Thực trạng tranh tụng tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự

më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Nh÷ng n¨m qua, t×nh h×nh vi ph¹m ph¸p luËt ë n­íc ta x¶y ra nghiªm träng, diÔn biÕn phøc t¹p, cã chiÒu h­íng gia t¨ng ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. Cïng víi sù nç lùc cña toµn x· héi, c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong c«ng t¸c t­ ph¸p nªn ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc gi÷ v÷ng an ninh - chÝnh trÞ, trËt tù, an toµn x· héi. Tuy nhiªn, chÊt l­îng c«ng t¸c t­ ph¸p nãi chung vµ c«ng t¸c xÐt xö nãi riªng cßn ch­a ngang tÇm víi yªu cÇu vµ nhiÖm vô mµ §¶ng vµ nh©n d©n giao phã, cßn béc lé nhiÒu yÕu kÐm, bá lät téi ph¹m, lµm oan ng­êi v« téi, x©m ph¹m ®Õn c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña Nhµ n­íc, cña x· héi vµ c«ng d©n (theo sè liÖu thèng kª cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, tuy sè l­îng ¸n oan cã gi¶m dÇn, nh­ng vÉn cßn: n¨m 2002 toµn bé ngµnh Tßa ¸n cã 23 tr­êng hîp bÞ kÕt téi oan, n¨m 2003 chØ cßn 7 tr­êng hîp, n¨m 2004 cßn 5 tr­êng hîp), g©y nhiÒu hËu qu¶ ®¸ng tiÕc cho ng­êi bÞ kÕt ¸n oan, ng­êi th©n vµ x· héi. Cã ng­êi v× bÞ kÕt téi oan nªn ®ang lµ chñ doanh nghiÖp t­ nh©n mµ sau khi bÞ kÕt ¸n ph¶i lµm thî méc ®Ó kiÕm sèng qua ngµy, tr­êng hîp kh¸c ®· ë tï mét thêi gian, bÞ ng­êi th©n xa l¸nh, ®Çy mÆc c¶m víi x· héi, ®Õn khi kÎ ph¹m téi ®Ých thùc nhËn téi míi ®­îc trë vÒ; cßn cã ng­êi v× bÞ kÕt ¸n oan nªn kh«ng biÕt bao nhiªu n¨m, th¸ng miÖt mµi ®­a ®¬n ®i t×m c«ng lý... Nh÷ng ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn d­ luËn x· héi kh«ng tèt, khiÕn nh©n d©n thiÕu lßng tin vµo tßa ¸n vµ nÒn c«ng lý x· héi chñ nghÜa. NghÞ quyÕt 08/NQ-TW cña Bé ChÝnh trÞ ra ®êi vµo ngµy 02/01/2002 ®­îc xem nh­ sù më ®Çu cho c«ng cuéc c¶i c¸ch t­ ph¸p ë n­íc ta. NghÞ quyÕt nµy ®Ò cËp nhiÒu néi dung kh¸c nhau cña c«ng t¸c t­ ph¸p tõ ho¹t ®éng ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö cho ®Õn viÖc ®µo t¹o c¸n bé t­ ph¸p, nh­ng t¨ng c­êng yÕu tè tranh tông trong qu¸ tr×nh xÐt xö vô ¸n h×nh sù ®­îc coi lµ ®iÓm nhÊn cña c¶i c¸ch t­ ph¸p vµ lµ vÊn ®Ò träng t©m cña NghÞ quyÕt. Theo ®ã, viÖc ph¸n quyÕt cña Tßa ¸n ph¶i c¨n cø chñ yÕu vµo kÕt qu¶ tranh tông t¹i phiªn tßa, ph¶i ®¶m b¶o ®Ó b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n lµ hiÖn th©n cña c«ng lý, c«ng b»ng x· héi. Nh­ vËy, mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®­îc ®Æt ra ®èi víi c¸c c¬ quan t­ ph¸p lµ lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t ®­îc nh÷ng yªu cÇu ®ã. Trong nç lùc chung, th× viÖc nghiªn cøu lµm râ c¬ së lý luËn, thùc tiÔn cña ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa lµ cÇn thiÕt. §· cã nhiÒu bµi viÕt, bµi nghiªn cøu vµ s¸ch chuyªn kh¶o ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò tranh tông trong tè tông h×nh sù nh­: "Tranh tông trong tè tông h×nh sù" cña t¸c gi¶ NguyÔn §øc Mai trong cuèn kû yÕu: "Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cÊp b¸ch cña tè tông h×nh sù ViÖt Nam" - ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao n¨m 1995; bµi "VÒ tranh tông t¹i phiªn tßa h×nh sù" cña t¸c gi¶ Tèng Anh Hµo trong T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n sè 5/2003; bµi "Bµn vÒ vÊn ®Ò tranh tông trong tè tông h×nh sù" ®¨ng trong T¹p chÝ KiÓm s¸t, th¸ng 9/2003 cña t¸c gi¶ TrÇn §¹i Th¾ng; bµi viÕt cña nhiÒu t¸c gi¶ trong §Æc san nghÒ luËt sè 5/2003 vÒ chuyªn ®Ò më réng tranh tông; cuèn chuyªn kh¶o "C¶i c¸ch t­ ph¸p ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n x©y dùng Nhµ n­íc ph¸p quyÒn" do TSKH Lª C¶m vµ TS. NguyÔn Ngäc ChÝ ®ång chñ biªn, cã nhiÒu bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶ (Nxb §¹i häc quèc gia, 2004)... Nh­ng nh÷ng bµi viÕt ®ã chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®Ò nhÊt ®Þnh liªn quan tranh tông vµ cßn kh¸ nhiÒu ý kiÕn tr¸i ng­îc nhau xung quanh ý t­ëng ®æi míi ho¹t ®éng xÐt xö cña ngµnh Tßa ¸n ViÖt Nam theo h­íng tranh tông. Tr­íc yªu cÇu cña thùc tÕ, ®¶m b¶o sù d©n chñ, b×nh ®¼ng trong ho¹t ®éng tè tông h×nh sù tr¸nh bá lät téi ph¹m lµm oan ng­êi v« téi; ®ång thêi gãp phÇn lµm s¸ng tá vÒ mÆt lý luËn, t¸c gi¶ chän ®Ò tµi: "Tranh tông t¹i phiªn tßa - mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn" lµm luËn v¨n th¹c sÜ cña m×nh. 2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn v¨n Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, t¸c gi¶ h­íng tíi môc ®Ých lµm râ thªm c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn, b¶n chÊt, néi dung cña tranh tông t¹i phiªn tßa, chØ ra nh÷ng bÊt cËp cßn tån t¹i cña viÖc tranh tông t¹i phiªn tßa ë n­íc ta hiÖn nay, th«ng qua ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p thiÕt thùc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa h­íng tíi x©y dùng mét phiªn tßa h×nh sù thùc sù c«ng b»ng, d©n chñ gãp phÇn thùc hiÖn qu¸ tr×nh c¶i c¸ch t­ ph¸p. §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých nghiªn cøu trªn, nhiÖm vô cña luËn v¨n ®­îc ®Æt ra lµ: 1- Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa nh­: kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn, yªu cÇu cña tranh tông t¹i phiªn tßa; C¬ së ph¸p lý quy ®Þnh vÒ tranh tông t¹i phiªn tßa; ý nghÜa cña tranh tông t¹i phiªn tßa. 2- S¬ l­îc vÒ lÞch sö c¸c qui ®Þnh cña luËt tè tông h×nh sù ViÖt Nam vÒ tranh tông t¹i phiªn tßa. 3- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng tranh tông t¹i phiªn tßa ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y, qua ®ã rót ra nh÷ng mÆt tÝch cùc còng nh­ nh÷ng tån t¹i, h¹n chÕ trong ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa. 4- Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ thùc tr¹ng tranh tông t¹i phiªn tßa luËn v¨n nªu ra c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa xÐt xö vô ¸n h×nh sù ë n­íc ta tr­íc yªu cÇu c¶i c¸ch t­ ph¸p. 3. Ph¹m vi nghiªn cøu Tranh tông lµ vÊn ®Ò lín trong ho¹t ®éng tè tông, cã nhiÒu néi dung thÓ hiÖn ë c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n nªn trong ph¹m vi cña mét luËn v¨n th¹c sÜ kh«ng thÓ xem xÐt vµ gi¶i quyÕt hÕt mäi vÊn ®Ò mµ chØ dõng l¹i nghiªn cøu vÊn ®Ò tranh tông t¹i phiªn tßa. Víi ph¹m vi nghiªn cøu nµy, luËn v¨n nghiªn cøu vÒ tranh tông t¹i phiªn tßa d­íi gãc ®é lý luËn, ph©n tÝch nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ tranh tông t¹i phiªn tßa, vµ chØ ra v­íng m¾c trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña nh÷ng chÕ ®Þnh nµy, trªn c¬ së kh¶o s¸t thùc tr¹ng xÐt xö tõ ngµy 01/01/1989 (ngµy cã hiÖu lùc thi hµnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù 1988) ®Õn hÕt ngµy 31/6/2004 (ngµy hÕt hiÖu lùc thi hµnh cña Bé luËt tè tông h×nh sù 1988) vµ chÊt l­îng phiªn tßa h×nh sù tõ sau ngµy NghÞ quyÕt 08/NQ-TW ra ®êi. Tõ ®ã ®­a ra nh÷ng quan ®iÓm, kiÕn nghÞ gãp phÇn thùc hiÖn tèt NghÞ quyÕt 08/NQ-TW, n©ng cao chÊt l­îng cña ho¹t ®éng xÐt xö nãi riªng vµ cña c¸c c¬ quan t­ ph¸p nãi chung. 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi §Ó hoµn thµnh luËn v¨n, t¸c gi¶ ®· dùa trªn c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin (chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö), t­ t­ëng Hå ChÝ Minh, c¸c quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta vÒ ph¸p luËt, vÒ c¶i c¸ch t­ ph¸p. §ång thêi, luËn v¨n sö dông mét sè ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ sau: Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp; ph­¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh; ph­¬ng ph¸p lÞch sö; ph­¬ng ph¸p ®µm tho¹i (trao ®æi ý kiÕn víi nh÷ng chuyªn gia ®Çu ngµnh, nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c thùc tiÔn l©u n¨m); ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc tiÔn tranh tông t¹i nh÷ng phiªn tßa h×nh sù. 5. Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn v¨n Lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn ®Ò cËp vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tranh tông t¹i phiªn tßa, luËn v¨n cã nh÷ng ®iÓm míi sau: 1- Lµm s¸ng tá c¬ së lý luËn vÒ tranh tông t¹i phiªn tßa, gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc vÒ néi dung, b¶n chÊt cña ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa. 2- LuËn v¨n kh¶o cøu c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ tranh tông t¹i phiªn tßa, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ¸p dông c¸c quy ®Þnh ®ã khi xÐt xö vµ chØ ra nh÷ng h¹n chÕ tån t¹i trong ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa h×nh sù, còng nh­ lµm râ nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn cña tån t¹i ®ã. 3- C¸c gi¶i ph¸p vÒ hoµn thiÖn ph¸p luËt, vÒ c¬ chÕ tæ chøc, vÒ ®éi ngò c¸n bé.. nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa h×nh sù mµ luËn v¨n ®­a ra sÏ gióp Ých cho c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông nãi chung vµ Tßa ¸n nãi riªng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa. 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc, luËn v¨n bao gåm ba ch­¬ng víi kÕt cÊu nh­ sau: Ch­¬ng 1: Tranh tông t¹i phiªn tßa tr­íc yªu cÇu c¶i c¸ch t­ ph¸p ë n­íc ta hiÖn nay. Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng tranh tông t¹i phiªn tßa xÐt xö vô ¸n h×nh sù. Ch­¬ng 3: C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ tranh tông t¹i phiªn tßa. Ch­¬ng 1 tranh tông t¹i phiªn tßa tr­íc yªu cÇu c¶i c¸ch t­ ph¸p ë n­íc ta hiÖn nay 1.1. tranh tông t¹i phiªn tßa trong tè tông tranh tông 1.1.1. §Æc ®iÓm cña tè tông tranh tông Trªn thÕ giíi ®ang tån t¹i hai hÖ thèng tè tông chñ yÕu lµ: tè tông tranh tông vµ tè tông xÐt hái. Tè tông xÐt hái ®­îc sö dông phæ biÕn ë c¸c n­íc theo hÖ thèng luËt CIVIL LAW (c¸c n­íc Ph¸p, Italia, §øc,...), cßn tè tông tranh tông lµ thñ tôc tè tông ®­îc ¸p dông réng r·i ë c¸c n­íc theo hÖ thèng luËt ¸n lÖ COMMON LAW (c¸c n­íc Anh, Mü, Ên §é, Austraylia, New Zealand...). Theo c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ nhµ n­íc vµ ph¸p luËt th× tè tông tranh tông ®· xuÊt hiÖn rÊt sím, ngay tõ thêi Hy L¹p cæ ®¹i, sau ®ã du nhËp vµo La M· víi tªn gäi lµ thñ tôc hái ®¸p liªn tôc (ProcÐdure des questions perpÐtuelles) vµ trë nªn phæ biÕn t¹i Anh vµ nhiÒu n­íc kh¸c. Trong tè tông tranh tông tïy theo tÝnh chÊt, møc ®é cña tõng vô mµ cã nh÷ng thñ tôc tè tông t­¬ng øng: NÕu lµ vi ph¹m nhá, téi Ýt nghiªm träng (th«ng th­êng nh÷ng téi cã møc h×nh ph¹t cao nhÊt d­íi 5 n¨m tï) sau khi ph¸t hiÖn cã vi ph¹m ph¸p luËt h×nh sù, c¶nh s¸t cã thÓ trùc tiÕp truy tè bÞ c¸o ra tßa chØ cã mét ThÈm ph¸n. NÕu lµ téi nghiªm träng vµ bÞ c¸o nhËn téi, vô ¸n sÏ ®­îc chuyÓn cho c¬ quan c«ng tè ®Ó truy tè ra tßa xÐt xö theo thñ tôc rót gän hoÆc thñ tôc xÐt xö kh«ng cã Båi thÈm ®oµn. Tr­êng hîp bÞ c¸o kh«ng nhËn téi vµ ®Ò nghÞ xÐt xö b»ng thñ tôc cã Båi thÈm ®oµn, vô ¸n sÏ ®­îc c¬ quan c«ng tè truy tè ra tßa víi mét ThÈm ph¸n vµ Båi thÈm ®oµn. T¹i phiªn tßa xÐt xö, ThÈm ph¸n cã nhiÖm vô ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng tè tông ®Ó cho c¸c bªn buéc téi (C«ng tè viªn nh©n danh Nhµ n­íc) vµ gì téi (bÞ c¸o, LuËt s­ bµo ch÷a cho bÞ c¸o) tù xÐt hái, ®­a ra chøng cø, ng­êi lµm chøng, tù ®èi chÊt, ph¶n b¸c nhau vµ tù b¶o vÖ quan ®iÓm cña m×nh; ®ång thêi còng h­íng dÉn cho Båi thÈm ®oµn nh÷ng quy t¾c tè tông, chøng cø vµ luËt néi dung. §¸ng chó ý, ThÈm ph¸n cã vai trß ®iÒu khiÓn c¸c bªn tham gia phiªn tßa ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng th«ng tin vÒ chøng cø ®­a ra kh«ng t¹o nªn ®Þnh kiÕn (prejudice) ®èi víi Båi thÈm ®oµn. ViÖc quyÕt ®Þnh bÞ c¸o cã téi hay kh«ng hoµn toµn thuéc quyÒn h¹n cña Båi thÈm ®oµn. NÕu bÞ c¸o bÞ tuyªn cã téi, lóc ®ã chØ cã ThÈm ph¸n tiÕp tôc vô ¸n víi vai trß lµ ng­êi quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t, l­îng h×nh. NÕu bÞ c¸o ®­îc tuyªn v« téi, vô ¸n sÏ chÊm døt ngay vµ c¬ quan c«ng tè còng kh«ng ®­îc quyÒn kh¸ng nghÞ phóc thÈm v× nguyªn t¾c (HiÕn ph¸p) kh«ng cho phÐp xÐt xö hai lÇn (Double jeopardy) ®èi víi mét bÞ c¸o vÒ cïng mét téi. ViÖc phóc thÈm chØ ®Æt ra ®èi víi c¶ hai bªn khi bÞ c¸o bÞ tuyªn cã téi liªn quan ®Õn viÖc ®Þnh téi hoÆc l­îng h×nh. C¸c thñ tôc tè tông nh­ hái cung, kh¸m nghiÖm, hay c¸c thñ tôc tè tông t¹i phiªn tßa ®Òu ph¶i ®­îc ghi ©m hoÆc ghi h×nh vµ nÕu cã tranh chÊp hay m©u thuÉn gi÷a c¸c bªn vÒ tÝnh ®óng ®¾n vµ chÝnh x¸c th× c¸c b¶n ghi ©m sÏ ®­îc ®­a ra ®Ó Tßa ¸n vµ c¸c bªn cïng xem l¹i [39]. Qua nghiªn cøu th× tè tông tranh tông cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: Thø nhÊt, ®iÒu tra t¹i phiªn tßa lµ ®iÒu tra chÝnh thøc vµ chñ yÕu: Tè tông tranh tông lµ hÖ thèng tè tông mµ Tßa ¸n lµ c¬ quan xÐt xö vµ tiÕn hµnh tè tông chÝnh, sù tËp trung nhÊt cña hÖ thèng tè tông. C¸c ho¹t ®éng kh¸c nh­ ®iÒu tra cña c¶nh s¸t, truy tè cña c«ng tè viªn chØ lµ nh÷ng ho¹t ®éng mang tÝnh hµnh chÝnh - t­ ph¸p kh«ng ®­îc ®iÒu chØnh bëi LuËt tè tông h×nh sù [15, tr. 256]. ChØ cã Tßa ¸n míi lµ chñ thÓ tiÕn hµnh tè tông víi ý nghÜa ®Çy ®ñ nhÊt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù. V× vËy, mäi ®iÒu tra cña LuËt s­ vµ cña c¶nh s¸t cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, víi nh÷ng ph­¬ng ph¸p thu thËp chøng cø kh¸c nhau, nh­ng ®Òu ph¶i ®­îc kiÓm chøng t¹i phiªn tßa vµ th«ng qua sù xem xÐt ®¸nh gi¸ cña Héi ®ång xÐt xö th× míi ®­îc c«ng nhËn vÒ mÆt ph¸p lý vµ ®­îc phôc vô cho vô ¸n, khi ®ã chøng cø do c¸c bªn cung cÊp míi cã ý nghÜa ®èi víi ph¸n quyÕt cña Tßa ¸n. ChÝnh v× viÖc ®iÒu tra t¹i phiªn tßa lµ chñ yÕu, th«ng qua viÖc xem xÐt ®¸nh gi¸ chøng cø do c¸c bªn ®­a ra nªn phiªn tßa theo thñ tôc tè tông tranh tông th­êng rÊt dµi vµ triÖu tËp nhiÒu nh©n chøng. Thø hai, trong tè tông tranh tông h×nh thµnh hai bªn víi nh÷ng lîi Ých ®èi kh¸ng râ rÖt - bªn buéc téi vµ bªn bÞ buéc téi: Trong tè tông tranh tông, ViÖn c«ng tè vµ LuËt s­ hoµn toµn b×nh ®¼ng nhau, hä ®­îc ph¸p luËt trao nh÷ng quyÒn t­¬ng øng víi chøc n¨ng ®Ó cã thÓ ®iÒu tra ®éc lËp vµ thu thËp chøng cø phôc vô cho c«ng viÖc cña m×nh. ViÖn c«ng tè d­íi danh nghÜa lµ ng­êi ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña nhµ n­íc ®­a ra c¸c quan ®iÓm, c¸c lËp luËn, c¸c chøng cø ®Ó buéc téi bÞ c¸o. Cßn bªn bÞ buéc téi lµ bÞ c¸o vµ nh÷ng LuËt s­ còng dïng mäi lý lÏ, dïng mäi ph­¬ng tiÖn ®­îc luËt ph¸p cho phÐp ®Ó ph¶n b¸c l¹i. Hai bªn sÏ trùc tiÕp, liªn tôc chÊt vÊn vµ tr¶ lêi chÊt vÊn nhau c«ng khai t¹i phiªn tßa ®Ó lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò. Kh¸c víi tè tông xÐt hái, tè tông tranh tông ®Æc biÖt coi träng nguyªn t¾c b»ng miÖng, c«ng khai, tÊt c¶ c¸c t×nh tiÕt, c¸c chøng cø mµ Tßa ¸n ¸p dông ®Ó ra b¶n ¸n ®Òu ph¶i ®­îc c¸c bªn tranh tông t¹i phiªn tßa. Víi khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh­ hiÖn nay c¸c thñ tôc tè tông t¹i phiªn tßa ®Òu ph¶i ®­îc ghi ©m hoÆc ghi h×nh, viÖc xÐt xö c«ng khai trùc tiÕp cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh qua ®iÖn tho¹i héi nghÞ (Conference call) vµ cÇu truyÒn h×nh trùc tiÕp. Tßa ¸n tiÕn hµnh xÐt xö mét vô ¸n ë mét n¬i cã thÓ nghe lêi khai trùc tiÕp cña mét ng­êi lµm chøng ë mét n¬i kh¸c [41, tr. 5-7]. Thø ba, ThÈm ph¸n gi÷ vai trß cña ng­êi träng tµi: Do thñ tôc tranh tông kh«ng cã giai ®o¹n ®iÒu tra nªn c¸c chøng cø ®Òu do c¸c bªn trùc tiÕp ®­a ra trong qu¸ tr×nh tranh tông gi÷a c«ng tè viªn vµ bÞ c¸o, LuËt s­. ThÈm ph¸n ë c¸c n­íc theo thñ tôc nµy kh«ng cã tr¸ch nhiÖm lµm râ bÞ c¸o ph¹m téi hay kh«ng ph¹m téi. §©y còng lµ ®iÓm kh¸c so víi tè tông xÐt hái n¬i mµ tr­íc khi më phiªn tßa c¸c chøng cø ®· ®­îc ®iÒu tra, thu thËp ®Çy ®ñ vµ thÓ hiÖn trong hå s¬ vô ¸n. T¹i phiªn tßa, ThÈm ph¸n chØ kiÓm tra l¹i tÝnh hîp ph¸p vµ tÝnh cã c¨n cø cña c¸c chøng cø nµy. Vai trß cña ThÈm ph¸n trong tè tông xÐt hái kh«ng ph¶i lµ mét bªn trung lËp mµ lµ ng­êi cã vai trß chÝnh trong viÖc lµm s¸ng tá néi dung vô ¸n t¹i phiªn tßa, ThÈm ph¸n cã thÓ sÏ trùc tiÕp chÊt vÊn nÕu nh­ lêi khai cña bÞ c¸o cßn cã m©u thuÉn hay bÞ c¸o chèi téi. Trong tè tông xÐt hái, mäi hµnh vi cña nh÷ng ng­êi tiÕn hµnh tè tông vµ nh÷ng ng­êi tham gia tè tông ®Òu chÞu sù ®iÒu khiÓn cña Chñ täa phiªn tßa, c¸c bªn muèn ®Æt c©u hái cho bªn kia hoÆc nh÷ng ng­êi tham gia tè tông kh¸c ®Òu ph¶i th«ng qua Chñ täa phiªn tßa. Trong khi ®ã, t¹i phiªn tßa theo tè tông tranh tông mçi bªn cã quyÒn ®Æt c©u hái trùc tiÕp cho bªn kia còng nh­ cho nh÷ng ng­êi tham gia tè tông kh¸c. Trong nhiÒu tr­êng hîp hä cã quyÒn ng¾t lêi bªn kia, ph¶n ®èi l¹i c¸c ý kiÕn mµ bªn kia võa ®­a ra. Thø t­, tè tông tranh tông cã ba hÖ quy t¾c chi phèi toµn bé c¸c ho¹t ®éng tè tông: Quy t¾c tè tông (rule of procedures), quy t¾c chøng cø (rule of evidence) vµ quy t¾c vÒ øng xö cña LuËt s­ (rule of counsel). Trong ba hÖ quy t¾c nµy, quy t¾c vÒ chøng cø cã ¶nh h­ëng lín nhÊt v× nã kiÓm so¸t lo¹i chøng cø nµo cã thÓ ®­îc ®­a ra tr­íc nh÷ng ng­êi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh (decision maker) hay nãi c¸ch kh¸c, nã quyÕt ®Þnh chøng cø cã ®­îc chÊp thuËn hay kh«ng. Ngay c¶ ThÈm ph¸n còng kh«ng ®­îc tù do lùa chän chøng cø mµ hä thÊy thÝch hîp nhÊt mµ ph¶i tu©n theo c¸c quy t¾c chøng cø ®· ®­îc quy ®Þnh. Quy t¾c vÒ chøng cø ®­îc ®Æt ra nh»m ®¶m b¶o sù c«ng b»ng trong tranh tông qua viÖc cÊm sö dông nh÷ng nguån chøng cø kh«ng ®¸ng tin cËy, sai lÖch hoÆc cã thÓ dÉn ®Õn ®Þnh kiÕn cho nh÷ng ng­êi cã thÈm quyÒn ph¸n quyÕt. NÕu coi tè tông tranh tông lµ mét cuéc ®Êu gi÷a hai bªn cã tranh chÊp, th× nã ®ßi hái c¸c bªn tham gia tè tông, nhÊt lµ c¬ quan c¶nh s¸t vµ c«ng tè ph¶i triÖt ®Ó tu©n thñ c¸c quy t¾c ®· ®­îc luËt quy ®Þnh ®ã vµ trao thÈm quyÒn cho Tßa ¸n lµ c¬ quan ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu ®ã trong qu¸ tr×nh xÐt xö. Tè tông tranh tông ®­îc thùc hiÖn trùc tiÕp, b»ng lêi nãi nªn nhiÒu tµi liÖu trong tè tông xÐt hái ®­îc xem lµ nh÷ng chøng cø quan träng cña vô ¸n th× trong tè tông tranh tông l¹i kh«ng ®­îc c«ng nhËn lµ chøng cø. Tuy nhiªn, ®Ó lµm râ c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn vô ¸n, chñ nh©n cña nã sÏ ®­îc mêi tham gia tè tông vµ trùc tiÕp tr×nh bµy tr­íc tßa. Thø n¨m, ë tè tông tranh tông th­êng cã sù tham gia cña Båi thÈm ®oµn: Do vai trß cña ThÈm ph¸n trong tè tông tranh tông lµ ng­êi träng tµi nªn th«ng th­êng ph¶i cã Båi thÈm ®oµn tham gia tè tông. §oµn båi thÈm kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh tranh tông nh­ng hä cã quyÒn biÓu quyÕt bÞ c¸o cã téi hay kh«ng cã téi, trªn c¬ së ®ã ThÈm ph¸n sÏ quyÕt ®Þnh vÒ vô ¸n. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt so víi tè tông thÈm vÊn, trong tè tông thÈm vÊn Héi thÈm nh©n d©n tham gia phiªn tßa vµ quyÕt ®Þnh c¶ vÒ viÖc bÞ c¸o cã téi hay kh«ng cã téi, quyÕt ®Þnh c¶ vÒ viÖc l­îng h×nh ®èi víi bÞ c¸o, ë thñ tôc tè tông thÈm vÊn ThÈm ph¸n Chñ täa phiªn tßa cã ®Þa vÞ ph¸p lý ngang víi Héi thÈm nh©n d©n. Thø s¸u, yÕu tè thó téi vµ tháa thuËn thó téi (pleas of guilty and plea-bargaining): ë nhiÒu vô ¸n c¬ quan c¶nh s¸t vµ c«ng tè kh«ng thÓ t×m ra ®ñ chøng cø ®Ó cã thÓ "th¾ng" t¹i phiªn tßa khi hä muèn truy tè mét bÞ c¸o, nªn luËt ph¸p cã nh÷ng quy ®Þnh khuyÕn khÝch bÞ c¸o nhËn téi hoÆc cho phÐp c¶nh s¸t vµ c¬ quan c«ng tè tháa thuËn ®Ó bÞ c¸o nhËn téi, khai b¸o hay cung cÊp th«ng tin vÒ bÞ c¸o kh¸c. §æi l¹i, bÞ c¸o cã thÓ ®­îc miÔn truy tè vÒ mét hoÆc mét sè téi hay ®­îc gi¶m h×nh ph¹t sau nµy khi Tßa ¸n l­îng h×nh (vÝ dô, nÕu bÞ c¸o nhËn téi trong giai ®o¹n ®Çu, møc gi¶m lµ mét phÇn ba møc h×nh ph¹t th«ng th­êng). ViÖc tháa thuËn thó téi ®­îc diÔn ra gi÷a c¬ quan c¶nh s¸t, viÖn c«ng tè vµ bÞ c¸o cïng LuËt s­ cña hä. Th«ng th­êng, c¶nh s¸t vµ c¬ quan c«ng tè th«ng b¸o cho bÞ c¸o biÕt ®· cã nh÷ng b»ng chøng g× vÒ hµnh vi ph¹m téi cña hä, trªn c¬ së ®ã bÞ c¸o sÏ tham kh¶o ý kiÕn LuËt s­ vµ c©n nh¾c cã nhËn téi hay tiÕp tôc kh«ng khai b¸o hoÆc chØ khai b¸o trong ph¹m vi nhÊt ®Þnh ®Ó sau nµy ra Tßa sÏ ph¶n b¸c l¹i viÖc buéc téi. Tßa ¸n kh«ng tham gia vµo thñ tôc nµy v× Tßa ¸n chØ cã thÈm quyÒn xÐt xö nh÷ng vô ¸n vµ bÞ c¸o do c¬ quan c«ng tè hay c¶nh s¸t ®­a ra truy tè. C¬ chÕ nµy t¸c ®éng tíi tr×nh tù tè tông v× khi bÞ c¸o nhËn téi dï ë bÊt cø giai ®o¹n tè tông nµo, toµn bé thñ tôc ®èi víi bÞ c¸o sÏ ®­îc thay ®æi theo h­íng kh«ng cßn "tranh tông" n÷a vµ lóc ®ã chØ cßn lµ tr¸ch nhiÖm cña ThÈm ph¸n ph¶i thÈm tra l¹i hå s¬ vô ¸n vµ ®­a ra h×nh ph¹t thÝch hîp. Tßa ¸n kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi viÖc c¬ quan C«ng tè bá lät ng­êi hay lät téi, kh«ng truy tè mét téi ph¹m mµ chØ xÐt xö nh÷ng téi ph¹m do c¬ quan C«ng tè truy tè ra tßa [39, tr. 26-29]. TÊt nhiªn, víi vai trß kh«ng nh÷ng lµ c¬ quan ¸p dông ph¸p luËt vµ thùc thi ph¸p luËt mµ cßn lµ c¬ quan b¶o vÖ c«ng lý, b¶o vÖ quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n chèng l¹i nh÷ng l¹m dông quyÒn lùc, bÊt c«ng, ®¶m b¶o niÒm tin cña c«ng chóng vµo c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng Tßa ¸n sÏ cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi viÖc ®­a ra c¸c b¶n ¸n mét c¸ch ®óng ®¾n chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn dùa vµo tµi liÖu trong hå s¬ trong c¸c vô ¸n kh«ng xÐt xö b»ng Båi thÈm ®oµn. Nh­ng râ rµng lµ ë nh÷ng tr­êng hîp ®ã, tr¸ch nhiÖm cña Tßa ¸n trong thñ tôc tè tông tranh tông kh«ng nÆng nÒ b»ng Tßa ¸n ë c¸c n­íc theo thñ tôc tè tông xÐt hái víi t­ c¸ch lµ kh©u ph¸n quyÕt thÈm tra cuèi cïng cña giai ®o¹n tè tông, Tßa ¸n ë nh÷ng n­íc nµy cã quyÒn khëi tè ngay t¹i phiªn tßa, cã quyÒn xÐt xö bÞ c¸o theo kho¶n kh¸c víi kho¶n mµ ViÖn kiÓm s¸t ®· truy tè trong cïng mét ®iÒu luËt hoÆc vÒ mét téi kh¸c b»ng hoÆc nhÑ h¬n téi mµ ViÖn kiÓm s¸t ®· truy tè (ë ViÖt Nam). Vµ nh­ vËy, Tßa ¸n sÏ lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm cuèi cïng nÕu bá lät téi ph¹m hoÆc lµm oan ng­êi v« téi. HÖ tè tông xÐt hái nhÊn m¹nh ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra, thÈm vÊn trong toµn bé qu¸ tr×nh tè tông tõ khi khëi tè ®Õn xÐt xö. HÖ tranh tông l¹i chó träng vµo ho¹t ®éng ®èi tông gi÷a c¸c bªn trong giai ®o¹n xÐt xö víi c¸c quy t¾c nghiªm ngÆt vÒ chøng cø ®Ó ®¶m b¶o r»ng bÞ c¸o ®­îc xÐt xö mét c¸ch c«ng b»ng. NÕu nh­ ë hÖ tè tông tranh tông vai trß cña Tßa ¸n lµ thô ®éng, qu¸ tr×nh thÈm vÊn cña ThÈm ph¸n ngay t¹i phiªn tßa còng chØ mang tÝnh chÊt gi¸n tiÕp th× Tè tông xÐt hái lu«n ®Ò cao vai trß chñ ®éng cña ThÈm ph¸n trong c¸c giai ®o¹n ®iÒu tra, truy tè vµ xÐt xö. Trong hÖ