Thị trường bảo hiểm

ch­¬ng I Kh¸I qu¸t chung vÒ thÞ tr­êng b¶o hiÓm I. sù RA §êi Vµ Ph¸t TriÓn Cña B¶o HiÒm. l. Nguån gèc ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ngµnh b¶o hiÓm thÕ giíi. BÊt cø ngµnh nghÒ nµo ®Òu ra ®êi tõ nhu cÇu ®ßi hái kh¸ch quan trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Cho ®Õn nay, ch­a ai cã thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nguån gèc cña b¶o hiÓm b¾t ®Çu tõ bao giê, nh­ng mäi ng­êi c«ng nhËn c¸c ho¹t ®éng s¬ khai, mang tÝnh b¶o hiÓm ®· cã tõ rÊt l©u. C¸c ho¹t ®éng ®ã ®¸p øng nhu cÇu b¶o vÖ cuéc sèng con ng­êi ë mäi n¬i, mäi lóc tr­íc nh÷ng rñi ro trong cuéc sèng. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, c¸c nhu cÇu trë nªn ®a d¹ng vµ phøc t¹p h¬n, c¶ vÒ quy m«, møc ®é vµ thêi h¹n. Theo ®ã, c¸c ho¹t ®éng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu Êy còng ph¸t triÓn mét c¸ch t­¬ng øng. C¸c ho¹t ®éng nµy dÇn dÇn ®­îc quy ®Þnh l¹i mét c¸ch chÝnh thøc, hîp ph¸p theo c¸c tiªu chuÈn kh¸c nhau vµ cã tªn gäi chung lµ b¶o hiÓm. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ lÞch sö ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm cho thÊy ho¹t ®éng b¶o hiÓm trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®· tr¶i qua 3 h×nh th¸i: dù tr÷ thuÇn tóy, cho vay nÆng l·i vµ cuèi cïng lµ h×nh thøc tháa thuËn rµng buéc tr¸ch nhiÖm c¸c bªn. 1.l. Dù tr÷ thuÇn tóy. Nh÷ng b»ng chøng lÞch sö cho thÊy tõ rÊt xa x­a cho ®Õn nay con ng­êi ®· ý thøc ®­îc viÖc tù b¶o vÖ ®Ó tån t¹i, trong ®ã vÊn ®Ò ®Çu tiªn lµ dù tr÷ thøc ¨n kiÕm ®­îc hµng ngµy phßng khi ®ãi kÐm. VÝ dô: vµo nh÷ng n¨m 2.500 tr­íc c«ng nguyªn (TCN) - h¬n 4.000 n¨m tr­íc ®©y, ë Ai CËp nh÷ng ng­êi thî ®Ïo ®¸ ®· biÕt thiÕt lËp quü ®Ó gióp ®ì n¹n nh©n cña c¸c vô tai n¹n. 1.2. Cho vay nÆng l·i. HÖ thèng cho vay ph¸t triÓn cïng víi sù më réng th­¬ng m¹i vµ bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia, c¸c vïng, c¸c ch©u lôc. DÊu Ên ®¸ng chó ý lµ: hÖ thèng vay m­în l·i suÊt cao ®Ó mua vµ vËn chuyÓn hµng hãa ë Babylon (kho¶ng l.700 n¨m TCN) vµ AThen (kho¶ng 500 n¨m TCN). Khi hµng hãa bÞ mÊt trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn th× ng­êi ®i vay sÏ kh«ng ph¶i tr¶ kho¶n tiÒn ®· vay. KhiÕm khuyÕt cña hÖ thèng nµy lµ l·i suÊt hµ kh¾c, cã khi lªn ®Õn 40% vµ ph¶i tr¶ tr­íc (Nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn b¶o hiÓm cho thÊy phÇn l·i suÊt cho vay ®­îc khÊu trõ tr­íc nay lµ dÊu hiÖu cña phÝ b¶o hiÓm ngµy nay). Do vËy, nhµ thê vµ c¸c héi t«n gi¸o ®· can thiÖp b»ng c¸c s¾c lÖnh ®Ó chÊm døt ho¹t ®éng cho vay nÆng l·i. (TrÝch: §¹i c­¬ng vÒ BH vµ BH nh©n thä - Tæng c«ng ty BHVN) V× nhu cÇu cÇn tiÒn vµ cÇn sù ®¶m b¶o cho chuyÕn hµng cña c¸c nhµ bu«n vÉn rÊt lín, ®Æc biÖt khi th«ng th­¬ng bu«n b¸n ®ang ph¸t triÓn vµ mang l¹i l·i suÊt rÊt cao, c¸c h×nh thøc kh¸c ®· ra ®êi. 1.3. Tháa thuËn rµng buéc tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña c¸c bªn. §Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu tiÒn vèn vµ nhu cÇu gi¶m c¸c thiÖt h¹i lín cho c¸c nhµ bu«n, cã 2 ph­¬ng ph¸p kh¶ thi. §ã lµ: a. H×nh thøc cæ phÇn. ChuyÕn hµng ®­îc t¹o lËp b»ng sù ®ãng gãp cña nhiÒu ng­êi. Mçi ng­êi gãp mét phÇn nµo ®ã (b»ng tiÒn hoÆc hµng hãa) vµo chuyÕn hµng vµ cïng chÞu tr¸ch nhiÖm theo phÇn ®ãng gãp ®ã. Khi chuyÕn hµng vÒ ®Õn ®Ých, lîi nhuËn sÏ ®­îc chia cho mäi ng­êi theo tû lÖ ®ãng gãp cæ phÇn. NÕu chuyÕn hµng ch¼ng may gÆp rui ro th× hËu qu¶ thiÖt h¹i còng ®­îc chia sÎ cho nhiÒu ng­êi. H×nh thøc nµy gi¶m ®­îc g¸nh nÆng tæn thÊt cho nhiÒu ng­êi cïng g¸nh chÞu. Nh­ng nã vÉn béc lé nhiÒu h¹n chÕ nh­: kªu gäi cho ®ñ ng­êi tham gia gãp cæ phÇn sÏ mÊt nhiÒu thêi gian, ph¶i dµn xÕp tháa thuËn chia sÎ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi... b. H×nh thøc b¶o hiÓm. Nh÷ng tháa thuËn b¶o hiÓm ®Çu tiªn xuÊt hiÖn g¾n liÒn víi ho¹t ®éng giao l­u bu«n b¸n hµng hãa b»ng ®­êng biÓn. Nh÷ng tháa thuËn b¶o hiÓm trong lÜnh vùc hµng h¶i cã néi dung c¬ b¶n nh­ sau: Mét bªn lµ nhµ bu«n, chñ tµu chÊp nhËn tr¶ mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh, nÕu hµng hãa, tµu thuyÒn kh«ng ®Õn ®­îc n¬i giao hµng do mét sè nguyªn nh©n nhÊt ®Þnh th× bªn thø hai (Ng­êi b¶o hiÓm) sÏ tr¶ bªn thø nhÊt mét kho¶n tiÒn nh»m bï ®¾p cho nh÷ng thiÖt h¹i ®· x¶y ra. Nh­ vËy, cã thÓ coi b¶o hiÓm hµng h¶i lµ sù khëi ®Çu cña ngµnh b¶o hiÓm. B¶n hîp ®ång b¶o hiÓm cæ nhÊt cßn l­u l¹i ®­îc ph¸t hµnh t¹i thµnh phè c¶ng Genoa - Italia, vµo n¨m 1347. Sau ®ã, cïng víi cuéc c¸ch m¹ng th­¬ng m¹i vµo thÕ kû 14, 15 thóc ®Èy sù më réng vËn t¶i hµng h¶i, b¶o hiÓm hµng h¶i còng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Ho¹t ®éng b¶o hiÓm ra ®êi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi xoµi ng­êi. Ho¹t ®éng nµy ®· ®¸p øng ®­îc nh÷ng nhu cÇu cÊp thiÕt vÒ an toµn cña con ng­êi trong cuéc s«ng vµ sinh ho¹t. B¶o hiÓm hµng h¶i lµ lo¹i b¶o hiÓm ®Çu tiªn, ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña b¶o hiÓm. Sau ®ã, lÇn l­ît lµ b¶o hiÓm háa ho¹n, b¶o hiÓm nh©n thä vµ c¸c lo¹i b¶o hiÓm kh¸c.[8] b1. B¶o hiÓm háa ho¹n: Vô ch¸y lín ë Anh vµo n¨m 1666 ®· thiªu hñy trªn 13.000 tßa nhµ, lµ th¶m häa lín nhÊt tõ tr­íc cho ®Õn thêi ®iÓm ®ã. Nhu cÇu vÒ c¬ chÕ b¶o hiÓm cho tµi s¶n tr­íc rñi ro ch¸y dÉn tíi sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty b¶n hiÓm trong lÜnh vùc háa ho¹n. N¨m 1667, c«ng ty b¶o hiÓm háa ho¹n ®Çu tiªn ®· ra ®êi ë n­íc Anh. [8] b2. B¶o hiÓm nh©n thä: C«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä Equitable lµ c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä ®Çu tiªn ®­îc thµnh lËp ë Anh vµo n¨m 1762. Cã thÓ nãi r»ng n­íc Anh lµ chiÕc n«i cña ngµnh dÞch vô b¶o hiÓm thÕ giíi. Cho ®Õn ngµy nay, ®©y vÉn lµ trung t©m cña c¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm. b3. C¸c lo¹i b¶o hiÓm kh¸c. Cuèi thÕ kû 19, cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ, hµng lo¹t c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm ®· xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn rÊt nhanh: b¶o hiÓm « «, b¶o hiÓm m¸y bay, b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù. Ngµy nay, b¶o hiÓm ®· x©m nhËp vµo mäi lÜnh vùc ®êi sèng kinh tÕ - x· héi. Ngµnh b¶o hiÓm th­¬ng m¹i ®ang gi÷ mét vÞ trÝ rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ph¸t triÓn. 2. Sù ph¸t tiÒn cña ngµnh b¶o hiÓm thÕ giíi. Ngµy nay ngµnh b¶o hiÓm trªn thÕ giíi ®· trë thµnh mét ngµnh rÊt lín m¹nh. C¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm bao trïm lªn mäi lÜnh vùc ®êi sèng x· héi vµ thÞ tr­êng b¶o hiÓm réng lín còng t¸c ®éng m¹nh mÏ lªn c¸c thÞ tr­êng kh¸c. 2.1. C¸c thÞ tr­êng b¶o hiÓm Ch©u ¢u. Ch©u ¢u lµ c¸i n«i cña b¶o hiÓm hiÖn ®¹i vµ vÉn lµ mét thÞ tr­êng chñ yÕu tÇm thÕ giíi víi tèc ®é ph¸t triÓn nhanh, nhÊt lµ ngµnh b¶o hiÓm Nh©n thä vµ TiÕt kiÖm. D­íi ¶nh h­ëng cña ñy ban Ch©u ¢u, c¸c n­íc thuéc Liªn minh Ch©u ¢u (cã 15 n­íc tõ n¨m 1995) triÓn khai dÇn dÇn mét thÞ tr­êng b¶o hiÓm chung, nh­ng vÉn ch­a thèng nhÊt vÒ mÆt ph¸p lý (hîp ®ång, tr¸ch nhiÖm d©n sù), còng nh­ vÊn ®Ò thuÕ.Ba thÞ tr­êng chÝnh cña Ch©u ¢u lµ §øc, Anh vµ Ph¸p. ThÞ tr­êng b¶o hiÓm cña mét sè n­íc T©y ¢u kh¸c tõ l©u cã sù n¨ng ®éng v­ît qua ban giíi quèc gia nh­: Thôy SÜ, Hµ Lan, ý, Thôy ®iÓn, Luxembourg. ThÞ tr­êng c¸c n­íc Nam ¢u, T©y Ban Nha, Bå §µo Nha, cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh nhÊt. C¸c n­íc §«ng ¢u, ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ mét nÒn kinh tÕ nhµ n­íc sang nÒn kinh tÕ tù do h¬n, cã nh÷ng chuyÓn biÕn s©u s¾c, t¨ng tr­ëng m¹nh vµ rÊt s«i ®éng. ñy ban B¶o hiÓm Ch©u ¢u c«ng bè c¸c sè liÖu thèng kª vÒ thÞ tr­êng cña 25 HiÖp héi quèc gia lµ thµnh viªn cña ñy ban nµy. N¨m 2001, c¸c sè liÖu tæng thÓ nh­ sau: B¶ng1: C¸c chØ tiªu vÒ B¶o hiÓm cña 25 quèc gia Ch©u ¢u n¨m 2001 Doanh thu phÝ b¶o hiÓm nh©n thä  251.577 triÖu ECU  51,3%   Doanh thu phÝ b¶o hiÓm phi nh©n thä  238.669 triÖu ECU  48,7%   Tæng doanh thu cña hai ngµnh b¶o hiÓm trªn  490.246 triÖu ECU    Sè l­îng nh©n viªn cña c¸c c«ng ty nµy  5.303    PhÝ b¶o hiÓm nh©n thä theo b×nh qu©n ®Çu ng­êi  977.256    PhÝ b¶o hiÓm phi nh©n thä theo b×nh qu©n ®Çu ng­êi  492 ECU    Tæng phÝ b¶o hiÓm phi nh©n thä theo BQ ®Çu ng­êi  659 ECU    TØ lÖ: phÝ b¶o hiÓm/ Tæng s¶n phÈm quèc d©n   6,9%   §Çu t­ cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm  2.585.506 triÖu ECU    TØ lÖ: ®Çu t­ tµi chÝnh/ Tæng s¶n phÈm quèc d©n  37,05%  37,05%   PhÝ b¶o hiÓm b×nh qu©n mçi c«ng ty  92 triÖu ECU    Sè l­îng nh©n viªn trung b×nh mçi c«ng ty  184    (Nguån: Gi¸o khoa Quèc tÕ vÒ B¶o hiÓm) N¨m 1999, doanh thu cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm Ch©u ¢u t¨ng gÇn 7%, trong ®ã 5,9% trong lÜnh vùc b¶o hiÓm phi nh©n thä vµ 7,5% lµ b¶o hiÓm nh©n thä. MÆc dï bÞ gi¶m so víi nh÷ng n¨m tr­íc, nh­ng viÖc nµy vÉn kh¼ng ®Þnh xu h­íng t¨ng ®­îc duy tr× tõ nhiÒu n¨m nay. - Doanh thu b¶o hiÓm Ch©u ¢u t¨ng nhanh h¬n Tæng s¶n phÈm quèc néi mét c¸ch râ rÖt, n¨m 1980 chiÕm 4% GDP (Tæng s¶n phÈm quèc néi) lªn tíi 6,9% n¨m 1999 - Ngµnh b¶o hiÓm Nh©n thä t¨ng nhanh h¬n ngµnh b¶o hiÓm ThiÖt h¹i, g¸n ®¹t ®Õn sù chÝn muåi, trõ ë c¸c n­íc Nam ¢u n¬i mµ nhu cÇu cßn rÊt lín. Trong 15 n¨m gÇn ®©y, b¶o hiÓm Nh©n thä ®· t¨ng nhanh h¬n GDP 2,5 lÇn, ®iÒu nµy thÓ hiÖn mét phÇn tiÕt kiÖm cña c¸c hé gia ®×nh chuyÓn h­íng sang s¶n phÈm b¶o hiÓm vµ nçi lo l¾ng cña mét phÇn c«ng chóng vÒ t­¬ng lai cña c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm vµ h­u trÝ cña Nhµ n­íc. PhÇn lín c¸c tËp ®oµn b¶o hiÓm Ch©u ¢u ho¹t ®éng m¹nh ë n­íc ngoµi vµ ®· trë thµnh nh÷ng c«ng ty ®a quèc gia thùc sù. Trong vßng 30 n¨m gÇn ®©y, thÞ tr­êng b¶o hiÓm Ch©u ¢u ®· cã nh÷ng tiÕn triÓn s©u s¾c. Kh«ng nh÷ng chØ ph¸t triÓn rÊt æn ®Þnh mµ tÊt c¶ c¸c luËt b¶o hiÓm quèc gia còng biÕn ®æi s©u s¾c d­íi t¸c ®éng bÒn bØ cña giíi l·nh ®¹o Liªn minh Ch©u ¢u (EU). ThËm chÝ nh÷ng n­íc kh«ng n»m trong sè 15 n­íc thµnh viªn cña EU còng hÇu nh­ th«ng qua luËt b¶o hiÓm ®­îc so¹n th¶o dùa trªn c¸c nguyªn t¾c cña ñy ban b¶o hiÓm Ch©u ¢u liªn quan ®Õn thÞ tr­êng b¶o hiÓm. - ThÞ tr­êng b¶o hiÓm Anh: Chóng ta ®· thÊy c¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm hiÖn nay ®­îc biÕt ®· ra ®êi chÝnh t¹i ý, sau ®ã lµ ë c¸c n­íc thuéc vïng §Þa Trung H¶i vµ vÞnh Ban TÝch. Tuy nhiªn, mét ®iÒu kh«ng thÓ chèi c·i ®­îc lµ c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm hiÖn ®¹i l¹i ph¸t triÓn chÝnh t¹i Anh, tõ thÕ kû XVII. Sù bµnh tr­íng phi th­êng vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña Anh vµo thÕ kû XIX ®· lµm cho c¸c doanh nghiÖp Anh quèc, trong ®ã cã c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ph¸t triÓn rùc rì trªn thÕ giíi vµ cã ¶nh h­ëng rÊt lín trong mét thêi gian dµi. RÊt nhiÒu ngµnh b¶o hiÓm ®· ®­îc h×nh thµnh bëi nh÷ng C«ng ty b¶o hiÓm Anh vµ gi÷ ®­îc vai trß ngù trÞ l©u dµi nhê vµo n¨ng lùc cao, kh¶ n¨ng b¶o hiÓm vµ m¹ng l­íi réng kh¾p thÕ giíi cña c¸c chuyªn gia, c«ng ty tµi chÝnh vµ m«i giíi b¶o hiÓm. ThÞ tr­êng b¶o hiÓm Anh cã 926 c«ng ty, n¨m 2001, ®¹t doanh thu b¶o hiÓm trùc tiÕp lµ 227904 triÖu USD, b»ng 5,97% thÞ tr­êng thÕ giíi. Nh­ vËy, phÝ b¶o hiÓm b×nh qu©n ®Çu ng­êi lµ 2.964,2 USD, trong ®ã 64% lµ b¶o hiÓm nh©n thä. TØ träng b¶o hiÓm trong GDP ®¹t l4,33%, cao nhÊt ë Ch©u ¢u, sau Thôy Sü. [16] - C¸c thÞ tr­êng b¶o hiÓm Ch©u ¸. ë Ch©u ¸, b¶o hiÓm bµnh tr­íng rÊt nhanh, cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña lôc ®Þa nµy vµ qu¸ tr×nh tù do hãa kinh tÕ ®ang diÔn ra t¹i phÇn lín c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ tËp trung. Trong thËp kû qua, doanh thu b¶o hiÓm hµng n¨m t¨ng trung b×nh 15%. B¶ng 2: C¸c thÞ tr­êng b¶o hiÓm chÝnh ë Ch©u ¸ n¨m 1999. N­íc  Doanh thu b¶o hiÓm n¨m 1999 (tr. USD)  Tû träng b¶o hiÓm nh©n thä (%)  PhÝ b¶o hiÓm b×nh qu©n ®Çu ng­êi USD  Tû träng b¶o hiÓm trong GDP   NhËt B¶n  637.256  80,1  5.088  12,78   Hµn Quèc  59.989  77,9  1.337  13,16   §µi Loan  14.397  67,7  678  5,53   Trung Quèc (kh«ng kÓ Hång K«ng)  7.368  31,6  6  1,17   Ên §é  6.026  70,0  6  2,01   Hång K«ng  5.037  60,9  813  3,51   Israel  5.010  45,5  904  5,78   Th¸i Lan  4.076  47,6  67  2,43   Singapor  3.678  67,2  1.190  4,25   Malaixia  3.651  49,3  181  4,28   Indonesia  2.380  38,8  12  1,40   Phillipines  1.123  43,4  16  1,52   A rËp xª ót  712  3,7  40  0,57   C¸c tiÓu v­¬ng quèc ¶ RËp thèng nhÊt  645  12,7  220  1,69   I ran  507  6,9  7  0,48   Pakistan  478  43,3  4  0,81   C« oÐt  188  12,5  111  0,71   Oman  119  17,4  55  0,99   Jordanie  117  19,5  22  1,78   Ba – ranh  101  15,8  180  2,24   (Nguån: B¶o hiÓm quèc tÕ - Tr­êng Quèc gia B¶o hiÓm Paris) 2.2. T×nh h×nh thÞ tr­êng b¶o hiÓm toµn cÇu. ThÞ tr­êng b¶o hiÓm trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c.. Nh÷ng ng­êi cã trªn 25 n¨m th©m niªn c«ng t¸c trong ngµnh b¶o hiÓm ®· b×nh luËn r»ng, hä ch­a tõng thÊy t×nh h×nh thÞ tr­êng b¶o hiÓm toµn cÇu nh­ hiÖn nay: Kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña thÞ tr­êng lµ khæng lå, c¹nh tranh gay g¾t vµ kh«ng lµnh m¹nh mµ hËu qu¶ lµ phÝ b¶o hiÓm vµ ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm xÊu ®i mét c¸ch ghª gím. Quan ®iÓm chung hiÖn nay lµ c¸c nhµ b¶o hiÓm vµ c¸c nhµ n.hËn t¸i b¶o hiÓm kh«ng cßn b¶o hiÓm rñi ro n÷a mµ chØ ®¬n thuÇn lµ ch¹y theo nh÷ng tØ lÖ phÝ vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn b¶o hiÓm mµ ng­êi ta cho lµ "®iªn rå" vµ "kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®­îc". Sù thùc lµ kh¸i niÖm "®Þnh gi¸ ®óng" ®· bÞ lÊn ¸t bëi "c¸c lÝ do th­¬ng m¹i", vµ ngµy nay b¶o hiÓm gièng nh­ mét thÞ tr­êng hµng hãa th«ng th­êng, n¬i mµ chÊt l­îng phôc vô vµ gi¸ trÞ gia t¨ng, nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng c¬ b¶n trong ho¹t ®éng kinh doanh cña b¶o hiÓm kh«ng cßn mÊy ý nghÜa so víi gi¸ c¶ (phÝ b¶o hiÓm). §èi víi mét ngµnh kinh doanh nh­ ngµnh b¶o hiÓm th× ®ã Ýt nhÊt còng lµ ®iÒu ®¸ng tiÕc, ®ã lµ ®iÒu cùc kú nguy hiÓm xÐt vÒ l©u dµi ®èi víi c¶ hai bªn: ng­êi b¸n b¶o hiÓm vµ kh¸ch hµng cña hä. MÆt kh¸c, t×nh tr¹ng "thÞ tr­êng mÒm" kh«ng ph¶i lµ míi. Nã ®· tõng x¶y ra tr­íc ®©y, nh­ng cã lÏ kh«ng ph¶i víi møc ®é nghiªm träng nh­ hiÖn nay vµ víi rÊt Ýt triÓn väng sÏ ®­îc c¶i thiÖn trong nh÷ng n¨m tíi. §­¬ng nhiªn, kh«ng ai hoµi nghi lµ trong mÊy n¨m qua, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm ®· thu ®­îc kh¸ nhiÒu lîi nhuËn. XÐt trªn gãc ®é thÞ tr­êng b¶o hiÓm toµn cÇu th× vô ®éng ®Êt ë Kobe NhËt B¶n chØ lµ mét chÊn ®éng nhÑ. Lloydss of London cã vÎ nh­ võa míi b×nh phôc sau trËn èm "thËp tö nhÊt sinh" ®Çu nh÷ng n¨m 90 (MÆc dï b¶n b¸o c¸o ®Çu tiªn míi c«ng bè gÇn ®©y cña Equitas, mét c¬ quan ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong kÕ ho¹ch x©y dùng l¹i vµ c¶i c¸ch cña Lloyd's, ch¾c lµ ®· lµm chÊn ®éng toµn thÞ tr­êng, bëi lÏ theo b¸o c¸o ®ã th× nh÷ng khiÕu n¹i ®ßi båi th­êng sÏ ph¶i gi¶i quyÕt trong t­¬ng lai tá ra kh¸c xa mét c¸ch nguy hiÓm so víi dù kiÕn ban ®Çu). B¶o hiÓm thÕ giíi ®· ®­îc chøng kiÕn sù t¨ng lªn ch­a tõng thÊy cña c¸c kh¶ n¨ng tµi chÝnh míi ë Hoa Kú, Bermuda vµ c¸c n¬i kh¸c, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc t¸i b¶o hiÓm. Ai nÊy ®Òu muèn chia phÇn vµ c¹nh tranh ¸c liÖt, h«ng chØ lµm cho phÝ b¶o hiÓm gi¶m xuèng mét c¸ch ®¸ng kÓ, mµ cßn lµm gi¶m c¶ chÊt l­îng s¶n phÈm b¶o hiÓm. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, tÊt c¶ ®Òu buéc ph¶i tËp trung mäi søc lùc b¶o vÖ c«ng viÖc lµm ¨n cña m×nh khái bÞ tÊn c«ng, cè g¾ng ®¹t ®­îc sù t¨ng tr­ëng vµ thùc hiÖn ®­îc c¸c môc tiªu chiÕn l­îc vÒ lîi nhuËn tr­íc sù hiÖn diÖn cña mét "thÞ tr­êng mÒm", do ®ã cßn ®©u thêi gian vµ c¶m høng ®Ó lµm nh÷ng viÖc nh­: tËp trung nghiªn cøu ®Ó cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm míi cã chÊt l­îng cao nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu thay ®æi hµng ngµy, ®Ó hµnh ®éng mét c¸ch chñ ®éng s¸ng t¹o chø kh«ng ph¶i ph¶n øng mét c¸ch thô ®éng; ®Ó ngÈng cao ®Çu vµ nh×n vÒ t­¬ng lai. Còng cÇn nãi thªm r»ng ngµnh b¶o hiÓm ®ang tr¶i qua nh÷ng thay ®æi cùc kú s©u s¾c. Mét nhãm c¸c nhµ b¶o hiÓm chuyªn nghiÖp ®ang thùc hiÖn nh÷ng thay ®æi quan träng vÒ c¬ cÊu. ViÖc s¸p nhËp vµ mua l¹i c¸c h·ng m«i giíi vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ®ang diÔn ra trªn kh¾p thÕ giíi. Ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty t¸i b¶o hiÓm ®­îc thµnh lËp ®Ó cung cÊp c¸c gi¶i ph¸p míi vÒ b¶o hiÓm møc v­ît tréi cho nh÷ng c«ng ty muèn chän møc gi÷ l¹i cao. C¸c gi¶i ph¸p b¶o hiÓm trùc tiÕp kh«ng qua trung gian ®ang trë nªn ngµy cµng phæ biÕn. C¸i mµ ng­êi ta ®ang tËp trung phª ph¸n lµ ngµnh b¶o hiÓm ®· tá ra kh«ng ®ñ hiÖu qu¶ mét c¸ch ®¸ng ng¹i. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ vai trß t­¬ng lai cña m«i giíi vµ cña t¸i b¶o hiÓm vÉn ch­a ®­îc gi¶i ®¸p mÆc dï ngµy cµng cã nhiÒu ng­êi muèn bá h¼n hoÆc gi¶m bít kh©u trung gian, tiÕt kiÖm chi phÝ vµ ®¬n gi¶n hãa toµn bé qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn tõ ng­êi b¸n ®Õn ng­êi mua. Trong khi ®ã th× bé phËn cßn l¹i cña giíi tµi chÝnh quèc tÕ nh¶y vµo thÞ tr­êng, chµo b¸n c¸c gi¶i ph¸p cung cÊp tµi chÝnh mµ kh¸ch hµng cã thÓ lùa chän ®Ó xö lý rñi ro nh­ c¸c ph­¬ng tiÖn phßng chèng vµ c¸c s¶n phÈm ph¸t sinh v­ît ra ngoµi ph¹m vi c¸c ph­¬ng ph¸p chuyÓn giao rñi ro truyÒn thèng th«ng qua b¶o hiÓm. §èi víi c¸c nhµ b¶o hiÓm chuyªn nghiÖp quèc tÕ th× còng ch¼ng cã g× lµ ch¾c ch¾n: chØ cã sù thay ®æi lµ ch¾c ch¾n mµ th«i. Cßn ®èi víi kh¸ch hµng th× tr­íc m¾t hä cã thÓ më tiÖc ¨n mõng. Hä gi¶m ®­îc nhiÒu chi phÝ ®Ó mua nh÷ng s¶n phÈm v¨n hãa cã ®iÒu kiÖn hêi h¬n, hä c¶m thÊy hä cã ®­îc sù lùa chän tù do h¬n. Mét sè c«ng ty lín vµ c«ng ty siªu quèc gia ®· tiÕn ®Õn giai ®o¹n mµ sù lùa chän ­a thÝch cña hä lµ h¹n chÕ tèi ®a viÖc sö dông thÞ tr­êng b¶o hiÓm trong chõng mùc cã thÓ. §ã lµ c¸ch ®¸p l¹i tÝnh kh«ng hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm, mét qu¸ tr×nh dÉn ®Õn trªn 40% phÝ b¶o hiÓm ®­îc dïng ®Ó chi tr¶ cho qu¸ nhiÒu bªn tham gia vµo mét th­¬ng vô b×nh th­êng, ®Æc biÖt lµ d­íi h×nh thøc phô phÝ vµ hoa hång, chØ cã phÇn kh«ng lín cßn l¹i ®­îc chi cho chøc n¨ng b¶o vÖ thùc sù cña b¶o hiÓm. §èi víi mét sè c«ng ty lín th× ®ã còng lµ sù ®¸p l¹i nguyÖn väng cña hä muèn kiÓm so¸t sè phËn cña chÝnh m×nh vµ muèn ®­îc ¨n chia mét phÇn thµnh qu¶ tµi chÝnh mµ ngµnh b¶o hiÓm giµnh ®­îc. Cã mÊy c¸ch ®Ó hä thùc hiÖn nguyÖn väng ®ã. §ã lµ thµnh lËp c¸c c«ng ty b¶o hiÓm "trong nhµ" hay c¸c c«ng ty b¶o hiÓm néi bé; s¨n t×m c¸c gi¶i ph¸p tµi chÝnh míi mµ hä cã thÓ lùa chän ®Ó kh¾c phôc rñi ro; lËp ra c¸c nhãm gi÷ l¹i rñi ro vµ c¸c quü ®iÒu hßa. TÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã lµm gi¶m quy m« cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm vµ gãp phÇn lµm cho c¹nh tranh ¸c liÖt h¬n. II. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm. 1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ b¶o hiÓm - t¸i b¶o hiÓm. 1.1. B¶o hiÓm. 1.1.1. Kh¸i niÖm: HiÖn nay cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm vÒ b¶o hiÓm: - Theo gi¸o tr×nh b¶o hiÓm tr­êng §¹i häc KÕ to¸n Hµ Néi: Ho¹t ®éng b¶o hiÓm lµ viÖc ng­êi b¶o hiÓm nhËn tr¸ch nhiÖm tr­íc rñi ro, trªn c¬ së ng­êi tham gia b¶o hiÓm ký kÕt hîp ®ång, ®ãng phÝ b¶o hiÓm ®Ó ng­êi b¶o hiÓm båi th­êng hoÆc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm theo luËt thèng kª[9]. Kh¸i niÖm nµy míi chØ nãi lªn ®­îc quy tr×nh b¶o hiÓm, mµ ch­a nãi lªn ®­îc b¶n chÊt cña b¶o hiÓm. - Giai ®o¹n ban ®Çu ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm th× b¶o hiÓm ®· ®­îc ®Þnh nghÜa lµ : "B¶o hiÓm lµ tæ chøc hîp lý mét nhãm ng­êi cã cïng chung mét lo¹i rñi ro cã thÓ x¶y ra. C¸c kho¶n ®ãng gãp vÒ tµi chÝnh cña hä cho phÐp båi th­êng nh÷ng thiÖt h¹i mµ mét sè ng­êi trong nhãm ph¶i g¸nh chÞu khi tæn thÊt x¶y ra [5]. Kh¸i niÖm trªn ch­a ®Çy ®ñ, kh«ng ph¶i bÊt cø thiÖt h¹i nµo còng ®­îc båi th­êng, mµ chØ mét sè nh÷ng tæn thÊt ®· ®­îc tho¶ thuËn g©y ra. N÷ hoµng Anh Elisabeth ®Ö nhÊt ®· tõng kh¼ng ®Þnh: Nhê cã b¶o hiÓm "tæn thÊt sÏ nhÑ ®i nÕu ®­îc chia sÎ cho nhiÒu ng­êi vµ sÏ rÊt nÆng nÕu ®Ó mét Ýt ng­êi g¸nh chÞu" [16]. Nh÷ng ng­êi cã nhµ cöa, khi mua b¶o hiÓm ho¶ ho¹n, hµng n¨m ®Òu ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn nhá (t­¬ng ®­¬ng 0,5%o gi¸ trÞ ng«i nhµ) ®Ó nh÷ng ng­êi bÊt h¹nh trong sè hä, bÞ mÊt n¬i ë do ch¸y, nhËn ®­îc mét kho¶n tiÒn båi th­êng cho phÐp t¸i thiÕt l¹i nhµ cöa. - Cßn trong gi¸o tr×nh b¶o hiÓm - Tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng: B¶o hiÓm lµ mét sù cam kÕt båi th­êng cña Ng­êi b¶o hiÓm ®èi víi Ng­êi ®­îc b¶o hiÓm vÒ nh÷ng thiÖt h¹i, mÊt m¸t cña ®èi t­îng b¶o hiÓm do mét sè rñi ro ®· tho¶ thuËn g©y ra, víi ®iÒu kiÖn ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ®· thuª b¶o hiÓm cho ®èi t­îng b¶o hiÓm ®ã vµ nép mét kho¶n tiÒn gäi lµ phÝ b¶o hiÓm. Kh¸i niÖm nµy kh¸ ®Çy ®ñ nh­ng ch­a ®Ò cËp ®Õn b¶n chÊt cña ho¹t ®éng b¶o hiÓm. [7] - §Þnh nghÜa vÒ b¶o hiÓm do gi¸o s­ HÐmard (Ph¸p) ®­a ra cã tÝnh ph¸p lý h¬n vµ ®Çy ®ñ h¬n c¶: ''B¶o hiÓm lµ mét nghiÖp vô, qua ®ã, mét bªn lµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm chÊp nhËn tr¶ mét kho¶n tiÒn (phÝ b¶n hiÓm hay ®ãng gãp b¶o hiÓm) cho chÝnh m×nh hoÆc cho mét ng­êi thø ba kh¸c ®Ó trong tr­êng hîp rñi ro x¶y ra sÏ ®­îc tr¶ mét kho¶n båi th­êng tõ mét bªn kh¸c lµ ng­êi b¶o hiÓm, ng­êi tr¸ch nhiÖm ®èi víi toµn bé rñi ro, ®Òn bï nh÷ng thiÖt h¹i theo LuËt thèng kª [16]. 1.1.2. C¸c nguyªn t¾c b¶o hiÓm c¬ b¶n cña b¶o hiÓm : a) B¶o hiÓm mét rñi ro chø kh«ng b¶o hiÓm mét sù ch¾c ch¾n. b) Nguyªn t¾c trung thùc tuyÖt ®èi. c) Nguyªn t¾c lîi Ých b¶o hiÓm. d) Nguyªn t¾c båi th­êng. e) Nguyªn t¾c thÕ quyÒn. [7] 1.1.3. Ph­¬ng ph¸p ph©