Phát triển du lịch Tây Nguyên đến năm 2020 đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ----\ž[---- NGUYỄN DUY MẬU PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂY NGUYÊN ĐẾN NĂM 2020 ĐÁP ỨNG YÊU CẦU HỘI NHẬP QUỐC TẾ Chuyên ngành : Kinh tế Chính trị Mã số : 63.3.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Nguyễn Minh Tuấn 2. TS. Nguyễn Văn Chiển Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ----\ž[---- NGUYỄN DUY MẬU PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂY NGUYÊN ĐẾN NĂM 2020 ĐÁP ỨNG YÊU CẦU HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ Chuyên ngành : Kinh tế Chính trị Mã số : 62.31.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ----\ž[---- NGUYỄN DUY MẬU PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂY NGUYÊN ĐẾN NĂM 2020 ĐÁP ỨNG YÊU CẦU HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ Chuyên ngành : Kinh tế Chính trị Mã số : 62.31.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: Hướng dẫn chính: TS. Nguyễn Minh Tuấn Hướng dẫn phụ: TS. Nguyễn Văn Chiển LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Duy Mậu MỤC LỤC PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC CÁC HÌNH LỜI CAM ĐOAN...................................................................................................................   MỤC LỤC ..............................................................................................................................   DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................................   DANH MỤC BẢNG BIỂU....................................................................................................   DANH MỤC CÁC HÌNH......................................................................................................   PHẦN MỞ ĐẦU...................................................................................................................1  1. Tính cấp thiết của đề tài luận án ................................................................................1  2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ................................................................................2  3. Mục đích và ý nghĩa nghiên cứu của luận án ............................................................4  4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..............................................................................4  5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................5  6. Đóng góp mới của luận án...........................................................................................5  7. Bố cục luận án ..............................................................................................................7  CHƯƠNG 1 ..........................................................................................................................8  CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ DU LỊCH ........................................................................8  1.1. Du lịch và thị trường du lịch....................................................................................8  1.1.1. Du lịch và đặc điểm ngành du lịch ......................................................................8  1.1.2. Thị Trường du lịch, chức năng và phân loại thị trường du lịch .........................13  1.1.2.1. Khái niệm chung về thị trường du lịch .......................................................13  1.1.2.2. Chức năng của thị trường du lịch...............................................................14  1.1.2.3. Phân loại thị trường du lịch theo một số tiêu thức thông dụng ..................15  1.1.3. Khái niệm về khách du lịch, loại hình du lịch ...................................................17  1.1.3.1. Khách du lịch ..............................................................................................17  1.1.3.2. Loại hình du lịch ........................................................................................19  1.1.4. Khái niệm sản phẩm du lịch, điểm du lịch .......................................................23  1.1.4.1. Sản phẩm du lịch........................................................................................23  1.1.4.2. Điểm du lịch...............................................................................................24  1.1.5. Kênh phân phối sản phẩm lữ hành trên thị trường du lịch quốc tế....................25  1.1.5.1. Hệ thống các kênh phân phối sản phẩm lữ hành quốc tế ...........................25  1.1.5.2. Hệ thống đại lý bán lẻ tại các thị trường gửi khách ...................................27  1.1.5.3. Hệ thống các doanh nghiệp lữ hành tại các thị trường gửi khách .............29  1.1.5.4. Hệ thống các doanh nghiệp lữ hành tại thị trường nhận khách .................30  1.1.5.5. Một số vận dụng đối với các doanh nghiệp lữ hành Việt Nam ...................31  1.2. Vị trí, vai trò của ngành du lịch đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ............32  1.2.1. Vận dụng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin vào nghiên cứu dịch vụ du lịch .32  1.2.2. Vị trí của ngành du lịch......................................................................................34  1.2.3. Vai trò của ngành du lịch ...................................................................................36  1.2.3.1. Vai trò của ngành du lịch đối với nền kinh tế .............................................36  1.2.3.2. Vai trò du lịch trong lĩnh vực văn hoá - xã hội ...........................................39  1.2.4. Tác động giữa hội nhập kinh tế quốc tế và du lịch ............................................41  1.3. Phát triển du lịch đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế .............................45  1.3.1. Phát triển bền vững ............................................................................................45  1.3.2. Phát triển du lịch bền vững ................................................................................46  1.3.3. Các điều kiện phát triển du lịch .........................................................................48  CHƯƠNG 2 ........................................................................................................................50  THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH TRÊN ĐỊA BÀN TÂY NGUYÊN.............50  2.1. Tổng quan về Tây Nguyên .....................................................................................50  2.1.1 Tài nguyên tự nhiên của Tây Nguyên.................................................................51  2.1.1.1. Địa hình, đất đai, khoáng sản.....................................................................51  2.1.1.2. Thuỷ văn......................................................................................................51  2.1.1.3. Rừng Tây Nguyên........................................................................................52  2.1.1.4. Khí hậu........................................................................................................53  2.1.2. Tài nguyên nhân văn của các tỉnh Tây Nguyên.................................................54  2.1.2.1. Nếp sống nương rẫy....................................................................................54  2.1.2.2. Lễ hội ..........................................................................................................55  2.1.2.3. Văn hóa kiến trúc ........................................................................................56  2.1.2.4. Văn hóa dân gian ........................................................................................58  2.1.3. Hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật ........................................................................60  2.1.3.1. Về giao thông ..............................................................................................60  2.1.3.2. Hệ thống cấp điện .......................................................................................62  2.1.3.3. Hệ thống cấp nước......................................................................................62  2.1.3.4. Hệ thống bưu chính viễn thông...................................................................62  2.1.4. Cơ sở hạ tầng xã hội ..........................................................................................62  2.1.4.1. Cơ sở đào tạo và nghiên cứu ......................................................................62  2.1.4.2. Các công trình dịch vụ y tế, chăm sóc sức khỏe .........................................64  2.1.4.3. Hệ thống ngân hàng, tín dụng ....................................................................64  2.1.5. Vị trí của du lịch Tây Nguyên trong hệ thống du lịch Việt Nam ......................64  2.1.5.1. Lợi thế so sánh của du lịch Tây Nguyên .....................................................64  2.1.5.2. Về tài nguyên du lịch ..................................................................................65  2.1.5.3. Về cơ sở hạ tầng .........................................................................................66  2.1.5.4. Vị trí, vai trò của du lịch Tây nguyên trong chiến lược phát triển vùng và quốc gia................................................................................................................................66  2.1.5.5. Điều kiện kinh tế - xã hội ............................................................................67  2.1.6. Các nguồn lực khác............................................................................................69  2.2. Thực trạng hoạt động du lịch trên địa bàn Tây Nguyên.....................................70  2.2.1. Khách du lịch và thu nhập từ du lịch .................................................................70  2.2.2. Cơ sở vật chất cho du lịch..................................................................................76  2.2.3. Khai thác tài nguyên du lịch phát triển loại hình sản phẩm du lịch...................78  2.2.4. Tổ chức không gian lãnh thổ .............................................................................80  2.2.5 Công tác xúc tiến, quảng bá liên kết phát triển du lịch.......................................81  2.2.6. Đầu tư phát triển du lịch ....................................................................................83  2.2.6.1. Chính sách thu hút đầu tư du lịch...............................................................83  2.2.6.2. Đầu tư phát triển du lịch.............................................................................87  2.2.7. Đào tạo, bồi dưỡng phát triển nguồn nhân lực cho phát triển du lịch ...............89  2.2.8. Quản lý Nhà nước về du lịch và cơ chế, chính sách phát triển du lịch..............90  2.3. Tác động của du lịch đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và hội nhập kinh tế quốc tế ......................................................................93  2.3.1. Tác động của du lịch đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội Tây Nguyên 93  2.3.2. Tác động của du lịch đối với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ..................96  2.3.3. Tác động của du lịch với hội nhập kinh tế quốc tế ............................................98  2.4. Đánh giá chung về các điểm mạnh, điểm yếu; cơ hội và thách thức trong phát triển du lịch Tây Nguyên...................................................................................................99  2.4.1. Điểm mạnh, điểm yếu........................................................................................99  2.4.1.1.Điểm mạnh ...................................................................................................99  2.4.1.2. Điểm yếu ...................................................................................................103  2.4.2. Cơ hội và thách thức đối với phát triển du lịch các tỉnh Tây Nguyên đến năm 2020 .........................................................................................................................108  2.4.2.1. Những cơ hội.............................................................................................108  2.4.2.2. Những thách thức......................................................................................109  CHƯƠNG 3 PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂY NGUYÊN ĐẾN NĂM 2020 TRONG QUÁ TRÌNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ ..........................................................115  3.1. Dự báo phát triển du lịch thế giới, khu vực và Việt Nam đến năm 2020......... 115  3.1.1. Dự báo xu hướng phát triển du lịch thế giới và khu vực đến năm 2020 .........115  3.1.1.1. Tình hình chung của du lịch thế giới ........................................................115  3.1.1.2. Xu hướng phát triển của du lịch thế giới ..................................................116  3.1.1.3. Xu hướng phát triển du lịch vùng châu Á - Thái Bình Dương và Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 .........................................................................117  3.1.2. Định hướng phát triển kinh tế - xã hội Tây Nguyên đến năm 2020 ................122  3.2. Quan điểm, mục tiêu, định hướng và giải pháp phát triển du lịch Tây Nguyên đến năm 2020....................................................................................................................125  3.2.1. Quan điểm phát triển du lịch............................................................................125  3.2.2. Mục tiêu phát triển du lịch...............................................................................126  3.2.3. Định hướng phát triển du lịch..........................................................................127  3.3. Các giải pháp để phát triển du lịch Tây Nguyên đến năm 2020.......................128  3.3.1. Xây dựng chiến lược thị trường cho phát triển du lịch Tây Nguyên ...............128  3.3.1.1 Thị trường mục tiêu của du lịch Tây Nguyên ............................................129  3.3.1.2 Xác định chiến lược các sản phẩm du lịch ................................................132  3.3.2. Giải pháp bảo vệ tài nguyên và môi trường du lịch.........................................140  3.3.3. Giải pháp về công tác xúc tiến quảng bá du lịch .............................................143  3.3.4. Giải pháp đào tạo nguồn nhân lực cho du lịch ................................................146  3.3.5. Giải pháp phát triển đồng bộ cơ sở hạ tầng .....................................................148  3.3.6. Giải pháp đầu tư và thu hút vốn đầu tư............................................................150  3.3.7. Giải pháp tổ chức quản lý nhà nước về du lịch ...............................................155  3.3.8. Nâng cao hơn nữa chất lượng dịch vụ khách sạn, nhà hàng............................158  3.3.9. Phát triển các hình thức liên kết các doanh nghiệp du lịch trên địa bàn khu vực Tây Nguyên........................................................................................................................160  3.4. Kiến nghị................................................................................................................168  3.4.1. Kiến nghị với Chính phủ, các Bộ, Ngành........................................................168  3.4.2. Kiến nghị đối với các cơ quan quản lý các tỉnh Tây Nguyên..........................169  KẾT LUẬN.......................................................................................................................170  DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...............................................................................................................................   DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................   A. Tiếng Việt .......................................................................................................................   B. Tiếng nước ngoài ...........................................................................................................   DANH MỤC PHỤ LỤC ........................................................................................................   DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AFTA Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (ASEAN Free Trade Area) APEC Tổ chức Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (Asia Pacific Economic Cooperation) ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations) BOO Đầu tư xây dựng - quản lý - sử dụng BOT Xây dựng - kinh doanh - chuyển giao BT Xây dựng - chuyển giao BTO Xây dựng - chuyển giao - kinh doanh CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CSHT Cơ sở hạ tầng CSHTKT Cơ sở hạ tầng kinh tế DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DNNN Doanh nghiệp nhà nước ĐBDTTS Đồng bào dân tộc thiểu số FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) HĐND Hội đồng nhân dân HNKTQT Hội nhập kinh tế quốc tế IMF Quỹ tiền tệ thế giới (International Monetary Fund) KT-XH Kinh tế - xã hội KTTT Kinh tế thị trường LHQ Liên hợp quốc NSNN Ngân sách nhà nước ODA Nguồn vốn viện trợ phát triển chính thức QLNN Quản lý nhà nước XHCN Xã hội chủ nghĩa XDCB Xây dựng cơ bản UBND Uỷ ban nhân dân UNWTO Tổ chức Du lịch thế giới (World Tourism Organization) WB Ngân hàng thế giới (World Bank) WTO Tổ chức thương mại thế giới (World Trade Organization) DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Diện tích và dân số các tỉnh Tây Nguyên.................................................50  Bảng 2.2. Khí hậu khu vực Tây Nguyên...................................................................53  Bảng 2.3. Một số chỉ tiêu kinh tế chủ yếu của các tỉnh Tây Nguyên .......................68  Bảng 2.4. Lượng khách du lịch quốc tế đến Tây Nguyên.........................................71  Bảng 2.5. Lượng khách du lịch nội địa tới Tây Nguyên đến năm 2010...................72  Bảng 2.6. Doanh thu từ Du lịch ................................................................................74  Bảng 2.7. Hiện trạng cơ sở lưu trú của Lâm Đồng giai đoạn đến năm 2010............77  Bảng 2.8: Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2008-2010 .....................85  Bảng 2.9. Vốn đầu tư cho phát triển du lịch giai đoạn 2000 - 2010 của tỉnh Lâm Đồng ..........................................................................................................................87  Bảng 2.10. Tỷ lệ khách quốc tế đến Tây Nguyên ...................................................106  Bảng 2.11. Tỷ lệ khách nội địa đến Tây Nguyên....................................................106  Bảng 3.1. Dự báo tăng trưởng và cơ cấu kinh tế cả nước và vùng Tây Nguyên đến năm 2020.................................................................................................................124  DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Thực tế khách quôc tế đến Tây Nguyên giai đoạn 2000 - 2010 ...............71  Hình 2.2. Thực tế khách nội địa đến Tây Nguyên giai đoạn 2000 - 2010................73  Hình 2.3. Thực tế doanh thu từ du lịch của các tỉnh Tây Nguyên giai đoạn 2000 - 2010...........................................................................................................................75  1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Ngành du lịch Việt Nam trong một thời gian dài đã khẳng định vị trí của mình trong nền kinh tế quốc dân, đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế xã hội. Trong tiến trình đổi mới ở Việt Nam, du lịch đã và đang là ngành kinh tế mũi nhọn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đẩy mạnh tăng trưởng và phát triển kinh tế, phục vụ cho quá trình công n