Quá trình vận dụng những bài học kinh nghiệm từ các cuộc cách mạng công nghiệp trên thế giới vào công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá của Việt Nam

lêi nãi ®Çu ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng X· Héi Chñ NghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ më víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau. ViÖc ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo qu¸ tr×nh s¶n suÊt lµ mét ®iÒu tÊt yÕu. §Ó cã thÓ tiÕn hµnh ®­îc nhiÖm vô nµy, viÖc nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt trªn thÕ giíi lµ kh«ng thÓ thiÕu. Mét thµnh qu¶ to lín mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®­îc lµ ®· ph¸t minh ra c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Sù xuÊt hiÖn cña m¸y mãc ®· thay thÕ hÇu hÕt søc lao ®éng cña con ng­êi lµ thµnh tùu vÜ ®¹i cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp trªn thÕ giíi. NhËn ®Þnh ®­îc sù cÇn thiÕt cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong §¹i Héi §¶ng Toµn Quèc VII ®· chØ râ: “ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ nhiÖm vô träng ®¹i cña toµn §¶ng toµn d©n “ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho Chñ NghÜa X· Héi. V× vËy ®Ó thùc hiÖn ®­îc chñ tr­¬ng nµy viÖc nghiªn cøu c¸c bµi häc vµ kinh nghiÖm cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp trªn thÕ giíi lµ ®iÒu cÇn thiÕt vµ quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña chóng ta ch­¬ng I c¬ së vµ lý luËn chung vÒ c¸c cuéc c¸c c«ng nghiÖp trªn thÕ giíi Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t kÕt qu¶ cao h¬n con ng­êi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng vµ chÕ t¹o ra c¸c c«ng cô lao ®éng míi tinh x¶o h¬n, lµm n¨ng suÊt lao ®éng ph¸t triÓn cao h¬n. Cïng víi qu¸ tr×nh c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt cña loµi ng­êi còng ®­îc ph¸t triÓn phong phó thªm, nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ míi còng xuÊt hiÖn, sù ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng râ rÖt. Trong lÞch sö loµi ng­êi ®· tõng diÔn ra hai cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp nµy ®· lµm cho s¶n phÈm hµng ho¸ ®­îc t¨ng lªn m¹nh mÏ t¹o tiÒn ®Ò cho giai cÊp t­ s¶n x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho Chñ NghÜa T­ B¶n (CNTB)ra ®êi vµ hoµn thiÖn. Sù chuyÓn ®æi tõ chÕ ®é phong kiÕn sang chÕ ®é T­ B¶n Chñ NghÜa(TBCN) lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra l©u dµi, chñ yÕu b»ng con ®­êng c­íp ®o¹t. §ã lµ mét quy luËt tÊt yÕu cña lÞch sö, bëi M¸c vµ Anghen ®· nãi: “Suy cho cïng chÕ ®é nµy thay thÕ chÕ ®é kia ch¼ng qua lµ do sù thay thÕ cña c¸c c«ng cô s¶n suÊt”. CNTB ra ®êi lµ mét b­íc tiÕn bé cña lÞch sö, nã ®· t¹o ra mét khèi l­îng vËt chÊt gÊp hµng ng×n lÇn tÊt c¶ c¸c chÕ ®é tr­íc céng l¹i. C NTB ra ®êi ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn: Giai ®o¹n I:Giai ®o¹n hiÖp t¸c gi¶n ®¬n HiÖp t¸c gi¶n ®¬n t­ b¶n chñ nghÜa lµ mét h×nh thøc s¶n suÊt dùa trªn sù bãc lét cña mét nhµ t­ b¶n riªng lÎ ®èi víi mét sè ®«ng c«ng nh©n cïng lµm mét c«ng viÖc gièng nhau. HiÖp t¸c gi¶n ®¬n TBCN ®· tiÕt kiÖm ®­îc t­ liÖu s¶n xuÊt t¹o lªn lùc l­îng s¶n suÊt x· héi míi cña lao ®éng, gi¶m bít sù hao phÝ cña lao ®éng ®èi víi tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm. Lùc l­îng s¶n suÊt cña lao ®éng x· héi t¨ng lªn, nh­ng thµnh qu¶ cña viÖc ®ã th× bÞ nhµ t­ b¶n c­íp kh«ng. Giai ®o¹n II: Giai ®o¹n c«ng tr­êng thñ c«ng HiÖp t¸c gi¶n ®¬n TBCN ph¸t triÓn lµm cho c«ng tr­êng thñ c«ng ra ®êi. C«ng tr­êng thñ c«ng lµ mét thø hiÖp t¸c TBCN dùa trªn ph©n c«ng vµ kü thuËt thñ c«ng. C«ng tr­êng thñ c«ng, nh­ lµ h×nh thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, ®· chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ ë T©y ¢u ­íc chõng tõ thÕ kû XVI ®Õn kho¶ng cuèi thÕ kû XVIII. C«ng tr­êng thñ c«ng lµ nÒn s¶n xuÊt lín t­ b¶n chñ nghÜa dùa trªn chÕ ®é thñ c«ng vµ ph©n c«ng gi÷a c«ng nh©n lµm thuª. Ph©n c«ng cña c«ng tr­êng thñ c«ng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng lªn rÊt nhiÒu, ®ång thêi l¹i huû ho¹i c«ng nh©n lµm thuª, lµm cho hä ph¸t triÓn mét chiÒu. C«ng tr­êng thñ c«ng, t¹o tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sang nÒn §¹i c¬ khÝ. Sù ph¸t triÓn cña s¶n suÊt hµng ho¸ dÉn ®Õn chç ph©n ho¸ n«ng d©n. Mét sè Ýt phÇn tö líp trªn trong n«ng th«n chuyÓn sang giai cÊp T­ S¶n, sè lín n«ng d©n chuyÓn sang hµng ngò giai cÊp v« s¶n thµnh thÞ vµ n«ng th«n. QuÇn chóng bÇn n«ng t¨ng lªn, trung n«ng vµ tÇng líp trung gian ®«ng ®¶o ngµy cµng ph¸ s¶n. Sù ph©n ho¸ n«ng d©n ph¸ vì c¬ së cña chÕ ®é c«ng dÞch. §Þa chñ ngµy cµng chuyÓn tõ kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é diªu dÞch sang kinh tÕ TBCN. ThÞ tr­êng trong n­íc lµ do sù ph¸t triÓn cña chÝnh CNTB t¹o lªn. ThÞ tr­êng trong n­íc më réng cã nghÜa lµ nhu cÇu vÒ t­ liÖu s¶n suÊt vµ t­ liÖu sinh ho¹t t¨ng lªn. C«ng tr­êng thñ c«ng dùa trªn kü thuËt l¹c hËu vµ lao ®éng thñ c«ng, kh«ng thÓ tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ c«ng nghÖ phÈm cña thÞ tr­êng ®· ®­îc më réng. Do ®ã tÊt nhiªn ph¶i chuyÓn sang ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. Giai ®o¹n ba: §¹i c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp c¬ khÝ. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lµ cuéc c¸ch m¹ng chuyÓn tõ c«ng tr­êng thñ c«ng sang nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. Nhê cã c«ng tr­êng thñ c«ng lµ tiÒn ®Ò, nhµ TBCN ®· chuyÓn sang s¶n suÊt c¬ khÝ nhanh chãng. Bëi v× c«ng tr­êng thñ c«ng ®· lµm cho sù ph©n c«ng ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao, c«ng tr­êng thñ c«ng ®· ®¬n gi¶n ho¸ nhiÒu c«ng viÖc. Nh÷ng c«ng viÖc ®ã ®· gi¶n ®¬n ®Õn møc cã thÓ lÊy m¸y mãc thay c«ng c«ng nh©n vµ sù ph¸t triÓn cu¶ c«ng tr­êng thñ c«ng lµm cho c«ng cô lao ®éng ®­îc chuyªn m«n ho¸, lªn c«ng cô ®­îc c¶i tiÕn rÊt nhiÒu. Do ®ã cã kh¶ n¨ng chuyÓn tõ c«ng cô thñ c«ng sang m¸y mãc. Do c«ng nh©n chuyªn m«n lµm mét c«ng viÖc l©u ngµy nªn c«ng tr­êng thñ c«ng ®· ®µo t¹o cho ®¹i c¬ khÝ mét lo¹t c«ng nh©n khÐo lÐo thµnh th¹o. Trong lóc theo ®uæi lîi nhuËn, T­ B¶n cã m¸y mãc lµ cã ph­¬ng tiÖn m¹nh mÏ dÓ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Thø nhÊt, do dïng m¸y mãc ®Ó quay ch¹y cïng mét lóc nhiÒu dông cô, qu¸ tr×nh s¶n suÊt ®· tho¸t khái ph¹m vi hÑp hßi do tÝnh chÊt h¹n chÕ cña khÝ quan con ng­êi g©y ra. Thø hai, do dïng m¸y mãc lÇn ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh s¶n suÊt cã thÓ lîi dông ®­îc c¸c nguån n¨ng l­îng míi nh­ ®éng lùc cña h¬i n­íc, khÝ than vµ ®iÖn. Thø ba, do dïng m¸y mãc, T­ B¶n cã thÓ lîi dông khoa häc phôc vô cho s¶n suÊt, khoa häc kh«ng nh÷ng më réng quyÒn lùc cña con ng­êi ®èi víi giíi tù nhiªn, mµ cßn lu«n t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng míi ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng ChÝnh §¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ lµ c¬ së trªn ®ã x¸c lËp lªn nÒn thèng trÞ cña ph­¬ng thøc s¶n suÊt TBCN. Nhê ®¹i c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp c¬ khÝ, CNTB cã ®­îc c¬ së vËt chÊt thÝch hîp víi nã. ch­¬ng ii: c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp I- C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ANH: (1733-1858) §¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ b¾t ®Çu tõ n­íc Anh ®· h×nh thµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cã lîi cho sù ph¸t triÓn mau chãng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN. VÒ chÝnh trÞ:chÕ ®é n«ng n« vµ c¸t cø phong kiÕn bÞ xo¸ bá. C¸ch m¹ng t­ s¶n vµo TKXVII ®· giµnh ®­îc th¾ng lîi, triÖt ®Ó. VÒ kinh tÕ:Anh ®· tr¶i qua thêi kú tÝch luü nguyªn thuû ®iÓn h×nh nhÊt, sau nh÷ng cuéc ph¸t kiÕn ®Þa lý, Anh ®· ®Èy m¹nh c¸c cuéc x©m l­îc. V× vËy, tr­íc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø I, Anh ®· cã mét hÖ thèng thuéc ®Þa réng lín víi h¬n 33 triÖu km2. Anh ®· thùc hiÖn mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch bãc lét thuéc ®Þa, ng­êi n«ng d©n bÞ t­íc ®o¹t ruéng ®Êt tõ ®ã, t­ s¶n Anh ®· t¹o ®­îc nguån vèn ban ®Çu ®Ó tiÕn hµnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp Anh b¾t ®Çu tõ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô s¶n xuÊt trong ngµnh dÖt. Ngµnh dÖt v¶i lóc ®Çu, lao ®éng thñ c«ng chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ. c«ng viÖc chñ yÕu trong nghÒ dÖt v¶i lµ kÐo sîi vµ dÖt. S¶n phÈm lao ®éng cña c«ng nh©n kÐo sîi lµ ®èi t­îng lao ®éng cña c«ng nh©n dÖt v¶i. nhu cÇu vÒ hµng dÖt v¶i t¨ng ®· ¶nh h­ëng tr­íc hÕt ®Õn kü thuËt dÖt. N¨m 1733 Gi«n C©y ph¸t minh ra thoi bay, n¨ng suÊt lao ®éng cña c«ng nh©n dÖt t¨ng gÊp ®«i. §iÒu ®ã g©y ra hiÖn t­îng, kÐo sîi l¹c hËu so víi dÖt. Do ®ã cÇn ph¶i gÊp rót c¶i tiÕn kü thuËt kÐo sîi. Sau khi ph¸t minh ra m¸y kÐo sîi ®¹t tõ 15 – 20 èng suèt (1767 – 1769), th× vÊn ®Ò Êy ®· ®­îc gi¶i quyÕt. Nh÷ng c¶i tiÕn sau nµy vÒ kü thuËt kh«ng nh÷ng t¨ng s¶n l­îng sîi mµ cßn c¶i tiÕn chÊt l­îng sîi. Cuèi thÕ kû XVIII ®· cã m¸y kÐo sîi s¶n suÊt ®­îc 400 èng suèt. Do nh÷ng ph¸t minh Êy n¨ng suÊt lao ®éng kÐo sîi ®­îc n©ng cao nhiÒu. Trong ngµnh dÖt v¶i l¹i sinh ra hiÖn t­îng kh«ng ¨n khíp míi, kÐo sîi v­ît qu¸ dÖt v¶i. N¨m 1785 mét ng­êi tªn lµ EtMan ®· c¶i tiÕn thµnh c«ng khung cöi dÖt thµnh m¸y dÖt. ChiÕc m¸y dÖt ®Çu tiªn ra ®êi lµ mét sù kiÖn g©y chÊn ®éng n­íc Anh. Mçi m¸y dÖt cã thÓ sö dông søc lao ®éng cña mét bÐ g¸i 15 tuæi vµ cã thÓ dÖt ®­îc 3, 5 tÊm v¶i/ngµy. HiÖn t­îng kh«ng ¨n khíp ®· bÞ xo¸ bá. Sau ®ã, m¸y dÖt ®· ®­îc sö dông phæ biÕn ë n­íc Anh. Toµn bé tiÕn tr×nh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp Anh ®· xuÊt ph¸t ®iÓm nh­ vËy. Trong vßng 50 n¨m, ngµnh dÖt ®· kÕt thóc ®­îc cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. Nh­ng cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp kh«ng dõng ë ®ã mµ nã cßn t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. Trong nÒn kinh tÕ quèc d©n Anh, c«ng nghiÖp nhÑ ®· gãp phÇn thóc ®Èy c«ng nghiÖp nÆng ph¸t triÓn. Ngµnh n¨ng l­îng tr­íc ®©y chØ sö dông søc giã, giê ®©y ®· ®­îc sö dông b»ng søc n­íc. Sau ®ã ®­îc sö dông b»ng søc h¬i n­íc. N¨m 1784 GiªmO¸t ®· ph¸t minh ra m¸y h¬i n­íc. M¸y h¬i n­íc ra ®êi ®· ®­a tíi sù xuÊt hiÖn cña m¸y truyÒn lùc vµ h×nh thµnh lªn hÖ thèng m¸y mãc lµm CNTB b­íc vµo giai ®o¹n nÒn §¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. Khi m¸y mãc ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i cã nguyªn liÖu ®Ó s¶n suÊt ra m¸y mãc. Ngµnh c«ng nghiÖp míi ®ã lµ ngµnh luyÖn kim ®· ®¸p øng yªu cÇu ®ã, c«ng nghiÖp chÕ t¹o m¸y mãc còng xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn nhanh chãng trë thµnh mét ngµnh chñ ®¹o. C¸c bé phËn m¸y mãc ®Çu tiªn ®­îc chÕ t¹o chñ yÕu b»ng gç. VÒ sau c¸c bé phËn b»ng gç nµy ®­îc thay thÕ b»ng kim thuéc lµm cho m¸y ch¾c vµ bÒn h¬n. Do ®ã n¨ng suÊt s¶n xuÊt ®· ®¹t tèc ®é ch­a tõng thÊy. VÒ giao th«ng vËn t¶i: N¨m 1802 do thµnh c«ng cña viÖc chÕ t¹o ra m¸y h¬i n­íc. ViÖc chÕ t¹o nµy lµ tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t minh ra ®Çu tµu ho¶ ch¹y b»ng h¬i n­íc ®Çu tiªn trªn thÕ giíi. §Çu tiªn tµu chØ cã mét toa vµ ch¹y trªn ®­êng ®¸ sau thay b»ng ®­êng ray. §­êng ray tr­íc ®ã ®­îc lµm b»ng gç sau ®­îc c¶i tiÕn thµnh ®­êng ray s¾t. N¨m 1825 Anh x©y dùng ®­êng s¾t ®Çu tiªn. N¨m 1858 tuyÕn ®­êng s¾t ®Çu tiªn dµi 27 k m ch¹y tõ thµnh phè Manchester ®Õn Liverpool ®· ®­îc kh¸nh thµnh. Hµng lo¹t c¸c ph¸t minh vÜ ®¹i nµy ®· ®­a n­íc Anh trë thµnh n­íc T­ B¶n sím nhÊt trªn thÕ giíi vµ thóc ®Èy c¸c n­íc kh¸c tham ra cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. Cïng víi tiÕn tr×nh cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, m¸y mãc suÊt hiÖn thay thÕ hÇu hÕt søc lao ®éng cña con ng­êi vµ cho n¨ng suÊt lao ®éng ngµy cµng t¨ng, kÐo theo ®ã lµ LLSX ngµy cµng ph¸t triÓn. Qua ®ã lîi nhuËn mµ c¸c nhµ T­ B¶n thu ®­îc ngµy cµng t¨ng. N­íc ®øng thø hai sau Anh thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng nµy lµ n­íc Ph¸p. II. c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Ph¸p (1830 - 1920) Cuéc c¸ch m¹ng nµy b¾t ®Çu khi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Anh b­íc vµo giai ®o¹n kÕt thóc. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ph¸p còng diÔn ra theo qu¸ tr×nh nh­ ë Anh. Tøc lµ tõ m¸y c«ng t¸c ®Õn m¸y ph¸t lùc, tõ c«ng nghiÖp nhÑ ®Õn c«ng nghiÖp nÆng vµ cuèi cïng lµ ngµnh c¬ khÝ. Do qu¸ tr×nh tÝch luü vèn cña CNTB Ph¸p chËm h¬n nªn qu¸ tr×nh lµm c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp còng diÔn ra chËm. Khi hoµn thµnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tuy ®· cã hÖ thèng c«ng nghiÖp nhÑ vµ c«ng nghiÖp nÆng nh­ng s¶n suÊt tËp chung vÉn gi÷ vai trß chÝnh. S¶n xuÊt ë c«ng tr­êng thñ c«ng vÉn cßn phæ biÕn. Do vËy, c¬ cÊu kinh tÕ thay ®æi l¹c hËu so víi c¸c n­íc T­ B¶n kh¸c. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ph¸p chia lµm hai giai ®o¹n: Giai ®o¹n I:(1815 - 1848) N­íc Ph¸p kÕ thõa thµnh qu¶ Khoa Häc Kü ThuËt (KHKT) cña Anh. V× vËy n­íc Ph¸p ®· cho t¨ng c­êng nhËp c¸c thiÕt bÞ m¸y mãc trong c«ng nghiÖp. N¨m 1839 n­íc Ph¸p nhËp 2500 chiÕc m¸y h¬i n­íc ®Õn n¨m 1847 nhËp 5000 chiÕc. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp n­íc Ph¸p ë giai ®o¹n nµy cßn tÝch cùc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kü thuËt, ®Æc biÖt lµ viÖc x©y dùng c¸c tuyÕn ®­êng s¾t. N¨m 1832 Ph¸p x©y dùng tuyÕn ®­êng s¾t ®Çu tiªn tõ thµnh phè Xanh E Chiªn ®Õn thµnh phè Li¤ng. N¨m 1840 Ph¸p ®· cã 8000 km ®­êng s¾t. N¨m 1869 Ph¸p x©y dùng ®­îc 17600 km. Giai ®o¹n II: (1849 - 1920) Ph¸p tiÕp tôc nhËp m¸y h¬i n­íc cña Anh ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. N¨m 1870 nhËp 24000 m¸y h¬i n­íc n©ng tæng sè c«ng suÊt lªn 336000 m· lùc. Ph¸p ®· x©y dùng ®­îc ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o m¸y, nhiÒu ph¸t minh s¸ng chÕ ®­îc thö nghiÖm vµ ®­a vµo s¶n xuÊt. N¨m 1861 Ph¸p ®· cã h¬n 2000 tµi liÖu thiÕt kÕ ph¸t minh. N­íc Ph¸p hoµn thµnh c«ng nghiÖp ho¸ vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX. Trong n«ng nghiÖp n­íc Ph¸p l¹i chËm h¬n so víi n­íc Anh rÊt nhiÒu. Trong tæng sè 15, 2 triÖu lao ®éng cña c¶ n­íc cã 7, 2 triÖu ng­êi lµm trong ngµnh n«ng nghiÖp. CNTB x©m nhËp vµo n«ng th«n nh­ng l¹i kh«ng diÔn ra d­íi h×nh thøc trang tr¹i nh­ ë n­íc Anh mµ ruéng ®Êt tËp chung vµo tay ®i¹ chñ ph¸t canh thu t«, dÉn ®Õn mét tÇng líp t¸ ®iÒn ®«ng ®¶o sö dông c«ng cô l¹c hËu so víi Ch©u ¢u. Vµo nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX c¬ cÊu kinh tÕ cña n­íc Ph¸p lµ c¬ cÊu C«ng – N«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Trong c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng chiÕm tû lÖ lín vÒ gi¸ trÞ s¶n l­îng. Tõ n¨m 1870 – 1913 c¬ cÊu kinh tÕ thay ®æi rÊt chËm vµ ngµy cµng chËm tiÕn so víi c¸c n­íc T­ B¶n kh¸c. V× vËy n­íc Ph¸p ®­îc xÕp thø t­ sau Mü, Anh, §øc. N­íc ®øng thø ba thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lµ n­íc Mü. iii. c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp MÜ (1783 _1863) Còng nh­ n­íc Anh, c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp Hoa Kú còng b¾t ®Çu tõ m¸y c«ng t¸c trong ngµnh dÖt. Tøc lµ ph¸t triÓn tõ c«ng nghiÖp nhÑ, chØ trong vßng 20 n¨m, b¾t ®Çu tõ n¨m 1840 – 1860 sè xÝ nghiÖp ®­îc x©y dùng t¨ng tõ 1420 lªn 1909. C«ng nghiÖp nhÑ ph¸t triÓn kÐo theo sù ph¸t tiÓn cña c«ng nghiÖp nÆng. s¶n l­îng c¸c ngµnh luyÖn gang thÐp tõ n¨m 1800 - 1850 t¨ng 9 lÇn. N¨m 1810 c¶ n­íc Mü ®· cã 153 lß cao luyÖn thÐp. C«ng nghiÖp ph¸t triÓn lµm cho s¶n phÈm hµng ho¸ s¶n suÊt ngµy cµng nhiÒu, ®ßi hái m¹ng l­íi l­u th«ng vµ tiªu thô réng kh¾p, thuËn lîi. V× vËy giao th«ng vËn t¶i ph¸t triÓn kh¸ nhanh. §Æc biÖt lµ ®­êng s¾t. N¨m 1840 n­íc Mü cã 4535 km ®­êng s¾t nh­ng ®Õn n¨m 1850 ®· t¨ng lªn 14500 km. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp nÆng diÔn ra víi mét tèc ®é ph¸t triÓn kh¸ nhanh bëi do kÕ thõa ®­îc c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Ch©u ¢u. MÆt kh¸c n­íc Mü l¹i lµ mét n­íc cã tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi cã nguån vèn vµ nguån lao ®éng dåi dµo. N­íc Mü cã mét ®éi ngò ®«ng ®¶o c¸c nhµ tri thøc tõ Ch©u ¢u di c­ sang. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã ®· lµm cho n­íc Mü cã thêi gian lËp quèc rÊt muén nh­ng ®· v­¬n lªn nhanh chãng thµnh mét n­íc T­ B¶n hµng ®Çu thÕ giíi. Do vËy n¨m 1850 gi¸ trÞ s¶n l­îng c«ng nghiÖp cña Mü ®· t¨ng 5 lÇn so víi n¨m 1840 ®øng hµng thø t­ sau Anh, Ph¸p, §øc. N­íc Mü cã diÖn tÝch réng lín nh­ng nguån lao ®éng l¹i Ýt nªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. HÇu hÕt c¸c m¸y mãc s¶n xuÊt ra ®Òu phôc vô cho lÜnh vùc n«ng nghiÖp. C«ng nghiÖp ®· sím t¸c ®éng vµo n«ng nghiÖp ®Ó c¬ khÝ ho¸ ngµnh nµy. Ng­îc l¹i n«ng nghiÖp cung cÊp nguyªn liÖu ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Nhê m¸y mãc mµ n¨ng suÊt trong n«ng nghiÖp t¨ng lªn râ rÖt. Mü trë thµnh n­íc xuÊt khÈu n«ng s¶n phÈm lín nhÊt thÕ giíi. N¨m 1800 gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®¹t 70 triÖu USD. N¨m 1860 gi¸ trÞ ®¹t 333 triÖu USD. Sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp ®· h×nh thµnh lªn hai hÖ thèng ®èi lËp nhau. MiÒn B¾c do sím ®­a m¸y mãc vµo trong s¶n suÊt n«ng nghiÖp nªn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn rÊt m¹nh theo m« h×nh trang tr¹i TBCN. V× vËy, n¨ng suÊt lao ®éng ®¹t hiÖu qu¶ cao. MiÒn Nam n«ng nghiÖp vÉn duy tr× lèi s¶n suÊt phong kiÕn cò, duy tr× trang tr¹i kiÓu n« lÖ. C¸c chñ n« Ýt sö dông m¸y mãc mµ chñ yÕu sö dông søc lao ®éng cña n« lÖ. V× vËy n¨ng suÊt rÊt thÊp. Do vËy tÊt yÕu ®· k×m h·m LLSX ph¸t triÓn vµ c¶n trë CNTB x©m nhËp vµo ®©y. Nh­ vËy trong n­íc ®· cã hai hÖ thèng ®èi lËp nhau vµ c¶ hai hÖ thèng nµy ®Òu muèn tranh giµnh vïng ®Êt phÝa T©y réng lín vµ mµu mì. M©u thuÉn trªn ®· dÉn tíi mét cuéc néi chiÕn gi÷a ph­¬ng B¾c víi ph­¬ng Nam. ThÕ lùc ph­¬ng B¾c ®­îc sù gióp ®ì cña CNTB ®· giµnh th¾ng lîi vµ thèng nhÊt ®­a n­íc Mü b­íc vµo con ®­êng TBCN. Sau cuéc néi chiÕn nµy, §¹i c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp c¬ khÝ cña Mü ph¸t triÓn nh­ vò b·o. §Õn tr­íc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt Mü trë thµnh quèc gia c«ng nghiÖp hµng ®Çu thÕ giíi. IV. c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp nhËt (1870 _1930) ThÕ kû XVIII, trong khi mét lo¹t c¸c n­íc Ch©u ¢u lµm c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp vµ trë thµnh c¸c n­íc TBCN giµu m¹nh th× n­íc NhËt vÉn lµ mét n­íc phong kiÕn l¹c hËu, nghÌo ®ãi. Do chÝnh s¸ch bÕ quan to¶ c¶ng khÐp kÝn cña m×nh nªn NhËt B¶n hoµn toµn c« lËp víi thÕ giíi bªn ngoµi. Nh­ng sang thÕ kû XIX ®· sù biÕn ®æi, c«ng tr­êng thñ c«ng ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. N¨m 1868 ®· cã 420 c«ng tr­êng thñ c«ng ®· ®­îc x©y dùng, thµnh thÞ còng ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn do sù x©m nhËp cña T©y ¢u. Nh÷ng sù biÕn ®éng nhanh chãng nµy ®· lµm cho m©u thuÉn bªn trong cña x· héi NhËt B¶n trë lªn gay g¾t. m©u thuÉn gi÷a giai cÊp phong kiÕn víi giai cÊp t­ s¶n, gi÷a nh©n d©n lao ®éng (chñ yÕu n«ng d©n) víi chÕ ®é phong kiÕn vµ gi÷a chÕ ®é ®éc tµi M¹c Phñ víi tÇng líp vâ sÜ ®¹o. M©u thuÉn nµy ®· ®­a tíi cuéc néi chiÕn n¨m 1862, do giai cÊp phong kiÕn ph­¬ng Nam cã phu¬ng T©y ñng hé ®øng lªn chèng l¹i chÝnh quyÒn M¹c Phñ. Th¸ng 1/1868 qu©n M¹c Phñ bÞ tiªu diÖt, MuSu khi ®ã míi 16 tuæi lªn ng«i Thiªn hoµng lÊy hiÖu lµ Minh TrÞ. Minh TrÞ ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch toµn diÖn ®­a NhËt trë thµnh n­íc TBCN. _ C¶i c¸ch ruéng ®Êt. _ Thñ tiªu ®Æc quyÒn cña vâ sÜ ®¹o. _ KhuyÕn khÝch gi¸o dôc, häc tËp kinh nghiÖm ph­¬ng T©y vµ ®­a thanh niªn ra n­íc ngoµi du häc. _ TiÕn hµnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ®Ó biÕn lao ®éng thñ c«ng thµnh lao ®éng m¸y mãc. Trong thêi gian ®Çu thùc hiÖn chÝnh s¸ch do kh«ng cã vèn. NhËt ph¶i lÊy vèn tõ n«ng nghiÖp. Sau khi n­íc NhËt giµu m¹nh ®· tiÕn hµnh mét lo¹t c¸c cuéc chiÕn tranh x©m l­îc c¸c n­íc l¸ng giÒng ®Ó v¬ vÐt tµi nguyªn tÝch luü vèn cho T­ B¶n. Trong qu¸ trÝnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp NhËt B¶n lu«n dùa vµo sù ®Çu t­ cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc x©y dùng c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp. Sau ®ã b¸n l¹i cho t­ nh©n, cho thuª hoÆc khuyÕn khÝch t­ nh©n x©y dùng. C¸c xÝ nghiÖp mäc lªn nh­ nÊm. N¨m 1902 ®· cã 6329 xÝ nghiÖp. NhËt B¶n ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhÑ song song víi c«ng nghiÖp nÆng ngay tõ ®Çu. Giao th«ng vËn t¶i, c«ng nghiÖp quèc phßng vµ c¸c ngµnh nh­ luyÖn kim, khai th¸c than, ®ãng tµu, c¬ khÝ ph¸t triÓn ®ång bé. Nh­ng n«ng nghiÖp l¹i Ýt ®­îc quan t©m nªn khi c«ng nghiÖp ®i vcµo hiÖn ®¹i th× n«ng nghiÖp vÉn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu. Nhê sù c¶i c¸ch toµn diÖn, céng víi sù tiÕp thu khoa häc - c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi nªn NhËt B¶n cã b­íc ph¸t triÓn nhanh. N¨m 1888 - 1913 s¶n l­îng khai th¸c than cña NhËt t¨ng 20 lÇn, ®ång t¨ng 13 lÇn. Tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho NhËt tËp chung T­ B¶n ®Ó h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn. Nh­ vËy ë NhËt qu¸ tr×nh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ tù do c¹nh tranh sang chñ nghÜa §Õ Quèc. ch­¬ng iii ®Æc ®iÓm c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tõng n­íc. qui luËt chung ®­îc rót ra khi nghiªn cøu c¸c cuéc c¸ch m¹ng nµy I. ®Æc ®iÓm c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp B­íc chuyÓn tõ c«ng tr­êng thñ c«ng tíi §¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ ®¸nh dÊu mét cuéc c¸ch m¹ng vÒ c«ng nghiÖp, cã ý nghÜa lín lao ®èi víi b­íc chuyÓn tíi c«ng nghiÖp c¬ khÝ lµ: Sù ph¸t minh ra m¸y h¬i n­íc, sù c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p chÕ luyÖn kim thuéc vµ sù xuÊt hiÖn nh÷ng m¸y mãc ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng maý mãc. M¸y mãc lÇn l­ît chinh phôc c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸, t¹o ra mét khèi l­îng cña c¶i vËt chÊt khæng lå. CNTB lín lªn th× c¸c n­íc chñ yÕu ë T©y ¢uvµ Ch©u MÜ ®· sinh ra qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ TBCN. C«ng nghiÖp ho¸ TBCN th­êng b¾t ®Çu tõ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nhÑ. ViÖc x©m l­îc t­íc ®o¹t c¸c n­íc thuéc ®Þa vµ nhËn båi th­êng chiÕn tranh cña c¸c n­íc thua trËn cïng viÖc vay nî cã tÝnh chÊt n« dÞch cã t¸c dông to lín trong viÖc t¹o vèn ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ c¸c n­íc T­ B¶n. C«ng nghiÖp ho¸ TBCN cßn chñ yÕu dùa vµo sù bãc lét lao ®éng lµm thuª, nã lµm cho ®«ng ®¶o giai cÊp n«ng d©n vµ ng­êi thñ c«ng bÞ ph¸ s¶n mau chãng. Nã lµm cho sù ph©n c«ng x· héi ph¸t triÓn thªm mét b­íc, lµm cho c«ng nghiÖp hoµn toµn t¸ch rêi n«ng nghiÖp, lµm cho sù ®èi lËp gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n trë nªn gay g¾t vµ c¸ch biÖt râ rÖt. C«ng x­ëng TBCN lµ xÝ nghiÖp lín dùa trªn sù bãc lét c«ng nh©n lµm thuª vµ dïng hÖ thèng m¸y mãc ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸. ViÖc qu¶n lÝ trong c«ng x­ëng TBCN cã tÝnh chÊt chuyªn chÕ, c­ìng