Phát triển thị trường chứng khoán ở nước ta hiện nay

phÇn I kh¸i qu¸t chung vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n 1. lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. B¾t ®Çu tõ thêi Trung cæ ë mét sè n­íc ph­¬ng T©y ®· xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc s¬ khai cña thÞ tr­êng ch­ng kho¸n. Nh÷ng thµnh phè cã vÞ trÝ ®Þa lÝ thuËn lîi c¸c l¸i bu«n vµ c¸c th­¬ng gia ®· tô häp trong c¸c phiªn chî ®Ó th­¬ng l­îng trao ®æi hµng ho¸. C¸c cuéc trao ®æi nµy chØ cã trao ®æi miÖng víi nhau chø kh«ng cÇn giÊy tê còng kh«ng cÇn cã hµng ho¸ hay mÉu m· tr­íc m¾t. Míi ®Çu chØ lµ c¸c c¸ nh©n riªng lÎ sau ®ã tô häp thµnh chî hµng ho¸ vÒ sau nã trë thµnh mét thÞ tr­êng. Phiªn häp ®Çu tiªn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n diÔn ra vµo n¨m 1453 t¹i mét qu¶ng tr­êng gÇn ng«i nhµ cña mét nhµ bu«n m«i giíi mang tªn Vander Burse t¹i thµnh phè Bruges cña n­íc BØ. Tuy nhiªn ®Õn n¨m 1547 thÞ trÊn Brugesmaats ®i sù phån vinh bëi v× eo biÓn Evin, cöa biÓn n¬i d·n c¸c con tµu thuyÒn vµo bu«n b¸n ë thÞ trÊn nµy ®· bÞ c¸t biÓn lÊp mÊt. LÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1531 ë Anvers mét thµnh phè cæ cña BØ ®· triÓn khai c¸c nghiÖp vô vÒ chøng kho¸n. ThÞ tr­êng nµy kh¸ ph¸t triÓn cho ®Õn khi T©y Ba Nha x©m chiÕm Anvers c¸c vua chóa T©y Ba Nha vµ Ph¸p chÊm døt tr¶ nî thÞ tr­êng chøng kho¸n dÇn suy sôp vµo cuèi thÕ kû thø XVI. Theo h×nh mÉu cña thÞ tr­êng chøng kho¸n Anvers ng­êi ta lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n ë c¸c thµnh phè: Lion (Ph¸p-1545), Lu©n ®«n (Anh-1566)... vµ AmtÐc®am (Hµlan-1608). Vµo thÕ kû XVIII thÞ tr­êng chøng kho¸n AmtÐc®am cã tíi 44 lo¹i chøng kho¸n ®­îc gioa dÞch bao gåm c¶ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. ë Anh së giao dÞch vèn xuÊt hiÖn vµo n¨m 1773, ë Mü thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc h×nh thµnh vµo n¨m 1792. Nh×n chung thÞ tr­êng chøng kho¸n ph¸t triÓn kh¸ m¹nh vµo nöa cuèi thÕ kû XIX trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi sù ph¸t triÓn néi th­¬ng vµ ngo¹i th­¬ng. Tõ thÕ kû thø XX thÞ tr­êng chøng kho¸n Niu Yoãc ®ãng vai trß quan träng nhÊt (1990-gi¸ trÞ giao dÞch 397,7 tû USD), quy m« lín thø hai lµ Tokyo (1990-gi¸ trÞ gao dÞch 300 tû USD). Nh­ng ®Õn n¨m 1929 cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi ®· lµm cho thÞ tr­êng chøng kho¸n NiuYãoc, thÞ tr­êng chøng kho¸n T©y ¢u, B¾c ¢u vµ NhËt B¶n l©m vµo khñng ho¶ng. Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn II c¸c thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc phôc håi vµ ph¸t triÓn. Nh­ng cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh 1987 mét lÇn n÷a lµm cho thÞ tr­êng chøng kho¸n chao ®¶o. Vµ gÇn ®©y vµo cu«Ý n¨m 1997 ®Çu n¨m 1998 cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ Ch©u ¸ ®· lµm cho thÞ tr­êng chøng kho¸n c¸c n­íc trong khu vùc khñng ho¶ng trÇm träng ph¶i ®ãng cöa nhiÒu ngµy. Tr¶i qua c¸c cuéc khñng ho¶ng vµ cho ®Õn nay thÞ tr­êng chøng kho¸n ®ang phôc håi vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c n­íc vµ ngµy cµng chøng tá vai trß to lín trong nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia vµ trªn thÕ giíi. 2. thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ c¬ quan mua vµo b¸n ra c¸c lo¹i chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n còng kh«ng së h÷u chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n chØ lµ n¬i giao dÞch, ë ®ã viÖc mua b¸n chøng kho¸n ®­îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng­êi m«i giíi chøng kho¸n. Nh­ vËy, thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ n¬i giao dÞch mua -b¸n chøng kho¸n cña nh÷ng ng­êi muèn mua hay b¸n chøng kho¸n mµ lµ cña nh÷ng ng­êi m«i giíi, thÞ tr­êng chøng kho¸n còng kh«ng liªn quan ®Õn gi¸ c¶ c¸c lo¹i chøng kho¸n. Gi¸ chøng kho¸n ®­îc h×nh thµnh theo hÖ thèng b¸n ®Êu gi¸ hai chiÒu: ng­êi m«i giíi mua c¹nh tranh víi nh÷ng ng­êi m«i giíi kh¸c ®Ó ®¹t gi¸ thÊp nhÊt, ng­êi m«i giíi b¸n c¹nh tranh víi nh÷ng ng­êi m«i giíi kh¸c ®Ó ®¹t ®­îc g¸ cao nhÊt. thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ thÞ tr­êng do mang tÝnh tù do nhÊt trong c¸c lo¹i thÞ tr­êng. 2.1. C¬ cÊu thÞ tr­êng chøng kho¸n ThÞ tr­êng chøng kho¸n chÝnh thøc ®­îc thÓ hiÖn b»ng Së gao dÞch chøng kho¸n (Së chøng kho¸n ). Th«ng th­êng trong mét Së giao dÞch chøng kho¸n cã hai lo¹i thÞ tr­êng cïng ®ång thêi tham gia - gäi lµ c¬ cÊu cña mét thÞ tr­êng chøng kho¸n, gåm thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp. 2.1.1. ThÞ tr­êng s¬ cÊp: lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®­îc ph¸t hµnh ra lÇn ®Çu, nh»m môc ®Ých: - T¹o lËp doanh nghiÖp cæ phÇn. - Doanh nghiÖp huy thªm vèn. - C¸c cÊp chÝnh quyÒn ph¸t hµnh kú phiÕu... Trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp ph¸t hµnh lÇn ®Çu c¸c chøng kho¸n ®­a vµo l­u th«ng, ®ã lµ giai ®o¹n ®éng viªn vèn tµi chÝnh. ViÖc ph¸t hµnh lÇn ®Çu c¸c chøng kho¸n lµ giai ®o¹n phøc t¹p nhÊt, v× nÕu x¸c ®Þnh kh«ng ®óng c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t hµnh cã thÓ lµm cho chøng kho¸n kh«ng tiªu thô ®­îc vµ g©y mÊt uy tÝn cho ng­êi ph¸t hµnh. Do vËy, ®¹i ®a sè tr­êng hîp tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ®Òu cã sù tham gia cña ng©n hµng ®Çu t­, c¸c ng©n hµng kh¸c vµ c¸c c«ng ty chuyªn doanh. Trªn thùc tÕ cã nhiÒu c¸ch ph¸t hµnh chøng kho¸n, song phæ biÕn nhÊt lµ qua giao dÞch chøng kho¸n, qua Ng©n hµng, qua c¸ch b¸n ®Êu gi¸ hay b¸n trùc tiÕp cho c¸c nhµ ®Çu t­. Cã c¶ c«ng bè trªn bo¸ chÝ vµ ph¸t thanh cã sù tho¶ thuËn tr­íc víi c¸c nhµ ®Çu t­. ViÖc l«i quÊn ®­îc c¸c ng©n hµng cã uy tÝn vµo mua tr¸i phiÕu lµ rÊt quan träng v× danh tiÕng cña hä khi qu¶ng c¸o ph¸t hµnh sÏ ®¶m b¶o ch¾c ch¾n, hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­. Tuú thuéc cung - cÇu, gi¸ chøng kho¸n ë thÞ trõ¬ng s¬ cÊp cã thÓ cao h¬n hoÆc thÊp h¬n gi¸ danh nghÜa. Cã lo¹i tr¸i phiÕu ®­îc thu nhËp Ên ®Þnh s½n so víi gi¸ danh nghÜa vµ Ên ®Þnh thêi h¹n l­u hµnh. Ngoµi ra víi lo¹i chøng kho¸n thanh to¸n thu nhËp b×nh th­êng, th× gi¸ trÞ thÞ tr­êng phô thuéc vµo thêi gian ng¾n lóc thanh to¸n. 2.1.2. ThÞ tr­êng thø cÊp: Lµ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc ph¸t hµnh ( qua thÞ tr­êng s¬ cÊp ) ®­îc mua ®i b¸n l¹i. C¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ b¸n chøng kho¸n vµo bÊt cø lóc nµo, h×nh thøc nµy linh ho¹t, mÒm dÎo h¬n so víi tÝn dông th«ng th­êng. ThÞ tr­êng thø cÊp cã mét sè d¹ng: Së giao dÞch chøng kho¸n th«ng th­êng, "thÞ tr­êng g¾n víi Së giao dÞch chøng kho¸n". ThÞ tr­êng Së giao dÞch chøng kho¸n. ThÞ tr­êng nµy cã c¬ chÕ rÊt phøc t¹p, lµm m«i giíi cho sù biÕn ®éng cung - cÇu, cho phÐp x¸c ®Þnh gi¸ hiÖn thùc cña cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. Kh«ng cã thÞ tr­êng nµy th× c¸c chøng kh¸n kh«ng thÓ gi÷ ®­îc vai trß quan träng cña chóng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay. Ng­êi ta cßn ph©n biÖt Së giao dÞch chøng kho¸n chÝnh thøc vµ chøng kho¸n kh«ng chÝnh thøc. ë Së giao dÞch chØ cho phÐp b¸n ra chøng kho¸n cña c¸c h·ng ®éc quyÒn lín. ë Së giao dÞch kh«ng chÝnh thøc b¸n ra bÊt kú chøng kho¸n nµo. C¸c tæ chøc nµy cã ®iÒu lÖ x¸c ®Þnh nguyªn t¾c tæ chøc, qu¶n lý thµnh phÇn héi viªn, ®iÒu kiÖn thu n¹p vµ c¸c chøc n¨ng cña c¬ quan chøng kho¸n chøng kho¸n. C¬ quan l·nh ®¹o th­êng lµ uû ban chøng kho¸n. Thµnh viªn lµ c¸c kho¸n ®Þnh viªn vµ nh÷ng ng­êi m«i giíi chøng kho¸n chÝnh thøc. Së giao dÞch chøng kho¸n lµm t¨ng c­êng qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n. Th«ng qua Së giao dÞch chøng kho¸n nhiÒu kho¶n tiÕc kiÖm nhá c¸c lo¹i còng biÕn thµnh vèn t­ b¶n, ®ã lµ c¸c kho¶n do ng©n hµng vµ c¸c c¬ quan tiÕc kiÖm thu nhËp ®­îc, nh÷ng kho¶n nµy ®­îc chuyÓn sang chøng kho¸n thóc ®Èy gia t¨ng tÇng líp ng­êi thùc lîi. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i Së giao dÞch chøng kho¸n lµ c­ quan thóc ®Èy t¨ng c­êng ®Çu c¬ chøng kho¸n. ThÞ tr­êng thø cÊp lµ c«ng viÖc hµng ngµy cña bÊt cø thÞ tr­êng chøng kho¸n nµo: ®ã lµ viÖc mua b¸n chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh, gåm cã cæ phiÕu vµ cæ phÇn gi÷a nh÷ng ng­êi ®Çu t­ mµ v× mét nguyªn nh©n hoÆc mong muèn nµo ®ã ®Ó thay ®æi nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t­ cña m×nh. §©y lµ mmét thÞ tr­êng th­êng thu hót sù chó ý cñan d©n chóng vµ nã lµ n¬i giao dÞch hµng ngµy gi÷a c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n vµ th©n chñ cña hä. Trong mét thÞ tr­êng víi bÊt kú mét quy m« nµo ®Òu cã mét chØ sè theo dâi gi¸ c¶ ®­îc nhiÒu ng­êi biÕt ®Õn nh­ lµ mét c¸c phong vò biÓu cña thÞ tr­êng trong n­íc hay quèc tÕ. ThÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp th­êng phô thuéc lÉn nhau. HiÓn nhiªn, thÞ tr­êng thø cÊp sÏ kh«ng tån t¹i nÕu kh«ng cã sù ph¸t hµnh chøng kho¸n kh¶ nh­îng t¹i thÞ tr­oõng s¬ cÊp. Sù thµnh c«ng cña thÞ tr­êng thø cÊp cßn chi phèi sù thµnh c«ng cña thÞ tr­êng s¬ cÊp. Nh­ vËy, thÞ tr­êng chøng kho¸n bao gåm c¶ hai thÞ tr­êng thø cÊp vµ s¬ cÊp. 2.2. C¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc mua b¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Chøng kho¸n lµ mét danh tõ chung ®Ó chØ c¸c lo¹i chøng th­: cæ phiÕu, tr¸i phiÕu.. 2.2.1. Cæ phiÕu: Cæ phiÕu lµ lo¹i chøng th­ chøng minh quyÒn së h÷u cña mét cæ ®«ng víi mét doanh nghiÖp cæ phÇn. Cæ ®«ng lµ ng­êi cã cæ phÇn thÓ hiÖn b»ng cæ phiÕu. Ng­êi cã cæ phiÕu cã c¸c quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng ty, ®­îc chia l·i theo kÕt qu¶ kinh doanh, ®­îc quyÒn bÇu cö, øng cö vµo ban qu¶n lý vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù lç l·i, ph¸ s¶n cña c«ng ty. Cæ phiÕu cã thÓ ®­îc ph¸t hµnh lóc vËn ®éng thµnh lËp c«ng ty, hoÆc lóc c«ng ty cÇn gäi thªm vèn ®Ó më réng, hiÖn ®¹i ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh. §Æc tÝnh cña cæ phiÕu lµ chñ së h÷u cã thÓ ®­îc h­ëng lîi nhiÒu h¬n gi¸ trÞ ghi trªn cæ phiªó (mÖnh gi¸) nh­ng còng cã thÓ kh«ng ®­îc chia lêi, thËm chÝ mÊt lu«n c¶ sè vèn ®· bá ra, nÕu c«ng ty lµm ¨n kh«ng cã hiÖu qu¶. Tãm l¹i, lîi Ých cña ng­êi cã cæ phiÕu hoµn toµn phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña c«ng ty. 2.2.2. Tr¸i phiÕu: Kh¸c víi cæ phiÕu tr¸i phiÕu ®em l¹i cho ng­êi ®Çu t­ ,t­ c¸ch chñ nî cña c«ng ty (tr¸i phiÕu c«ng ty) hay chÝnh phñ (tr¸i phiÕu chÝnh phñ). Ng­êi vay lµ ng­êi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu sÏ cam kÕt víi chñ nî ba ®iÒu chñ yÕu hay lµ ba th«ng sè chÝnh cña mét tr¸i phiÕu ®ã lµ: 1 - MÖnh gi¸ cæ phiÕu: Kho¶n vay sÏ ®­îc hoµn tr¶ khi tr¸i phiÕu ®Õn h¹n. MÖnh gi¸ cña tr¸i phiÕu cã thÓ chÝnh lµ gi¸ b¸n còng cã thÓ cao h¬n hay thÊp h¬n. 2 - L·i suÊt cuèng phiÕu: Lµ tû lÖ l·i hµng n¨m æn ®Þnh trªn mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu. L·i suÊt nµy cè trong suèt thêi h¹n cña tr¸i phiÕu vµ cã thÓ ®­îc thanh to¸n mçi n¨m mét lÇn hay nhiÒu lÇn tuú tho¶ thuËn. 3 - Thêi h¹n cña tr¸i phiÕu: T¹i thêi ®iÓm mµ bªn ph¸t hµnh ph¶i hoµn tÊt viÖc thanh to¸n c¸c kho¶n l·i ®Þnh kú ®ång thêi hoµn tr¶ mÖnh gi¸ tr¸i phiÕu. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cho phÐp ng­êi vay cã thÓ ph¸t hµnh nh÷ng tr¸i phiÕu cã thêi h¹n kh¸c nhau, ng­êi ®Çu t­ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i chê ®Õn khi tr¸i phiÕu ®¸o h¹n míi ®­îc nhËn l¹i vèn gèc cña m×nh mµ cã thÓ trao ®æi, mua b¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. 2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng c¬ b¶n cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. 2.3.1. Nguyªn t¾c trung gian cña mua b¸n chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n hoÆt ®éng kh«ng ph¶i trùc tiÕp do nh÷ng ng­êi muèn mua hay b¸n chøng kho¸n thùc hiÖn, mµ do c¸c trung gan m«i giíi gäi lµ kinh kü thùc hiÖn. §©y lµ nguyªn t¾c trung gian c¬ b¶n cho tæ chøc vµ hoÆt ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nguyªn t¾c trung gian nµy nh»m ®¶m b¶o c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc giao dÞch lµ chøng kho¸n thùc vµ thÞ tr­êng ho¹t ®éng lµnh m¹nh, ®Òu ®Æn hîp ph¸p vµ ph¸t triÓn, b¶o vÖ ®­îc lîi Ých cña ng­êi tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ (ng­êi mua chøng kho¸n). V× nh÷ng ng­êi tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ kh«ng thÓ xÐt ®o¸n ®­îc gi¸ trÞ thùc sù cña tõng lo¹i chøng kho¸n, vµ còng kh«ng cã thÓ cù ®o¸n ®­îc mét c¸ch chÝnh x¸c gi¸ trÞ t­¬ng lai cña nã. Do ®ã, nÕu kh«ng cã nh÷ng nhµ m«i giíi cã nh÷ng sù ph©n tÝch cÇn thiÕt dùa trªn nh÷ng yÕu tè x¸c ®¸ng ®Ó cã nh÷ng nhËn xÐt kü l­ìng th× ng­êi mua chøng kho¸n cã thÓ bÞ lÇm lÉn hoÆc bÞ lõa g¹t. XÐt vÒ tÝnh chÊt kinh doanh, kinh kü cã hai lo¹i: m«i giíi chøng kho¸n vµ chuyªn gia chøng kho¸n . M«i giíi chøng kho¸n: Lµ lo¹i kinh kü chØ ®­îc th­¬ng l­îng mua b¸n chøng kho¸n theo lÖnh cña kh¸ch hµng vµ ¨n hoa hång. Th­¬ng gia chøng kho¸n: Cßn gäi lµ kinh doanh chøng kho¸n, lµ lo¹i kinh kü thùc hiÖn mua vµ b¸n cho chÝnh m×nh, h­ëng lêi tõ c¸c lo¹i nghiÖp vô ®ã. Ng­êi m«i giíi vµ th­¬ng gia chøng kho¸n t¹i sµn giao dÞch chøng kho¸n lµ nh÷ng ng­êi ®¹i diÖn cho c¸c c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n. Nãi chung c¸c cong ty m«i giíi chøng kho¸n ®Òu ®ång thêi thùc hiÖn hai lo¹i nghiÖp vô: võa lµ ng­êi m«i giíi võa lµ ng­êi kinh doanh. 2.3.2. Nguyªn t¾c ®Þnh gi¸ cña mua b¸n chøng kho¸n. ViÖc ®Þnh gÝa chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n hoµn toµn thuéc vÒ c¸c nhµ kinh kü. Mçi kinh kü ®Þnh gi¸ mçi lo¹i chøng kho¸n t¹i mét thêi ®iÓm tuú theo sù xÐt ®o¸n, kinh nghiÖm vµ kü thuËt riªng cña m×nh vµ tuú thuéc vµo sè cung cÇu chøng kho¸n cã trªn thÞ tr­êng. ViÖc ®Þnh gi¸ chøng kho¸n ®­îc thùc hiÖn qua mét sù th­¬ng l­îng gi÷a nh÷ng kinh kü cÇn mua vµ nh÷ng kinh kü cÇn b¸n. Gi¸ c¶ chøng kho¸n sÏ ®­îc x¸c ®Þnh khi hai bªn ®· thèng nhÊt. TÊt c¶ c¸c thµnh viªn cã liªn quan trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng ai cã thÓ can thiÖp vÒ sù t¸c ®éng qua l¹i cña sè cung vµ cÇu, vµ còng kh«ng ai cã quyÒn ®Þnh gi¸ chøng kho¸n mét c¸ch ®éc ®o¸n. V× thÕ ng­êi ta nãi thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ thÞ tr­êng tù do mang tÝnh tù do nhÊt trong c¸c lo¹i thÞ tru­êng. 2.3.3. Nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Òu ®­îc c«ng khai ho¸. C¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc ®­a ra mua b¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, t×nh h×nh tµi chÝnh vµ kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c c«ng ty ph¸t hµnh sè l­îng chøng kho¸n vµ gi¸ c¶ tõng lo¹i chøng kho¸n (gi¸ rao b¸n, giao mua, gi¸ kÕt thóc cña phiªn giao dÞch vµ gi¸ c¶ tr­íc ®ã) ®Òu ®­îc th«ng b¸o th«ng qua thÞ tr­êng vµ b¸o c¸o. Khi kÕt thóc mét cuéc giao dÞch, sè l­îng chøng kho¸n ®­îc mua b¸n vµ gi¸ c¶ ®· thèng nhÊt ®­îc lËp tøc th«ng b¸o ngay. §ã lµ nguyªn t¾c c«ng khai cña thÞ tr­êng chøng kho¸n nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi mua b¸n chøng kho¸n kh«ng bÞ "hí" trong mua b¸n chøng kho¸n, ng­êi mua chøng kho¸n dÔ dµng chän lùa lo¹i chøng kho¸n theo ý thÝch cña m×nh. 2.4. C¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n. 2.4.1. Nhµ ph¸t hµnh chøng kho¸n. Lµ nh÷ng ng­êi muèn huy ®éng vèn trªn thÞ tr­êng b»ng c¸ch ph¸t hµnh vµ b¸n c¸c chøng kho¸n bao gåm c¸c c«ng ty chÝnh phñ vµ c¸c chÝnh qutÒn ®Þa ph­¬ng. C¸c c«ng ty muèn huy ®éng vèn ®Çu t­ th­êng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty hoÆc cæ phiÕu.ChÝnh phñ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ nh»m huy ®éng tiÒn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña chÝnh phñ. ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Þa ph­¬ng ®Ó huy ®éng tiÒn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña ®Þa ph­¬ng. 2.4.2. Nhµ ®Çu t­ chøng kho¸n. Lµ nh÷ng ng­êi cã tiÒn nhµn rçi, muèn ®Çu t­ b»ng c¸ch mua chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng nh÷ng ng­êi nµy rÊt ®«ng gåm c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh, c¸c tæ chøc, c¸c quü ®Çu t­... 2.4.3. C¸c tæ chøc trung gian. Nhµ kinh doanh vµ m«i giíi chøng kho¸n: Lµ nh÷ng ng­êi ho¹t ®éng d­íi danh nghÜa cña mét c«ng ty chøng kho¸n. Hä lµ nh÷ng ng­êi cã chuyªn m«n cao vµ rÊt thµnh th¹o trong ph©n tÝch vµ giao dÞch chøng kho¸n. Trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n chØ cã c¸c nh©n viªn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n míi ®­îc phÐp trùc tiÕp giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr­ên tËp trung. Trong nh÷ng ng­êi nµy cã hai lo¹i ho¹t ®éng: Lo¹i chuyªn mua b¸n chøng kho¸n cho ng­êi kh¸c ®Ó ¨n hoa hång gäi lµ m«i giíi chøng kho¸n: Lo¹i mua b¸n chøng kho¸n cho chÝnh m×nh gäi lµ kinh doanh chøng kho¸n. Ng­êi tæ chøc thÞ tr­êng vµ ngußi ®iÒu hoµ vµ qu¶n lý thÞ tr­êng: lµ nh÷ng tæ chøc chñ yÕu t¹o nªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, b¶o ®¶m toµn bé vÒ ph­¬ng diÖn kü thuËt vµ nghiÖp vô cña nghµnh c«ng nghiÖp chøng kho¸n. 3. chøc n¨ng vµ vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. 3.1. Chøc n¨ng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Thø nhÊt: ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ cÇu nèi liÒn gi÷a nh÷ng ng­êi thõa vèn vµ nh÷ng ng­êi thiÕu vèn th«ng qua mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng chøng kho¸n sinh ra ®Ó huy ®éng vãn nhµn dçi ph¸t triÓn s¶n xuÊt gãp phÇn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm æn ®Þnh ®êi sèng d©n c­, æn ®Þnh x· héi. Th­ hai: ThÞ tr­êng chøng kho¸n tù ®éng ®iÒu hoµ gi÷a nh÷ng n¬i thõa sang n¬i thiÕu vèn gãp phÇn giao l­u vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Thø ba: ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®¶m b¶o th«ng tin chÝnh x¸c kÞp thêi cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµ nhµ kinh doanh chøng kho¸n vÒ t×nh h×nh cung - cÇu, thÞ gi¸ cña chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng m×nh vµ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n h÷u quan. Thø t­: ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®¶m b¶o cho c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc phÐp l­u hµnh cã n¬i mua b¸n thuËn tiÖn theo quy luËt cung cÇu nh­ mäi hµng ho¸ kh¸c. 3.2. Vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. 3.2.1. Nh÷ng mÆt tÝch cùc. Thø nhÊt: Lµ c«ng cô khuyÕn khÝch d©n chóng tiÕt kiÖm vµ sö dông nguån vèn tiÕc kiÖm vµo c«ng cuéc ®Çu t­: ThÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ së tµi chÝnh, tÝn dông huy ®éng dµi h¹n nguån vèn tiÕt kiÖm vµ ®Ó dµnh trong d©n chóng. V× thÞ tr­êng chøng kho¸n, mét ®Þnh chÕ gi¶i quyÕt ®­îc c¸c yÕu ®iÓm c¸c tæ chøc tµi chÝnh tÝn dông: Ng­êi cã chøng kho¸n khi cÇn tiÒn cã thÓ ®­a chøng kho¸n ra thÞ tr­êng b¸n l¹i. Thø hai: Gióp Nhµ n­íc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn x· héi: BÊt cø nhµ n­íc nµo còng ph¶i cã ng©n s¸ch ®Ó thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. §Ó cã vèn cho chi tiªu Nhµ n­íc ph¶i thu thuÕ, thu phÝ...Nh­ng th«ng th­êng kh«ng ®ñ chi tiªu do ®ã Nhµ n­íc ph¶i ph¸t hµnh chøng kho¸n (tr¸i phiÕu) trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n _mét h×nh thøc Nhµ n­íc vay tiÒn cña d©n. Thø ba: Lµ c«ng cô gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t: Ng©n hµng Nhµ n­íc víi vai trß ®iÒu hoµ l­u th«ng tiÒn tÖ, khi xuÊt hiÖn hiÖn t­îng l¹m ph¸t Ng©n hµng Nhµ n­íc sÏ ®­a ra b¸n c¸c lo¹i kú phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n víi laÜ suÊt cao ®Ó thu hót bít sè tiÒn l­u th«ng tõ ®ã lµm gi¶m l¹m ph¸t. Thø t­: Thu hót vèn tõ n­íc ngoµi: Th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi cã thÓ bá vèn ®Çu t­ b»ng c¸ch mua b¸n chøng kho¸n ¨n chªnh lÖch hoÆc c¸c doanh nghiÖp trong n­íc thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn råi ®em b¸n cæ phÇn trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nh­ vËy thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi qua thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét ph­¬ng thøc ®Çu t­ rÊt h÷u hiÖu. Thø n¨m: ThÞ tr­êng chøng kho¸n l­u ®éng ho¸ mäi nguån vèn trong n­íc, c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu t­îng tr­ng cho mét sè vèn ®­îc mua ®i b¸n l¹i trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n nh­ mét thø hµng ho¸. Ng­êi cã vèn ng­êi (ng­êi së h÷u chøng kho¸n) kh«ng sî vèn cña m×nh bÞ bÊt ®éng v× khi cÇn hä sÏ b¸n l¹i c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu nµy ®Ó thu tiÒn vÒ ®Ó chi tiªu hoÆc ®Çu t­ vµo lo¹i cæ phiÕu tr¸i phiÕu kh¸c. Mét khi ®Çu t­ vµo chøng kho¸n dÔ dµng vµ cã lîi ®èi víi mäi tÇng líp d©n chóng th× c¸c mãn tiÒn tiÕt kiÖm lín nhá ®Òu s½n sµng tõ bá lÜnh vùc bÊt ®éng ho¸ ®Ó tham gia vµo qu¸ tr×nh ®Çu t­. Thø s¸u: Thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n ®µng hoµng h¬n. Nhê cã thÞ tr­êng chøng kho¸n c¸c doanh nghiÖp míi cã thÓ ®em b¸n, ph¸t hµnh c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cña hä. Ban qu¶n lý thÞ tr­êng chøng kho¸n chØ chÊp nhËn nh÷ng cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cña nh÷ng c«ng ty cã ®ñ ®iÒu kiÖn kinh doanh hîp ph¸p, tµi chÝnh lµnh m¹nh cã doanh lîi ...vµ c«ng chónh còng chØ mua cæ phiÕu cña nh÷ng c«ng ty thµnh ®¹t. Víi sù lùa chän tù do cu¶ ng­êi mua cæ phiÕu, ®Ó b¸n ®­îc cæ phiÕu nh÷ng nhµ qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n lµm ¨n ®µng hoµng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. H¬n n÷a luËt lÖ cña thÞ tr­êng chøng kho¸n b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n ph¶i c«ng bè c«ng khai b¸o c¸o c©n ®èi tµi chÝnh, kÕt qu¶ kinh doanh hµng quý, hµng n¨m...qua ®ã c«ng chóng cã c¬ héi nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ ®­îc c«ng ty. ViÖc mua cæ phiÕu cña c«ng ty mét c¸ch tù do khiÕn ng­êi cã cæ phiÕu trë thµnh chñ së h÷u c«ng ty, hä cã thÓ kiÓm so¸t c«ng ty mé c¸ch dÔ dµng qua c¸c c¬ quan qu¶n lý c«ng ty vµ nhËn biÕt ®­îc kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña c«ng ty qua sù chÊp nhËn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Tõ ®ã thóc ®Èy c«ng ty ph¶i lµm ¨n ®µng hoµng h¬n, tèt h¬n. 3.2.2. Nh÷ng mÆt tiªu cùc. Th­¬ng gia chøng kho¸n th­êng ®Èy gi¸ lªn hoÆc d×m gi¸ xuèng ®Ó thu lîi g©y thiÖt h¹i cho nh÷ng ng­êi chØ cã sè chøng kho¸n Ýt ái v× trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n gi¸ c¶ hoµn toµn phô thuéc vµo cung cÇu auyÕt ®Þnh qua sù tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. MÆt kh¸c, cã t×nh tr¹ng ®Çu c¬ hµng ho¸ g©y nªn sù khan hiÕm hµng ho¸ mét c¸ch gi¶ t¹o, dÉn ®Õn gi¸ c¶ chøng kho¸n t¨ng gÊp nhiÒu lÇn gi¸ trÞ chÝnh thøc cña nã. Khi sù viÖc ®­îc lµm s¸ng tá th× hÇu hÕt c¸c lo¹i chøng kho¸n ®Òu ®­îc ®¨ng ký b¸n ra nh­ng kh«ng cã ng­êi mua dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. phÇn II thùc tr¹ng vµ ph­¬ng h­íng ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ë viÖt nam. 1. Thùc tr¹ng thÞ tr­êng chøng kho¸n viÖt nam trong thêi gian quA. Sù ra ®êi vµ ®i vµo ho¹t ®