Seminar đánh giá và quy hoạch môi trường

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HUẾ KHOA SINH HỌC SEMINAR ĐÁNH GIÁ VÀ QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG Giảng viên hướng dẫn Nhóm học viên thực hiện: PGS.TS. Nguyễn Khoa Lân Nguyễn Ngọc Huy Đinh Thị Thanh Trà Nguyễn Thị Xuân Tuyền MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU PHẦN II: NỘI DUNG I. ĐÁNH GIÁ MÔI TRƯỜNG II. QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG PHẦN III: KẾT LUẬN PHẦN I: MỞ ĐẦU - Sức ép lớn tới tài nguyên thiên nhiên và môi trường trái đất do khai thác quá mức các nguồn tài nguyên - Quản lý, bảo vệ và sử dụng nguồn tài nguyên môi trường hợp lý, bền vững. Bảo vệ môi trường và quản lý tài nguyên đã trở thành một vấn đề hết sức quan trọng, một trong những mục tiêu chính nằm trong các chính sách chiến lược của các quốc gia - Đánh giá và quy hoạch môi trường là một trong những nội dung quan trọng của công tác quản lý và bảo vệ tài nguyên môi trường - Đánh giá, quy hoạch môi trường nhằm xác định được các chức năng môi trường cho các phạm vi không gian lãnh thổ, thực hiện được các mục tiêu môi trường cũng như quản lý tốt môi trường của các phần lãnh thổ đó . Vì vậy, nhóm chúng tôi xin trình bày về vấn đề: “Đánh giá và quy hoạch môi trường” PHẦN II: NỘI DUNG I.ĐÁNH GIÁ MÔI TRƯỜNG - Đánh giá môi trường là nội dung đầu tiên trong nghiên cứu môi trường phục vụ cho việc xây dựng các dự án kinh tế xã hội hoặc đề xuất các chính sách và biện pháp quản lý phát triển kinh tế xã hội, ở tất cả các quy mô: quốc tế, quốc gia, vùng và địa phương 1.Đánh giá môi trường là gì? 2.Các loại hình cơ bản của đánh giá môi trường Đánh giá môi trường được phân thành 3 loại hình cơ bản: + Đánh giá hiện trạng môi trường + Đánh giá tác động môi trường. + Đánh giá chiến lược môi trường I.ĐÁNH GIÁ MÔI TRƯỜNG 2.1. Đánh giá hiện trạng môi trường Đánh giá hiện trạng môi trường của khu vực hoặc quốc gia là đánh giá trạng thái môi trường được thể hiện chủ yếu trên các phương diện : - Tình trạng môi trường vật lý - sinh học hiện thời (không khí, đất, nước, hệ sinh thái, dân cư, sức khoẻ cộng đồng...) - Tình trạng kinh tế - xã hội tác động lên môi trường (tình trạng khai thác và sử dụng...). - Các giải pháp BVMT đã thực hiện - Các xu hướng biến động của môi trường trong tương lai gần Các số liệu được trình bày trong báo cáo được tập hợp từ nhiều nguồn: các nghiên cứu của các quốc gia, các báo cáo của các tổ chức quốc tế khác và số liệu thống kê của các hệ thống quan trắc môi trường toàn cầu. Đánh giá hiện trạng môi trường là một phần không thể thiếu được trong các báo cáo nghiên cứu môi trường, sử dụng tài nguyên thiên nhiên và chương trình phát triển kinh tế xã hội của quốc gia cũng như các địa phương Quy trình lập báo cáo hiện trạng môi trường có thể được trình bày theo sơ đồ sau: 2.2. Đánh giá tác động môi trường (ĐTM ) 2.2.1. Đánh giá tác động môi trường là gì? Trong luật BVMT của Việt Nam năm 2003 (điều 2-11), ĐTM được định nghĩa như sau: “ĐTM là qúa trình phân tích, đánh giá, dự báo ảnh hưởng đến MT của các dự án, quy hoạch phát triển kinh tế xã hội, của các cơ sơ sản xuất , kinh doanh, công trình kinh tế, khoa học, kỷ thuật, y tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng và các công trình khác, đề xuất các giải pháp thích hợp để BVMT”. 2.2.2.Các yêu cầu đối với công tác đánh giá tác động MT: - Phải thực sự là một công cụ giúp cho việc thực hiện quyết định của cơ quan quản lý. - Phải đề xuất được phương án phòng tránh, giảm bớt các tác động tiêu cực, tăng cường các mặt có lợi mà vẫn đạt được đầy đủ các mục tiêu và yêu cầu của sự phát triển. - Phải là công cụ có hiệu lực để khắc phục những hiệu quả tiêu cực của các hoạt động đã được hoàn thành hoặc đang tiến hành - Báo cáo ĐTM phải rõ ràng, dễ hiểu, chặt chẽ về mặt pháp lý - Hợp lý trong chi tiêu cho ĐTM 2.2.3. Quy trình thực hiện đánh giá tác động môi trường: a.Bước lược duyệt môi trường: Lược duyệt môi trường được thực hiện theo trình tự các bước sau đây: + So sánh các dự án dự kiến xây dựng với dự án đã được thực hiện theo các chỉ tiêu thô. + So sánh dự án với các dự án không cần lập báo cáo đánh giá tác động môi trường. + Ước lượng sơ bộ tác động môi trường chung của dự án và so sánh chúng với khả năng nền của môi trường. + Phân tích kinh tế, chi phí và lợi nhuận trên cơ sở các chỉ tiêu kinh tế - xã hội đang sẵn có của dự án và của các điều kiện khác. Bên cạnh đó, để thực hiện có hiệu quả, một số hoạt động hữu ích đi đến quyết định bước này là: + Đối thoại giữa chủ dự án và cơ quan quản lý. + Lấy tư vấn của cơ quan kiểm soát ô nhiễm, cơ quan BVMT, bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên (Cục BVMT, Viện MT, Viện thẩm định và đánh giá tác động môi trường, thanh tra môi trường..) + Lấy tư vấn từ các nhà khoa học, các cơ quan khoa học khác. + Khảo sát các ĐTM tương tự khác. + Lấy ý kiến cộng đồng. Tóm lại, để có một lược duyệt cần theo các bước sau đây: b. Đánh giá tác động môi trường sơ bộ: Đánh giá tác động môi trường sơ bộ (IEE) còn được gọi là đánh giá tác động môi trường ban đầu hay đánh giá nhanh các tác động môi trường (RIEA). Được tiến hành trong giai đoạn nghiên cứu tiền khả thi về dự án, khi khái niệm về dự án đã hình thành Nội dung của đánh giá tác động môi trường sơ bộ là: - Xác định tác động chính của dự án đến môi trường tại khu vực sẽ xảy ra dự án - Mô tả và dự báo phạm vi tác động môi trường của dự án. - Mô tả tính chất, tầm quan trọng của các tác động đó đối với môi trường c. Đánh giá tác động môi trường chi tiết (đầy đủ) Được thực hiện trong quá trình xây dựng luận chứng kinh tế, kỹ thuật và thiết kế sơ bộ dự án phát triển kinh tế xã hội, hoặc khi báo cáo đánh giá sơ bộ của dự án yêu cầu * Xác định các hành động quan trọng của dự án * Xác định các biến đổi môi trường do các hành động gây ra * Xác định các tác động tới tài nguyên thiên nhiên và chất lượng môi trường sống của con người. * Dự báo diễn biến của các tác động môi trường Cuối cùng lập báo cáo ĐTM chi tiết để trình duyệt, thẩm định và cơ quan quản lý sẽ ra quyết định công nhận. Nội dung của đánh giá chi tiết tác động môi trường gồm: Trình tự thực hiện trong sơ đồ sau *Các phương pháp dùng trong đánh giá tác động môi trường Để tiến hành thực hiện một ĐTM, người ta thường sử dụng 7 phương pháp bao gồm: + Phương pháp liệt kê số liệu và thông số môi trường. + Phương pháp danh mục các điều kiện môi trường. + Phương pháp ma trận môi trường. + Phương pháp sơ đồ mạng lưới. + Phương pháp mô hình. + Phương pháp lồng ghép bản đồ môi trường. + Phương pháp phân tích chi phí – lợi ích môi trường 2.3. Đánh giá chiến lược môi trường (ĐMC) 2.3.1. Đánh giá môi trường chiến lược là gì? Luật BVMT (2005) của nước ta định nghĩa ĐMC “ Là việc phân tích, dự báo các tác động đến môi trường của dự án chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển trước khi phê duyệt nhằm bảo đảm phát triển bền vững”. Nội dung đánh giá chiến lược môi trường bao gồm: + Phần sơ lược về hoạt động của dự án. + Hiện trạng tài nguyên khu vực có liên quan. + Tác động lên môi trường của dự án phát triển. + Các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. + Giám sát môi trường hoạt động của dự án. * Mối liên hệ giữa thứ bậc của ĐTM với ĐMC với công cụ đánh giá Các quá trình từ định hướng chiến lược đến dự án cụ thể có thể rất khác nhau, nhưng đều tuân theo một trình tự nhất định như sau: Chiến lược Chương trình kế hoạch Dự án 2.2.5. Các bước thực hiện của ĐMC Dưới đây là nội dung và các bước ĐMC ở một số nước: Phân tích môi trường chiến lược: Cách tiếp cận và các bước chính của Hà lan ( Kessler, 1997) (Gồm 10 bước) Bước 1-4: Phân tích bối cảnh xã hội- môi trường và đánh giá tác động Bước 5-6: Phân tích môi trường theo vấn đề Bước 7-8: Phân tích cơ hội môi trường Bước 9-10: Hình thành một kế hoạch PTBV với các lĩnh vực hành động theo một chiến lược nhất định. II. QUY HOẠCH MÔI TRƯỜNG “Quy hoạch môi trường được hiểu là sự vạch định, quy định, sắp xếp, bố trí các đối tượng môi trường theo không gian lãnh thổ hoặc theo không gian vật thể môi trường nhằm đảm bảo môi trường sống tốt đẹp cho con người và bảo vệ môi trường sống cho các hệ sinh vật của môi trường bền vững trong sự thống nhất với sự phát triển lâu bền của kinh tế - xã hội theo các định hướng, mục tiêu và thời gian của kế hoạch, phù hợp với trình độ phát triển nhất định.” 1.Khái niệm Quy hoạch có các mức độ và quy mô khác nhau, được phân biệt theo các cấp: + Hoạch định (quy hoạch sơ bộ) + Quy hoạch chi tiết và thiết kế. Trong quy hoạch môi trường, các mục tiêu môi trường được cụ thể hơn, gắn bó chặt chẽ với các mục tiêu kinh tế- xã hội của các ngành kinh tế hơn và được tiến hành ở trên các phần lãnh thổ nhỏ hơn so với hoạch định. 2. Mục đích của quy hoạch môi trường - Điều hòa sự phát triển của môi trường- kinh tế - xã hội đang tồn tại và phát triển trong khu vực. Đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội không vượt quá khả năng chịu đựng của môi trường tự nhiên và sự phát triển của hệ thống tự nhiên phù hợp với sự phát triển của KT -XH. Tư tưởng chỉ đạo của quy hoạch môi trường gồm các điểm sau + Cải thiện chất lượng cuộc sống của loài người + Phát triển kinh tế xã hội phải dựa trên việc bảo vệ TN-MT + Khai thác, sử dụng hợp lý và bảo vệ TN-MT là phương pháp thực hiện phát triển bền vững 3.Nội dung của công tác quy hoạch môi trường Là xác định hoặc quy định phạm vi lãnh thổ cho các hệ sinh thái và các thành phần chức năng khác của môi trường sống Cần phải nghiên cứu và có giải pháp cho các vấn đề: + Đảm bảo cân bằng vật chất, cân bằng NL và cân bằng ST không vượt qua khả năng nền của HST khu vực. + Phân định chức năng họat động khác nhau tránh các ảnh hưởng tiêu cực tới chất lượng của các thành phần MT +Xác định, đảm bảo các chỉ tiêu chủ yếu về MT cho quy hoạch 4. Quy trình chung của quy hoạch MT phát triển bền vững Quy hoạch môi trường được tiến hành đồng thời trong thể thống nhất với quy hoạch kinh tế - xã hội. Được tiến hành theo như sau + Xác định rõ các mục tiêu và các đối tượng cho quy hoạch, đồng thời xác định rõ phạm vi không gian và thời gian cho quy hoạch + Chuẩn bị các thông tin, các cơ sở dữ liệu về MT và KT- XH của vùng quy hoạch cho công việc quy hoạch + Chuẩn bị và tiến hành công tác điều tra - khảo sát về các thành phần môi trường tự nhiên và KT -XH + Tiến hành công tác văn phòng cho công tác quy hoạch + Tiến hành đánh giá tác động môi trường của các hành động phát triển theo các mục tiêu của quy hoạch + Xây dựng các kịch bản cho công tác quy hoạch + Tiến hành quy họach + Trình duyệt, nghiệm thu báo cáo quy hoạch tổng thể Các phương pháp cơ bản áp dụng trong QHMT Lấy mẫu và thống kê, phân tích Phương pháp chuyên gia Tổng hợp, tích hợp các nguồn dữ liệu thứ cấp và khảo sát PhưƠng pháp phân tích hệ thống Xây dựng mô hình Các công cụ viễn thám và GIS PHẦN III: KẾT LUẬN Tóm lại, đánh giá và quy hoạch MT là một công cụ quản lý tài nguyên quan trọng, cần phải được tiến hành ở các mức độ, quy mô khác nhau tùy theo yêu cầu của từng dự án cụ thể đảm bảo sự hài hòa giữa MT - KT- XH Phát triển bền vững. TÀI LIỆU THAM KHẢO TS.Lưu Đức Hải- TS. Nguyễn Ngọc Sinh, Quản lý môi trường cho sự phát triển bền vững, NXBĐHQGHN,2000 Lê Văn Khoa, Khoa học môi trường, NXBGD,2003 Nguyễn Thế Chơn, Quy hoạch môi trường cho phát triển bền vững PGS.TS. Nguyễn Đình Mạnh, Đánh giá tác động môi trường, ĐHNN I, 2005.