Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng tại Việt Nam

lêi nãi §Çu GÝa c¶ ra ®êi khi cã sù trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, gi¸ c¶ lµ mét trong nh÷ng c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. GÝa c¶ lu«n biÕn ®éng lªn, xuèng phøc t¹p kÐo theo sù thay ®æi mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ x· héi. Do vËy, viÖc ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ lµ rÊt cÇn thiÕt, t×m ra nguyªn nh©n cña sù biÕn ®éng gi¸ c¶, gióp Nhµ n­íc cã nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc trong tõng thêi kú. §Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶, cÇn ph¶i tÝnh chØ sè gi¸ trong ®ã cã chØ sè gi¸ tiªu dïng. Ngoµi t¸c dông ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña gi¸ tiªu dïng, chØ sè gi¸ tiªu dïng cßn lµ c«ng cô ®Ó ®o l­êng tû lÖ l¹m ph¸t, lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ møc sèng d©n c­... NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña viÖc tÝnh chØ sè gi¸ nãi chung vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng nãi riªng. Trong thêi gian thùc tËp t¹i Côc thèng kª B¾c Ninh em ®· chän ®Ò tµi: “ Ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam”, ®Ó viÕt luËn v¨n tèt nghiÖp. Ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, luËn v¨n gåm 3 ch­¬ng: - Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn chung vÒ chØ sè gi¸ vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng - Ch­¬ng II: Ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam Ch­¬ng III: VËn dông ph­¬ng ph¸p chØ sè gi¸ tiªu dïng ë Côc Thèng kª B¾c Ninh Ch­¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ chØ sè gi¸ c¶ vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng i- Gi¸ c¶ vµ c¸c lo¹i gi¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay 1. Kh¸i niÖm gi¸ c¶ Gi¸ c¶ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan, ra ®êi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng hãa. Mçi mét giai ®o¹n, mét thêi kú cã nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ gi¸ c¶. Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, gi¸ c¶ chØ ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ ®­îc ®Þnh nghÜa nh­ sau: C¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn nh­ A.Smith vµ D. Ricardo cho r»ng: gi¸ trÞ thùc hiÖn (hay cßn gäi lµ gi¸ c¶ nh­ hiÖn nay) lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ tù nhiªn (hiÖn nay gäi lµ gi¸ trÞ hµng ho¸). C¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa Mac- Lªnin ®· kÕ thõa vµ ph¸t huy t­ t­ëng ®ã vµ ®­a ra kh¸i niÖm: Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸. Khi nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn, ph¹m vi gi¸ c¶ ®­îc më réng, gi¸ c¶ kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ gi¸ trÞ hµng ho¸ mµ nã cßn lµ tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi nh­: cung, cÇu hµng ho¸, tÝch luü vµ tiªu dïng trong, ngoµi n­íc... Gi¸ c¶ lµ ng«n ng÷ trong trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸. Th«ng qua gi¸ c¶ quan hÖ mua b¸n ®­îc x¸c lËp, m©u thuÉn vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®­îc gi¶i quyÕt. Gi¸ c¶ lµ tiªu chuÈn ®Ó c¸c doanh nghiÖp lùa chän lÜnh vùc, ph­¬ng ¸n kinh doanh hiÖu qu¶ vµ nã lµ c«ng cô ®Ó c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Gi¸ c¶ lµ c«ng cô ph¶n ¸nh thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ. Khi thÞ tr­êng gi¸ c¶ æn ®Þnh, sÏ gãp phÇn æn ®Þnh s¶n xuÊt, t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Ng­îc l¹i gi¸ c¶ kh«ng æn ®Þnh sÏ dÉn ®Õn nÒn kinh tÕ bÊt æn ®Þnh. ChÝnh v× vËy, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta lu«n quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gi¸ c¶, ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ®iÒu chØnh gi¸ c¶ cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña n­íc ta trong tõng thêi kú. Nh­ vËy, gi¸ c¶ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ®· “¨n s©u” vµo “m¸u” cña mäi quan hÖ mua, b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p. Gi¸ c¶ ®i vµo tõng ng­êi, tõng nhµ, tõng c¬ quan, xÝ nghiÖp, tõng ngµnh vµ tyõng quèc gia. 2. C¸c lo¹i gi¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, quy c¸ch, phÈm chÊt. Mçi lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, mçi nhãm hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Òu cã gi¸ c¶ riªng. C¨n cø vµo tÝnh chÊt kinh tÕ vµ yªu cÇu qu¶n lÝ, hiÖn nay gi¸ c¶ ®­îc chia lµm 6 lo¹i: Gi¸ tiªu dïng, Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt, Gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt, Gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸, Gi¸ xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸, Gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ. a. Gi¸ tiªu dïng (gi¸ sö dông cuèi cïng) Gi¸ tiªu dïng lµ gi¸ mµ ng­êi tiªu dïng mua hµng ho¸ vµ chi tr¶ c¸c dÞch vô phôc vô trùc tiÕp cho ®êi sèng hµng ngµy, ®­îc biÓu hiÖn b»ng gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng vµ dÞch vô phôc vô sinh ho¹t, ®êi sèng d©n c­, kh«ng bao gåm gi¸ hµng ho¸ cho s¶n xuÊt vµ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt kinh doanh. Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt (gi¸ s¶n xuÊt) Gi¸ s¶n xuÊt lµ gi¸ mµ ng­êi s¶n xuÊt trùc tiÕp b¸n s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr­êng. Gi¸ s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt chia lµm hai lo¹i: Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m, thuû s¶n, Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp. Gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt (gi¸ c¶ sö dông trung gian) Gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt lµ gi¸ cña tæ chøc kinh doanh vËt t­ b¸n trùc tiÕp cho ng­êi s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt, chÕ biÕn ra s¶n phÈm. Theo quy ®Þnh cña Tæng côc Thèng kª, gi¸ c¶ nµy kh«ng bao gåm chi phÝ vËn chuyÓn vµ chi phÝ kh¸c. d. Gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸ Gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸ lµ gi¸ c­íc mµ ng­êi thuª vËn chuyÓn hµng ho¸ tr¶ cho c¸c ®¬n vÞ vËn t¶i hµng ho¸. Nã ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua sù tho¶ thuËn miÖng hoÆc tho¶ thuËn d­íi h×nh thøc hîp ®ång vËn chuyÓn hµng ho¸ gi÷a c¸c ®¬n vÞ vËn t¶i hµng ho¸ vµ chñ hµng ho¸. Gi¸ xuÊt, nhËp khÈu Gi¸ xuÊt khÈu lµ gi¸ ViÖt Nam trùc tiÕp b¸n hµng ho¸ cho c¸c tæ chøc n­íc ngoµi, tÝnh b»ng ngo¹i tÖ vµ ®­îc tÝnh theo ®iÒu kiÖn giao hµng t¹i biªn giíi ViÖt Nam (gi¸ FOB) khi kh«ng muèn tÝnh ®Õn xuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm...vµ tÝnh theo ®iÒu kiÖn t¹i biªn giíi n­íc nhËp (gi¸ CIF) nÕu muèn tÝnh c¶ xuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm... Gi¸ nhËp khÈu lµ gi¸ n­íc ta mua hµng ho¸ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi, tÝnh b»ng ngo¹i tÖ vµ tÝnh theo ®iÒu kiÖn giao hµng t¹i biªn giíi ViÖt Nam (gi¸ CIF) nÕu muèn tÝnh ®Õn nhËp khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm... vµ theo ®iÒu kiÖn biªn giíi n­íc xuÊt (gi¸ FOB) nÕu kh«ng muèn tÝnh ®Õn nhËp khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm ... f. Gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ Vµng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt cã gi¸ c¶ riªng. Gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®Æt biÖt nµy thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña nã t¹i thêi ®iÓm ®ang xÐt, lµ gi¸ trÞ cña lao ®éng kÕt tinh trong hµng ho¸ nµy. Trªn thÞ tr­êng, gi¸ vµng lµ gi¸ mµ tæ chøc t­ nh©n hay nhµ n­íc b¸n ra t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. Gi¸ ngo¹i tÖ còng ®­îc coi lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt vµ cã gi¸ c¶ riªng. Gi¸ ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng hµng ho¸ lµ gi¸ b¸n ngo¹i tÖ cña c¸c tæ chøc t­ nh©n vµ Nhµ n­íc. ViÖc ph©n chia gi¸ c¶ lµm 6 lo¹i nh­ trªn lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ rÊt khoa häc, gióp cho c«ng t¸c thu thËp gi¸ c¶ ë n­íc ta hiÖn nay dÔ dµng , cã hÖ thèng, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c thèng kª gi¸ c¶ vµ qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc vÒ gi¸ c¶. II. CHØ sè gi¸ c¶ 1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ c¶ vµ hÖ thèng chØ sè gi¸ c¶ ë n­íc ta hiÖn nay 1.1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ c¶ ChØ sè gi¸ c¶ lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi (®­îc tÝnh b»ng lÇn hoÆc %), lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ qua c¸c kho¶ng thêi gian kh¸c nhau (tuÇn, th¸ng, quý, n¨m) hoÆc qua c¸c vïng kh«ng gian kh¸c nhau (vïng, ®Þa ph­¬ng, quèc gia, khu vùc...). 1.2. HÖ thèng chØ sè gi¸ hiÖn nay Theo quyÕt ®Þnh sè 302/TCTK – Q§ ngµy 30 th¸ng 10 n¨m 1995 cña Tæng côc thèng kª, hÖ thèng chØ sè gi¸ ë ViÖt Nam bao gåm 6 lo¹i: + ChØ sè gi¸ tiªu dïng, + ChØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt, + ChØ sè gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt, + ChØ sè gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸, + ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸, + ChØ sè gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ. * ChØ sè gi¸ tiªu dïng: lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ tiªu dïng hµng ho¸ , dÞch vô phôc vô cho sinh ho¹t ®êi sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh. ChØ sè gi¸ tiªu dïng ®­îc tÝnh tõ gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ vµ gi¸ dÞch vô phôc vô cho nhu cÇu d©n c­ cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. * ChØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt: bao gåm chØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n vµ chØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp. ChØ sè b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ b¸n ra c¸c s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m nghiÖp, thuû s¶n vµ hµng c«ng nghiÖp. * ChØ sè gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt: lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt. * ChØ sè gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸: lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸ (chØ sè nµy ®· bao gåm trong chØ sè gi¸ tiªu dïng). * ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸: ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸: lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸. ChØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng hãa lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸. * ChØ sè gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ: ChØ sè gi¸ vµng lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ vµng. Gi¸ vµng thèng nhÊt trong c¶ n­íc lµ gi¸ b¸n ra cña vµng 99,9%. ChØ sè gi¸ ngo¹i tÖ lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ ngo¹i tÖ. Gi¸ ®« la Mü lµ gi¸ ®¹i diÖn ®­îc thu thËp ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ ngo¹i tÖ. Mçi lo¹i chØ sè gi¸ ®Òu cã môc ®Ých vµ ý nghÜa riªng nh­ng chóng ®Òu lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô. 2. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña viÖc tÝnh chØ sè gi¸ c¶ ChØ sè gi¸ lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng c¶ trong lÜnh vùc vi m« lÉn lÜnh vùc vÜ m«. 2.1. Trong lÜnh vùc vi m« ChØ sè gi¸ lµ mét trong nh÷ng mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ng­êi tiªu dïng. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, môc tiªu hµng ®Çu lµ lîi nhuËn nªn bÊt cø doanh nghiÖp nµo khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh còng ®Òu quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò nh­: lùa chän mÆt hµng, h¹ch to¸n chi phÝ, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh... chØ sè gi¸ lµ chØ tiªu gióp c¸c doanh nghiÖp lùa chän mÆt hµng kinh doanh vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Nh×n vµo chØ sè gi¸ cã thÓ biÕt ®­îc tèc ®é t¨ng gi¶m cña gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô. C¸c doanh nghiÖp th­êng so s¸nh tèc ®é t¨ng gi¶m cña gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó lùa chän mÆt hµng kinh doanh sao cho cã lîi nhÊt. ChØ sè gi¸ gióp c¸c doanh nghiÖp ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh. Nh×n vµ chØ sè gi¸ , doanh nghiÖp biÕt ®­îc møc gi¸ mµ doanh nghiÖp dù kiÕn cã s¸t víi gi¸ c¶ thÞ tr­êng hay kh«ng, tõ ®ã cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh cho phï hîp. ChØ sè gi¸ cã liªn quan ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c chñ ®Çu t­. Khi chØ sè gi¸ t¨ng hoÆc gi¶m nhiÒu, thÞ tr­êng gi¸ c¶ bÊt æn ®Þnh, c¸c chñ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc h¹n chÕ ®Çu t­ cho s¶n xuÊt kinh doanh v× møc ®é rñi ro cao. Ng­îc l¹i, khi chØ sè gi¸ giao ®éng nhÑ, thÞ tr­êng gi¸ c¶ æn ®Þnh th× ®Çu t­ cho s¶n xuÊt kinh doanh l¹i t¨ng lªn. §èi víi ng­êi tiªu dïng, hä sÏ theo dâi chØ sè gi¸ ®Ó quyÕt ®Þnh mua mÆt hµng nµo, thay thÕ tiªu dïng mét mÆt hµng nµo ®ã b»ng mÆt hµng nµo, víi sè l­îng bao nhiªu th× cã lîi nhÊt. Ngoµi ra, dùa vµo c«ng thøc: L·i thùc = l·i suÊt tiÒn göi - tØ lÖ l¹m ph¸t, ng­êi tiªu dïng sÏ xem xÐt cã nªn göi tiÒn tiÕt kiÖm hay kh«ng vµ göi vµo thêi ®iÓm nµo th× cã l·i. 2.2. Trong lÜnh vùc vÜ m« ChØ sè gi¸ lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, nh×n vµo chØ sè gi¸ ta cã thÓ biÕt ®­îc thÞ tr­êng gi¸ c¶ cã æn ®Þnh hay kh«ng. Khi chØ sè gi¸ giao ®éng nhÑ cã nghÜa thÞ tr­êng gi¸ c¶ æn ®Þnh, møc ®é rñi ro trong kinh doanh thÊp, ®Çu t­ t¨ng lªn, s¶n xuÊt kinh doanh trong n­íc ph¸t triÓn. Ng­îc l¹i, khi gi¸ c¶ giao ®éng m¹nh, rñi ro trong kinh doanh lín lµm h¹n chÕ ®Çu t­ cho s¶n xuÊt kinh doanh dÉn ®Õn chªnh lÖch gi÷a cung vµ cÇu lín, nÒn kinh tÕ bÊt æn ®Þnh. ChÝnh phñ còng nh­ c¸c cÊp l·nh ®¹o tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng lu«n theo dâi chØ sè gi¸ c¶ , n¾m b¾t kÞp thêi møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ c¶ vµ ®­a ra c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chØnh, lµm cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ trao ®æi cña x· héi diÔn ra theo quy luËt cña nã mét c¸ch cã ý thøc. ChØ sè gi¸ lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ kÕ ho¹ch thu chi ng©n s¸ch, tµi chÝnh vµ æn ®Þnh gi¸ c¶: §èi víi thu chi ng©n s¸ch, Nhµ n­íc ta lu«n ®Æt ra môc tiªu t¨ng thu gi¶m chi vµ thùc hiÖn chi ng©n s¸ch ®¹t hiÖu qu¶. C¨n cø vµo chØ sè gi¸ c¶ Nhµ n­íc ta tiÕn hµnh: + KhuyÕn khÝch ®Çu t­ vµo c¸c lÜnh vùc ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng lÜnh vùc ®Çu t­ kÐm hiÖu qu¶. + §iÒu chØnh gi¸ ®Çu vµo buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i sö dông tiÕt kiÖm vËt t­, t¨ng c­êng qu¶n lÝ ®Ó gi¶m chi phÝ, n©ng cao chÊt l­îng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc. + §æi míi chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu, kiªn quyÕt chèng bu«n lËu. + §iÒu chØnh tèc ®é t¨ng l­¬ng phï hîp víi tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ, chØ sè l¹m ph¸t vµ tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng nh»m khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. + Dïng mét phÇn ng©n s¸ch nhµ n­íc ®Ó khuyÕn ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn nói, n«ng th«n, n©ng cao møc sèng cña hä, rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. æn ®Þnh gi¸ c¶ lµ mét trong nh÷ng môc tiªu lín cña n­íc ta. Gi¸ c¶ æn ®Þnh sÏ khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc. C¨n cø vµo chØ sè gi¸, Nhµ n­íc ta tiÕn hµnh nhiÒu biÖn ph¸p t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr­êng nh­: + KiÒm chÕ vµ ®Èy lïi l¹m ph¸t b»ng viÖc qu¶n lÝ chÆt chÏ khèi l­îng tiÒn trong l­u th«ng, + Sö dông quü b×nh æn gi¸ c¶ ®Ó hç trî l·i vay ng©n hµng, dù tr÷ l­u th«ng hµng ho¸ ®¸p øng tiªu dïng trong n­íc vµ xuÊt khÈu ®Ó gi÷ cho gi¸ c¶ kh«ng xuèng qu¸ thÊp khi trong mïa thu ho¹ch vµ qu¸ cao khi gi¸p vô. TÇm quan träng cña chØ sè gi¸ ®· kh¼ng ®Þnh viÖc tÝnh to¸n vµ c«ng bè chØ sè gi¸ lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng. C«ng viÖc nµy cÇn ®­îc tiÕn hµnh chÝnh x¸c vµ th­êng xuyªn, liªn tôc. 3. C¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ Ngay tõ thÕ kØ XVI, ng­êi ta ®· dïng ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè ®Ó ph©n tÝch biÕn ®éng gi¸ c¶. Tuy nhiªn, ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ kh«ng hoµn chØnh ngay tõ ®Çu mµ nã ®­îc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn dÇn, ph­¬ng ph¸p sau h×nh thµnh trªn c¬ së kÕ tôc, kh¾c phôc nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p tr­íc. Tr­íc khi ®­a ra ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸, ta ph¶i ph©n lo¹i chóng. Cã 2 c¸ch ph©n lo¹i chØ sè gi¸: - Theo ph¹m vi tÝnh to¸n, chØ sè gi¸ ®­îc ph©n thµnh: chØ sè ®¬n vÒ gi¸ c¶ vµ chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶. - Theo ®èi t­îng chØ sè ph¶n ¸nh, chØ sè gi¸ ®­îc ph©n thµnh: chØ sè ph¸t triÓn, chØ sè kh«ng gian vµ chØ sè kÕ ho¹ch vÒ gi¸ c¶. 3.1. ChØ sè ph¸t triÓn cña gi¸ c¶ ChØ sè ®¬n ChØ sè ®¬n vÒ gi¸ c¶ lµ chØ sè ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ tõng mÆt hµng hoÆc dÞch vô trªn thÞ tr­êng. C«ng thøc tÝnh: ip = (1) Trong ®ã: + ip lµ chØ sè ®¬n vÒ gi¸ c¶ + p1 lµ gi¸ c¶ kú nghiªn cøu +p0 lµ gi¸ c¶ kú gèc + ip > 1 cã nghÜa lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ nµo ®ã kú nghiªn cøu t¨ng so víi kú gèc vµ ng­îc l¹i víi ip < 1 . VÝ dô: Ip = = 1.5 lÇn hay 150%, cã nghÜa lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ A kú nghiªn cøu so víi kú gèc t¨ng 50%. 3.1.2. ChØ sè tæng hîp ChØ sè ®¬n vÒ gi¸ c¶ kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña toµn bé hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. V× vËy, ta ph¶i tÝnh chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸. Kh¸i niÖm: ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶ lµ chØ sè ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung cña gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn trªn thÞ tr­êng. Ký hiÖu: Ip. +Ip > 1 nãi lªn gi¸ c¶ chung kú nghiªn cøu t¨ng so víi kú gèc vµ ng­îc l¹i víi Ip < 1. VÝ dô: Ip = 1.3 nãi lªn gi¸ c¶ chung kú nghiªn cøu t¨ng 30% so víi kú gèc. Ta kh«ng thÓ tÝnh: Ip = = v× nã ®Òu kh«ng chó ý ®Õn l­îng hµng ho¸ tiªu thô kh¸c nhau cña c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ sù kh¸c nhau nµy cã ¶nh h­ëng kh¸c nhau ®Õn sù biÕn ®éng chung cña gi¸ c¶. §Ó tÝnh chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶, ta cÇn chän quyÒn sè thÝch hîp. QuyÒn sè lµ mét nh©n tè cè ®Þnh, nã gièng nhau c¶ ë tö vµ mÉu sè. VÝ dô: D = p x q Trong ®ã: + D: lµ doanh sè + p: lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ + q: lµ l­îng hµng ho¸ . Doanh sè chÞu t¸c ®éng cña gi¸ vµ l­îng. Do ®ã ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña nh©n tè gi¸ th× ta ph¶i cè ®Þnh nh©n tè l­îng hµng ho¸ tiªu thô ë mét thêi kú nhÊt ®Þnh. VËy l­îng hµng ho¸ tiªu thô lµ quyÒn sè cña chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶. Tuú theo viÖc lùa chän thêi kú quyÒn sè mµ chóng ta cã c¸c chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ sau: a. ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶ cña Laspayres N¨m 1871, nhµ kinh tÕ häc Laspayres ®­a ra c«ng thøc: IpL = (2) Trong ®ã: + p1 : gi¸ c¶ kú nghiªn cøu + p0 : gi¸ c¶ kú gèc + q0 : l­îng tiªu thô kú gèc + S p1q0 : lµ tæng doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh theo l­îng kú gèc + Sp0q0 : Tæng doanh thu kú gèc ChØ sè nµy nãi lªn ¶nh h­ëng cña gi¸ c¶ tíi doanh thu víi quyÒn sè lµ l­îng hµng hãa tiªu thô kú gèc. NÕu ta lÊy tö sè trõ ®i mÉu sè cña c«ng thøc (2) th× ta sÏ cã l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi cña doanh thu tÝnh theo l­îng kú gèc. Nh­ ta ®· biÕt: ip = Þ p = ipp0 (2) Û = Sip.do (3) víi do = = (4) víi Do = x 100 d0: lµ tû träng (hay kÕt cÊu) doanh thu kú gèc, ®¬n vÞ tÝnh lÇn. D0: lµ tû träng (hay kÕt cÊu) doanh thu kú gèc, ®¬n vÞ tÝnh %. Nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ lÊy quyÒn sè lµ l­îng kú gèc nªn ch­a ph¶n ¸nh s¸t thùc tÕ vÒ l­îng tiªu thô tõng mÆt hµng ®¹i diÖn còng nh­ kÕt cÊu hµng ho¸ tiªu dïng thùc tÕ n¨m nghiªn cøu, mµ hµng n¨m th× l­îng tiªu dïng tõng mÆt hµng còng nh­ kÕt cÊu tiªu dïng cña chóng cã sù thay ®æi vµ sù thay ®æi nµy cã liªn quan ®Õn gi¸ c¶, ch¼ng h¹n: khi gi¸ t¨ng th× søc mua gi¶m (hay l­îng hµng ho¸ tiªu thô gi¶m) vµ ng­îc l¹i khi gi¸ gi¶m th× søc mua t¨ng (hay l­îng hµng ho¸ tiªu thô t¨ng)... MÆt kh¸c, nÕu ta lÊy tö trõ mÉu sè ta sÏ ®­îc l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi cña doanh thu kú nghiªn cøu so víi kú gèc tÝnh theo l­îng kú gèc chø kh«ng tÝnh theo l­îng kú nghiªn cøu nªn kh«ng ph¶n ¸nh chÝnh x¸c l­îng t¨ng gi¶m thùc tÕ cña doanh thu ®ã. b. ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶ cña Pasche N¨m 1871, nhµ kinh tÕ häc ng­êi §øc Pasche ®­a ra c«ng thøc IpP = (5) Trong ®ã : + S p1q1 : lµ tæng doanh thu kú nghiªn cøu . + Sp0q1 : Tæng doanh thu kú gèc tÝnh theo l­îng kú nghiªn cøu . ChØ sè nµy nãi lªn ¶nh h­ëng cña gi¸ c¶ víi quyÒn sè lµ l­îng hµng ho¸ tiªu thô kú nghiªn cøu. Víi po = (5) Û = (6) Víi do = = (7) Víi Do = x 1 Trong ®ã: d0 : lµ tû träng ( kÕt cÊu) doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh b»ng lÇn. Do: lµ tû träng ( kÕt cÊu) doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh b»ng %. ChØ sè Laspeyres vµ chØ sè Paasche theo t­ duy l« gÝc kh¸c nhau: chØ sè Laspeyres so s¸nh gi¸ c¶ hai kú kh¸c nhau theo l­îng tiªu thô kú gèc cßn chØ sè Paasche so s¸nh gi¸ c¶ hai kú kh¸c nhau theo l­îng tiªu thô kú nghiªn cøu.Tr­íc ®©y, ta hay dïng c«ng thøc Laspeyres v× nã kh«ng ®ßi hái ph¶i tÝnh ngay Sp1.q1 vµ th­êng s½n cã khèi l­îng kú gèc. Nh­ng giê ®©y, khi m¸y tÝnh ®· hoµn thiÖn, ng­êi ta hay dïng c«ng thøc Paasche, nã cã tÝnh hiÖn thùc h¬n v× khi sö dông quyÒn sè lµ l­îng kú nghiªn cøu th× hÖ thèng quyÒn sè th­êng xuyªn ph¶i thu thËp, tÝnh to¸n nªn s¸t víi thùc tÕ h¬n, ph¶n ¸nh ®óng kÕt cÊu hµng ho¸ tiªu dïng thùc tÕ cña d©n c­ h¬n. Khi ta lÊy tö trõ ®i mÉu th× sÏ ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi cña doanh thu kú nghiªn cøu so víi kú gèc. Tuy nhiªn, viÖc tÝnh theo c«ng thøc nµy trong thùc tÕ l¹i gÆp khã kh¨n ®ã lµ trong ph¹m vi nghiªn cøu réng ( tØnh, thµnh phè, c¶ n­íc) viÖc tÝnh chØ sè gi¸ trong thêi gian ng¾n khã ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi trong c«ng t¸c nghiªn cøu biÕn ®éng gi¸ c¶ vµ ®ßi hái khèi l­îng c«ng viÖc t¨ng lªn v× ph¶i thu thËp gi¸ c¶ th­êng xuyªn do ®ã tèn thêi gian, c«ng søc vµ chi phÝ h¬n. c. ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶ cña Fisher Mét h¹n chÕ cña hai c«ng thøc trªn mµ Fisher ph¸t hiÖn lµ nã kh«ng cã tÝnh nghÞch ®¶o vµ tÝnh liªn hoµn. §Ó kh¾c phôc nh­îc ®iÓm nµy, Fisher ®Ò nghÞ dïng c«ng thøc: IPF = (8) ChØ sè nµy lµ trung b×nh nh©n cña hai chØ sè Laspayres vµ chØ sè Passche. Nã ®­îc sö dông khi hai chØ sè: Laspayres vµ Passche cã sù chªnh lÖch qu¸ lín nh­ chØ sè Laspayres lín h¬n 1 cßn chØ sè Passche nhá h¬n 1 hoÆc ng­îc l¹i. Tuy nhiªn, ®iÓm h¹n chÕ cña c«ng thøc nµy lµ chØ quan t©m ®Õn nh÷ng tiªu chuÈn to¸n häc mµ quªn ®i néi dung kinh tÕ vµ nã còng m¾c ph¶i h¹n chÕ nh­ c«ng thøc (5) ®ã lµ gÆp ph¶i khã kh¨n trong kh©u tÝnh to¸n hÖ thèng quyÒn sè kú b¸o c¸o ë ph¹m vi réng. H¬n n÷a, chØ sè nµy còng kh«ng cã ý nghÜa kinh tÕ nªn Ýt ®­îc sö dông. HiÖn nay, hai c«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ cña: Laspayres vµ Pass