ mét hÖ thèng KTNB hiÖu qu¶. 3/ Ph¹m vi nghiªn cøu vµ ®èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi LuËn ¸n tËp trung nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng KTNB diÔn ra trong c¸c NHTMNN ë VN, luËn ¸n sÏ ®i s©u vµo tõng lÜnh vùc cô thÓ trong hÖ thèng KTKS vµ KTNB c¸c NHTMNN ë ViÖt nam nh− t×m hiÓu ®¸nh gi¸ vÒ m« h×nh tæ chøc, nguån nh©n lùc lµm c«ng t¸c KTNB, c¸c ph−¬ng ph¸p vµ quy tr×nh KT hiÖn ®ang ®−îc ¸p dông t¹i VN, ®èi chiÕu gi÷a thùc tiÔn víi lý luËn chung, nghiªn cøu nh÷ng chuÈn mùc KTNB quèc tÕ, nh÷ng kinh nghiÖm vÒ KTNB cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi. §Æc biÖt luËn ¸n sÏ nghiªn cøu s©u h¬n vÒ nguån nh©n lùc KTNB v× t¸c gi¶ cho r»ng con ng−êi lµ yÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ KTNB. Trªn c¬ së ®ã sÏ t×m ra nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng, rót ra nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt yÕu, nh÷ng vÊn ®Ò ®· lµm ®−îc vµ nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong c«ng t¸c KTNB cña VN nãi chung vµ cña c¸c NHTMNN nãi riªng tõ ®ã ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ hîp lý nh»m hoµn thiÖn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTMNN ë VN. 4/ C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó gi¶i quyÕt thµnh c«ng viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, t¸c gi¶ ®· sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau nh−: Ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph−¬ng ph¸p logic, ph−¬ng ph¸p thèng kª, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, ph−¬ng ph¸p so s¸nh v.v… vµ ®Æc biÖt t¸c gi¶ cßn sö dông ph−¬ng ph¸p pháng vÊn trùc tiÕp ®Ó n¾m b¾t vµ cËp nhËt th«ng tin vÒ t×nh h×nh thùc tÕ c«ng t¸c KTNB vµ viÖc s¾p xÕp, bè trÝ c¸n bé hiÖn t¹i cña c¸c NHTMNN. 5/ Néi dung kÕt cÊu cña luËn ¸n Tªn luËn ¸n: “Nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c KiÓm to¸n néi bé trong c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i nhµ n−íc ë ViÖt Nam” Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, luËn ¸n ®−îc c¬ cÊu gåm cã 3 ch−¬ng: 3 Ch−¬ng 1: C¬ së lý luËn vÒ kiÓm to¸n vµ hiÖu qu¶ kiÓm to¸n trong c¸c NHTM. Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng vÒ hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTKTNB trong c¸c NHTMNN ë VN. Ch−¬ng 3: Nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTMNN ë ViÖt Nam. Tæng quan vÒ luËn ¸n Tr−íc khi lùa chän ®Ò tµi nµy, t¸c gi¶ ®· tham kh¶o rÊt nhiÒu nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trong n−íc vµ n−íc ngoµi viÕt vÒ c«ng t¸c KTKSNB vµ KTNB nh−ng ch−a cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo trïng lÆp víi ®Ò tµi nghiªn cøu cña t¸c gi¶. Trong sè ®ã chØ cã hai c«ng tr×nh nghiªn cøu cã ®Ò tµi liªn quan ®Õn hiÖu qu¶ c«ng t¸c kiÓm tra, KTNB lµ: “Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña KiÓm tra KiÓm to¸n néi bé t¹i NHTM cæ phÇn Quèc tÕ ViÖt Nam” n¨m 2004 cña t¸c gi¶ Hå Nam TiÕn; “Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng KiÓm to¸n néi bé t¹i Ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt nam” n¨m 2005 cña t¸c gi¶ §µo Nam Giang. C¶ hai ®Ò tµi trªn ®Òu nghiªn cøu vÒ gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB, nh−ng ë mçi ®Ò tµi cã mét ph¹m vi nghiªn cøu kh¸c nhau trong mét ph¹m vi hÑp. C¶ hai ®Ò tµi ®Òu ch−a ®−a ra ®−îc phÇn lý luËn vÒ hiÖu qu¶ mang tÝnh thuyÕt phôc. ViÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ chØ ®¬n thuÇn ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ c«ng viÖc chø kh«ng ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn vÒ hiÖu qu¶ KTNB. Ch−a chØ ra ®−îc mèi quan hÖ gi÷a hiÖu qu¶ víi nh÷ng nh©n tè mang tÝnh chÊt ®Þnh tÝnh (nh÷ng nh©n tè kh«ng thÓ l−îng hãa ®−îc). Mèi quan hÖ gi÷a KTNB víi nguån nh©n lùc lµm c«ng t¸c KTNB. §ång thêi còng ch−a chØ ra ®−îc nh©n tè quan träng nhÊt cã ¶nh h−ëng c¬ b¶n ®Õn hiÖu qu¶ KTNB lµ g× ?, ®ã chÝnh lµ c¸i “nót” quan träng ®Ó më ra mét h−íng ®i míi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ KTNB. Víi ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh, t¸c gi¶ nghiªn cøu trong ph¹m vi réng h¬n vµ quan träng h¬n c¶ lµ t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn mét c¸ch nghiªn cøu riªng kh¸c biÖt víi c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c. Sù kh¸c biÖt ®ã chÝnh lµ nh÷ng ®iÓm míi cña luËn ¸n, cô thÓ nh− sau: Thø nhÊt: LuËn ¸n ®· hÖ thèng hãa nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ KTNB, ®Æc biÖt lµ luËn ¸n ®· gãp phÇn bæ sung vµ lµm râ c¸c vÊn ®Ò lý luËn vÒ hiÖu qu¶ KTNB chØ ra nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ KTNB; nh÷ng chuÈn mùc vÒ tæ chøc ho¹t ®éng cña KTNB. §ång thêi t¸c gi¶ ®· ®−a ra ®−îc quan ®iÓm ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ hiÖu qu¶ KTNB. C¸c tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ KTNB. ChØ ra ®−îc mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi hiÖu qu¶ KTNB. Thø hai: LuËn ¸n ®· cã ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña riªng m×nh vÒ thùc tr¹ng hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTMNN b»ng c¸ch: Nghiªn cøu thùc tr¹ng tõ 3 m¶ng vÊn ®Ò cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ KTNB lµ (Thùc tr¹ng vÒ m« h×nh 4 tæ chøc KTNB; Thùc tr¹ng vÒ nguån nh©n lùc KTNB; vµ thùc tr¹ng vÒ kÕt qu¶ c«ng viÖc cña KTNB) ®ã lµ nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n vµ còng chÝnh lµ c¸c tiÕu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ KTNB v× c¸c tiÕu chÝ nµy cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ KTNB. Tõ thùc tr¹ng ®ã míi cã thÓ ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ hiÖu qu¶ KTNB mét c¸ch toµn diÖn trªn tÊt c¶ c¸c mÆt chø kh«ng ®¸nh gi¸ mét c¸ch phiÕn diÖn trªn kÕt qu¶ c«ng viÖc nh− mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c. Thø ba: LuËn ¸n ®· ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p dùa theo nhãm c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ hiÖu qu¶ ë ch−¬ng 2 vµ nhÊn m¹nh c¸c gi¶i ph¸p mµ t¸c gi¶ cho lµ träng t©m, ®ã lµ c¸c gi¶i ph¸p vÒ ®æi míi m« h×nh tæ chøc víi hai ph−¬ng ¸n ®Ó c¸c NHTM lùa chän. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã chÊt l−îng cao víi ý t−ëng lùa chän c¸n bé lµm c«ng t¸c KTNB theo h−íng båi d−ìng vµ ®µo t¹o “c¸n bé nguån”. G¾n viÖc lùa chän KTV víi viÖc quy ho¹ch c¸n bé. Gi¶i ph¸p ®Çu t− vµ øng dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn cho KTNB (mét ng−êi thay thÕ cho nhiÒu ng−êi)... C¸c gi¶i ph¸p ®−îc m« t¶ theo tÝnh hÖ thèng. §ång thêi t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng kiÕn nghÞ x¸c ®¸ng ®èi víi nh÷ng quy ®Þnh míi nhÊt trong LuËt vµ c¸c v¨n b¶n d−íi luËt. §©y chÝnh lµ nh÷ng ®iÓm míi cña LuËn ¸n mµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c ch−a chØ ra ®−îc. T¸c gi¶ hy väng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy sÏ ®ãng gãp mét ý t−ëng tèt vµo ho¹t ®éng thùc tiÔn cña ngµnh Ng©n hµng ViÖt Nam nãi chung vµ cña c¸c NHTMNN nãi riªng. Do viÖc nghiªn cøu chØ dõng l¹i ë quan ®iÓm cña mét c¸ nh©n b»ng kinh nghiÖm vµ nhËn thøc cña m×nh nªn luËn ¸n nµy ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T¸c gi¶ rÊt mong c¸c ThÇy, c¸c C«, c¸c nhµ khoa häc c¸c ®ång nghiÖp vµ tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy tham gia, ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó luËn ¸n ®−îc hoµn thiÖn h¬n. Ch−¬ng 1 C¬ së lý luËn vÒ KiÓm to¸n vμ hiÖu qu¶ kiÓm to¸n néi bé Trong c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i 1.1 - Lý luËn chung vÒ c«ng t¸c kiÓm to¸n 1.1.1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kiÓm to¸n KiÓm to¸n (KT) xuÊt hiÖn trong x· héi loµi ng−êi tõ rÊt l©u, vµo kho¶ng thÕ kû thø 3 tr−íc c«ng nguyªn. ThuËt ng÷ “Audit” cã mét ý nghÜa lÞch sö vµ phï hîp víi hoµn c¶nh ra ®êi cña nã. Vµo thêi kú ®ã chÝnh quyÒn La-M· ®· tuyÓn dông c¸c quan chøc chuyªn m«n ®Ó kiÓm tra vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh vµ thuyÕt tr×nh l¹i kÕt qu¶ kiÓm tra nµy. ChÝnh v× vËy tõ “Audit” theo tiÕng La-Tinh cã nghÜa lµ “ng−êi nghe” (one who hears). KiÓm to¸n ®· dÇn h×nh thµnh vµ g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña kÕ to¸n. 5 Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ KiÓm to¸n thÓ hiÖn c¸c gãc ®é tiÕp cËn kh¸c nhau ®· ®−îc ®−a ra vµ hoµn thiÖn dÇn theo thêi gian. Theo quan ®iÓm chung nhÊt vÒ KT cña c¸c nhµ kiÓm to¸n chuyªn nghiÖp thÕ giíi th× kiÓm to¸n ®−îc hiÓu nh− sau: “KiÓm to¸n lµ qu¸ tr×nh c¸c chuyªn gia ®éc lËp vµ cã thÈm quyÒn, cã kü n¨ng nghiÖp vô, thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng vÒ c¸c th«ng tin cã thÓ ®Þnh l−îng cña mét ®¬n vÞ nh»m môc ®Ých x¸c nhËn vµ b¸o c¸o vÒ møc ®é phï hîp gi÷a c¸c th«ng tin nµy víi c¸c chuÈn mùc ®· ®−îc x©y dùng”. Cho ®Õn nay, ho¹t ®éng KT ®· dÇn ®i ®óng quü ®¹o vµ ph¸t triÓn rÊt m¹nh ë hÇu kh¾p c¸c n−íc trªn thÕ giíi. Trªn thÕ giíi cã nh÷ng h·ng KT, liªn ®oµn, Héi KT xuyªn Quèc gia nh−: c¬ quan KT tèi cao Ch©u ¸ (ASOSAI), c¬ quan KT tèi cao Quèc tÕ (INTOSAI) ho¹t ®éng næi tiÕng v× ®¹t ®Õn chuÈn mùc nghiÖp vô vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp trong KT. ViÖt nam ®ang trªn con ®−êng ph¸t triÓn víi môc tiªu c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, c«ng t¸c KT cÇn ®−îc t¨ng c−êng vµ ph¸t huy vai trß cña nã, viÖc häc hái kinh nghiÖm KT cña c¸c tæ chøc KT ph¸t triÓn trªn thÕ giíi lµ mét viÖc lµm thiÕt thùc, ®−a kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn, hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. 1.1.2. Ph©n lo¹i KiÓm to¸n: * Ph©n lo¹i theo lo¹i h×nh kiÓm to¸n cã: - KiÓm to¸n ho¹t ®éng - KiÓm to¸n tu©n thñ (hay cßn gäi lµ KT quy t¾c) - KiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh * Ph©n lo¹i theo chñ thÓ kiÓm to¸n cã: - KiÓm to¸n Nhµ n−íc - KiÓm to¸n ®éc l©p - KiÓm to¸n néi bé: Cã nhiÒu kh¸i niÖm vÒ KTNB, nh−ng mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®−îc thõa nhËn vµ sö dông réng r·i lµ: KTNB lµ mét chøc n¨ng thÈm ®Þnh ®éc lËp ®−îc thiÕt lËp bªn trong mét tæ chøc ®Ó xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña tæ chøc ®ã víi t− c¸ch lµ mét sù trî gióp ®èi víi tæ chøc ®ã. 1.1.3. Chøc n¨ng, vai trß kiÓm to¸n trong nÒn kinh tÕ * Chøc n¨ng cña KT trong nÒn kinh tÕ: KT cã c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n sau ®©y: - Chøc n¨ng x¸c minh (hay chøc n¨ng kiÓm tra vµ thÈm ®Þnh) - Chøc n¨ng bµy tá quan ®iÓm (hay chøc n¨ng t− vÊn) * Vai trß cña kiÓm to¸n trong nÒn kinh tÕ - §¶m b¶o sù minh b¹ch vµ chuÈn x¸c vÒ c¸c sè liÖu b¸o c¸o còng nh− viÖc chÊp hµnh chÕ ®é chÝnh s¸ch trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ®¬n vÞ. - BÊt kú lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh doanh nµo muèn ®−îc an toµn ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, bªn c¹nh viÖc qu¶n lý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn, th× 6 kh«ng thÓ kh«ng chó träng ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý néi bé mµ trong ®ã c«ng t¸c kiÓm tra néi bé, kiÓm to¸n néi bé lµ mét yÕu tè – mét chøc n¨ng quan träng cña c«ng t¸c nµy 1.1.4 . Uû ban kiÓm to¸n (UBKT), KiÓm to¸n viªn (KTV) vµ c¸c tæ chøc HiÖp héi kiÓm to¸n viªn - Uû ban kiÓm to¸n (Audit Committee) UBKT lµ mét uû ban thuéc Héi ®ång qu¶n trÞ (H§QT), th−êng bao gåm c¸c thµnh viªn H§QT kh«ng tham gia ®iÒu hµnh vµ ®éc lËp víi viÖc qu¶n lý. Tuy nhiªn c¸c ®Æc ®iÓm vµ tªn gäi cña nã cã thÓ rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c quèc gia. - KiÓm to¸n viªn (Auditor) KiÓm to¸n viªn (KTV) lµ kh¸i niÖm chung chØ nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c KT cô thÓ cã tr×nh ®é nghiÖp vô t−¬ng xøng víi c«ng viÖc ®ã. KTV cã: KTV néi bé th−êng lµ nh÷ng ng−êi lµm nghÒ KT kh«ng chuyªn nghiÖp. KiÓm to¸n viªn ®éc lËp lµ nh÷ng ng−êi hµnh nghÒ kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn nhµ n−íc lµ nh÷ng c«ng chøc lµm nghÒ kiÓm to¸n. - C¸c hiÖp héi kiÓm to¸n viªn: C¸c hiÖp héi th−êng ®−îc lËp ra ®éc lËp ë c¸c n−íc hoÆc tõng vïng vµ gia nhËp hiÖp héi quèc tÕ. 1.1.5- KiÓm to¸n néi bé c¸c NHTM trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng - Sù cÇn thiÕt ph¶i kiÓm to¸n c¸c Ng©n hµng Th−¬ng m¹i - Tæ chøc bé m¸y KiÓm to¸n néi bé c¸c Ng©n hµng Th−¬ng m¹i - NhiÖm vô cña KTNB - NHTM - Quy tr×nh vµ ph−¬ng ph¸p KTNB t¹i c¸c NHTM 1.1.6 - Nguyªn t¾c, chuÈn mùc vÒ tæ chøc ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i 1.1.6.1. Kh¸i qu¸t vÒ hÖ thèng gi¸m s¸t néi bé trong c¸c NHTM HÖ thèng gi¸m s¸t néi bé (supervision system) cña NH lµ mét kh¸i niÖm trõu t−îng. §©y lµ hÖ thèng tæng thÓ bao qu¸t tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n, c¸c c¬ chÕ, c¸c th«ng tin vµ c¸c yÕu tè kh¸c cã tham gia thùc hiÖn hay ®−îc thiÕt lËp víi chøc n¨ng gi¸m s¸t ho¹t ®éng. Ngoµi ra, hÖ thèng nµy ®¶m b¶o tÝnh tu©n thñ nh»m ph¸t hiÖn, h¹n chÕ, kiÓm so¸t nh÷ng rñi ro cã thÓ ph¸t sinh trong tÊt c¶ c¸c quy tr×nh nghiÖp vô, c¸c ho¹t ®éng ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý cña NH. 1.1.6.2. Nh÷ng chuÈn mùc vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong c¸c NHTM HÖ thèng KiÓm so¸t néi bé (KSNB) ®−îc thiÕt lËp ®Ó thùc hiÖn 3 môc tiªu chÝnh: Môc tiªu ho¹t ®éng; môc tiªu th«ng tin vµ môc tiªu tu©n thñ. Néi dung bé chuÈn mùc vÒ hÖ thèng KSNB bao gåm 12 chuÈn mùc cho tõng ®èi t−îng nh− H§QT, Ban ®iÒu hµnh, kiÓm to¸n viªn... 7 1.1.6.3. Nguyªn t¾c chuÈn mùc vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng KiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c Ng©n hµng th−¬ng m¹i nhµ n−íc - Nh÷ng nguyªn t¾c kiÓm to¸n néi bé träng yÕu bao gåm: Nguyªn t¾c vÒ tÝnh l©u dµi – liªn tôc; Nguyªn t¾c vÒ tÝnh ®éc lËp; Nguyªn t¾c vÒ Quy chÕ KTNB; Nguyªn t¾c vÒ tÝnh kh¸ch quan; Nguyªn t¾c vÒ n¨ng lùc chuyªn m«n; Nguyªn t¾c vÒ ph¹m vi ho¹t ®éng. - Nh÷ng chuÈn mùc kiÓm to¸n néi bé c¸c NHTM: + Quy t¾c vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña KTV gåm: TÝnh trung thùc; TÝnh kh¸ch quan; N¨ng lùc chuyªn m«n; TÝnh b¶o mËt. + ChuÈn mùc thùc hµnh gåm 2 nhãm: Nhãm 1: ChuÈn mùc vÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ nhãm 2: ChuÈn mùc thùc hµnh. 1.2. Hiªô qu¶ (HQ) kiÓm to¸n néi bé 1.2.1. Quan ®iÓm vÒ hiÖu qu¶ kiÓm to¸n néi bé Trong tõ ®iÓn TiÕng ViÖt cã ghi: “HiÖu qu¶ lµ kÕt qu¶ nh− yªu cÇu cña viÖc lµm mang l¹i”. Theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶, ®èi víi c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé, ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ hiÖu qu¶ mét c¸ch toµn diÖn ng−êi ta cã thÓ ®¸nh gi¸ trªn hai mÆt sau: * VÒ ®Þnh l−îng: §ã lµ nh÷ng tiªu chÝ cã thÓ l−îng ho¸ ®−îc vÝ dô c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch ®−îc l−îng ho¸ trong ph−¬ng h−íng nhiÖm vô cña Ban kiÓm so¸t H§QT ®Æt ra nh− : sè l−îng ®¬n vÞ ®−îc KT, sè lÇn (sè cuéc) kiÓm to¸n, sè l−îng hå s¬, chøng tõ ®−îc kiÓm to¸n... vµ ph¶i cÇn bao nhiªu c¸n bé kiÓm to¸n ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy. Khi nãi vÒ hiÖu qu¶ cña mét c«ng viÖc, nÕu chØ ®¸nh gi¸ riªng vÒ mÆt sè l−îng c«ng viÖc th× cã thÓ nãi: sè l−îng c«ng viÖc ®−îc thùc hiÖn cµng nhiÒu th× hiÖu qu¶ cµng cao, cã nghÜa lµ víi c«ng t¸c KTNB nãi chung cµng kiÓm tra ®−îc nhiÒu (b»ng hoÆc v−ît chØ tiªu ®Ò ra) th× cµng tèt vµ ®−îc ®¸nh gi¸ lµ c«ng viÖc ®· ®−îc thùc hiÖn víi hiÖu qu¶ cao. Tuy nhiªn khi ®¸nh gi¸ HQ vÒ mÆt sè l−îng cña c«ng t¸c KTNB trªn thùc tÕ ta vÉn ph¶i l−u ý mét vÊn ®Ò lµ: ch−a h¼n nh÷ng ®¬n vÞ thùc hiÖn ®−îc 100% chØ tiªu vÒ l−îng ®· ®Ò ra cña ®¬n vÞ m×nh ®· ®−îc coi lµ cã HQ bëi lÏ khi hä ®Æt ra môc tiªu vÒ sè l−îng hä ph¶i dùa trªn c¬ së vÒ sè l−îng c¸n bé lµm c«ng t¸c KTNB cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu c«ng viÖc ®Õn ®©u ®Ó ®Æt ra cho s¸t. Do vËy, ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng thùc chÊt HQ vÒ vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i ®−îc so s¸nh gi÷a ®¬n vÞ nµy víi ®¬n vÞ kh¸c cho mçi chØ tiªu ®Ò ra chø kh«ng thÓ chØ so s¸nh víi môc tiªu ®Ò ra cña chÝnh ®¬n vÞ m×nh. * VÒ ®Þnh tÝnh Ngoµi viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ trªn c¬ së tiªu chÝ ®Þnh l−îng th× hiÖu qu¶ cßn ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ dùa trªn c¸c tiªu chÝ ®Þnh tÝnh, ®ã lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ l−îng ho¸ ®−îc. VÝ dô c«ng viÖc ®ã hoµn thµnh ®¶m b¶o ®Çy ®ñ c¸c chØ tiªu ®Æt ra vÒ mÆt sè 8 l−îng nh−ng ch−a h¼n ®· ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cã hiÖu qu¶ bëi nã cßn phô thuéc vµo chÊt l−îng c«ng viÖc vµ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng c«ng viÖc nh− m«i tr−êng KT, quy tr×nh KT, m« h×nh tæ chøc bé m¸y KT, tr×nh ®é c¸n bé KT... Trªn thùc tÕ ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch chÝnh x¸c vµ kh¸ch quan vÒ hiÖu qu¶ c«ng t¸c KTNB trong c¸c NHTMNN kh«ng thÓ chØ ®¸nh gi¸ dùa trªn mÆt sè l−îng c«ng viÖc mµ nã cßn ph¶i ®−îc ®¸nh gi¸ vÒ mÆt chÊt l−îng c«ng viÖc. ChÊt l−îng cµng cao hiÖu qu¶ cµng lín, ®ã lµ mét nguyªn t¾c kh«ng thÓ thay ®æi trong mäi thêi ®¹i. H¬n thÕ n÷a x· héi cµng ph¸t triÓn th× chÊt l−îng c«ng viÖc ®ßi hái cµng ph¶i cao h¬n. Tuy nhiªn chÊt l−îng c«ng viÖc l¹i do rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè t¸c ®éng, nã lµ mét kh¸i niÖm t−¬ng ®èi réng vµ bao gåm tÊt c¶ c¸c c«ng viÖc kh«ng thÓ l−îng ho¸ ®−îc vµ cã thÓ l−îng ho¸ ®−îc. Tõ kh¸i niÖm vµ quan ®iÓm vÒ