Những vấn đề cơ bản về lợi nhuận và vai trò của nó trong nền kinh tế thị trường

Më ®Çu ViÖt Nam - mét ®Êt n­íc ®­îc c¶ thÕ giíi biÕt ®Õn víi nh÷ng chiÕn c«ng vang déi trªn mÆt trËn b¶o vÖ tæ quèc ë vµi thËp kú tr­íc. Cßn hiÖn nay tr­íc ng­ìng cöa cña thÕ kû 21 - ViÖt Nam ®ang lµ mét n­íc thuéc nhãm nghÌo nhÊt thÕ giíi, víi thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng­êi trªn d­íi 300 USD. Nh÷ng chiÕn th¾ng trªn mÆt trËn kh«ng thÓ lµm ra ®­îc chiÕn c«ng vÒ kinh tÕ, s¸ch l­îc chiÕn tr­êng kh«ng thÓ lµ chiÕn l­îc vÒ kinh tÕ. Mét thêi chóng ta ®· ngé nhËn xem lîi nhuËn lµ c¸i g× ®ã lµ ph¹m trï kh«ng cã ë CNXH, chóng ta ®· cho r»ng s¶n xuÊt lµ chØ ®Ó phôc vô chø kh«ng ph¶i v× lîi Ých v× môc ®Ých lîi nhuËn. Ngµy nay trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH chóng ta ®ang ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt n­íc ®­a nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng trong nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc th× lîi nhuËn lµ th­íc ®o nh¹y c¶m ®Ó xem xÐt ®¸nh gi¸ sù tån t¹i vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp; NÕu doanh nghiÖp (DN) ®ã lµm ¨n thua lç th× thÞ tr­êng sÏ lo¹i doanh nghiÖp ®ã ra khái s©n khÊu kinh tÕ, vµ nÕu ng­îc l¹i th× doanh nghiÖp ®ã tiÕp tôc ph¸t triÓn. Lîi nhuËn ph¶i thùc sù tõ n¨ng suÊt - chÊt l­îng - hiÖu qu¶ trong s¶n xuÊt - kinh doanh ch©n chÝnh, tõ tµi n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh (KD) hiÖn ®¹i mµ t¹o ra gi¸ trÞ lîi nhuËn vÒ c¶ kinh tÕ, v¨n ho¸ - mét truyÒn thèng v¨n ho¸ cèt c¸ch cña ng­êi ViÖt Nam. H¬n bao giê hÕt, lîi nhuËn (P) lµ sù sèng cßn cña doanh nghiÖp, lµ ®éng lùc ph¸t triÓn. Bëi thÕ nªn em chän ®Ò tµi: "Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng" Trong bµi viÕt nµy em sÏ tr×nh bµy mét sè lý luËn vÒ : "Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng" §Ò tµi nµy gåm: Ch­¬ng 1: Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn Ch­¬ng 2: Vai trß cña lîi nhuËn Ch­¬ng 3: KÕt luËn Néi dung Ch­¬ng I Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn 1/ Nguån gèc cña lîi nhuËn: 1.1. C¸c quan ®iÓm tr­íc M¸c vÒ lîi nhuËn. Lîi nhuËn xuÊt hiÖn tõ l©u nh­ng ®Õn khi cã giai cÊp th× lîi nhuËn víi ®­îc bµn ®Õn víi t­ c¸ch lµ mét ph¹m trï kinh tÕ. Tr­íc M¸c kh«ng ph¶i c¸c quan ®iÓm ®Òu thèng nhÊt, ®Òu ®óng ®¾n mµ c¸c tr­êng ph¸i ®Òu cè g¾ng bµo ch÷a cho quan ®iÓm cña hä. 1.1.1. Chñ nghÜa träng th­¬ng: Ra ®êi trong thêi kú tan r· cña chÕ ®é phong kiÕn vµ thêi kú tÝch luü nguyªn thuû cña CNTB, khi kinh tÕ hµng hãa vµ ngo¹i th­¬ng ph¸t triÓn. Nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa träng th­¬ng rÊt coi träng th­¬ng nghiÖp vµ cho r»ng lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp chÝnh lµ kÕt qu¶ cña sù trao ®æi kh«ng ngang gi¸, lµ sù lõa g¹t. Theo hä kh«ng mét ng­êi nµo thu ®­îc lîi nhuËn mµ kh«ng lµm thiÖt h¹i cho kÎ kh¸c, trong trao ®æi ph¶i cã mét bªn lîi vµ mét bªn thiÖt. Nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa träng th­¬ng coi tiÒn lµ ®¹i biÓu duy nh©t cña cña c¶i, lµ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ sù giµu cã cña mçi quèc gia. Hä cho r»ng khèi l­îng tiÒn tÖ chØ cã thÓ gia t¨ng b»ng con ®­êng ngo¹i th­¬ng. Trong ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng ph¶i cã chÝnh s¸ch siªu (mua Ýt, b¸n nhiÒu) ®iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong c©u nãi cña Montchritren "Néi th­¬ng lµ èng dÉn ngo¹i th­¬ng lµ b¸y b¬m, muèn t¨ng cña c¶i ph¶i cã ngo¹i th­¬ng ®Ó nhËp dÇn cña c¶i cña ngo¹i th­¬ng". 1.1.2 Chñ nghÜa träng n«ng: Còng nh­ chñ nghÜa träng th­¬ng, chñ nghÜa träng n«ng xuÊt hiÖn trong khu«n khæ qu¸ ®é tõ chÕ ®é phong kiÕn sang chÕ ®é TBCN nh­ng ë giai ®o¹n kinh tÕ ph¸t triÓn tr­ëng thµnh h¬n. Vµo gi÷a TK 18 T©y ©u ®· ph¸t triÓn theo con ®­êng TBCN vµ ë Anh cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp b¾t ®Çu. ë Ph¸p vµ mét sè n­íc T©y ©u c«ng tr­êng thñ c«ng còng ph¸t triÓn vµ ¨n s©u vµo c¶ trong n«ng nghiÖp lÉn c«ng nghiÖp. Néi dung c¬ b¶n cña chñ nghÜa träng n«ng lµ gi¶i phãng kinh tÕ n«ng d©n tho¸t khái phong kiÕn ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp theo kiÓu TBCN. VÒ lîi nhuËn hä cho r»ng P th­¬n nghiÖp ch¼ng qua lµ do nhê vµo c¸c kho¶n tiÕt kiÖm chi phÝ th­¬ng m¹i, vµ theo hä cho r»ng th­¬ng m¹i chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc ®æi gi¸ trÞ nµy lÊy gi¸ trÞ kh¸c ngang nh­ thÕ mµ th«i vµ trong qu¸ tr×nh trao ®æi ®ã, nÕu xÐt d­íi h×nh th¸i thuÇn tuý th× c¶ ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®Òu kh«ng ®­îc lîi hoÆc mÊt g× c¶. Th­¬ng nghiÖp kh«ng sinh ra cña c¶i, trao ®æi kh«ng sinh ra ®­îc g× c¶ kh«ng lµm cho tµi s¶n t¨ng lªn. Khi phª ph¸n chñ nghÜa träng th­¬ng C.M¸c ®· viÕt trong bé T­ b¶n (quyÓn I tËp 1):"Ng­êi ta trao ®æi nh÷ng hµng ho¸ víi gi¸ hµng ho¸ hoÆc hµng ho¸ víi tiÒn tÖ cã cïng gi¸ trÞ víi hµng ho¸ ®ã, tøc lµ trao ®æi ngang gi¸, râ rµng lµ kh«ng ai rót ra ®­îc trong l­u th«ng nhiÒu gi¸ trÞ h¬n sè gi¸ trÞ bá vµo trong ®ã. VËy gi¸ trÞ thÆng d­ tuyÖt nhiªn kh«ng thÓ h×nh thµnh ra ®­îc". Nh­ vËy hä ®· h¬n chñ nghÜa Träng th­¬ng ë chç lµ chØ ra ®­îc l­u th«ng (trao ®æi) kh«ng sinh ra cña c¶i. 1.1.3. Kinh tÕ chÝnh trÞ häc t­ s¶n cæ ®iÓn Anh: Chñ nghÜa träng th­¬ng vµ b¾t ®Çu tan r· ngay ë TK 17. Cuèi TK 18 ë Anh Ph¸p häc thuyÕt kinh tÕ cæ ®iÓn xuÊt hiÖn. Vµo thêi kú nµy, sau khi tÝch luü ®­îc khèi l­îng tiÒn lín, giai cÊp t­ s¶n tËp trung vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt. V× vËy c¸c c«ng tr­êng thñ c«ng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp diÔn ra m¹nh mÏ. DiÔn ra viÖc t­íc ®o¹t ruéng ®Êt cña n«ng d©n, h×nh thµnh hai giai cÊp v« s¶n vµ chñ chiÕm h÷u ruéng ®Êt. MÆt kh¸c sù tån t¹i cña chÕ ®é phong kiÕn kh«ng chØ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña CNTB, mµ cßn lµm s©u s¾c h¬n m©u thuÉn trong giai cÊp quý téc vµ trong giai cÊp nµy dÇn dÇn còng bÞ t­ s¶n ho¸. ChÝnh sù chuyÓn ®æi lÜnh vùc s¶n xuÊt nªn nã ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng lý thuyÕt ®óng soi ®­êng mµ Chñ nghÜa träng n«ng vµ träng th­¬ng kh«ng ®¸p øng ®­îc. Do ®ã kinh tÕ chÝnh trÞ häc t­ s¶n cæ ®iÓn ra ®êi. William Petty ( 1623 - 1687): Lµ nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh ®­îc M¸c ®¸nh gi¸ lµ cha ®Î cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn. ¤ng t×m thÊy ph¹m trï ph¹m trï ®Þa t« mµ chñ nghÜa träng th­¬ng ®· bá qua vµ «ng ®Þnh nghÜa ®Þa t« lµ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ cña s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt (bao gåm tiÒn l­¬ng, gièng m¸...). VÒ lîi tøc «ng nãi trong cuèn "Bµn vÒ tiÒn tÖ" lµ lîi tøc lµ sè tiÒn th­ëng tr¶ cho sù ¨n tiªu, coi lîi tøc còng nh­ tiÒn thuª ruéng. Adam Smith (1723 - 1790): Theo «ng th× lîi nhuËn lµ "kho¶n khÊu trõ thø hai" vµo s¶n phÈm lao ®éng. Theo c¸ch gi¶i thÝch cña «ng th× lîi nhuËn, ®Þa t«, vµ lîi tøc còng chØ lµ h×nh th¸i kh¸c nhau cña gi¸ trÞ do c«ng nh©n t¹o ra thªm ngoµi tiÒn l­¬ng. Davit Recardo (1772 - 1823) quan niÖm r»ng lîi nhuËn lµ gi¸ trÞ thõa ra ngoµi tiÒn c«ng. ¤ng kh«ng biÕt ®Õn ph¹m trï gi¸ trÞ thÆng d­ nh­ng tr­íc sau nhÊt qu¸n quan ®iÓm lµ gi¸ trÞ do c«ng nh©n t¹o nªn lín h¬n sè tiÒn c«ng hä ®­îc h­ëng. Nh­ vËy «ng ®· nªu ra ®­îc nguån gèc bãc lét. 1.1.4. Quan ®iÓm cña kinh tÕ häc hiÖn ®¹i: Tõ nh÷ng n¨m 70 cña TK 19 trë ®i nÒn kinh tÕ t­ b¶n x· héi ho¸ cao CNTB ®· chuyÓn tõ giai ®o¹n chñ nghÜa t­ b¶n tù do c¹nh tranh sang giai ®o¹n t­ b¶n ®éc quyÒn. NhiÒu hiÖn t­îng kinh tÕ míi xuÊt hiÖn mµ häc thuyÕt cña tr­êng ph¸i cæ ®iÓn kh«ng gi¶i thÝch ®­îc. H¬n thÕ n÷a lóc nµy chñ nghÜa M¸c ra ®êi trong ®ã cã kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c xÝt nãi riªng mµ nã lµ ®èi t­îng phª ph¸n cña t­ t­ëng t­ s¶n. Tr­íc bèi c¶nh ®ã ®ßi hái ph¶i cã lý thuyÕt soi ®­êng ®Ó b¶o vÖ cho giai cÊp t­ s¶n kinh tÕ chÝnh trÞ hiÖn ®¹i ra ®êi. Jona Bates Clark (1847 - 1938) lµ nhµ kinh tÕ häc ng­êi Mü, «ng chia kinh tÕ häc ra thµnh:Kinh tÕ tæng hîp, kinh tÕ tÜnh vµ kinh tÕ ®éng. Theo «ng, tiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n b»ng s¶n phÈm "giíi h¹n" cña lao ®éng, lîi tøc b»ng s¶n phÈm giíi h¹n cña t­ b¶n, ®Þa t« b»ng s¶n phÈm giíi h¹n cña ®Êt ®ai. PhÇn cßn l¹i lµ thÆng d­ cña ng­êi sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt hay lµ lîi nhuËn cña nhµ kinh doanh. VËy theo «ng lîi nhuËn lµ phÇn thÆng d­ cña ng­êi sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Alfred arshall (1842 - 1924) lµ nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh. ¤ng cho r»ng: Lîi tøc lµ c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho viÖc sö dông t­ b¶n. Nã ®¹t ®­îc ë møc cung vµ cÇu t­ b¶n. NÕu tiÕt kiÖm nhiÒu sÏ t¨ng t­ b¶n vµ sÏ gi¶m lîi tøc. cßn lîi nhuËn lµ tiÒn thï lao thuÇn tuý thuÇn tuý cho n¨ng khiÕu qu¶n lý kinh doanh, sö dông T­ b¶n vµ n¨ng lùc tæ chøc ho¹t ®éng c«ng nghiÖp. ¤ng cho r»ng trong kinh doanh cã hai lo¹i ng­êi ®ã lµ nh÷ng ng­êi c¸ch t©n vµ nh÷ng ng­êi thñ c­ô. Do ®ã mçi lo¹i sÏ thu ®­îc lîi nhuËn kh¸c nhau. Khi ®i sau ph©n tÝch lîi nhuËn «ng cho r»ng: Nh÷ng sù b×nh ®¼ng cña tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n hµng n¨m trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau do ®ã c¸c tØ lÖ kh¸c nhau vÒ sè l­îng thiÕt bÞ, sè l­îng tiÒn c«ng, cho chi phÝ vÒ vËt liÖu, gi¸ c¶ ruéng ®Êt. Lîi nhuËn tiªu mçi ®ît vay vèn quay trë l¹i phô thuéc vµo thêi gian vµ tæng sè lao ®éng cÇn thiÕt cho sù hoµn vèn. NÕu lîi nhuËn lµ mét yÕu tè cña gi¸ cung b×nh th­êng th× thu nhËp sinh ra tõ t­ b¶n ®· ®Çu t­ phô thuéc vµo cÇu t­¬ng ®èi vÒ c¸c s¶n phÈm cña nã. John Maynard Keyness (1884 - 1946) lµ nhµ kinh tÕ häc ng­êi Anh ®ång thêi lµ nhµ ho¹t ®éng x· héi. J.Keynes cho r»ng nhµ t­ b¶n lµ ng­êi cã t­ b¶n cho vay, hä sÏ thu ®­îc l·i suÊt. Cßn doanh nh©n lµ ng­êi ®i vay t­ b¶n ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh, do ®ã hä sÏ thu ®­îc mét kho¶n tiÒn lêi trong t­¬ng lai vµ «ng gäi lµ "thu nhËp t­¬ng lai". §ã chÝnh lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a sè tiÒn b¸n hµng víi phÝ tæn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸. Paul A.Samuelson. ¤ng lµ ng­êi s¸ng lËp ra khoa kinh tÕ häc cña tr­êng §¹i häc Massachusetts. ¤ng cho r»ng lîi nhuËn chÞu sù chi phèi cña thÞ tr­êng. Trong hÖ thèng thÞ tr­êng, mçi lo¹i hµng hãa, mçi lo¹i dÞch vô ®Òu cã gi¸ c¶ cña nã. Gi¸ c¶ mang l¹i thu nhËp cho hµng ho¸ mang ®i b¸n. NÕu mçi lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã mµ cã ®«ng ng­êi mua th× ng­êi b¸n sÏ t¨ng gi¸ lªn do ®ã sÏ thóc ®Èy ng­êi s¶n xuÊt lµm ra nhiÒu hµng ho¸ ®Ó thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn. Khi cã nhiÒu hµng ho¸ ng­êi b¸n mu«n b¸n nhanh ®Ó gi¶i quyÕt hµng hãa cña m×nh nªn gi¸ l¹i h¹ xuèng ng­êi s¶n xuÊt cã xu h­íng sn¶ xuÊt Ýt hµng ho¸ h¬n vµ gi¸ l¹i ®­îc ®Èy lªn. Nh­ vËy trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t ®éng cña ng­êi kinh doanh. Lîi nhuËn ®­a c¸c doanh nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ ng­êi tiªu dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua khu vùc Ýt ng­êi tiªu dïng. Lîi nhuËn ®­a c¸c doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vµo trong s¶n xuÊt. HÖ thèng thÞ tr­êng lu«n ph¶i dïng lç l·i ®Ó quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ò: C¸i g×, nh­ thÕ nµo vµ cho ai. Nãi tíi thÞ tr­êng vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ ph¶i nãi ®Õn c¹nh tranh v× nã võa lµ m«i tr­êng võa mang tÝnh quy luËt cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. 1.2. Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­ (m) vµ lîi nhuËn (P) cña C.M¸c 1.2.1. Häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­: Sù t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ (m): C. M¸c lµ ng­êi ®Çu tiªn ®­a ra häc thuyÕt m mét c¸ch râ rµng, s©u s¾c, khoa häc víi m«n kinh tÕ chÝnh trÞ häc. m lµ phÇn gi¸ trÞ mµ ng­êi c«ng nh©n s¸ng t¹o ra vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng. §Ó thÊy râ ®iÒu ®ã ta ®­a ra bµi to¸n. Gi¶ ®Þnh ®Ó s¶n xuÊt 10 kg sîi cÇn 10kg b«ng, gi¸ trÞ 10 kg b«ng lµ 10.000®. §Ó biÕn sè b«ng thµnh sîi, 1ng­êi c«ng nh©n ph¶i lao ®éng trong 6h vµ hao mßn m¸y mãc lµ 2.000®, gi¸ trÞ lao ®éng 1 ngµy cña c«ng nh©n lµ 6.000®, trong 1h c«ng nh©n t¹o ra gi¸ trÞ lµ 1000®. Cuèi cïng ta gi¶ ®Þnh toµn bé b«ng ®· chuyÓn thµnh sî. NÕu ng­êi c«ng nh©n lµm viÖc trong 6h th× kh«ng t¹o ra ®­îc thÆng d­. Trªn thùc tÕ nhµ t­ b¶n b¾t c«ng nh©n ph¶i lµm viÖc h¬n 6h, gi¶ sö lµ 9h T­ b¶n øng tr­íc TiÒn mua b«ng 15000® Hao mßn m¸y mãc 3000® TiÒn mua søc lao ®éng 6000® 24000® Gi¸ trÞ cña SP (15kg) Gi¸ trÞ b«ng chuyÓn thµnh sîi 15000® Gi¸ trÞ m¸y mãc chuyÓn vµo sîi 3000® Gi¸ trÞ do c«ng nh©n t¹o ra 1000x9= 9000® 27000® VËy khi b¸n s¶n phÈm nhµ t­ b¶n sÏ thu ®­îc: 2700® - 24000® = 3000®. Sè tiÒn nµy gäi lµ lîi nhuËn, ë ®©y C.M¸c ®· v¹ch trÇn bé mÆt bãc lét cña chñ nghÜa t­ b¶n, ®· chøng minh thÆng d­ lµ do c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng vµ thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng vµ thêi gian lao ®éng cña c«ng nh©n cµng nhiÒu th× m t¹o ra cµng cao. NÕu nh­ c«ng nh©n kh«ng t¹o ra m th× nhµ t­ b¶n kh«ng ®­îc g× v× vËy nhµ t­ b¶n kh«ng muèn më réng s¶n xuÊt lµm cho nÒn kinh tÕ kh«ng ph¸t triÓn vµ ng­îc l¹i c«ng nh©n t¹o ra cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d­ th× nhµ t­ b¶n tÝch cùc më réng s¶n xuÊt. Ngoµi ra C.M¸c cßn ®­a ra ph¹m trï thÆng d­ t­¬ng ®èi vµ m siªu ng¹ch (thÆng d­ t­¬ng ®èi dùa trªn n©ng cao ng©n s¸ch lao ®éng t­¬ng ®èi cßn thÆng d­ siªu ng¹ch dùa trªn n©ng cao ng©n s¸ch lao ®éng c¸ biÖt. 1.2.2. Lîi nhuËn (P) C¬ së h×nh thµnh vµ lîi nhuËn: Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi÷a gi¸ trÞ h×nh thµnhvµ chi phÝ s¶n xuÊt TBCM lu«n lu«n cã sù chªnh lÖch, cho nªn t­ b¶n khi b¸n hµng ho¸, nhµ t­ b¶n kh«ng nh÷ng bï ®¾p ®ñ sè ®· øng ra, mµ cßn thu ®­îc mét sè tiÒn lêi nganh b»ng, víi m. Sè tiÒn nµy ®­îc gäi lµ 1... VËy gi¸ trÞ thÆng d­ ®­îc so víi toµn bé t­ b¶n øng tr­íc, ®­îc quan niÖm lµ con ®Î cña t­ b¶n toµn bé t­ b¶n øng tr­íc, xÏ mang h×nh th¸i chuyÓn ho¸ thµnh lîi nhuËn. gt=c+v+m= k+m = k+P. Tuy nhiªn gi÷a lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d­ kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn ®ång nhÊt, gi÷a chóng cã sù kh¸c nhau. VÒ mÆt l­îng: NÕu hµng b¸n ®óng gi¸ trÞ th× m=P. gi÷a m vµ P gièng nhau ®ã lµ cã chung nguån gèc lµ kÕt qu¶ lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµ thuª. VÒ mÆt chÊt: gi¸ trÞ thÆng d­ ph¶n ¸nh nguån gèc sinh ra tõ t­ b¶n l­u ®éng, cßn lîi nhuËn ®­îc xem lµ toµn bé t­ b¶n øng tr­íc ®Î ra. Do ®ã lîi nhuËn ®· che dÊu quan hÖ bãc lét cña chñ nghÜa t­ b¶n, che ®Ëy nguån gèc thËt cña nã. §iÒu ®ã thÓ hiÖn: Mét lµ:Sù h×nh thµnh chi phÝ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®· xo¸ nhoµ sù kh¸c nhau gi÷a t­ b¶n cè ®Þnh vµ t­ b¶n l­u ®éng, nªn lîi nhuËn sinh ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhê bé phËn t­ b¶n l­u ®éng thay thÕ b»ng søc lao ®éng, b©y giê l¹i trë thµnh con ®Î cña toµn bé t­ b¶n øng tr­íc. Hai lµ: Do chi phÝ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa lu«n nhá h¬n chi phÝ s¶n xuÊt thùc tÕ, cho nªn nhµ t­ b¶n chØ cÇn b¸n hµng ho¸ cao h¬n chi phÝ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa vµ cã thÓ thÊp h¬n gi¸ trÞ hµng ho¸ (chi phÝ thùc tÕ) lµ ®· cã l·i råi. ChÝnh sù kh«ng nhÊt trÝ vÒ l­îng gi÷a lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d­ ®· che dÊu b¶n chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t­ b¶n. TØ suÊt lîi nhuËn: Nhµ t­ b¶n kh«ng thÓ cam chÞu víi viÖc bá ra mét kho¶n t­ b¶n lín mµ l¹i thu ®­îc lîi nhuËn thÊp. Trªn thùc tÕ, nhµ t­ b¶n kh«ng chØ quan t©m ®Õn lîi nhuËn mµ cßn quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn tØ suÊt lîi nhuËn. TØ suÊt lîi nhuËn lµ tØ sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d­ vµ toµn bé t­ b¶n øng tr­íc. P' = . 100% = . 100% TØ suÊt lîi nhuËn cho biÕt nhµ t­ b¶n ®Çu t­ vµo ®©u lµ cã lîi , cho biÕt "®øa con ®Î cña t­ b¶n øng tr­íc" lín hay kh«ng, tØ suÊt lîi nhuËn chØ râ møc ®é lêi l·i cña viÖc ®Çu t­ t­ b¶n. Møc lîi nhuËn cao th× lîi nhuËn cao vµ tØ suÊt (lîi nhuËn cao. Do ®ã nã lµ ®éng lùc cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n, lµ yÕu tè cña sù c¹nh tranh, lµ sù thÌm kh¸t v« h¹n cña nhµ t­ b¶n. Sù h×nh thµnh tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n: Chóng ta ®· biÕt r»ng, trong c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kh¸c nhau do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt (®iÒu kiÖn kü thuËt, tæ chøc s¶n xuÊt, tr×nh ®é tay nghÒ t­ nh©n...) kh¸c nhau, cho nªn hµng ho¸ cã gi¸ trÞ c¸ biÖt kh¸c nhau, nh­ng trªn thÞ tr­êng c¸c hµng ho¸ ®Òu ph¶i b¸n theo mét gi¸ trÞ thèng nhÊt, b¸n theo gi¸ trÞ thÞ tr­êng. Do ®ã lîi nhuËn thu ®­îc ®em l¹i còng kh¸c nhau nh­ng thùc ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c¸c nhµ t­ b¶n kh«ng dÔ ®øng nh×n c¸c nhµ t­ b¶n kh¸c thu ®­îc lîi nhuËn cao h¬n m×nh, mµ hä sÏ di chuyÓn t­ b¶n cña m×nh vµo c¸c ngµnh kh¸c ®Ó t×m kiÕm lîi nhuËn vµ v« t×nh c¸c nhµ t­ b¶n ®· c¹nh tranh nhau ®Ó giµnh giËt nhau phÇn lîi nhuËn. Qu¸ tr×nh c¹nh tranh®ã ®· lµm cho tØ suÊt lîi nhuËn ®­îc chia ®Òu (b×nh qu©n ho¸ tØ suÊt lîi nhuËn), vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ ®· chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt. Nh­ chóng ta ®· biÕt, do c¸c xÝ nghiÖp trong néi bé tõng ngµnh, còng nh­ c¸c ngµnh cã cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n kh«ng gièng nhau, cho nªn ®Ó thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn th× c¸c nhµ t­ b¶n ph¶i chän nh÷ng ngµnh nµo cã tØ suÊt lîi nhuËn cao ®Ó ®Çu t­ vèn. Gi¶ sö cã 3 nhµ t­ b¶n ë 3 ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau, t­ b¶n ë mçi ngµnh ®Òu b»ng 100 tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d­ ®Òu lµ 100%. Tèc ®é chu chuyÓn ë c¸c ngµnh ®Òu nh­ nhau. T­ b¶n øng tr­íc ®Òu chuyÓn hÕt gi¸ trÞ vµo s¶n xuÊt. Nh­ng do cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n ë tõng ngµnh kh¸c nhau, nªn tØ suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau nªn lîi nhuËn thu ®­îc còng kh¸c nhau. Nhµ t­ b¶n kh«ng thÓ b»ng lßng, ®øng yªn nh÷ng ngµnh cã tØ suÊt lîi nhuËn thÊp. Trong tr­êng hîp nµy c¸c nhµ t­ b¶n ë ngµnh c¬ khÝ sÏ di chuyÓn t­ b¶n cña m×nh sang ngµnh da, lµm cho s¶n xuÊt cña ngµnh da nhiÒu lªn, do ®ã gi¸ s¶n xuÊt cña ngµnh da sÏ h¹ xuèng vµ tØ suÊt lîi nhuËn cña ngµnh nµy còng h¹ xuèng. Ng­îc l¹i, s¶n xuÊt cña ngµnh c¬ khÝ sÏ gi¶m ®i vµ gi¸ nªn cao h¬n gi¸ trÞ, Ngµnh Chi phÝ s¶n xuÊt Khèi l­îng (m) P'% C¬ khÝ 80c + 20v 20 20 DÖt 70c + 30v 30 30 Da 60c + 40v 40 40 vµ do ®ã tØ suÊt lîi nhuËn ë ngµnh c¬ khÝ sÏ t¨ng lªn. Nh­ vËy do hiÖn t­îng di chuyÓn t­ b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c lµm thay ®æi c¶ tØ suÊt lîi nhuËn c¸ biÖt vèn cã cña c¸c ngµnh. KÕt qu¶ ®· h×nh thµnh nªn tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. VËy tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tØ suÊt theo phÇn tr¨m gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d­ trong x· héi t­ b¶n vµ tæng t­ b¶n x· héi ®· ®Çu t­ vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc c¸c ngµnh cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa: P': TØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n åm: Tæng gi¸ trÞ thÆng d­ trong XHTB å (c +v): Tæng TBXH ®· ®Çu t­ . 100% P' = åm å (c +v) C.M¸c viÕt"... Nh÷ng tØ suÊt lîi nhuËn h×nh thµnh trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau, lóc ®Çu rÊt kh¸c nhau. Do ¶nh h­ëng cña c¹nh tranh nh÷ng tØ lÖ lîi nhuËn kh¸c nhau ®ã ®­îc c©n b»ng thµnh tØ suÊt lîi nhuËn chung, ®ã lµ con sè trung b×nh cña tÊt c¶ c¸c lo¹i tØ suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau. Lîi nhuËn cña mét t­ b¶n cã mét l­îng nhÊt ®Þnh thu ®­îc, c¨n cø theo tØ suÊt lîi nhuËn chung ®ã, kh«ng kÓ cÊu t¹o h÷u c¬ cña nã nh­ thÕ nµo, gäi lµ lµ lîi nhuËn b×nh qu©n". Lý luËn lîi nhuËn b×nh qu©n cho thÊy, mét mÆt mäi sù cè g¾ng cña c¸c nhµ t­ b¶n ®Òu ®em l¹i lîi Ých chung cho giai cÊp t­ s¶n, mÆt kh¸c c¸c nhµ t­ b¶n c¹nh tranh nhau ®Ó ph©n chia gi¸ trÞ thÆng d­. C.M¸c nãi "C¸c nhµ t­ b¶n nh×n nhau b»ng haicon m¾t, mét con m¾t thiÖn c¶m, mét con m¾t ¸c c¶m". Sù h×nh thµnh tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ lîi nhuËn b×nh qu©n ®· che dÊu h¬n n÷a thùc chÊt bãc lét cña cña chñ nghÜa t­ b¶n. 1.3. C¸c h×nh thøc cña lîi nhuËn: Nh­ ta ®· biÕt gi¸ trÞ thÆng d­ vµ lîi nhuËn kh«ng hoµn toµn ®ång nhÊt nh­ng gi÷a chóng ®Òu cã chung nguån gèc lµ tõ lao ®éng thÆng d­. Ng­êi t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ lµ c«ng nh©n vµ ng­êi t×m ra gi¸ trÞ thÆng d­ l¹i lµ c¸c nhµ t­ b¶n. Gi¸ trÞ thÆng d­ rÊt râ rµng nh­ng nã ®­îc che ®Ëy bëi lîi nhuËn vµ nã tån t¹i trong x· héi t­ b¶n bëi c¸c h×nh th¸i sau: 1.3.1. Lîi nhuËn c«ng nghiÖp: VÒ b¶n chÊt lµ phÇn gi¸ trÞ do c«ng nh©n t¹o ra vµ bÞ nhµ t­ b¶n chiÕm kh«ng vµ phÇn gi¸ trÞ nµy b¸n trªn thÞ tr­êng thu ®­îc mét sè tiÒn lêi sau khi trõ ®i chi phÝ s¶n xuÊt. Ngµy lao ®éng cña c«ng nh©n ®­îc chia lµm hai phÇn: mét phÇn lµm ra gi¸ trÞ t­¬ng øng víi tiÒn l­¬ng vµ chi phÝ s¶n xuÊt, phÇn cßn l¹i t×m ra gi¸ trÞ thÆng d­. V× thÌm muèn lîi nhuËn nªn nhµ t­ b¶n lu«n t×m mäi c¸ch t¨ng phÇn lao ®éng thÆng d­ (t¨ng thêi gian lao ®éng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng). Thêi gian lao ®éng cµng nhiÒu th× nhµ t­ b¶n thu ®­îc lîi nhuËn cµng lín vµ lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ h×nh th¸i gÇn nhÊt, dÔ thÊy nhÊt víi gi¸ trÞ thÆng d­ vµ lîi nhuËn c«ng nghiÖp lµ h×nh thøc chung, lín nhÊt cña c¸c lo¹i lîi nhuËn. V× vËy lîi nhuËn c«ng nghiÖp ®­îc xem lµ ®éng lùc m¹nh mÏ nhÊt ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt. 1.3.2. Lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp. Trong l­u th«ng, trao ®æi kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ nh­ng nhµ t­ b¶n th­¬ng nghiÖp lµm nhiÖm vô l­u th«ng hµng ho¸ mét trong nh÷ng kh©u quan träng cña s¶n xuÊt hµng ho¸. ChÝnh v× vËy hä ph¶i thu ®­îc lîi nhuËn. Nh×n bÒ ngoµi d­êng nh­ lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp lµ do l­u th«ng mµ cã, nh­ng xÐt vÒ b¶n chÊt th× lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp lµ mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ mµ nhµ t­ b¶n chñ nghÜa nh­êng cho nhµ t­ b¶n chñ nghÜa. Nhµ t­ b¶n chñ nghÜa ph¶i nh­êng cho nhµ t­ b¶n chñ nghÜa mét phÇn gi¸ trÞ thÆng d­ cña m×nh v× nã ®¶m ®­¬ng mét kh©u qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nã tiªu thô ®­îc mét khèi l­îng hµng ho¸ lín cña t­ b¶n chñ nghÜa, lµm cho nhµ t­ b¶n chñ nghÜa r¶nh tay s¶n xuÊt tøc lµ t­ b¶n chñ nghÜa gãp phÇn s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­. H¬n n÷a t­ b¶n chñ nghÜa kinh doanh hµng ho¸ cho nªn nã ph¶i cã lîi nhuËn. VËy nhµ t­ b¶n nh­êng cho nhµ t­